Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
De heer Vandaele heeft het woord.
Als N-VA-fractie hebben wij steeds gesteld dat de openbare omroep de grootste en belangrijkste bewaker hoort te zijn van het Standaardnederlands. Onder meer van presentatoren en nieuwsankers verwachten we een correct en consequent gebruik van de standaardtaal, want de tussentaal en het Verkavelingsvlaams winnen terrein, ook op radio en televisie.
In de nieuwe beheersovereenkomst met de VRT voor de periode 2016-2020 werd de passage over de standaardtaal verstrengd. Ik citeer: "De VRT hanteert de standaardtaal. Via helder, correct en toegankelijk Nederlands taalgebruik bepaalt de VRT mee de norm ervan. Tussentaal en dialect kunnen enkel per uitzondering en in het belang van een breder concept van een programma en/of andere mediadienst. De VRT speelt een actieve rol in het stimuleren van de taalbeleving van de Vlaamse mediagebruikers en werkt mee aan en/of neemt initiatieven rond onder meer taalverwerving en taal- en spreekvaardigheid.”
Ook de Vlaming zelf blijft het gebruik van de standaardtaal door de VRT belangrijk vinden. Uit het jaarlijkse klachtenboek van de Vlaamse ombudsman blijkt dat taalklachten een aandachtspunt blijven voor de VRT. Zo steeg het aantal klachten in 2016 met ruim een kwart.
Welke stappen werden door de openbare omroep reeds gezet om uitvoering te geven aan de bewuste passage uit de beheersovereenkomst?
Op welke manier zorgt de VRT ervoor dat tussentaal en dialect enkel kunnen als uitzondering en in het belang van een breder concept van een programma en/of andere mediadienst?
Minister Gatz heeft het woord.
De VRT streeft ernaar om haar publiek te bereiken in een helder, correct en toegankelijk Nederlands. Onder andere voor haar nieuws- en duidingsaanbod is dat van essentieel belang. Op verschillende manieren wordt het belang van het Standaardnederlands onder de aandacht van de medewerkers gebracht.
Ik geef daarvan enkele voorbeelden. De VRT organiseert regelmatig informatiesessies voor nieuwe en reeds werkzame interne en externe programmamakers over de geldende afspraken in verband met taalgebruik. In 2016 werden 75 medewerkers van de VRT-nieuwsdienst beoordeeld op hun stemkwaliteiten. Ze konden daarvoor logopedische begeleiding krijgen. De bedoeling is om alle stemmen van de nieuwsdienst te inventariseren en per persoon te kijken wat er nodig is aan taalondersteuning. Aan presentatoren, schermgezichten, stemmen wordt taal- of stemcoaching aangeboden. Zo kregen bijvoorbeeld recent nieuwe Ketnet-wrappers van bij de start taalcoaching van het team rond de taaladviseur. De taaladviseur overlegt proactief met de netmanagers over nieuw aanbod, bijvoorbeeld bij nieuwe programmaformats en stemmen, met het oog op opleiding en coaching van presentatoren, via logopedie en spreektraining.
Ook in haar aanbod heeft de VRT regelmatig aandacht voor taal. Enkele voorbeelden: ‘Iedereen beroemd’ op Eén heeft een rubriek ‘De scherpslijper’, waarin elke week een taalfout op een ludieke manier besproken wordt. Van Gils & Gasten, ook op Eén, volgt de actualiteit over taal. Zo kwam bijvoorbeeld eerder dit jaar de wedstrijd van ‘Woord van het jaar’ aan bod.
In het klachtenboek van de Vlaamse ombudsman wordt verwezen naar de taal- en spelfouten op deredactie.be. De taaladviseur van de VRT houdt persoonlijk toezicht op die website. Hij kan ook persoonlijk correcties aanbrengen, maar kan dat uiteraard niet permanent doen. De taaladviseur heeft aangedrongen bij de nieuwsdienst om de eindredactie op de website te versterken. Met de nieuwe hoofdredactie zijn daarover goede contacten.
In haar informatieve programma’s en in de radioprogramma’s gebruikt de VRT zonder uitzondering de standaardtaal als presentatietaal. In haar ‘belevingsprogramma’s’ op de televisie is dat niet altijd het geval. Met name Eén kiest bewust voor programma’s met authentieke persoonlijkheden, zoals dat heet, om zijn publiek te bereiken.
De taaladviseur is lid van het Taaladviesoverlegcomité van de Nederlandse Taalunie en speelt daardoor een prominente rol in de normering van het Nederlands. Ook via de taaladviezen en columns op de website VRTtaal.net speelt de VRT haar rol in het taaldebat in Vlaanderen. Elke week verstuurt de taaladviseur trouwens een taal-nieuwsbrief met taaltips naar bijna dertigduizend abonnees. Ook de VRT-medewerkers krijgen uiteraard die nieuwsbrief.
Conform de bepaling in de beheersovereenkomst 2016-2020 heeft de VRT zich de laatste tijd geconcentreerd op de actieve rol die de omroep speelt in het stimuleren van de taalbeleving van de Vlaamse mediagebruikers en heeft meegewerkt aan initiatieven rond taalverwerving, taalvaardigheid en spreekvaardigheid. De VRT is onder meer partner van de website Nedbox.be, via welke anderstalige nieuwkomers hun Nederlands kunnen oefenen. Nedbox.be werd ontwikkeld in samenwerking met het Centrum voor Taalonderricht van de KU Leuven.
Via het Archief voor Onderwijs van het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA) kunnen leerkrachten Nederlands beeld- en geluidsmateriaal van de VRT in hun lessen integreren. Uit de cijfers van het VIAA blijkt dat de tv-serie ‘Man over woord’ nog steeds vaak wordt opgevraagd.
De actie ‘Heerlijk helder’, die werd gelanceerd door Radio 1, is opgepikt door de Vlaamse overheid – het werkt soms in twee richtingen, met andere woorden. Voorstel 7 van het Groenboek Bestuur pleit voor de invoering van een ‘Heerlijk Helder Charter’ bij de Vlaamse overheid. Onder meer de taaladviseur van de VRT en initiatiefnemer Jan Hautekiet maken deel uit van de werkgroep die dat charter voorbereidt.
Canvas werkt mee aan de Vlaamse ‘PhD Cup’, een initiatief van Scriptie vzw, waarin jonge doctors ertoe worden uitgedaagd hun promotieonderzoek – dat is om academische redenen vaak in niet erg toegankelijke taal opgesteld – voor het grote publiek samen te vatten in drie minuten. De VRT biedt de finalisten mediatraining aan en streamt de finale op Canvas.be. De winnaar van de editie 2016 heeft zijn uiteenzetting ook gebracht op de taalavond van de VRT in de Handelsbeurs in Gent.
De VRT stelt haar taalexpertise ter beschikking van initiatieven van academische instellingen. Zo heeft de VRT meegewerkt aan de Transcriptor, zie www.transcriptor.be, een applicatie waarmee, ten behoeve van de media en andere geïnteresseerden, Russische namen in het Nederlands kunnen worden getranscribeerd. De toepassing is ontwikkeld aan de Radboud Universiteit, op basis van de gegevens van onder meer VRTtaal.net, NOS en het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). In 2017 zal de VRT mee bekijken of de applicatie naar andere schriftsystemen kan worden uitgebreid.
Het Instituut voor Levende Talen van de KU Leuven heeft de Schrijfassistent, zie www.schrijfassistent.be, ontwikkeld in samenwerking met de VRT en De Standaard. In die toepassing kan elke taalgebruiker een tekst automatisch laten nakijken en taaladvies krijgen. Onder meer het materiaal van VRTtaal.net is in de toepassing verwerkt. In 2017 zal de VRT haar engagement in de Schrijfassistent nog versterken.
In samenwerking met ‘Van Dale Uitgevers’ organiseert de VRT elk jaar de verkiezing van het Woord van het Jaar, die vooral de inventiviteit en creativiteit van de taalgebruikers in de verf zet.
De VRT reikt elk jaar de Grote Prijs Jan Wauters uit aan een mediafiguur die excelleert in het gesproken woord. In 2016 is voor de eerste keer een publieksprijs uitgereikt. In 2017 wil de VRT de verkiezing en daarmee het belang van spreken in het openbaar nog meer in de belangstelling brengen.
De VRT organiseert jaarlijks een taalevenement. In 2016 had dat als motto ‘Als we mekaar maar verstaan’. Op de taalavond wordt de taalprijs Grote Prijs Jan Wauters voor uitmuntend taalgebruik in de media uitgereikt.
De VRT heeft in 2012 een Taalcharter aangenomen dat u op de website van de VRT kunt vinden. Daarin staat uitdrukkelijk dat de presentatietaal van de omroep in de regel de standaardtaal is, eventueel met een lichte tongval in de uitspraak. De VRT kan wel gebruikmaken van externe experts, voor wie geldt dat hun domeinexpertise voorgaat op hun taalvaardigheid, al blijft dat een belangrijk kwaliteitscriterium.
Het VRT-Taalcharter is tot stand gekomen in overleg met het management van de verschillende VRT-netten. De VRT-taaladviseur is de bewaker van het Taalcharter en het taalbeleid, maar de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor de uitvoering ervan ligt bij het netmanagement. Ik vind dat een goede taakverdeling. De taaladviseur is in dezen, zoals zijn functieaanduiding het zegt, een adviseur.
Later dit jaar zal het VRT-Taalcharter zelf en de toepassing ervan binnen de VRT worden geëvalueerd, ter gelegenheid van de vijfde verjaardag ervan. Algemeen kan wel worden gesteld dat het taalgebruik op alle radionetten, Canvas en Ketnet van een hoog niveau is. Alleen op Eén is er geregeld informele spreektaal te horen in programma’s om de redenen die ik zonet aangaf.
Tot zover de stand van zaken en enkele punten waaruit blijkt dat de openbare omroep in dezen niet stilzit.
De heer Vandaele heeft het woord.
Ik begrijp dat de VRT wat inspanningen doet – en zo hoort het ook – en aan de uitspraak schaaft van de medewerkers, en programma’s maakt en zo. Ik denk nog altijd met weemoed terug aan Tien voor Taal, zoiets mag voor mij nog wel eens terugkomen.
Wat ik toch nog een beetje mis, is het echte engagement om aan de norm van die standaardtaal te werken. Ik heb het gevoel dat mensen weer meer zoeken naar een norm, en dat is zeker ook belangrijk voor nieuwkomers.
U wijst op het Taalcharter van 2012, maar we weten dat de beheersovereenkomst van 2016 veel sterker is wat taalgebruik betreft dan de vorige. Misschien moet dat Taalcharter wel eens worden aangepast. In de vorige beheersovereenkomst stond: “De VRT zorgt ervoor dat haar journalisten, presentatoren en interviewers het Standaardnederlands gebruiken. De VRT gebruikt voorts, waar dit kan en past, een helder Standaardnederlands.”
Dat is aangepast en nu staat in de beheersovereenkomst: “De VRT hanteert de Standaardtaal.” En nog een paar zaken zoals: ‘bepaalt mee de norm ervan’. Ik heb dus moeten constateren dat deze regering bewust de formulering in de beheersovereenkomst heeft veranderd, en ik verwacht dat de VRT dat Taalcharter moet veranderen en inderdaad meer dan vandaag het geval is, die standaardtaal moet hanteren.
Ik zal niet uitweiden over de rol van dialecten en zo, we zijn het er natuurlijk mee eens dat dat kan in fictie en dergelijke. Ik zie toch nog heel veel programma’s – maar ik ga geen namen noemen, anders roep ik toorn van sommigen weer over me af – waar men te weinig standaardtaal gebruikt. Ik zou willen dat men dat nog meer gebruikt dan vandaag het geval is.
Minister Gatz heeft het woord.
Mijnheer Vandaele, ik heb in het laatste deel van mijn antwoord wel degelijk aangegeven dat het charter zal worden geëvalueerd later dit jaar. Dat zal ongetwijfeld leiden tot een aantal aanpassingen, waar ik uiteraard niet op kan vooruitlopen. Ik heb de indruk dat er vrij veel diverse sporen zijn, waar een centrale leiding boven staat via de taaladviseur, en dat er eerder meer dan minder initiatieven rond dit thema binnen de VRT worden genomen. Deze kunnen inderdaad – zoals u aangeeft of waar u op aanstuurt – uitmonden in een evolutie, een bijwerking, een aanpassing van het Taalcharter. We kunnen daarover, als het zover is, hier in de commissie zeker nuttig van gedachten wisselen.
De heer Vandaele heeft het woord.
Minister, dit moet inderdaad worden opgevolgd. Akkoord dat men het Taalcharter gaat evalueren en waarschijnlijk aanpassen. Men mag daar niet te lang mee wachten, want intussen loopt de nieuwe beheersovereenkomst alweer bijna een jaar.
De vraag om uitleg is afgehandeld.