Verslag vergadering Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding
Vraag om uitleg over de resultaten van de bevraging van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Daniëls heeft het woord.
U hebt allemaal de jaarlijkse bevraging van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) gelezen. Die doet ons nadenken over de huidige aanpak van alles wat drugs bij jongeren betreft. De daling die we de voorbije jaren zagen bij het aantal jongeren tussen 12 en 18 jaar die roken of alcohol gebruiken, zet zich namelijk niet door in het schooljaar 2018-2019. Sterker nog, we zien een lichte stijging in de cijfers. Het gaat niet alleen over roken, maar ook over een aantal andere illegale drugs, en dat baart mij toch wel zorgen.
De voorbije tien jaar zagen we telkens een daling in het tabaksgebruik. Deze daling lijkt gestopt bij de laatste bevraging van het schooljaar 2018-2019. In deze bevraging gaat het bij 16-plussers om 35,3 procent van de bevraagde jongeren en bij min-16-jarigen om 8,8 procent van de bevraagde jongeren die het laatste jaar alcohol gebruikten. Bij beide leeftijdsgroepen is een stijging te zien tegenover het schooljaar 2017-2018, respectievelijk 33,7 procent en 8,8 procent. Hoewel het cijfer nog niet zo hoog ligt als in de bevraging van 2009-2010, de jaren waarin we stelselmatig een daling zagen, is alertheid toch aangewezen. Laat ons hopen dat het geen knik is om weer te beginnen stijgen.
Daarnaast zien we dat het aantal leerlingen dat elke dag rookt, beperkt blijft tot 3,4 procent. Daar is enige voorzichtigheid toch op zijn plaats, aangezien de gemiddelde leeftijd waarop jongeren roken, rond de vijftien jaar ligt. In werkelijkheid is het zelfs zo dat een kwart van de rokers al voor hun vijftien jaar een eerste keer gerookt heeft. Naast die stijging stellen we vast dat de kennis rond de wetgeving dan weer daalt. Uit de bevraging blijkt dat slechts 58 procent van de jongeren onder de zestien jaar op de hoogte is van de wettelijke minimumleeftijd voor de verkoop van tabaksproducten, wat dus eigenlijk op henzelf slaat. Dat is nog steeds een meerderheid van de bevraagde jongeren, maar het zijn er eigenlijk wel weinig die weten dat het niet mag. En dus moeten we onze jongeren verder bewustmaken van de regelgeving die bestaat rond tabaksproducten, om hen vervolgens ook te kunnen waarschuwen voor de gevaren die ermee gepaard gaan.
Dan is er het alcoholgebruik bij 12- tot 14-jarigen, collega’s. Dat zijn de eerste jaren van het secundair onderwijs en het laatste jaar van de lagere school. Ook dat moet onze aandacht krijgen. Het aantal jongeren dat ooit alcohol dronk, is voor het eerst weer gestegen, na een jarenlange daling. Er is een stijging van bijna 3 procent ten opzichte van 2017-2018. Ook de leeftijd waarop jongeren consumeren, daalt verder. De gemiddelde leeftijd ligt op 14,6 jaar. Tegen de leeftijd van 15 à 16 jaar heeft bijna driekwart van de jongeren al eens alcohol gedronken.
Als we ruimer in onze maatschappij kijken, collega’s, zien we dat corona ervoor gezorgd heeft dat er meer alcohol wordt genuttigd. En jongeren maken natuurlijk ook deel uit van die maatschappij. We hebben daar nog geen cijfers van, maar ik vrees dat die zich ook wel eens zouden kunnen verderzetten.
Minister, had u die stijging in de resultaten verwacht? Voor mij komt die toch enigszins onverwacht. Welke oorzaken ziet u voor het stoppen van de daling van de cijfers en het zelfs opnieuw stijgen van de cijfers?
Acht u bijkomende maatregelen nodig om de stijging van het tabaks- en alcoholgebruik tegen te gaan en om een knik in die cijfers te krijgen, zodat ze weer dalen? Wat is de timing van de maatregelen die u voorstelt? Zult u extra campagnes uitwerken om jongeren bewust te maken van de wetgeving en de gevolgen van tabaks- en alcoholgebruik?
Door de coronacrisis wordt verwacht dat de stijging in een volgend onderzoek ook te zien zal zijn. Verwacht u die stijging? Hoe tracht u dat op te volgen en aan te pakken tijdens de coronacrisis?
Mevrouw De Rudder heeft het woord.
Voorzitter, ik zal niet alles herhalen. Collega Daniëls heeft goed toegelicht waar het onderzoek over gaat. Ook de cijfers zal ik zeker niet allemaal herhalen.
Het gaat inderdaad over het onderzoek dat men jaarlijks organiseert bij leerlingen uit het secundair onderwijs over roken, het gebruik van alcohol, medicatie, drugs en gokken en gamen. Men heeft een steekproef gedaan bij heel wat leerlingen, en eigenlijk komt het erop neer dat de conclusie van VAD is dat een aantal positieve evoluties van de voorbije jaren zich niet op alle domeinen verderzetten. Er is wel nog geen reden tot bezorgdheid, wel tot alertheid. Blijvende monitoring is nodig. Men waarschuwt ook dat preventie dé sleutel is.
Minister, u gaf in een persbericht mee dat de inzet op universele preventie van tabak, alcohol, drugs, gamen, gokken en psychoactieve medicatie een must blijft. Op welke manier zal daar blijvend op ingezet worden?
Minister Beke heeft het woord.
Collega’s, zoals in de vraagstelling is aangegeven, zijn de cijfers geen reden tot bezorgdheid, wel tot alertheid en tot bijkomende en blijvende monitoring. En de sleutel zal inderdaad bij preventie liggen.
VAD wil de stijging in de cijfers voorzichtig benaderen. Als we de evolutie van de resultaten bekijken, dan volgt de stijging van het laatste schooljaar, 2018-2019, op een opvallend goed schooljaar daarvoor. De volgende metingen zouden in principe moeten kunnen aangeven of die kleine stijging in schooljaar 2018-2019 een kentering in de trend is, dan wel een eenmalige stijging.
Een rechtstreekse verklaring voor de stijging die nu vastgesteld is, kan niet gegeven worden, maar VAD vermoedt dat enkele fenomenen bijgedragen hebben tot het toegenomen alcoholgebruik bij jongeren. Zo is VAD al enkele jaren verontrust over enkele risicovolle fenomenen, zoals bingedrinken en indrinken, en de ruimere verspreiding ervan.
Voor tabak is het onduidelijk wat het stoppen van de daling en de schommeling in de cijfers heeft veroorzaakt. Hieromtrent werden door het Consortium Tabak ook geen specifieke signalen ontvangen, maar het benadrukt wel enkele aandachtspunten. Zo is het probleem van roken door jongeren in het bso en tso nog steeds problematisch. Het Consortium Tabak wijt dat onder meer aan de te lage drempel naar sigaretten voor minderjarigen in ons land in vergelijking met onze buurlanden. Dat uit zich op verschillende vlakken: de prijs, een relatief groot aantal verkooppunten, de controles of het ontbreken daaraan, en de omgeving waarin roken al dan niet gestimuleerd wordt, zowel in contacten op school als thuis.
De inspanningen die onze partner- en terreinorganisaties op het vlak van preventie in verschillende settings leveren, zetten we verder, en waar nodig zullen we nieuwe accenten leggen. Verschillende van die partner- en terreinorganisaties, zoals het Consortium Tabak en De Sleutel werken ook heel gericht naar jongeren. Ik geef enkele voorbeelden. Er is het aanbod van Drugbeleid op School (DOS) en de vorming ‘Aan de slag met de leerlingenbevraging’, gericht op universele preventie.
Met betrekking tot alcoholgebruik is er het pakket ‘Samen Op Stap’ specifiek gericht naar onderwijs. Die methodiek is uitermate geschikt om met laatstejaars in het secundair te werken rond uitgaan, indrinken en bingedrinken. Dit pakket bevat ook infofiches met adviezen over bredere structurele preventieve acties die de school en het lokaal beleid kunnen nemen. In de brochure ‘Drink, drank, dronk, …’ over alcoholpreventie naar jongeren wordt ook specifiek gewaarschuwd voor bingedrinken.
Wat alcohol betreft, zijn ook omgevingsinterventies belangrijk, zoals de beschikbaarheid verminderen of de verkoop verbieden na bepaalde uren. Het optrekken van de leeftijdsgrens is volgens experten een bijzonder effectieve maatregel. Beslissingen daarover moeten echter federaal genomen worden.
Voor tabak zal in 2021 opnieuw een sensibiliseringscampagne naar jongeren plaatsvinden en in het schooljaar 2021-2022 wordt de nieuwe editie van ‘Bullshit Free Generation’ gelanceerd. Scholen worden aangemoedigd om hun rookbeleid verder uit te werken, waarvoor ze een beroep kunnen doen op 'Mijn Gezonde School'. Daarnaast wordt ingezet op de implementatie van rookvrije plekken voor kinderen om zo de rookvrije norm verder ingang te laten vinden en Generatie Rookvrij mee mogelijk te maken. Daarvoor zijn stappenplannen ontwikkeld voor het rookvrij maken van sportclubs, kinderboerderijen, speelpleinen en jeugdverenigingen.
Ook zullen campagnes gelanceerd worden, gericht op ouders die in huis roken, om hen aan te moedigen dit buiten te doen. Net als bij alcohol geldt ook voor tabak de regel dat naast opvoeding ook omgevingsinterventies effectief kunnen zijn. Als ouders niet roken, is de kans kleiner dat kinderen roken. Daarnaast spelen ook hier de elementen van prijs en beschikbaarheid, waarvan de belangrijkste bevoegdheden ook federaal zitten.
In het algemeen werd de leerlijn ‘Verslavingspreventie’ voor het onderwijs vernieuwd in 2020, waardoor scholen concrete handvaten krijgen om aan de slag te gaan met alcohol, tabak, gokken, illegale drugs of gamen.
Naar de hele bevolking blijven we ook verder inzetten op de implementatie van het strategisch plan ‘De Vlaming leeft gezonder in 2025’.
In mijn antwoord op de vorige vraag heb ik al aangegeven welke acties er in 2021 worden gepland.
Kennis over de wetgeving wordt meegenomen in verschillende campagnes. Zo werd de huidige leerlingenbevraging afgenomen vóór de uitrol van de methodiek ‘Bullshit Free Generation’ rond tabak, die binnen onderwijs aan bod komt. Hierbij wordt lesmateriaal aangereikt waarin, naast een aantal andere aspecten, zowel de wetgeving als de gevolgen van tabaksgebruik aan bod komen.
Door de coronamaatregelen kon de bevraging in het schooljaar 2019-2020 niet volledig doorgaan. Er namen veel minder scholen deel, waardoor er te weinig data konden worden verzameld om een representatieve steekproef te trekken. Daardoor is het vergelijken van synthesecijfers voor dit schooljaar met andere jaren niet mogelijk. VAD zal wel een alternatief rapport opmaken in 2021, afhankelijk van de mogelijkheden die de dataverzameling biedt.
Voor het schooljar 2020-2021 is geanticipeerd en versterkt ingezet op de digitale media om de bevraging te laten verlopen zoals gepland. VAD verwacht dat jongeren tijdens de coronacrisis gemiddeld minder hebben gedronken.
Wat de tijdens de coronacrisis genomen maatregelen betreft, verwijs ik naar de jongerencampagne ‘Insta-gefikst’ op Instagram, waarin naast de persoonlijke struggles van jongeren ook aandacht aan het gebruik van sigaretten wordt besteed. ‘Wie rookt, is niet cool!’ is een goede boodschap om aan jongeren over te brengen. Op www.watwat.be zijn jongeren onder het thema ‘Roken en corona. Hoe zit dat?’ geïnformeerd over de effecten van roken op COVID-19. VAD geeft op haar website specifieke tips voor leerkrachten om met de impact van drank, drugs, gokken en gamen op hun leerlingen om te gaan.
We hebben in deze commissie al eerder over de bijkomende investeringen in de hulplijnen gesproken. We versterken de Druglijn ook voor vragen over alcohol, drugs, medicatie, gokken en gamen.
De heer Daniëls heeft het woord.
Minister, ik heb er begrip voor dat de nieuwe bevraging ten gevolge van de coronacrisis niet optimaal kan verlopen. Ik wil toch een oproep doen om dat in kaart te brengen en om zeker goed in kaart te brengen of die stijgende curve van het vorige schooljaar zich doorzet en hoe hard ze zich doorzet. Ik zou hier graag nog een aantal zaken aan koppelen.
In het rapport van VAD vinden we lachgas niet terug. Dat is toch een problematiek die ik in veel steden en gemeenten zie terugkomen. De kleine busjes uit slagroomspuiten hebben we recent ook in het verkeer zien opduiken en zijn heel populair als roesmiddel bij jongeren. Mijn expliciete vraag is om hieromtrent een beleid te ontwikkelen en dat mee op te nemen in de bevragingen door VAD.
Als ik naar het onderdeel over illegale drugs en cannabis in het rapport van VAD kijk, stel ik vast dat 26,2 procent van onze jongeren – dat is een op de vier – stelt zeer makkelijk aan cannabis te geraken. Ook de aanvaarding in de vriendengroep stijgt hard. We zien dat ook bij illegale drugs. De beschikbaarheid zit momenteel op bijna 12 procent. Dat betekent dat een op de acht jongeren stellen dat ze makkelijk aan illegale drugs geraken. We spreken dan niet over legale zaken, maar over illegale drugs. We stellen vast dat het aantal jongeren dat gebruikt, stijgt. Mijn bijkomende vraag is om ook op die vlakken in te zetten en dit niet uit het oog te verliezen.
Mevrouw De Rudder heeft het woord.
Minister, zeker wat de impact van de coronacrisis betreft, zullen opvolging en monitoring zeer belangrijk zijn. Ik heb nog een vraag. Eind 2019 is in het licht van het Vlaams preventie- en gezondheidsbeleid een oproep gelanceerd om een beheersovereenkomst te sluiten als partnerorganisatie inzake tabak. Ik heb in de pers vernomen dat de Vlaamse Regering eind 2020 2,1 miljoen euro per jaar heeft uitgetrokken om de strijd tegen tabak aan te gaan en dat met verschillende partners, waaronder het Vlaams Instituut Gezond Leven, Kom op tegen Kanker en de Stichting tegen Kanker, een nieuwe beheersovereenkomst is afgesloten. De vraag is of in de nieuwe beheersovereenkomst al nieuwe concrete initiatieven zijn vooropgesteld of dat het gaat om de initiatieven die u in uw oplijsting hebt opgenomen. Dat is een concrete vraag. Zullen uit de beheersovereenkomst die met een consortium is afgesloten nog nieuwe initiatieven voortvloeien?
De heer Vaneeckhout heeft het woord.
Voorzitter, deze terechte vragen om uitleg maken duidelijk dat het een illusie is dat we dat gat met enkel een repressieve benadering kunnen dichten. Er is net op gewezen dat het makkelijk verkrijgbaar is. We zijn daar al decennia over bezig en het blijkt in de praktijk niet realistisch te zijn.
Zeker in het coronatijdperk wil ik de link leggen met de bredere zoektocht naar geestelijke gezondheid, sociale cohesie en samenwerking. Zeker als het gaat over het omgaan door jongeren met alcohol, roken, drugs enzovoort, denk ik immers dat het gebrek aan sociale controle toch wel een zeer belangrijke rol speelt. Ik wil dus aandacht vragen voor de rol van sociale media, en, eigenlijk net als bij een van de vorige vragen, waarschuwen voor de decompressie na corona. Ik hoor nu jonge mensen terecht zeggen dat ze uitkijken naar de postcoronaperiode. Ik hoor mensen spreken over de 'roaring twenties' die eraan zullen komen. Dat zou wel eens tot gevolg kunnen hebben dat de feestcultuur op een goede manier haar intrede maakt – laten we daarop hopen –, maar die feestcultuur zou in de komende jaren ook een aantal gevolgen kunnen hebben. Misschien moeten we dus toch preventief en vooral omkaderend nog een tandje bijsteken om een aantal onwenselijke tendensen aan te pakken, en dat zit vooral in weerbaarheid, kennis en informatie voor jongeren.
Minister Beke heeft het woord.
Collega De Rudder, ik heb de lopende initiatieven inderdaad daarnet opgesomd. Het zijn die initiatieven waarover het gaat. Ook het Intermutualistisch Agentschap (IMA) volgt de opnames in de spoeddienst door bingedrinken op. Er is een vertraging van een jaar wat die data betreft, aangezien die opvolging en die facturatie ook lang kunnen duren. De invloed, en de cijfers om die invloed te kunnen bekijken, te becijferen, in kaart te brengen, zullen we dus pas over enkele maanden duidelijk kunnen zien.
De heer Daniëls heeft het woord.
Minister, dank u wel. Dat is wel een heel kort antwoord op de punten waarvoor ik nog aandacht heb gevraagd. Ik neem dus aan dat u ermee akkoord gaat om lachgas mee te nemen in die onderzoeken, aangezien dat ook naar voren komt, dat u ook meent dat die beschikbaarheid iets is dat we ook in ogenschouw moeten nemen, en dat u ook mijn vraag zult meenemen in verband met de stijging qua alcohol, ook naar aanleiding van corona.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.