Verslag plenaire vergadering
Actuele vraag over de uitspraak van het Poolse Grondwettelijk Hof inzake de primauteit van het EU-recht op het nationaal recht
Verslag
Het antwoord wordt gegeven door minister Weyts.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Collega’s, het is uitzonderlijk dat we hier spreken over rechtspraak in een ander EU-land. Maar iedereen weet wat er vorige week, op 7 oktober 2021, beslist werd door het Grondwettelijk Hof in Polen. Dat stelde namelijk dat de Poolse grondwet voorrang heeft op het EU-recht. Op die manier gaat het lijnrecht in tegen een jarenlange rechtspraak van het Europees Hof, die trouwens ook bevestigd is door het Hof van Cassatie in dit land, met name het heel belangrijk principe van de primauteit van het EU-recht. Dit basisbeginsel werd al ingevoerd in 1964 en het vormt een van de hoekstenen van de EU. Het zorgt ervoor dat het Europees Hof steeds het laatste woord krijgt in betwistingen over EU-recht. Het zorgt voor eenheid van rechtspraak en tegelijkertijd voor integriteit van de Europese rechtsorde.
Sommigen spraken in de media met heel zware woorden. Er werd al verwezen naar een ‘polexit’. Er werd ook gesproken over een ‘juridische revolutie’. En er waren heel wat stoere verklaringen langs alle kanten. Vanuit de Europese Commissie werd gezegd dat men het arrest zou onderzoeken, waarbij men mogelijke acties overweegt. Maar we zagen ook dat er in Polen heel wat mensen op straat kwamen. Het gebeurt natuurlijk niet vaak dat arresten van grondwettelijke hoven zo beroeren. De juridische wending ervan kan ook niet worden onderschat.
Ik had dan ook van u, minister, graag een antwoord op de volgende vraag. Hoe evalueert u dit arrest van het Pools Grondwettelijk Hof? Wat is de impact ervan? Wat zijn mogelijk de gevolgen van dit arrest op het EU-recht?
De heer Keulen heeft het woord.
Voorzitter, goede collega’s, minister Weyts, om nog eens de grote Shakespeare erbij te halen: “Something is rotten in the state of Denmark”, maar nu moet je daar dan Polen onder begrijpen.
Het kader is heel duidelijk geschetst door collega Vanlouwe. De beslissing van het Poolse hooggerechtshof, waarbij men zegt dat Pools recht voorgaat op Europees recht, is een provocatie van formaat ten opzichte van elke rechtgeaarde democraat en iedereen die de rechtsstaat een warm hart toedraagt. Het is natuurlijk ook heel bedreigend als je het rechtskader op zijn kop zet, ook bijvoorbeeld voor minderheden, voor etnische minderheden. We hebben het daarnet ook nog gehad over lgbtq-groepen en dergelijke meer. Elke rechtgeaarde democraat moet zich geviseerd voelen.
Er hoeft niet overwogen te worden. Er hoeft niet gestudeerd te worden. De Poolse ambassadeur moet op het matje worden geroepen en duidelijk de boodschap krijgen dat men zich hiermee buiten de Europese rechtsorde zet. Als men graag het handje openhoudt voor het Europese manna – geen rechten zonder plichten –, dan moet men zich ook inschrijven in het Europese rechtskader. Ook die boodschap moet vanhieruit naar de Europese Commissie gaan: hier is het nu alle hens aan dek. (Applaus bij Open Vld en CD&V)
Minister Weyts heeft het woord.
Ik geef in dezen een antwoord namens de minister-president, een antwoord dat ik ook gekregen heb van zijn kabinet en waaruit ik citeer.
U zult zich ongetwijfeld nog herinneren dat ook het Duitse hof de primauteit van het EU-recht al eens in vraag heeft getrokken. Dat was toen met betrekking tot het inkoopprogramma van obligaties van de Europese Centrale Bank (ECB). De Duitse regering heeft er toen voor gekozen om de uitspraak van haar Grondwettelijk Hof niet uit te voeren. Maar die Poolse zaak is natuurlijk van een andere orde. De uitspraak is er gekomen op vraag van de Poolse regering, die de uitspraak vrij snel heeft omarmd. De uitspraak gaat ook over de verdragen zelf, waarvan sommige bepalingen in strijd zouden zijn met de Poolse grondwet, in tegenstelling tot de Duitse zaak, waar het ging over een specifieke handeling.
Volgens het Poolse Grondwettelijk Hof zijn onder meer de artikelen die slaan op de waarden van de Unie en de rol van het Hof van Justitie in strijd met de Poolse grondwet. Dat illustreert, denk ik, vooral het huidige sociaal-politieke klimaat in Polen en de gespannen voet waarop Polen met de Europese Unie leeft. Europa is voor Polen een wilde weldoener, maar tegelijk een lastige schoonmoeder.
De primauteit van het EU-recht is een gegeven dat dateert van lang voor de toetreding van Polen. Dat is niets nieuws. Polen heeft de verdragen ondertekend en geratificeerd, inclusief de bepalingen die de rol van het Hof van Justitie definiëren. Dus de bewering dat de bevoegdheidsoverdracht van Polen richting de Europese Unie beperkter is, lijkt mij moeilijk hard te maken.
De minister-president zal de verdere evolutie van nabij blijven opvolgen. Hij laat weten dat hij ervan overtuigd is dat de Commissie niet zal aarzelen om de bevoegdheden die de verdragen haar verlenen, in te zetten om de eenvormige toepassing en de integriteit van het Unierecht veilig te stellen. Het is bij uitstek de taak van de Europese Commissie om erop toe te zien dat de rechtsorde van de Unie correct functioneert. De Vlaamse Regering zal die inspanningen blijven ondersteunen. In de contacten van de minister-president met de Poolse regering zal hij ook blijven benadrukken dat het respect voor de rechtsstaat een onwrikbare hoeksteen is van het beleid van de Vlaamse Regering.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Dank u wel, minister. Ik twijfel zeker niet aan de inzet en de goede bedoelingen. Hij heeft dat ook al meermaals gedaan ten aanzien van meerdere andere landen.
We moeten inderdaad dat primauteitsbeginsel vooropstellen. Dat is de hoeksteen van de Europese rechtsorde. Maar tegelijk is het ook een oproep die gericht moet zijn aan de Europese Commissie. We kunnen beginnen te zwaaien met straffe verklaringen en oproepen tot sancties, maar eigenlijk moeten we gewoon in dialoog gaan met Polen. Ik zou absoluut niet willen dat we komen tot een ‘Polexit’. Ik denk dat dat absoluut niet goed is voor onze Europese samenwerking. Daarom doe ik van hieruit opnieuw een oproep tot samenwerking.
Er zijn natuurlijk rode lijnen. En in dit geval heb ik de indruk dat die rode lijnen echt wel overschreden zijn. Maar anderzijds wil ik hier nog één iets opnieuw benadrukken. Ik stel vast dat er met een bijzonder kritische bril gekeken wordt naar Polen en Hongarije, en af en toe meer dan terecht. Maar dan stel ik vast dat wanneer er in een ander land problemen zijn met politieke gevangenen, steeds wordt gezegd dat dat een interne Spaanse kwestie is. En dan stel ik vast dat Europa absoluut niet reageert. We moeten inderdaad zorgen dat we basisprincipes verdedigen, maar tegelijkertijd ook rechtlijnig zijn.
De heer Keulen heeft het woord.
Goede collega's en minister, ik denk dat rechtlijnigheid heel belangrijk is. Ik ben zelf burgemeester van een grensgemeente, met een gedeelde grens van 12 kilometer met Maastricht. Ik stel alle dagen vast dat er meer Europese Unie moet komen. Als het gaat over politie en justitie en bij ons plots motorbendes opduiken, Outlaws, Hells Angels of Satudarah, is dat omdat de Nederlandse politie ‘doorrechercheert’. Wij hebben in volle covidcrisis het volgende meegemaakt. Bij ons wonen 6800 Nederlanders. Daar zijn bedrijfsleiders met Nederlandse nationaliteit bij. Ze zijn bij ons gedomicilieerd, maar ze krijgen van de Nederlandse staat geen steun terwijl hun bedrijf in Nederland ligt. Ze betalen daar belastingen, creëren daar jobs en welvaart, maar ze zijn bij ons gedomicilieerd en krijgen dus geen steun. Op alle vlakken, of dat nu politie en justitie is, arbeidsmarkt of sociale zekerheid, hebben we nood aan meer Europese Unie. Ik zeg dat vanuit de politieke praktijk.
Aan de andere kant, goede collega's en goede collega Vanlouwe, is Polen natuurlijk niet aan zijn proefstuk toe. Mocht dat nu bij hoge uitzondering zijn, dan stond ik hier nu niet. Maar ze zijn natuurlijk wel zeer geïnteresseerd in de 24 miljard euro uit het Europees herstelplan, de 12 miljard euro aan leningen die daar nog aan gekoppeld zijn en de 121 miljard euro uit de Europese regionale fondsen. Geen rechten zonder plichten. Als men zich inschrijft in dat Europese kader, dan houdt men zich ook aan de rechtsbeginselen en die zijn wat dat betreft duidelijk: primauteit voor het Europese recht. (Applaus bij Open Vld)
Mevrouw Lambrechts heeft het woord.
Minister, we hebben het hier al vaker gezegd: de Europese Unie is al lang geen unie meer van kolen en staal, het is een unie van waarden, mensenrechten, democratie, scheiding der machten, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van pers. Dat zijn ook de hoekstenen van de EU. Helaas zien we keer op keer dat bepaalde lidstaten deze waarden niet volgen en met de voeten treden. Na het aanvallen van de rechten van holebi's en transpersonen, na het aanvallen van de persvrijheid, ondergraaft Polen nu bewust een van de basisprincipes van de EU, namelijk dat het EU-recht primeert op het nationaal recht. Ik treed goede collega Keulen bij met de volgende vraag: zal de regering het steunen dat we de steunfondsmiddelen die na corona werden toegekend aan Polen, inhouden als Polen verdergaat op dit elan?
De heer Van Rompuy heeft het woord.
Europa is begonnen als een vredesproject. Het is geëvolueerd naar een vrijhandelszone. Nu is het meer dan ooit een unie van waarden. Dat is de kern en het hart van de Europese gedachte, vandaag zelfs meer dan het vroeger was. We kunnen dus niet tolereren dat een land zegt dat het die regels gewoon naast zich neerlegt. Dan kom je op een hellend vlak. Het is een dominosteen die van alles in gang kan zetten.
Het is mijn overtuiging dat Polen de Europese Unie niet zal verlaten. De overgrote meerderheid van de Polen wil maar al te graag in de Europese Unie blijven. Dat geldt des te meer na de Brexit. We moeten ze er ook niet uitgooien. Daarmee is het probleem helemaal niet opgelost.
Tot voor kort was de Europese Commissie in een dergelijke situatie tandeloos. Maar de situatie is sinds kort helemaal veranderd. Als men de regels niet respecteert, dan krijgt men daarvoor lik op stuk en worden de subsidies in de frigo gestopt, namelijk 34 miljard, euro zoals nu het geval is. Het is mijn vraag aan de regering dat men die in de frigo houdt, zolang de Polen de rechtsstaat blijven schenden. Dat is de lijn die we in dezen moeten trekken.
Het is trouwens des te cynischer dat de Polen tegen die maatregel naar het Hof van Justitie trekken, waarvan ze zelf het gezag niet erkennen. Het is dus een absurde situatie geworden.
Ik zal afsluiten. Zoals collega Keulen gezegd heeft: geen rechten zonder plichten, ook niet in de Europese Unie.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister, collega's, het is frappant te merken hoe hysterisch de voorbije dagen op de uitspraak van het Poolse grondwettelijk hof gereageerd is. Mocht er even verontwaardigd gereageerd worden op gelijk welk arrest van ons Grondwettelijk Hof, dan zal men hier, misschien nog wel terecht, de mond vol hebben over de onafhankelijkheid van de rechtspraak die gewaarborgd moet blijven. Sta me toe dat allemaal een beetje vreemd te vinden. Want als er één land is dat er met kop en schouders bovenuit steekt op het vlak van politieke benoemingen, dan is het dit land wel. Mocht Polen morgen komen klagen over de manier waarop ons Grondwettelijk Hof samengesteld is, dan zou ik de reacties hier in dit halfrond nog wel eens willen zien.
Intussen dreigt dan die Europese Commissie met dwangsommen richting Polen. En ondertussen worden in diezelfde Europese Unie politici die opkomen voor het recht op zelfbeschikking in Catalonië, in de cel geworpen, mijnheer Van Rompuy. Dat bent u blijkbaar vergeten. Ik heb u daar in elk geval niet over gehoord en ik heb ook de Europese Commissie nog niet horen oproepen tot het stopzetten van financiële steun aan Spanje. Het zijn dus nogal allemaal erg doorzichtige spelletjes, collega's. Polen verzet zich terecht tegen die voortdurende Europese inmenging en Vlaanderen zou daar beter eens een voorbeeld aan nemen. (Applaus bij het Vlaams Belang)
Minister Weyts heeft het woord.
Ik denk dat, op de laatste tussenkomst na, de meningen vrij unisono zijn, met hier en daar accentverschillen. Maar in de rechtstreekse contacten van de minister-president met de Poolse regering zal hij blijven benadrukken dat het respect voor de rechtsstaat een onwrikbare hoeksteen is van het beleid van de Vlaamse Regering.
En ja, er zijn natuurlijk Europese sanctiemechanismen die ultiem in werking zouden kunnen worden gesteld, maar ook daar is misschien de vraag wat de meest doeltreffende maatregel is, het meest doeltreffende optreden in dezen, zodat je ervoor zorgt dat je niet nog meer martelaars gaat creëren of ze niet nog meer in een hoek gaat drijven.
Wat ook belangrijk is, is de vaststelling van de broosheid van de Europese constructie. Niets is voor eeuwig. Ook daar moeten we oog voor hebben.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Dank u wel, minister. Ik heb alle vertrouwen in de diplomatieke en politieke contacten die de minister-president zal leggen.
Ik wil toch inderdaad blijven wijzen op die hypocrisie. Terecht wordt er gewezen naar de problemen die er zijn in Polen, maar anderzijds zwijgt men manifest wanneer er bepaalde problemen zijn in Spanje, wanneer er mensen in de gevangenis zitten als gevolg van hun politieke overtuiging. Het heeft geen zin om stoere verklaringen te doen over sanctiemechanismen, geld inhouden en dergelijke. Het is tijd voor dialoog. Dialoog moet gebeuren in Spanje met betrekking tot de Catalaanse kwestie, maar er moet ook dialoog gevoerd worden met de Poolse regering, desnoods met de Hongaarse regering. Het is tijd voor actie. Het is tijd voor dialoog. Dan pas geraakt men uit dergelijke crises.
De heer Keulen heeft het woord.
Voorzitter, goede collega's, zwijgen is natuurlijk instemmen met de sterkste en dan laat je eigenlijk het recht van de sterkste ook triomferen. Wat in Polen gebeurt, heeft niets met recht en gerechtigheid te maken. Het is nochtans de naam van de partij die de meerderheid uitmaakt. Jaroslaw Kaczynski. Dit is inderdaad het recht van de sterkste, ook gewoon historisch. De Polen hebben ons mee bevrijd in 1944 en hebben een geschiedenis van onderdrukking, twintigste eeuw, de nazibezetting en de communistische onderdrukking. In de negentiende eeuw bestond het land niet, was daar de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije, Pruisen, Rusland. Nu staan ze aan de verkeerde kant van de geschiedenis en ik roep hen op om terug te keren naar de internationale rechtsorde, wat ook de meerderheid van de Polen zelf wil.
De actuele vragen zijn afgehandeld.