Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
In een opiniestuk in De Standaard wordt de kwestie van het kunstwerk 'Quand le ciel bas et lourd' nog eens voor het voetlicht gebracht. Het is een installatie van de Argentijnse kunstenaar David Lamelas en het is de bedoeling dat het eerstdaags wordt ontmanteld. Op de plek van het werk komt namelijk een nieuwe toegangsweg voor kunsttransport van en naar het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA). Dat museum was ook de eerste eigenaar, of beter gezegd: het werk stond in de tuin van het KMSKA. Zonder er hier dieper op in te gaan is het relevant om te vermelden dat het kunstwerk na dertig jaar nog altijd een actuele en maatschappelijk relevante waarde heeft.
De minister heeft een negatief advies van Onroerend Erfgoed ten aanzien van het verplaatsen van het kunstwerk gevolgd. De verantwoordelijkheid voor het werk ligt nu bij het Museum voor Hedendaagse Kunst in Antwerpen (M HKA), dat het werk in 2011 kreeg overgedragen van de kunstenaar. De kosten om het kunstwerk te redden worden geraamd op 110.000 euro. Crowdfunding is een van de zaken die naar voren worden geschoven om dit geld bijeen te krijgen. Maar concrete actie, van welke vorm dan ook, lijkt op dit moment niet ondernomen te worden.
Minister-president, dit is toch redelijk hallucinant voor een toch wel heel belangrijk referentiewerk. Hebt u al overleg gehad met de verschillende betrokkenen? Kunt u de geschiedenis van het kunstwerk uitklaren, zodat duidelijk is naar wie in eerste instantie gekeken moet worden? De plannen en de werken ten aanzien van de verbouwingen van het KMSKA gaan terug tot 2006. Waarom is er nooit iets ondernomen om het huidige voorspelbare conflict tussen de nieuwe toegangsweg en het kunstwerk aan te pakken?
Waar schuilt op dit moment heel precies het probleem? Wie moet, in uw ogen, op dit moment zijn verantwoordelijkheid opnemen?
Wat zult u ondernemen om tot een oplossing te komen?
Hoe kijkt u aan tegen de opgenomen verantwoordelijkheden die een schenking met zich meebrengt? Zijn er wettelijke verplichtingen? Wilt u ook morele verplichtingen benoemen? Lopen bepaalde verantwoordelijkheden af in de tijd of net niet?
Minister-president Jambon heeft het woord.
David Lamelas maakte dit kunstwerk naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Amerika Bruid van de Zon’ in het KMSKA in 1992, in opdracht het Departement Externe Betrekkingen van de Vlaamse overheid, die de productie financierde. In de expo werd de relatie van de Lage Landen met Latijns-Amerika gedurende vijf eeuwen belicht. Het werk werd als tijdelijke in-situ-interventie geplaatst in de museumtuin van het KMSKA. Die tuin was toen nog eigendom van de stad Antwerpen; later werd de grond rond het museum overgeheveld naar de Vlaamse overheid. In 2011 kreeg het M HKA het kunstwerk als schenking. Gezien de tijdelijkheid van het werk was er op dat moment geen vergunning nodig.
Mijn administratie heeft steeds overleg gehad met alle betrokken partijen. De nieuwe toegangsweg in de tuin van het KMSKA is een eis van de brandweer en een noodzakelijke ingreep om het kunsttransport van het gerenoveerde museum op een professionelere manier te kunnen organiseren. Tijdens het ontwerp van de tuin in 2018 is er wel degelijk een alternatieve locatie voorgesteld in overleg met de kunstenaar, maar zowel volgens Onroerend Erfgoed als volgens de Antwerpse vergunningverlenende stadsdiensten kon het werk geen plaats krijgen in de gerestaureerde historische museumtuin. Om de timing van de verdere uitwerking van het Masterplan KMSKA niet in het gedrang te brengen, besloot ik om voorlopig geen nieuwe versie van het werk te voorzien in de tuin van het KMSKA. Het M HKA kreeg de opdracht om verder onderzoek rond de toekomst van het werk op te starten.
Waar schuilt op dit moment heel precies het probleem? Op dit moment is er volgens mij geen probleem. Er zijn afspraken gemaakt: in overleg met alle betrokken partijen – ook de kunstenaar en zijn galerie – neemt het M HKA nu verder initiatief.
Wat zal ik ondernemen om tot een oplossing te komen? Het M HKA neemt de taak op om het verdere traject te leiden. Het museum richtte een werkgroep op en onderzoekt momenteel de verdere mogelijkheden voor herbestemming. In samenspraak met de kunstenaar en zijn Belgische galeriehouder werd beslist om het bestaande werk na afbraak niet te restaureren maar een nieuwe versie te bouwen. Uit de productievoorbereidingen die het M HKA reeds nam, blijkt dat een nieuwe versie goedkoper is dan hergebruik van de huidige. Een nieuwe versie biedt ook meer garantie op vlak van kwaliteit en langdurigheid. Het M HKA zal ook de nodige vergunningen daarvoor aanvragen.
Hoe kijk ik aan tegen de opgenomen verantwoordelijkheden? Het werk van David Lamelas is een getuige van een innovatieve wereldtoptentoonstelling een kwarteeuw geleden in het KMSKA en verwijst naar de bekende galerie voor hedendaagse kunst Wide White Space Gallery, die mee de internationale carrière lanceerde van de Argentijnse kunstenaar. In overleg met alle betrokken partijen, en gelet op de staat van het kunstwerk, besloot ik dat het werk gedocumenteerd zal afgebroken en de huidige versie vernietigd zal worden. Op deze manier zal de informatie en documentatie over de huidige versie ook worden opgenomen in het archief van het M HKA. Met de uitgebreide documentatie en ook op basis van de oorspronkelijke plannen en tekeningen van de kunstenaar kan het werk later dus nog een nieuw leven krijgen in samenspraak met de kunstenaar.
De intentie lijkt er effectief te zijn om het werk te behouden. Het is te zeggen, om de nieuwe versie herop te bouwen omdat het inderdaad toch belangrijk en relevant is. Daar zijn we het allemaal over eens. Alleen lijkt het totaal onduidelijk waar die nieuwe versie dan moet komen, en wie de nieuwe versie zal betalen. De schatting bedraagt 110.000 euro. Dat is zwaar om die kosten te dragen voor een werk dat aan hen is overgeheveld in de wetenschap dat het moest verdwijnen waar het stond, zonder de bijhorende budgetten. Dat is toch een vreemde zaak.
Is er al enig zicht op waar de nieuwe versie zou komen en waar de kunstenaar het mee eens kan zijn? Het historisch kader en de plek maakten dat het daar zo goed paste. Het is niet iets dat overal kan worden geplaatst. Het moet betekenis hebben.
Wie zal dit financieren? Bent u bereid om daarin tussen te komen?
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Ik heb een bedenking over de aard van dit soort discussies. We moeten een duidelijk onderscheid maken tussen het juridische en het morele vraagstuk. We kunnen toch niet verwachten dat de minister-president inbreekt in de autonomie van die instellingen, al dan niet door geld op tafel te leggen? Waar ligt dan de grens tussen de autonomie van de instellingen en de verantwoordelijkheid van het beleid? Het lijkt er soms op dat dit afhangt van de persoonlijke inschatting van de parlementsleden, terwijl we moeten uitgaan van het principe en van de wetgeving. Dat is de enige basis om beleid te voeren.
Dat principe is heel duidelijk. Onze cultuursector krijgt heel wat autonomie omdat wij vertrouwen hebben in hun professionaliteit en deskundigheid. Soms worden er beslissingen genomen waar we het mee eens zijn, soms worden er beslissingen genomen waar we het niet mee eens zijn. In dat laatste geval moeten we niet altijd aankloppen bij het beleid, want dat lijkt me niet houdbaar op termijn. Het lijkt me ook niet eerlijk.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Ik denk dat ik gedaan heb wat van mij verwacht kon worden. Er was een conflict, of men vond toch geen oplossing. Ik heb de partijen bijeengebracht en op het spoor naar een oplossing gezet. De verantwoordelijkheid ligt nu bij het M KHA. De werkgroep buigt zich over alle mogelijkheden. De plaats is ook nog niet bepaald. Budgettair zullen we zien waar we uitkomen. Het M KHA zegt dat het middelen zoekt. Dit wordt vervolgd. Er zijn nog vragen. Het M KHA neemt de lead.
Minister-president, mevrouw Van Werde, het werk is er gekomen, vandaar mijn vragen. Wie draagt de verantwoordelijkheid in opdracht van de Vlaamse overheid? Het is maar daarna overgeheveld. Er stonden geen middelen tegenover. Het conflict is al een tijdje aan de gang. Hier kan je toch spreken van enige verantwoordelijkheid? Ik ben het met u eens dat we dat niet voor elk kunstwerk kunnen vragen, maar dit vind ik wel een speciaal geval en daarom vond ik mijn vragen terecht. Het lijkt er toch op dat er Vlaamse verantwoordelijkheid is hierover. De minister-president heeft dat voor een stuk erkend, hij zoekt ook een oplossing, hopelijk staan er ook middelen tegenover. Dat stemt me hoopvol. Het opiniestuk in De Standaard was misschien een beetje negatief. Ik deel de ongerustheid dat we een goede locatie moeten vinden en de nodige financiële middelen. Er zou het best ondersteuning voor komen.
Minister-president, we hebben in het verleden toch gezien dat de verhoudingen tussen het KMSKA en het M HKA misschien niet altijd even uitstekend geweest zijn. Hadden die beter geweest, was dit conflict er misschien niet geweest. Laat ons hopen dat die samenwerking in de toekomst door de komst van een nieuwe directeur een stuk beter zal zijn. Dat is ook een belangrijke les uit deze historie, dat het belangrijk is dat die instellingen met elkaar praten en op goede voet staan.
De vraag om uitleg is afgehandeld.