Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Vergadering van 26/04/2011
Vraag om uitleg van de heer Wim Wienen tot mevrouw Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding, over vertalingen in programmas van de nieuwsdienst
- 1712 (2010-2011)
Vraag om uitleg van de heer Bart Caron tot mevrouw Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding, over de ondertiteling bij buitenlandse berichtgeving
- 1722 (2010-2011)
Vraag om uitleg van de heer Bart Tommelein tot mevrouw Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding, over foutieve ondertiteling in het VRT-journaal
- 1731 (2010-2011)
De voorzitter : De heer Verstrepen is verontschuldigd. De heer Wienen heeft het woord.
De heer Wim Wienen : Voorzitter, naar aanleiding van de aardbeving, tsunami en kernramp in Japan komt er heel wat beeldmateriaal en nieuws op ons af, ook op de VRT. Wij hebben het hier al gehad over deontologische fouten die werden gemaakt in nieuwsuitzendingen. Nu gaat het over vertaalfouten.
Er zijn mensen die goed Japans kennen en het plezant vinden om filmpjes, die ze uit de nieuwsuitzendingen van de VRT plukken en van de juiste vertaling voorzien, op YouTube te plaatsen. Dat heeft al wat media en kranten gehaald. Dat is allemaal behoorlijk grappig en geestig, behalve als je er rekening mee houdt dat het nu net een van de kerntaken van de VRT is om een objectieve en goede nieuwsuitzending te verzorgen.
De VRT gaat er altijd prat op dat zij qua nieuws en duiding kwaliteit brengt. Dergelijke fouten ondergraven de positie van de openbare omroep als marktleider op het gebied van nieuws. Ik kwam al vaker mensen tegen die minder courante talen spreken en die mij vertellen dat er wel vaker wat fout gaat met de vertalingen bij de VRT. In de media heeft de VRT zelf verklaard dat zij die beelden via internationale persagentschappen krijgt en dat zij zich dan baseert op de Engelse vertaling. Voor een nieuwszender die prat gaat op kwalitatief hoogstaand nieuws, is dat een magere verdediging.
Ik houd hier geen pleidooi dat er op de VRT voor elke taal ter wereld een medewerker moet zijn die deze taal vloeiend spreekt en voor een vertaling kan zorgen, maar nieuws is toch iets wat in opstoten opkomt. Binnen drie maanden zal er minder nieuws zijn uit Japan. Dat is nu al zo. Dan is er weer een opstoot met Libië. Het zou nuttig zijn om te bekijken hoe men zeer belangwekkende nieuwsfeiten, waarvan je op voorhand weet dat je daarover meerdere dagen nieuws zult brengen, aanpakt. Het is nuttig om te zien wie daarbij, eventueel in een tijdelijk kader, kan helpen. Zo kunnen de juiste vertalingen onder de correcte interviews worden geplaatst. Dergelijke fouten zijn pijnlijk voor een omroep als de VRT.
Minister, in welke gevallen en talen neemt de VRT zelf de vertaling van nieuwsberichten en interviews voor haar rekening? Welke controle bestaat er op de juistheid van de vertalingen? Voor welke talen doet de VRT een beroep op internationale persagentschappen en hoe wordt daar gecontroleerd op de juistheid van de vertalingen? Is dat een at random-systeem waarbij men een aantal stukken die men van internationale persagentschappen overneemt controleert? Of gebeurt dat niet? Vertrouwt men blindelings op die internationale persagentschappen? Zijn er mensen die vertaalfouten hebben gemeld aan de VRT? Hoeveel meldingen zijn er binnengekomen? Zijn er extra maatregelen nodig om de vertalingen van nieuwsberichten bij de VRT te verbeteren? Zo ja, welke verbeteringen denkt men te kunnen aanbrengen om dit soort fouten in de toekomst te vermijden?
De voorzitter : De heer Tommelein heeft het woord.
De heer Bart Tommelein : Minister, ik herinner mij de commissievergadering van 8 februari zeer goed. Toen was er de hele dag een cameraploeg met journalisten van de VRT aanwezig in de commissie, en daarvan hebben ze dan s avonds nul-komma-nul uitgezonden. Toen hadden we het uitgebreid over de deontologische fouten die door de VRT-nieuwsredactie werden gemaakt, over wie daarvoor verantwoordelijkheid draagt en over de eventuele remedies en oplossingen die kunnen worden aangereikt.
Twee maanden later was het opnieuw prijs, dit keer in het kader van de verschrikkelijke ramp die Japan trof. Minister, het ging bij die foutieve ondertitelingen niet om semantische vergissingen, maar simpelweg over totaal verkeerde vertalingen. De indruk werd gewekt dat een man vertelde dat hij zijn ouders weggesleurd zag worden door kolkend water, terwijl hij het had over de samenwerking bij de reddingswerken. Het ruikt zelfs een beetje naar sensatiezucht.
Toen dit probleem van foutieve vertalingen bekend raakte, communiceerde de VRT zeer snel dat het de schuld was van een ander. Het is altijd de schuld van een ander, natuurlijk. Het ging om een slechte leverancier: de European Broadcast Union, die de beelden en vertalingen op haar beurt van internationale persagentschappen kreeg. Maar twee dagen later was het opnieuw prijs, met een tweede, gelijkaardig, voorval.
Minister, de VRT gaat er altijd prat op dat ze de meest betrouwbare en meest kwaliteitsvolle nieuwsredactie van het land heeft. Dat kan tellen. Die VRT-nieuwsredactie heeft een zware opdracht. Zij moet ervoor zorgen dat de burger correcte informatie krijgt. Er is een structureel probleem, zeker omdat ik al op 8 februari drie voorbeelden had aangehaald waarbij de nieuwsredactie van de VRT zwaar in de fout was gegaan.
Ik neem het de VRT niet kwalijk dat ze daar niet over berichtte. Ik neem het haar wel kwalijk dat ze daar een hele namiddag met een cameraman en een geluidsman en een journalist staan, om er dan niets over uit te zenden. Dat kost geld.
Tijdens ons vorige debat heb ik aangekondigd dat de VRT zondigde tegen de eerste artikels van de code van de Raad voor Journalistiek. Dat is dus opnieuw het geval, want artikel 2 zegt: De journalist checkt de waarachtigheid van de informatie. Ik veronderstel dat dat ook geldt voor vertalingen. We zouden dit kunnen catalogeren onder de noemer fait divers, een klein foutje, een spijtige zaak, maar dit tast voor de vierde of vijfde keer de geloofwaardigheid van de belangrijkste en grootste nieuwsredactie van het land aan. Tijdens ons vorige debat waren we het erover eens dat het belangrijk is dat de VRT aan zelfregulering doet, alleen stel ik me steeds meer de vraag of ze daartoe in staat is. Er is een code, er is een redactiestatuut, er is een deontologische adviesraad, er is een beroepscollege, maar het heeft geen zin dat dat allemaal wordt geïnstalleerd als men constant achter de feiten aanloopt. U vertelde me vorige keer dat de VRT de procedures die de nieuwsdienst hanteert, opnieuw grondig zal bekijken. Is dat reeds gebeurd? Dit gaat immers niet over een alleenstaand feit, maar over een opeenstapeling van incidenten. Wat zeggen die adviesraad en dat beroepscollege over deze nieuwe incidenten? Wat gaat men daar ten gronde aan doen?
Minister, de definitieve opmaak van de beheersovereenkomst wordt aangekondigd. Na het weekeinde zult u eindelijk weten wat senioren en jongeren daarvan denken. U hebt er toch wel voor gezorgd dat er voldoende vrouwen en mannen bij zijn? Pas op, want ik zal daarop toekijken. Dan kunt u zich volop smijten om het document af te ronden. U bent het ongetwijfeld met me eens dat het leveren van uitstekende informatie de allereerste opdracht is en blijft. In de nieuwe overeenkomst zullen we opnieuw de middelen vastleggen voor de VRT. Maar als de openbare omroep er niet in slaagt de riante dotatie die ze krijgt, om te zetten in het correct vervullen van haar prioritaire opdracht, zijnde het brengen van correcte informatie en correct nieuws aan de bevolking, dan hebben we een serieus probleem. Minister, wat is de werkelijke oorzaak van de foutieve vertaling? Is dit een geïsoleerd geval, of is dit meermaals voorgekomen? Het heeft zich herhaald. De volgende vraag heb ik u al eens gesteld, namelijk op 8 februari, de dag dat de camera er stond: welke maatregelen zal de openbare omroep, het management of de hoofdredactie, nemen zodat dergelijke fouten in de toekomst worden uitgesloten?
De heer Bart Caron : Minister, naast wat er is gemeld, wil ik verwijzen naar een item waarin de heer Chris Van den Abeele, journalist bij de VRT, in Terzake parodiërend oude beelden van 9/11 illustreerde met twee totaal verschillende ondertitelingen met een verschillende betekenis.
Deze kwestie is toch wel ernstig. Ik heb mijn vraag ingediend voor het in de kranten kwam. Mijn medewerker heeft vrienden die ginder wonen en die filmpjes van hier bekijken. Zo is het in het nieuws geraakt. Ik heb via die persoon de reële vertaling van die reacties van mensen gekregen. Dat was iets totaal anders dan de ondertiteling. Ik had mijn vraag graag geïllustreerd, want je kunt dat item op YouTube met een dubbele ondertiteling bekijken: met de vertaling die op de televisie te zien was en daaronder de letterlijke vertaling van de Japanse teksten. Het gaat niet over een literaire of journalistieke vrijheid, het gaat echt om een totaal andere inhoud.
Ik wil het niet dramatiseren, maar voor het vertrouwen in onze openbare omroep vind ik het geen goede zaak. Daarom stel ik enkele aanvullende vragen bij wat de collegas reeds hebben gezegd. Ik laat mijn eerste twee enigszins sarcastische vragen achterwege. Ik wil wel weten wie er verantwoordelijk is voor de VRT-vertalingen. Hoe gaat dat in zijn werk? Wie beslist daarover? Wie draagt die verantwoordelijkheid?
Mocht de VRT-vertaling niet de correcte zijn en dus overgenomen zijn van elders, hoe komt dat dan? De dag erna stond in de kranten dat het zou gaan om Engelse ondertitels die via internationale persagentschappen komen. Hoe kan dat in de toekomst worden vermeden?
Hoe sterk mogen we nog rekenen op de correctheid van onze eigen nieuwsdienst als je dergelijke verhalen hoort? Kan er niets gebeuren om dat vertrouwen te herstellen?
De voorzitter : Minister Lieten heeft het woord.
Minister Ingrid Lieten : Ik heb bij de VRT gevraagd wat de context en de omstandigheden zijn waarin die fouten zijn gebeurd en wat daarover de mening van de VRT is. Uiteraard vinden wij allemaal de kwaliteit en de geloofwaardigheid heel belangrijk. Dat geldt ook voor uitzendingen waar vertalingen en onderschriften bij te pas komen. De VRT heeft zelf haar fout toegegeven en heeft zich hiervoor verontschuldigd, daar kan geen discussie over bestaan.
Hoe is zoiets kunnen gebeuren en wat is de context waarin het is gebeurd? De nieuwsdienst neemt zelf de vertalingen op zich wat betreft de courante talen Frans, Engels, Duits, Italiaans, Spaans, Russisch en Portugees. Iedereen op de nieuwsredactie moet correct kunnen vertalen uit het Frans en uit het Engels en er zijn voldoende redactiemedewerkers die ook Duits, Spaans, Italiaans, Russisch en Portugees kunnen vertalen. Daarvan doet men de vertalingen zelf. Dan heb je de minder courante talen. Er zijn ook wel medewerkers die minder courante talen kennen zoals Grieks, Arabisch of Chinees, maar die zijn niet altijd à la minute beschikbaar.
Als het gaat om een taal die geen enkele VRT-medewerker kent, doet de VRT een beroep op een externe partij. Zo is het mogelijk dat een externe tolk op de redactie het nieuws komt volgen en de vertalingen maakt. De VRT-nieuwsdienst heeft de afgelopen maanden bijvoorbeeld regelmatig een beroep gedaan op externe tolken in het kader van de omwentelingen in de Arabische wereld, waar sommige collegas naar hebben verwezen. Ook voor de crisis in Japan werd er soms een tolk ingeschakeld. Het is echter niet altijd mogelijk om op die korte termijn ook een professionele vertaler of tolk te pakken te krijgen. Het nieuws doet zich onmiddellijk voor en de deadlines zijn zeer kort. Men moet zich dan soms met veel creativiteit behelpen om die vertalingen gedaan te krijgen.
Dit is allemaal niet het geval geweest in deze zaak, want hier heeft de VRT een beroep gedaan op een Engelse vertaling die samen met het beeld werd aangeleverd door het beeldagentschap European Broadcasting Union (EBU). Het gebeurt regelmatig dat beelden samen met vertalingen in het Engels worden aangeleverd door verschillende agentschappen, zoals Reuters, Associated Press Television Network (APTN) en EBU. Dit feit is gebeurd als gevolg van een verkeerde Engelse vertaling die door het beeldagentschap EBU is toegeleverd. Eigenlijk is het dus gebeurd zoals de collegas hebben gezegd: het filmpje en de vertaling werden losgekoppeld en zijn verwisseld met een ander filmpje met vertaling. Aangezien er toen niemand op de hoofdredactie aanwezig was die Japans kent en het niet is gecheckt, is het foutief uitgezonden.
Men heeft teruggekeken in het proces en er met de EBU over gesproken. Daar zegt men zelf dat de fout is gemaakt bij de Japanse omroep NHK die het beeldmateriaal in eerste instantie aan de EBU heeft aangeleverd. Daar is de verwisseling van de ondertiteling gebeurd. Zodra de vertaalfout werd vastgesteld, werd die meteen gecorrigeerd in de volgende uitzending. Uiteraard betreurt de VRT-nieuwsdienst dat. Ik betreur dat ook, en we doen dat allemaal. Het tast de geloofwaardigheid van de nieuwsdienst aan.
De nieuwsdienst heeft een rechtzetting gepubliceerd op deredactie.be. Het is belangrijk dat men zelf in de eigen kanalen die rechtzettingen publiceert. Men heeft ook een aantal maatregelen genomen. De nieuwsdienst heeft in de eerste plaats contact opgenomen met de EBU en de vertaalproblemen besproken. Daarnaast heeft de hoofdredactie van de nieuwsdienst de richtlijn gegeven om specifiek voor het Japans de vertalingen extra te checken, bijvoorbeeld telefonisch, door een professionele vertaler, indien het tijdsbestek kort is. De nieuwsdienst organiseert trouwens ook opleidingen die gericht zijn op het maken van onderschriften, wat een belangrijk onderdeel is van het vertaalwerk. Sinds enkele jaren heeft de nieuwsdienst ook een nieuwe werkprocedure en een nieuwe applicatie voor ondertitels. Daardoor is de foutenmarge sterk verminderd, maar nog niet tot nul herleid. De meeste onderschriften worden nu op voorhand opgenomen, in plaats van rechtstreeks op het beeld te zetten.
De nieuwsdienst wijst erop dat Het journaal een programma is met een korte deadline. Daardoor kan de kwaliteitscontrole er niet voor 100 procent zijn. De nieuwsdienst en zijn journalisten proberen uiteraard wel uit hun fouten te leren en zullen blijven focussen op zo goed mogelijke vertalingen.
Wie is verantwoordelijk? Uiteraard valt dit onder de journalistieke verantwoordelijkheid. Het zijn de journalist, de eindredactie en de hoofdredactie die de verantwoordelijkheid dragen, zoals dat ook het geval is voor andere fouten die in de berichtgeving sluipen. Uiteraard betreur ik dat dergelijke fouten gemaakt worden. De VRT heeft zelf voldoende sense of urgency aan de dag gelegd om de fout te erkennen en toe te geven en om intern te kijken welke maatregelen ze kan nemen om die fouten te verbeteren.
Er zijn een vijftal meldingen binnengekomen bij de VRT van kijkers die zeiden dat er fouten in de vertaling zaten. Het gebeurt nog wel dat de nieuwsredactie foutmeldingen krijgt van kijkers of luisteraars. Op basis daarvan worden die fouten rechtgezet.
Hiermee heb ik de context en de feiten aangegeven over deze foute berichtgeving.
De voorzitter : De heer Wienen heeft het woord.
De heer Wim Wienen : Minister, ik dank u voor het antwoord. Ik ben blij dat er al enkele maatregelen worden genomen om dit in de toekomst te vermijden. Vooral het extra checken van dat soort vertalingen lijkt mij essentieel. Mijn moeder zaliger heeft me altijd geleerd: haast en spoed is zelden goed. Dat geldt ook als men kwalitatief nieuws wilt maken. Het hoeft niet allemaal zo snel te gaan als je die kwaliteit wil beschermen. Daarom vond ik het nodig om die vraag te stellen. Dat is nu net wat de VRT zou moeten doen, namelijk hoogstaande kwaliteit brengen in nieuwsuitzendingen.
Ik vind het wel wat spijtig dat het in dit geval over Japans gaat. We hebben gesproken over de meer courante talen en de minder courante talen. Ik denk dat Japans vandaag toch wel bij de meer courante talen hoort, los van het feit dat niet iedereen in Vlaanderen dat spreekt. In de context van een nieuwsdienst lijkt het me wel belangrijk. Ik kan aannemen dat men het niet nodig vindt om mensen te hebben die het Swahili meester zijn, maar van een economische grootmacht als Japan krijgen we regelmatig nieuws en wereldnieuws. Het is misschien nuttig om mensen te hebben die Japans kennen. Portugees hoort er al bij, bijvoorbeeld door een groeiland als Brazilië, maar er zijn ook de talen die in India worden gesproken. Ik denk dat het voor een nieuwsdienst die toch heel veel internationaal nieuws brengt, nuttig is om wat voor ons misschien een niet courante taal lijkt in Vlaanderen en in dit huis, toch te kennen.
De voorzitter : De heer Tommelein heeft het woord.
De heer Bart Tommelein : Minister, ik dank u voor het antwoord. Ik vind dit schrijnend voor een redactie van een nieuwsdienst die toch naam en faam te verdedigen heeft. Ik volg de heer Wienen.
Dit item was drie weken na elkaar het hoofdpunt van het nieuws. Een aardbeving van die omvang in zon land is niet zomaar een akkefietje. Het is belangrijk dat je op dat moment zorgt dat de informatie die van daar komt, correct is. Het heeft in ons land heel wat in beweging gezet. Het heeft heel de problematiek omtrent kernenergie en veiligheid in de belangstelling gebracht.
Mij lijkt het logisch dat er op dat moment correcte informatie wordt gegeven, niet alleen nadat die vijf mensen een klacht hebben ingediend, want die hebben toevallig de kennis van het Japans, maar de andere mensen hebben die niet en nemen klakkeloos aan dat wat gezegd wordt. We mogen dat toch verwachten van de VRT-nieuwsredactie. Daarbij is Japan een zeer belangrijke handelspartner voor ons land. Alleen al in mijn stad, Oostende, zijn de Japanners de belangrijkste werkgevers met Daikin en Mutoh. Het kan er bij mij niet in dat het Japans geen courante taal zou zijn.
Ik herinner me dat ik jammer genoeg op 8 februari de problematiek van mevrouw Morel hier heb aangehaald. Ze is diezelfde dag overleden. De heer Cortebeeck ging ontslag nemen en er was een schietincident in Haïti. Ik heb het dan nog niet over het tijdig in Chili geraken. Terwijl de commerciële zenders daar wel op tijd geraakten, geraakte de openbare omroep daar blijkbaar niet. Het kunnen allemaal alleenstaande feiten zijn, maar als je ze allemaal samen neemt, minister, begin ik me toch vragen te stellen bij de werking van de nieuwsdienst, van de hoofdredactie en de heel concrete maatregelen die men neemt om dergelijke situaties in de toekomst te vermijden. Ik heb me al dikwijls de vraag gesteld of de structuur van de nieuwsredactie van de VRT een goede structuur is, met verschillende mensen. Ik denk dat eenheid en duidelijkheid van leiding misschien een oplossing zou kunnen geven aan een steeds weerkerend probleem. Ik hoop dat ik het hier volgende week of volgende maand niet opnieuw over weer een incident moet hebben.
Ik wil de mensen van de VRT één goede raad geven. Ik heb al verschillende keren meegemaakt dat ze schieten op de berichtgeving van andere zenders. Het is echter goed in eigen hart te kijken of voor eigen deur te vegen. Het ergert me mateloos dat er in de nieuwsuitzendingen berichtgeving komt over andere zenders die zogezegd mindere kwaliteit geven en fouten maken. De VRT zou in de toekomst beter absoluut vermijden dat dergelijke dingen gebeuren.
De voorzitter : Het incident is gesloten.