Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Vraag om uitleg over het uitsterven van de hamster in Vlaanderen
Verslag
– Een aantal sprekers nemen mogelijk deel via videoconferentie.
De heer Vandenhove heeft het woord.
Voorzitter, minister, collega's, de hamster zit in de problemen. Het gaat niet goed met de hamster in Vlaanderen. De hamsterpopulatie die in Widooie uitgezet is, is een project waar ik in mijn vorig leven als gedeputeerde en voorzitter van het Regionaal Landschap aan heb meegewerkt. Blijkbaar gaat het ook met die hamsters niet zo goed want de monitoring van de uitgezette dieren heeft geleerd dat het gebrek aan voldoende groot en aaneengesloten leefgebied nog steeds problematisch is en een duurzame instandhouding van de populatie in de weg staat.
Tot nu toe wordt, zoals met een aantal andere dieren in de soortenbeschermingsprogramma’s (SBP’s), gewerkt met vrijwillige beheersovereenkomsten met landbouwers. Specialisten maar ook Natuurpunt dringen erop aan dat Vlaanderen het nieuwe SBP minder vrijblijvend maakt. Waar nu nog steeds verwacht wordt dat de hamster zich moet aanpassen aan de omgeving en vooral de agrarische bedrijfsvoering, is een beweging in de andere richting noodzakelijk, namelijk dat de bedrijfsvoering meer zou worden aangepast aan de hamster. Die aanpak zou ook goed zijn voor andere bedreigde soorten. Ik heb het immers maar bij wijze van voorbeeld over de hamster omdat de hamster zeer ernstig bedreigd is.
Het verwerven van gronden door de overheid die tegen een billijke vergoeding beheerd worden door de landbouwers in functie van de hamsterpopulatie, kan een oplossing bieden. Deze manier van werken kan bovendien kansen bieden aan jonge landbouwers om aan natuurinclusieve landbouw te doen zonder zelf grote investeringen hoeven te doen in de aankoop van gronden. Een van de grote kritieken en vaststellingen is dat er een gebrek aan gronden is, zeker voor jonge landbouwers. Zo zouden we echt een win-winsituatie kunnen creëren, zowel voor de natuur als voor de landbouw.
Als het toch ooit zover komt dat de hamsters uitsterven – dat is gebleken uit een aantal paniekerige krantenberichten – riskeert Vlaanderen volgens experten een boete te moeten betalen die in de miljoenen euro’s kan oplopen. Aanpalende landen zoals Frankrijk, Duitsland en Nederland tonen nochtans aan dat met de juiste bescherming de hamsterpopulatie alsnog gered kan worden.
Minister, hoe reageert u op de verontrustende cijfers over de hamsterpopulatie in Vlaanderen?
Zult u het SBP zo aanpassen dat het minder vrijblijvend zou zijn, zoals onder andere gesuggereerd door Natuurpunt?
Hoe staat u tegenover het voorstel om gronden te verwerven die tegen een billijke vergoeding beheerd zouden kunnen worden door landbouwers in functie van de hamsterpopulatie?
Plant u ter zake overleg met de minister van Landbouw en/of de landbouworganisaties over deze gewijzigde aanpak?
Hoe realistisch schat u de eventuele boete van Europa in? Houdt u daar ernstig rekening mee?
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Voorzitter, minister, ik heb een soortgelijke vraag. Het gaat inderdaad niet goed met de hamster in Vlaanderen. Het soortenbeschermingsprogramma hamster heeft zijn doel volledig gemist, stelde Natuurpunt op haar hamstercongres van 14 en 15 oktober. Bij de start in 2015 was de hamster nagenoeg volledig uitgestorven in Vlaanderen. Zeven jaar later blijkt dat niet veel beter te zijn.
Bij de start van de uitvoering van het SBP werden sinds 2019 gekweekte hamsters uitgezet in de hamsterpopulatie van Widooie, zonder succes. Monitoring van de uitgezette dieren heeft geleerd dat het gebrek aan geschikt, voldoende groot en aaneengesloten leefgebied nog steeds problematisch is en een duurzame instandhouding van de populatie in de weg staat. Het is dan ook belangrijk om daaraan te werken.
Momenteel worden vooral kleine maatregelen vanuit het SBP opgenomen die eigenlijk te vrijblijvend zijn. Vlaanderen focust alleen op vrijwillige beheerovereenkomsten met landbouwers in een situatie waarin een soort op het punt staat uit te sterven. Dat werkt duidelijk niet. Ook de Europese Commissie wees daarop.
De ambitie is te beperkt: we raken in dat ene leefgebied voor de hamster met de grootste moeite aan 100 hectare hamstervriendelijke habitat op private akkers, terwijl Nederland mikt op 150 hectare beschermde kerngebieden en 600 hectare buffergebieden in de akkers daarrond. In en rond het Duitse stadje Pulheim heeft een doorgedreven hamsterherstelplan een vliegende start gemaakt, terwijl de populaties net over de grens in Nederland lichtjes herstellen.
De hamster is een paraplusoort. Wat goed is voor de hamster, is goed voor heel veel soorten. Daarom is het ook zo belangrijk om daar iets aan te doen. Hamstervriendelijke akkers zijn een oase voor heel wat andere bedreigde diersoorten.
De wilde hamster is opgenomen in bijlage II van de Conventie van Bern als een streng beschermde diersoort en opgenomen in bijlage 4a van de Habitatrichtlijn als een soort van communautair belang. Vlaanderen is verplicht om deze soort en zijn biotoop te beschermen. Als Vlaanderen de blamage van Europese miljoenenboetes wil ontlopen, rest maar één optie: alles op alles zetten, ondubbelzinnig voor de hamster kiezen en daaraan een strikt pakket van maatregelen koppelen.
Minister, hoe zult u voorkomen dat Vlaanderen miljoenen euro's boete oploopt wegens de schending van bijlage II van de Conventie van Bern en de Habitatrichtlijn?
Zult u een soortenbeschermingsprogramma voor de hamster opmaken dat wel succes garandeert? Kortom, zult u bijkomende maatregelen nemen, boven op de vrijwillige beheerovereenkomsten, die succes garanderen? Welke? Wanneer mogen we deze maatregelen verwachten?
Zullen de maatregelen focussen op een langdurige inspanning en een jaarlijkse stopzetting van de inspanningen verhinderen?
Minister Demir heeft het woord.
Collega’s, het gaat niet goed met de hamster. Er is heel veel discussie geweest over de subsidies die bij het vorige SBP werden goedgekeurd. Maatschappelijk is er ook veel om te doen geweest. De dalende hamsterpopulatie in Vlaanderen is inderdaad verontrustend. Dat gaat natuurlijk over veel meer dan die ene hamstersoort, dat wil ik toch benadrukken. Ze zijn, net als vele andere soorten, ‘kanaries in de koolmijn’. Verdwijnt een soort, dan zegt dat iets over de achteruitgang van de landschapskwaliteit. Dat wordt vaak te weinig vermeld. Dus werken aan deze soort, is werken aan het hele landschap, met de kleine landschapselementen en de biodiversiteit ervan.
Ik moet hierbij wel de kanttekening maken dat reeds bij de opmaak van het eerste SBP in 2015 de hamsterpopulatie zeer sterk gedaald was, waardoor slechts een relictpopulatie overbleef in Widooie. In het eerste SBP onder mijn voorganger werd gekozen voor de aanleg van voldoende geschikt leefgebied in Widooie door het inzetten van het vrijwillig instrumentarium van de beheerovereenkomsten. Eenmaal er voldoende percelen onder hamstervriendelijk beheer waren, kon worden overgegaan tot bijplaatsingen uit een kweekprogramma.
Vandaag moeten we concluderen dat de genomen maatregelen sinds destijds onvoldoende effect hebben gegenereerd. De populatie is nu gereduceerd tot slechts enkele burchten op enkele percelen.
De aanpak van het eerste SBP blijkt niet in staat om het leefgebied zo in te richten dat de uiterst kleine startpopulatie opnieuw op natuurlijke wijze in aantal kan toenemen. De redenen voor het niet slagen van het eerste SBP zijn divers. Mijn administratie heeft deze tijdens het evaluatieproces in beeld gebracht en is nu, samen met de relevante actoren, op zoek naar een duurzame oplossing.
Ik ben me bewust van de boetes die opgelegd kunnen worden door het Europese Hof van Justitie voor het onvoldoende nemen van maatregelen voor een beschermde soort. We zien dat ook in onze buurlanden.
Een belangrijk onderdeel, vooraleer we nieuwe maatregelen vastleggen, is ook de ervaring die men in andere landen opdoet. Ik heb gevraagd om te kijken naar en te praten met de ons omringende landen, om kennis te vergaren en projecten op te pikken die tot resultaten leiden.
Ik heb dan ook aan mijn administratie de opdracht gegeven om op basis van de evaluatie en de buitenlandse kennis een betere aanpak uit te werken met een maatregelenpakket dat optimale kansen biedt voor de bescherming en het duurzaam behoud van de soort. En nogmaals, maatregelen voor deze soort zijn ook maatregelen voor andere soorten, denk aan de akkervogels die ook baat hebben bij kleine landschapselementen, voor het landschap in het algemeen én voor de biodiversiteit.
Ik heb ook aandacht gevraagd voor het budget. Het moet niet altijd veel geld kosten. Er is veel verontwaardiging geweest over die subsidies, daar moeten we eens goed naar kijken en zien welke maatregelen en kennis er zijn in het buitenland.
Als we de wilde hamster in Vlaanderen willen beschermen moet zowel op korte als op lange termijn worden gezocht naar duurzame oplossingen. Het is duidelijk dat de vijfjarige beheerovereenkomsten op zich niet volstaan voor het ontwikkelen van een duurzaam leefgebied en een voldoende grote hamsterpopulatie.
Op korte termijn en in afwachting van het vervolg moet worden vermeden dat de resterende hamsterpopulatie uitsterft. Mijn administratie werkt daarom momenteel aan een pakket noodmaatregelen om te vermijden dat in afwachting van de middellange- en langetermijnmaatregelen de hamster uitsterft in Vlaanderen. De samenwerking met de betrokken organisaties, overheden en vooral lokale landbouwers zal daarin een sleutel tot succes blijven aangezien we over landbouwgebied spreken en op korte termijn resultaat moeten bekomen.
Om ook op lange termijn tot een voldoende grote en geschikte habitat te komen, is er verder nood aan een mix van maatregelen, zowel tijdelijke als structurele. De beheerovereenkomsten zullen ongetwijfeld ook hier een rol blijven spelen, maar we moeten de garantie hebben dat zich op termijn een duurzame populatie kan ontwikkelen. Het uitwerken van een gedegen visie en maatregelenpakket in dit landbouwgebied vraagt tijd. We hebben gevraagd om dit samen te doen met de sector, met Natuurpunt en de landbouworganisaties. Zoals jullie weten, zitten naast de overheden ook het Departement Landbouw en Boerenbond in de stuurgroep, die de opmaak van het vervolg en de vervolgmaatregelen begeleidt. Ik zal de opdracht geven om te kijken naar dat overleg en om de verschillende pistes te onderzoeken.
De heer Vandenhove heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord. Ik twijfel er inderdaad niet aan dat u de intentie hebt om zowel op korte als op lange termijn de nodige maatregelen te nemen zodanig dat de hamster niet verdwijnt.
Ik wil nog twee dingen toevoegen. U bent nogal kort geweest in verband met de beheerovereenkomsten. Ik geloof dat de enige oplossing er inderdaad in bestaat dat we kijken naar de beheerovereenkomsten en hoe we daar meer dwingend en verplichtend kunnen zijn, eventueel enkel maar voor beheerovereenkomsten die hierover gaan.
Twee, ik deel uw mening dat het niet altijd geld hoeft te kosten, daarmee ga ik volledig akkoord. Maar als we het hierover hebben en we hebben het over de landbouwsector – dat is geen kritiek of commentaar, voor ik ik weet niet wat over me heen zou krijgen – weet u dat het nogal vaak over geld gaat natuurlijk, over het derven van bepaalde inkomsten die vervangen moeten worden door andere inkomsten. In die zin is ook mijn tweede toevoeging dat u er effectief rekening mee moet houden dat als u iets zou doen langs die beheerovereenkomsten, dat er boter bij de vis of – laat ons in dit geval zeggen – geld zou moeten langs liggen. Anders dreigen de inspanningen niet te slagen.
Het is goed dat u een goede intentie hebt. U zegt om eens naar de andere landen te kijken: ik moet eerlijk zeggen dat ik het niet meer gecheckt heb. Maar ik herinner me alleszins dat toen we dat project opgezet hadden in Limburg in 2015 het in Wallonië wel beter gesteld was met de hamsters. Ik heb het echt waar niet meer gecheckt, maar als de vergelijking met andere landen gemaakt wordt, moeten we ook eens over de taalgrens kijken. Widooie ligt natuurlijk vlak bij de taalgrens. Ik herinner me dat er toen alleszins sprake van was. Ik heb die hamsters daar niet gezien, ook niet in Widooie, maar goed.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord. Ik begrijp dat u de opdracht gegeven hebt om maatregelen te nemen om de hamsters te beschermen. Ik wil graag nog eens uw aandacht vestigen op de acties die op korte termijn nodig zijn. De hamster wordt vanaf april wakker en begint burchten te bouwen. Het is dan wel superbelangrijk dat die dieren voldoende bescherming vinden zodat ze niet ten prooi vallen aan hun natuurlijke vijanden want dan zijn alle inspanningen die de afgelopen jaren gebeurd zijn en dus ook de middelen die daar tegenover gezet zijn voor niets geweest. Minister, ik zou willen vragen dat u niet alleen op lange termijn, maar ook op heel korte termijn acties onderneemt zodat dat de bescherming in het landschap die er nu wellicht nog is ten gevolge van de maatregelen die in het verleden genomen zijn, kan aanhouden, zodat we niet in een situatie komen dat er dan wel een nieuw soortenbeschermingsprogramma voor de hamster is, maar geen hamster meer. Minister, welke acties zult u concreet ondernemen om ook op korte termijn die overbrugging te maken?
Minister Demir heeft het woord.
Collega Vandenhove, ik ga akkoord dat we ook moeten gaan kijken naar Wallonië. Ik ken de situatie vandaag nog niet volledig. (Opmerkingen van Ludwig Vandenhove)
Ik zal zeker vragen om dat mee te nemen. Misschien hebben ze daar betere programma’s die tot resultaten komen. Ik neem dat zeker mee.
Collega Schauvliege, ik ben het eens met de kortetermijnoplossingen of de beschermingsmaatregelen want voor je het weet, is het april en als er tegen dan niets is ... Ik zal nog eens aandringen om zo snel mogelijk met een aantal maatregelen te komen.
De heer Vandenhove heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.