Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Vergadering van 16/03/2010
Vraag om uitleg van de heer Carl Decaluwe tot mevrouw Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding, over de commercialisering van radioprogramma's van de openbare omroep
Vraag om uitleg van de heer Bart Caron tot mevrouw Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding, over de VRT en de grote aandacht voor de lancering van een bepaald koffiemerk
Vraag om uitleg van de heer Bart Tommelein tot mevrouw Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding, over de Grote Koffie Van de Veire Ochtendshow
De voorzitter : De heer Decaluwe heeft het woord.
De heer Carl Decaluwe : Voorzitter, minister, collegas, de Grote Peter Van De Veire Ochtendshow zat op woensdag 24 februari live in Starbucks in het Centraal Station van Antwerpen. Het programma werd voor de gelegenheid zelfs omgedoopt tot de Grote Koffie Van De Veire Ochtendshow. Een mooier cadeau kon de Amerikaanse koffiegigant zich niet indenken.
Daar is wat commotie over geweest in de media. De VRT-woordvoerder zag daar echter totaal geen graten in en vergeleek de problematiek met bijvoorbeeld het Vakantiesalon, het Autosalon, Batibouw, de Boekenbeurs of de Belgian Boatshow. Bovendien werd gesteld dat de redactie volledig autonoom de inhoud van het programma bepaalt en dat de coproducent, Starbucks, niets in de pap te brokken had. Eerlijk gezegd, het Autosalon vergelijken met een promotie voor een merk is toch volledig iets anders.
Verder werd ook vastgesteld dat het item zich als het ware vermenigvuldigd heeft in andere uitzendingen. Het was niet alleen op MNM, De Ochtend, het Nieuws en Terzake. Nochtans was er al een Starbucks geopend in Zaventem. Dat was toen ook groot nieuws in de journaals. Het behoort niet tot de taak van een politicus commentaar te geven op de inhoud van een journaal. Het gaat dan ook veeleer om een vaststelling. De opening van een Starbucks is te vergelijken met de opening van een brasserie. Meer is dat uiteindelijk niet. Toen vorige week woensdagavond in Kortrijk een investering werd geopend van 200 miljoen euro met 800 nieuwe arbeidsplaatsen, was dat blijkbaar een item voor het vtm-journaal en voor de regionale zenders. Op VRT werd daar niets over gezegd. In zon geval ontstaat de perceptie dat betalers, sponsors en coproducenten in andere programmas van de VRT terechtkunnen. Ik zou zeggen: ga en vermenigvuldig u.
De VRT zal wellicht gezegd hebben dat het over charters gaat, maar daar hecht ik geen geloof meer aan. De VRT creëert immers zelf de perceptie dat sponsors en coproducenten ook in andere programmas zullen komen. Het is heel gevaarlijk ervan uit te gaan dat wie betaalt, ook in andere tv- en informatieprogrammas zal komen. Ik hoop dat dit niet het geval is. Men zou toch minstens de inspanning moeten doen om die perceptie tegen te gaan.
Minister, worden dergelijke commerciële acties, dus coproducties, via de Vlaamse Audiovisuele Raad (Var) afgesproken of staat dit daar los van? Indien neen, waarom niet? Welke strategie zit daar dan achter?
Via welke weg worden dergelijke deals dan wel geregeld? Via welke prijzen en marktconformiteit wordt dit vastgelegd en wie beslist daarover? Ik vermoed dat dit niet gebeurt via de Var.
Waar kunnen we dergelijke commerciële acties, coproducties, terugvinden in de jaarrekeningen van de VRT, onder welke begrotingspost?
Wat was de concrete netto-opbrengst van de betrokken coproductie en hoe wordt die berekend? Ik verwacht geen bedrag, want bij de VRT zal men dit wellicht niet willen zeggen. Misschien kan ik een andere vraag stellen: is er een netto-opbrengst?
Op welke manier wordt de autonomie van de redactie gecontroleerd en wie bepaalt dat betrokken coproducties opduiken in andere programmas? Is dit mee een onderdeel van de afspraak met de commerciële partners?
Dergelijke activiteiten vallen niet onder de inkomsten van radioreclame. Op die manier lopen de uitgaven via het knipperlichtmodel op. Ik verwijs naar het debat van een aantal weken geleden in deze commissie over de marktconformiteit van de Var. Wij onderhandelen steeds op dezelfde markt en praten steeds met dezelfde partners. Dat heeft repercussies voor de begroting. Wanneer een aantal zaken worden versluisd naar andere commerciële activiteiten die niet onder het knipperlichtmodel vallen waardoor de radioreclame-inkomsten verder wegzakken, is de redenering toch dat de overheid bijpast. Is er enig verband tussen acties van de Var en dergelijke acties?
De voorzitter : De heer Caron heeft het woord.
De heer Bart Caron : Ik heb lang getwijfeld of ik hier een vraag over zou stellen. Ik kom liefst niet tussen in de inhoudelijke keuzes van de omroep. Het is echter niet omdat wij het belang van de VRT hoog in het vaandel voeren, dat we niet kritisch moeten zijn. Meer zelfs, goede vrienden moeten dubbel en dik kritisch voor elkaar kunnen zijn.
Is hier geen grens overschreden? Wellicht wel, dat is toch mijn aanvoelen.
Dat onze omroep creatief is in het zoeken naar extra middelen, daar heb ik een zekere sympathie voor. Het anarchistische kantje van mezelf heeft daar meer dan sympathie voor. Bijwijlen worden daarvoor de kantjes van het wettelijk kader eraf gereden. Ik heb daar best begrip voor. Maar er zijn natuurlijk grenzen, niet alleen grenzen aan het wettelijk kader maar ook van morele aard. Er zijn grenzen aan wat men wel en niet mag doen.
Die bewuste uitzending van de grote Peter Van de Veire Ochtendshow was er volgens mij ver over. Ik heb het niet alleen over de naam van het programma, maar ook over het cadeau aan die Amerikaanse koffieboer. Wie s anderendaags in de Standaard het stuk heeft gelezen over de McDonalds van de koffie, zal zeker in zijn haar hebben gekrabd.
De vergelijking die de woordvoerder van de VRT maakte met bijvoorbeeld het Autosalon, klopt niet. Een vergelijking met de honderdste vestiging van een Standaard Boekhandel of de start van een nieuwe hamburgerketen zou veel beter zijn. Ik vind dit van dezelfde orde als dit soort bedrijven.
De komst van Starbucks is niemand ontgaan. Er werd over gesproken op verschillende radio- en televisieprogrammas, in die zin dat men al dan niet bewust van een bijna-strategie kon spreken die vooraf duidelijk was afgesproken. Het ging echt wel ver.
Dat vtm, Q-music of VT4 dat zouden doen tegen een vergoeding, lijkt me logisch en begrijpelijk. Dat is hun taak, zij moeten daarvan leven. Maar de openbare omroep? Ik heb daar moeite mee. Ik durf zelfs niet denken dat het gratis reclame was voor Starbucks met belastingsgeld. En als er al betaald is, is dat wellicht wel als reclame te beschouwen. Ook dat mag tot nader order niet.
Los van de vraag of het nu wel of niet mag, is het niet de taak van de VRT om dat soort promotie te voeren. Wie een vriend is van de VRT, moet dergelijke zaken kritisch durven te zeggen. De VRT moet kritisch in de spiegel durven te kijken.
Ik zou willen dat dit soort zaken nooit meer voorkomt. Zo nodig moeten we het decretaal kader aanpassen.
Minister, waardoor is de breedvoerige aandacht voor Starbucks ingegeven? Men kan dit met de beste wil van de wereld niet beschouwen als educatie, cultuur of informatie als men naar de kerntaken van de openbare omroep verwijst.
Ik heb meegewerkt aan de totstandkoming van het laatste Mediadecreet, maar zelfs ik kan niet antwoorden op de vraag die ik hier zal stellen. Laat het Mediadecreet een dergelijke vorm van samenwerking toe? Is dit te beschouwen als een inhoudelijk programma van de VRT? Of is dit sponsoring of reclame? Is er betaald voor die samenwerking? Werd er een algemene financiële afspraak gemaakt voor alle aandacht in alle programmas, of enkel voor de ochtendshow in het Centraal Station van Antwerpen? Werd deze overeenkomst gemaakt door de Var of door de VRT? Mag en kan dat wel? Zijn er de voorbije jaren gelijkaardige campagnes geweest voor andere merken of producten? Welke? Was er ook voor gelijkaardige projecten een financiële return voor de VRT? Vindt u een dergelijke vorm van samenwerking aanvaardbaar?
De voorzitter : De heer Tommelein heeft het woord.
De heer Bart Tommelein : Minister, voorzitter, de vorige sprekers hebben al gezegd dat de VRT hier te ver is gegaan.
Ik wil starten met een citaat uit een heel belangrijk document. Op bladzijde 3 van de huidige beleidsovereenkomst van de VRT staat: De VRT stelt zich onafhankelijk op ten aanzien van commerciële belangen. Minister, die bepaling staat in het allereerste artikel van de belangrijke overeenkomst tussen de Vlaamse Gemeenschap en de openbare omroep. Dit zinnetje zou eigenlijk een lijfspreuk moeten zijn voor een openbare omroep. De werkelijkheid is totaal anders. Heel deze problematiek staat in schril contrast met wat de heer Verstrepen daarnet heeft gesteld over de Ronde van Vlaanderen. De werkelijkheid verschilt soms toch wel van wat wordt overeengekomen.
Op woensdag opent de Amerikaanse koffiegigant Starbucks de deuren van een nieuw filiaal in het Antwerpse Centraal Station. Minister, ik weet echter niet of iedereen en of u Starbucks wel goed kent. In New York vind je er een op elke straathoek. Dat is big business. Starbucks heeft filialen in meer dan 55 landen over de hele wereld. Het gaat over een echte multinational. Wereldwijd stelt de keten een kleine 130.000 mensen te werk. Ze heeft een omzet van een slordige 9 miljard dollar. Dollar, niet euro: we mogen niet overdrijven.
Ondertussen heb ik wat meer informatie verzameld over Starbucks. Het bedrijf dweept met fairtradekoffie en ligt vooral goed in de markt bij de hippe, linkse stedelingen. Waarschijnlijk daarom was de heer Janssens prominent aanwezig bij de opening. Dat ballonnetje is echter wel wat doorprikt, zeker in de Verenigde Staten. De toestand is er niet erger dan bij andere grote ketens. Het huiselijke, sociaal bewuste newage-imago is toch wel doorprikt. Uiteraard maakt die firma winst. Wie ben ik als liberaal om daartegen te protesteren, net als tegen het feit dat ze mensen tewerkstelt? Ik vind dat erg leuk, maar Starbucks wordt ervan beschuldigd haar dominante marktpositie te gebruiken om de concurrentie de nek om te wringen. Als Starbucks zaken begint in een nieuwe buurt, komen er meestal een aantal vestigingen die met verlies werken, zodat concurrenten in de buurt de concurrentie niet aankunnen en failliet gaan. Meestal gaat het niet over één vestiging. Dat zijn blijkbaar praktijken van Starbucks. Het bedrijf onderscheidde zich in de VS ook door wat men daar union busting noemt. Ik zeg het maar aan u, als socialistisch minister. Werknemers die vakbondsafdelingen wilden oprichten, werden blijkbaar ontslagen. Mensen die ooit bij een vakbond werkten, worden zelfs niet aangenomen.
Elke Starbucks zou lokaal een goed doel steunen. Voor Antwerpen waren ze 2 weken geleden nog altijd op zoek naar een project. Als zon grote multinational zon filiaal opent, dan gebeurt dat niet van vandaag op morgen. Daar gaat studiewerk aan vooraf. De markt wordt onderzocht. Er wordt bekeken of het wel winstgevend zal zijn. Het goede doel dat aan elke Starbucksvestiging hangt, had men in Antwerpen blijkbaar nog steeds niet gevonden. Het is een fabeltje dat de vestiging in het Centraal Station van Antwerpen de eerste zou zijn om uitsluitend fairtrade-espresso te serveren. Uit de website van Starbucks blijkt dat slechts 5 percent van de totale wereldomzet afkomstig is van fair trade, dus 95 percent niet. Waarschijnlijk zal niet alles slecht zijn aan die firma, en ik zeg het nogmaals, ik ben de laatste om te zeggen dat een bedrijf geen winst mag maken en geen tewerkstelling mag propageren. Maar goed, ik haal dit aan om erop te wijzen dat het hier niet over een kleine, gewone firma gaat.
Er zijn nog wel een paar interessante details. De VRT vindt dat ze voluit moet propageren wat nieuw is. De heer Decaluwe heeft het voorbeeld aangehaald van het winkelcentrum van Kortrijk dat geen aandacht heeft gekregen van de VRT-nieuwsdienst. Bij nog wel een paar zaken stel ik me af en toe vragen over de VRT-nieuwsdienst. Soms worden bepaalde zaken niet opgenomen in het Journaal, terwijl dat bij alle andere media wel het geval is. Een week of 3 à 4 later worden er dan wel extra uitzendingen aan gewijd, in duidingsprogrammas, maar toen het nieuws moest worden gebracht, werd dat helemaal niet gebracht. Maar goed, dat is een andere discussie.
Minister, Starbucks vergelijken met McDonalds of Nike is dus wel een normale vergelijking.
Naar aanleiding van de opening van het nieuwe filiaal in Antwerpen hebben diverse media een aankondigingscampagne opgestart. Er werd een Facebookpagina gelanceerd, die al 3000 aanhangers heeft. Blijkbaar was de steun van de privémediabedrijven echter niet genoeg: aan de openbareomroepzender MNM werd gevraagd de lancering te ondersteunen. We kunnen ons afvragen waarom zon gigant, zon multinational bij een openbare omroep terechtkomt om haar product te lanceren, en niet bij een commerciële zender, wat veel logischer zou zijn. Blijkbaar zijn er toch wel wat elementen in onze Vlaamse mediamarkt die dit naar de openbare omroep sturen. De vraag is: waarom? Dan lenen ook nog een aantal grote namen uit de BV-wereld, zoals Antwerps burgemeester Janssens, hun medewerking daaraan, als gast, om hun liefde voor het zwarte drankje te verklaren.
De VRT probeert zich te verdedigen door te stellen dat het een coproductie was, zoals er zoveel zijn bij diverse radionetten. Starbucks was actueel, en dat was een mooie aanleiding om een uitzending te wijden aan koffie en het ochtendritueel van de Vlaming. Trouwens, de redactie mocht volledig autonoom de inhoud van het programma bepalen dat zou er nog aan ontbreken. Met andere woorden, de coproducent diende enkel en vooral een vergoeding te betalen voor de grotere productiekosten. Ik heb ergens gelezen dat, als de openbare omroep op verplaatsing moet uitzenden, de kosten dan hoger liggen. Van de studio in Brussel naar Antwerpen komen zal waarschijnlijk tot een enorm grote rekening hebben geleid. Het is me niet bekend over welk bedrag het hier gaat.
Minister, als Open Vlder stel ik me toch de vraag en heel mijn fractie doet dat waarom een openbare omroep gefinancierd met overheidsgeld in de bres moet springen om een internationale bedrijfsketen te promoten. Ik heb het vorige maal al gezegd: had men Oxfam voor het voetlicht willen halen, of een andere organisatie waarvan iedereen weet dat ze de naastenliefde wil beoefenen, dan had ik daar nog wat begrip voor kunnen opbrengen. U moet me echter eens uitleggen hoe de promotie van Starbucks bijdraagt tot het vervullen van de VRT-opdrachten. De VRT laat zich hier gebruiken door een multinational, onder het mom van een coproductie. De inhoud van het programma werd volledig autonoom vastgesteld, maar het sprak vanzelf wat het centrale thema zou worden.
Ik denk dat dit initiatief er op de eerste plaats is gekomen omwille van een lucratief contract in deze financieel zware tijden. Dat is niet eens zo onlogisch, gezien de moeilijke financiële situatie van de VRT. In het licht van de voorgaande vragen kunnen we daar echter weer vragen bij stellen.
Minister, tijdens de vorige vergadering van de commissie Media was al duidelijk dat de hitzender MNM sterk ter discussie staat. De kritiek dat de zender te veel is verworden tot een commerciële radio en dat het onderscheidend vermogen totaal zoek is, klinkt vandaag luider dan ooit. Het overgrote deel van deze commissie ziet niet in op welke manier de zender nog past binnen het kader van de openbare omroep. Ook bij de openbare omroep zijn ter zake al ernstige vragen opgeworpen. Ik heb toen zelf ook duidelijk gesteld dat er zeer valabele argumenten nodig zullen zijn om MNM bij de VRT te behouden. Dergelijke promotiestunts spelen helemaal niet in de kaart van deze radiozender. Integendeel, dergelijke stunts brengen het voortbestaan van deze zender binnen het openbareomroepbestel en de taken van de openbare omroep nog meer in gevaar. Nogmaals, de VRT moet zich onafhankelijk opstellen ten aanzien van commerciële belangen. Volgens mij wordt die regel voordurend vergeten, zeker door de heer Van de Veire.
Minister, op welke manier draagt de Grote Koffie Van de Veire Ochtendshow bij tot het vervullen van de opdracht van de openbare omroep? Waaronder vallen de inkomsten uit het contract met Starbucks? Of u moet me straks zeggen dat de VRT daar niets voor heeft gekregen, zoals voor de Ronde van Vlaanderen. Vallen die inkomsten onder de zogenaamde Line Extensions, onder sponsoring of een andere noemer? Welke inkomsten heeft de VRT mogen ontvangen van Starbucks voor deze uitzending? Gaat het over een forfaitair, vooraf vastgelegd bedrag, of werd in extras voorzien als de uitzending succesvol was en genoeg in de media kwam? Welke gelijkaardige initiatieven werden in het verleden reeds genomen waarbij de VRT zich leende tot promotor van een nieuwe onderneming, een multinational? Wat vindt u zelf van het initiatief? Vindt u het kunnen, minister, dat een publieke instelling zich leent tot het promoten van een internationale bedrijfsketen?
De voorzitter : De heer Verstrepen heeft het woord.
De heer Jurgen Verstrepen : Voorzitter, minister, u hebt veel vragen over u heen gekregen en ik ben benieuwd wat de antwoorden zullen zijn. Ik denk dat iedereen geïnteresseerd is, zeker in het licht van de vraag van daarnet over de Ronde van Vlaanderen. Ik hoop niet dat u zo dadelijk zult zeggen dat de VRT heeft gezegd dat ze het uit naastenliefde heeft gedaan, omdat ze de koffie zo tof vonden, want dan kunt u me echt wel buiten rollen straks. (Gelach)
Ik hoop, in godsnaam, dat de VRT deze keer geld heeft gevraagd. Ik hoop dat de VRT veel geld heeft gevraagd zodat ze wat minder mensen buiten moet zetten. Als het in hun zakken komt, dan is mijn vraag: Naar waar gaat dat geld? Wie heeft deze deal gemaakt, de Var? Ik vermoed dat de Var de commercieel verantwoordelijke is in dit verhaal. Hoeveel percent vloeit er dan terug naar de openbare omroep?
Beste collega Tommelein, de verplaatsing van een radiostudio is trouwens helemaal niet duur. Het kon zelfs met de trein, want er is een Starbucks in het station. Ze moesten er zelfs de wagen niet voor nemen.
Ik vermoed dat de NMBS mee betaalt. Ik zou ook willen weten of Antwerpen mee betaald heeft voor de locatie. Misschien moet ik eens vanuit de gemeenteraad vragen of het stadsbestuur betaald heeft. We zullen de vraag wel stellen.
Laten we serieus blijven. Ik ben benieuwd of u dit vindt kunnen, maar voor mijn fractie kan dit niet bij een openbare omroep. Als u mij vraagt naar welke openbare omroep ik graag luister, dan is dat de BBC, dat is een mooi voorbeeld van een openbare omroep die de logica van de commerciële belangen niet volgt, terwijl er toch producten worden gemaakt die commercieel klinken.
Ik keer nu even terug naar Antwerpen. Het ergste van de zaak is dat daar, zoals in andere steden, steeds meer hippe koffiezaken opstarten, maar dat die met moeite een spotje kunnen betalen op Radio Minerva, dat ze geen budgetten hebben om zichzelf bekend te maken. En dan zien ze zon multinational binnenwaaien die en dat is toch wel ongezien van de openbare omroep uren zendtijd krijgt! Er wordt immers afgeweken van het traditionele 30 secondespotje, van product placement, het gaat om een bijna continu telewinkelprogramma via de radio.
Mijn goede vrienden van de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) zijn al voor minder kwaad geworden op andere zenders. Wellicht moeten we de VRM inschakelen in deze kwestie. U weet dat het mijn allerliefste vriendjes zijn, maar in dezen moeten ze misschien eens rondkijken wat de Grote Koffie Van de Veire Ochtendshow geworden is op basis van de decreten en zo meer. We moeten ons daarnaar richten. Het is heel duidelijk dat dit niet kan. Een openbare omroep mag niet zo commercieel zijn als ze zich nu heeft getoond. Ik hoop, maar dat zult u antwoorden aan de collegas, dat ze daar een pak geld voor ontvangen heeft, want anders snap ik er helemaal niets meer van.
De voorzitter : De heer Vandaele heeft het woord.
De heer Wilfried Vandaele : Voorzitter, ook de N-VA vindt dat de VRT met deze koffievertoning toch wel ver over de schreef is gegaan.
Minister, u gebruikt wel eens de term onderscheidend. Ik denk dat u het met mij eens zult zijn dat dit geen voorbeeld is van hoe de VRT zich als radiomaker onderscheidt van de commerciële sector. We stellen dit met zijn allen vast, blijkbaar unaniem en dat gebeurt niet dikwijls. De vraag is hoe we hier nu mee verder gaan in de toekomst. Is dit nu inderdaad een kluif voor de VRM? Moet de VRM zelf optreden en laten we het daar dan bij? Of zegt u, ook op basis van wat de heer Tommelein zegt, dat dit een aanfluiting is van de beheersovereenkomst en dat u als minister zelf een initiatief zult nemen?
De voorzitter : De heer Wienen heeft het woord.
De heer Wim Wienen : Voorzitter, minister, ik zal geen voorafname doen op uw antwoord. Er zijn maar twee mogelijkheden. Ofwel heeft de VRT aan dit gebeuren verdiend, ofwel zult u antwoorden dat de VRT er niet aan verdiend heeft, maar dan zit daar een naïeve bende die het niet waard is om een publieke omroep, een nv van publiek recht, te leiden.
Ik wil de discussie een beetje verbreden en niet beperken tot dit koffiegebeuren. Ik denk en ik meen dat verschillende collegas mij gelijk zullen geven dat we dit soort vragen niet elke week, maar toch elke maand kunnen stellen. De VRT is in een commerciële logica terechtgekomen waarbij ze op een overenthousiaste manier op zoek gaat naar inkomsten buiten wat ze krijgt van de belastingbetaler. We moeten de vraag durven stellen in hoeverre dit kan. Ik meen dat dit de discussie van deze legislatuur wordt, zeker met het oog op de nieuwe beheersovereenkomst.
Ik hoor de heer Caron zeggen dat hij er geen probleem mee heeft dat de VRT de kantjes van de wettelijkheid er een beetje afloopt. Ik heb daar wel problemen mee. Ik vraag me nog altijd af hoe het komt dat de VRT die kantjes er steeds af wil lopen, waarom ze op zoek gaat naar alle mogelijke achterpoortjes om extra inkomsten te vergaren, los van het decreet. De geest van het decreet is nochtans heel duidelijk over wat deze decreetgever aan de VRT wil laten toekomen, over wat mogelijk is. Dit commerciële gebeuren hoort daar niet bij. De VRT moet die kantjes er niet af lopen, want we stellen vast dat deze overheid, de Vlaamse Regering, de VRT, de openbare omroep, niet stiefmoederlijk behandelt. De VRT heeft niet echt te klagen over de financiële impulsen die deze overheid en zelfs de gemeentelijke overheden aan haar geven.
De collega van de N-VA stelt de vraag hoe we hier verder mee moeten. Ik ben nog altijd van mening dat het niet de taak is van de VRT om commerciële activiteiten zoals deze te ontwikkelen. Ik denk trouwens dat ze slecht zijn voor de geloofwaardigheid van de VRT als openbare omroep. Dit is maar een voorbeeld, het topje van de ijsberg, van hoe de VRT probeert om inkomsten te genereren op de commerciële markt. Tenslotte is de Vlaamse Gemeenschap de enige eigenaar van de VRT en dus moet de Vlaamse overheid een signaal geven aan de VRT om te zeggen dat dit niet kan, dat op de inkomsten die ze uit de markt kan halen en die decretaal bepaald zijn wel degelijk een beperking staat. Dit is er alleszins over.
De voorzitter : Minister Lieten heeft het woord.
Minister Ingrid Lieten : Voorzitter, ik heb met betrekking tot deze vraag ook input gevraagd aan de VRT. Ik ga proberen om op basis van de verschillende vragen die gesteld werden, een gebundeld en gecoördineerd antwoord te geven.
De samenwerkingsovereenkomsten worden door elk VRT-radionet afgesloten, al vele jaren. Programmas die tot het collectieve geheugen behoren als Te bed of niet te bed en Radio Rijswijck werden ook al op deze manier gemaakt. Verder in dit antwoord kom ik hierop nog terug, bij de vraag van heren Caron en Tommelein over gelijkaardige initiatieven uit het verleden.
De VRT stelt dat bij een samenwerkingsovereenkomst altijd wordt afgewogen of de associatie klopt en of er op locatie een belevenis kan worden gecreëerd voor de luisteraar en het livepubliek van de zender. Zon samenwerkingsovereenkomst in de vorm van een live-uitzending is meestal een klein event op locatie, met beleving rond socio-culturele acties, lifestyle, vrije tijd en livemuziek. Het is in die zin ook een manier om de Vlaamse muziekwereld te ondersteunen en artiesten een podium te geven voor een livepubliek.
De openbare omroep speelt een belangrijke verbindende rol in de samenleving. Samenwerkingsovereenkomsten met geëngageerde partners maken dit op een erg actieve en dichtbije manier mogelijk. Dit stimuleert de sociale cohesie zoals beschreven in de beheersovereenkomst. Volgens de VRT dit was de theorie die ik heb gegeven tot nu toe is het bij de samenwerkingsovereenkomst van MNM met Starbucks zo gegaan, waarbij het de redactie van MNM opviel dat de nakende opening al langer leefde bij de MNM-doelgroep in Vlaanderen. Via de sociale netwerken zoals Facebook was de komst van Starbucks een hot issue. Ook verschillende Vlaamse kranten kondigden weken vooraf de komst van het koffiehuis aan. Heel wat mensen zien het merk als een hype en een trend.
De redactie van MNM zag een opportuniteit om via een samenwerkingsovereenkomst met Starbucks een eigen verhaal en exclusieve belevenis rond ontbijt en koffie en livemuziek te realiseren in het ochtendprogramma van Peter Van De Veire. Daarnaast kadert deze samenwerking in de optiek om MNM dichter bij de luisteraars te brengen. Een aantal luisteraars kreeg de kans om dit event live mee te maken samen met bekende Vlamingen en livemuziek. MNM wil immers een radio zijn die zich niet boven de luisteraars stelt, maar die voelt wat er leeft in de doelgroep en die meeleeft met trends.
In de samenwerking kon de redactie van MNM altijd onafhankelijk de inhoud van het programma bepalen, zo bevestigt de VRT. De VRT stelt in haar antwoord dat dit specifieke initiatief wordt gekoppeld aan de opdracht verwijzend naar het inleidend gedeelte van artikel 10 van de beheersovereenkomst. Daar wordt gesproken over verbinden en ontplooien. Dat zijn waarden die eveneens aanwezig zijn binnen elk generalistisch VRT-aanbod.
De verbindende opdracht bestaat erin de sociale samenhang en de sociale integratie in een democratische samenleving te bevorderen. Het Mediadecreet heeft geen specifieke bepalingen opgenomen voor de samenwerkingsvormen, zoals tussen MNM en Starbucks, maar de VRT zegt dat dit kan worden gekoppeld aan artikel 37 van het Mediadecreet, waar wordt gesteld dat omroepactiviteiten vrij zijn.
De redactie van de VRT bepaalt zelf volledig de inhoud van het programma. Dat is vastgelegd in een overeenkomst. De redactie maakt het programma, kiest de gasten, de muziek, de vormgeving en bouwt een beleving rond het uitzenden vanop locatie, met zijn livepubliek en voor zijn luisteraars. Elk net doet dat vanuit zijn eigen netprofiel, met de uitdrukkelijke bedoeling voor de luisteraars van zijn net een belevenis te creëren. Het nethoofd heeft de eindcontrole over het programma.
De samenwerkingsovereenkomst staat totaal los van eventuele media-aandacht in andere programmas. Er is dus enkel een samenwerkingsovereenkomst gesloten door MNM en Starbucks voor het ochtendevent. Dat de opening van het koffiehuis ook op andere netten en in andere programmas opduikt, is een autonome keuze van elke redactie. De opening van Starbucks in Antwerpen bijvoorbeeld haalde vele kranten en zat in enkele nieuwsuitzendingen. Dat toont aan dat zoiets leeft en talk of the town is. De samenwerkingsovereenkomst staat daar totaal los van. Om op de vraag van de heer Decaluwe te antwoorden: nee, daarover zijn ook geen afspraken met de commerciële omroepen, zo stelt de VRT.
Een samenwerkingsovereenkomst wordt gemaakt door de VRT, en niet door de Var, en houdt in dat een partner tussenbeide komt in de extra kosten die het vanop locatie uitzenden inhoudt en/of zorgt voor logistieke ondersteuning en/of de organisatie van het event op zich neemt. Dat vraagt extra lijnen, verplaatsingen, ontvangst van het publiek en extra gasten. Daar betaalt de samenwerkingsovereenkomstpartner in mee. Het is een wederzijds engagement om samen iets te doen. Er is een return, financieel en/of logistiek, maar het gaat hier niet om netto-opbrengsten, laat staan om inkomsten uit Line Extensions, aldus de VRT.
De overeenkomsten worden in een sluitende samenwerkingsovereenkomst gegoten. Ik kan een modelcontract aan de secretaris geven. Daarin is de redactionele onafhankelijkheid gegarandeerd. Het nethoofd bepaalt het samenwerkingsovereenkomstbedrag binnen een vastgelegde vork. De bedragen zijn tussen de netten onderling afgestemd. Het samenwerkingsovereenkomstbedrag hangt af van de grootte van het event en de mate van de extra productiekosten die moeten gebeuren. Het valt dus ook uiteen in financiering en/of logistieke ondersteuning.
Daar het hier gaat om een radioproductie, gaat het over relatief kleine sommen. Een dergelijke samenwerkingsovereenkomst wordt meestal ook opgezet met het oog op een meerwaarde voor beide partijen: ten eerste, de radio creëert op een verfrissende manier een belevenis voor publiek en luisteraars, het publiek zit dicht bij de acties, en ten tweede, de organisator ziet de radio ook graag bij zijn activiteiten.
Dergelijke activiteiten zijn terug te vinden in de resultatenrekening onder de rubriek bedrijfsopbrengsten, omzetcode 70 en bedrijfskosten, diensten en diverse goederen, code 61. Ik verwijs naar het jaarverslag 2008, bijvoorbeeld op pagina 82, opgenomen in bijlage 2. De VRT stelt dat het hier niet gaat over radioreclame omdat partners geen zendtijd krijgen. Het net maakt een programma, creëert een beleving en versterkt de band met zijn luisteraars.
Er waren in het verleden al verschillende voorbeelden van samenwerkingsovereenkomsten bij Radio 1, Radio 2, Donna, MNM en Studio Brussel, op grote beurzen, maar soms ook met privépartners. Voorbeelden van partners in 2009 zijn: Sabam, Jetair, Wijnegem Shopping Center, de Vlaamse Automobilistenbond (VAB), het Gallo-Romeins Museum, Technopolis, Boekentoren Gent, bibliotheken, NMBS, Bloso, Vlam, UNIZO, Flanders Expo, Antwerp Expo, Boek.be, Casino Middelkerke en Oostende, zwembaden, sportinfrastructuur, jeugdhuizen, organisaties van allerlei actiedagen over boek, friet, fiets, erfgoed en bio, toeristische diensten zoals Westtoer, sociale netwerken en eventbureaus. Soms ging het ook om openingen, zoals bij beurzen, een pretpark en een vernieuwd station. Dit is het kader waarbinnen we dit moeten bekijken.
Radio 2 sluit de meeste samenwerkingsovereenkomsten, het net is regionaal verankerd, wil dicht bij zijn luisteraars zijn en is een graag geziene gast bij heel wat partners. Het is het net dat bij uitstek de verbindende rol op zich neemt, zoals ook gestipuleerd in de beheersovereenkomst.
Het moet principieel mogelijk blijven om samenwerkingsovereenkomsten af te sluiten met geïnteresseerde partners, die een deel van de extra productiekosten voor hun rekening nemen. Dat is door het Mediadecreet ook toegelaten. Samenwerkingsovereenkomsten zijn geen commerciële deals, de redactionele autonomie is gewaarborgd en het gaat bij radio om relatief kleine bedragen. Dat betekent uiteraard niet dat er ook hier niet over de kwaliteit moet worden gewaakt.
De VRT-verantwoordelijken en de kwaliteitsbewaker hebben de uitzending De Grote Koffie Van de Veire Ochtendshow van MNM over koffiebeleving grondig herbeluisterd en geëvalueerd. Hun conclusie is dat de merknaam in het programma te vaak is genoemd. Er is niet secuur en strikt genoeg geselecteerd in luisteraars die live werden geïnterviewd en nogal gemakkelijk een merknaam uitspraken.
De VRT heeft me gemeld dat de nethoofden en de programmamakers in de toekomst zorgvuldiger zullen omgaan met het format. Ze zullen er strikter op toezien dat er geen perceptie bij het brede publiek kan ontstaan als zou de VRT een commerciële deal beogen bij dergelijke samenwerkingsovereenkomsten. De programmamakers zullen er ook op toezien dat luisteraars en gasten die in de uitzending live aan het woord komen, secuur worden geselecteerd zodat een merknaam niet te pas en te onpas wordt vermeld.
Hiermee is duidelijk aangegeven dat de VRT ook zelf vindt dat enkele grenzen zijn overschreden en dat men daarover ook acties zal opzetten in de interne controle en opvolging, om het overschrijden van die grenzen in de toekomst te vermijden.
De voorzitter : De heer Decaluwe heeft het woord.
De heer Carl Decaluwe : Voorzitter, minister, vooral het laatste deel van uw antwoord was goed. Ik begon al zenuwachtig te worden. Gelukkig hebt u gezegd dat er fouten zijn gemaakt die niet voor herhaling vatbaar zijn en dat er een interne evaluatie komt. U hebt enkele belangrijke zaken gezegd om in de toekomst aan te werken.
Het is niet via de Var, dat is belangrijk, en daarmee leg ik de link naar het knipperlichtmodel. Men zit op dezelfde markt en men verschuift die markt. Dat is nu wel duidelijk. De vorige keer waren we wat scherp over de marktconformiteit. Over de werking van de Var moeten we de oorzaak zoeken in het feit dat de markt uit de radioreclame gaat en dat die op een andere manier wordt ingevuld. Dat is ook niet onlogisch omdat de markt evolueert. We moeten toch nagaan hoe we met het knipperlichtmodel zullen omgaan.
Ik onthoud ook dat er geen netto-opbrengst is. De vraag is waarom je het dan doet. Dat is iets anders. Ik vind dat een merkwaardig antwoord van de VRT. De vraag is dan waarom ze dat doen. Waarom wordt die perceptie gecreëerd voor weinig of niets? Dit zal worden opgenomen in de evaluatie.
Een aantal sprekers hebben hier al gezegd dat de kantjes eraf worden gelopen. Voor mij is dat een volledige hoek. De politiek heeft hen wel gedwongen om 36 percent van de totale inkomsten te halen uit commerciële inkomsten. Men probeert op een of andere manier te zoeken hoe men daar creatief mee kan omgaan. De politiek heeft op dat vlak ook haar verantwoordelijkheid. Voor de toekomst is het belangrijk dat er een duidelijk kader komt met wat kan en niet kan.
Wat de selectie betreft, geloof ik niet in de uitspraken over Facebook, en dat er iets zou leven in de regio. In Kortrijk waren er 80.000 mensen in 4 dagen. Ik denk dat er dan wel iets leeft. Men moet eens de hand in eigen boezem durven steken zodat een aantal zaken op een correcte manier kan worden geregeld. Men mag niet te veel mensen voor de gek houden die de politiek en dan in het bijzonder de mediapolitiek goed volgen.
Klopt het volgens de mediadecreetgeving? Noch u, noch ikzelf, noch de raad van bestuur kan daarop antwoorden. Om te weten of de mediadecreetgeving al dan niet is nageleefd, moet een of andere instantie zicht hebben op het contract. Wat staat er in het contract tussen Starbucks en MNM? Het is niet aan mij om dat contract op te vragen, en ook niet aan u. Het is echter essentieel dat er instrumenten worden gevonden voor de controle. De regulator is de uitgesproken weg om dit te toetsen aan de mediadecreetgeving. Wij kunnen niet antwoorden omdat we niet weten wat er in het contract staat. Als in dat contract staat dat er inderdaad een toegevoegde waarde moet worden gecreëerd, dan is er een probleem. Ik pleit er dan ook voor dat een dergelijke samenwerking kan worden getoetst aan de wetgeving. We moeten lessen trekken uit deze problematiek met het oog op de toekomst. We moeten af van al die discussies over wat wel en niet kan. We moeten een duidelijk en gedetailleerd kader hebben. Al wat daar niet binnen valt, kan niet.
Nu wordt een perceptie gecreëerd van commercialisering tout court. Wanneer die commerciële jongens zo doorgaan, maken ze zichzelf echter overbodig.
De voorzitter : De heer Caron heeft het woord.
De heer Bart Caron : Minister, ik dank u voor uw antwoord.
Wat me het meest opvalt, is de curieuze interpretatie van termen als verbinden en ontplooien. Ik ben opgeleid als sociaal-cultureel werker. Ik beeld me daar iets anders bij in. Ik vind dit soort interpretaties van de VRT zeer merkwaardig. Misschien ben ik helemaal niet meer thuis in de leefcultuur en leefstijl van MNM. Nochtans ben ik zaterdag speciaal gaan kijken naar Starbucks toen ik in Antwerpen op de trein moest wachten.
Ik vind dit een zeer bizarre manier om die termen te interpreteren. Dat zegt ook iets over onze volgende beheersovereenkomst waar dit soort zaken moet worden uitgeklaard.
Als openbare omroep mag de VRT dat soort samenwerkingsovereenkomsten aangaan, maar dan niet met commerciële partners, tenzij die geregeld zijn met de Var of via de Var als reclame. Dat zou een duidelijke scheidingslijn zijn. We zouden dan allemaal weten waar we aan toe zijn.
De prioriteit van de verbindende opdracht van de VRT moet gaan naar de non-profitsector en naar de culturele en de sociale wereld, veeleer dan naar dit soort van hip, trendy gebeuren. Het gaat om een objectief onderscheid dat kan worden gemaakt tussen profit en non-profit. Als ik dan hoor dat er maar een kleine return is in de vorm van een kostenvergoeding, dan zegt dat iets over de sfeer en over de aard van de programmamakers en over hoe zij staan ten opzichte van een aantal maatschappelijke fenomenen. Dat is wat mij als politicus het meest verontrust. Maar in ieder geval ben ik blij dat ook de VRT beseft dat er een grens is overschreden en dat het niet meer kan gebeuren.
De voorzitter : De heer Tommelein heeft het woord.
De heer Bart Tommelein : Minister, misschien dat een aantal collegas toch nog heel blij zijn dat u er nog een laatste passage aan koppelt en zegt dat er misschien toch een aantal fouten zijn gemaakt.
In paragraaf 5 van hoofdstuk 1 van de belegen beheersovereenkomst staat dat de VRT zich onafhankelijk opstelt ten aanzien van commerciële belangen. Ik stel vast dat de radionetten en blijkbaar de programmamakers zich van de hele beheersovereenkomst geen fluit aantrekken. Ze doen maar op. Ze doen hun goesting. Ze denken vanuit het pure commerciële en de luistercijfers zonder rekening te houden met de specifieke opdracht van de publieke omroep.
Het lijstje van evenementen waarmee u mij probeert te overtuigen van het feit dat er al voorgaande zijn geweest, heb ik goed beluisterd. Het is helemaal overtuigend. Ik heb er geen enkele multinational in gehoord. U spreekt over beurzen, over belangrijke manifestaties, over zwembaden en over het casino van Oostende en Blankenberge en Knokke, waar inderdaad heel wat belangrijke evenementen doorgaan. Maar dat is nog altijd heel wat anders dan een multinational. Ik heb proberen aan te tonen waarover het gaat. Het is dus wel niet de eerste de beste multinational. Hij past in het rijtje van Coca-Cola, McDonalds. Het zijn giganten op wereldniveau. U vergelijkt het met een beurs of een boekenbeurs of een reissalon. Het is geen vergelijking. Excuseer mij.
Ik ben het eens met de heer Decaluwe dat we hier nu weer een heel mooi voorbeeld hebben van hoe de VRT de knipperlichten weer omzeilt. Als men effectief iets wil van deze gigant met een opbrengst van een slordige 9 miljard euro, dat men het dan goed doet en dat men zorgt dat men een pak geld binnenhaalt.
Hoe komt het dat zon bedrijf dat onderzoek doet naar de manier waarop het de markt moet bespelen, terechtkomt bij een openbare omroep om hun vestiging in Antwerpen te promoten en niet bij een commerciële omroep? Hoe komt dat? Mijn conclusie is dat er rond de openbare omroep commerciële aasgieren cirkelen die niet anders doen dan lobbyen voor de VRT. Ik heb ook gezien bij de aankondiging van de besparingsplannen die ik niet ken, dat de eerste grote roepers de productiehuizen zijn, de privéproductiehuizen. Ze hebben hun lot verbonden aan de VRT al dan niet met contracten die maken dat ze nergens anders terechtkunnen omdat het exclusiviteitscontracten zijn , maar als de belastingbetaler zegt dat de VRT moet betalen, dan zijn de enige slachtoffers de privébedrijven en de privéproductiehuizen. Het is toch wel een schande dat de belastingbetaler niet meer betaalt voor de productiehuizen. Diegene die durft te raken aan de openbare omroep, raakt blijkbaar aan andere belangrijke economische belangen van anderen.
Minister, waar gaat het over? Gaat het over onze openbare omroep? Je kunt zeggen dat het vreemd is dat een liberaal de economische belangen van de entiteiten die rond de VRT hangen, niet verdedigt. Ik wil een medialandschap waar eerlijkheid is en waar de commerciële spelers minstens dezelfde kansen krijgen als de openbare omroep. Dat is hier duidelijk niet het geval.
In de beheersovereenkomst wordt ook gesproken over Donna, toen nog geen MNM. U hebt het hier ook zelf aangekondigd: MNM zal de informatie doseren en uitzenden op een signalerende manier. Essentiële onderdelen van het aanbod zijn het belangrijkste nieuws van de dag, het weer en de verkeersinformatie. Bovendien moet er aandacht zijn voor cultuur, media, lifestyle, randnieuws. Ik weet niet wat Starbucks met cultuur te maken heeft, maar bon. Lifestyle: er is een paar keer verwezen naar het ochtendkoffieritueel. Ik drink al heel mijn leven koffie s ochtends. Moet dat daarom Starbucks zijn? En dan is er nog randnieuws. Is het randnieuws dat de vierde Starbucksvestiging in het land wordt geopend, terwijl er al drie zijn in Zaventem? Zelfs met de opdracht van MNM heeft het dus geen fluit te maken.
Het antwoord bevredigt mij niet. Ik ben, samen met de collegas, tevreden dat de VRT toch inziet dat ze op een verkeerde manier bezig is. Er moet dringend worden bijgeschaafd. Met dergelijke zaken zoekt de VRT zelf haar problemen. Het is gemakkelijk om het af te schuiven op de parlementsleden in de commissie Media. Ik zeg u: de VRT zoekt zelf problemen en daagt uit en provoceert met dergelijke initiatieven.
De voorzitter : De heer Vandaele heeft het woord.
De heer Wilfried Vandaele : Voorzitter, minister, collegas, los van de laatste paragraaf, het langverwachte mea culpa, vond ik het antwoord van de VRT ook allesbehalve sterk. Als we de VRT geloven, collegas, is het allemaal een zaak van sociale cohesie. Je zou er bijna een traan bij wegpinken. We mogen eigenlijk al blij zijn dat er geen subsidie komt van minister Vandeurzen vanuit de Welzijnspot. (Gelach)
Sociale cohesie, daar gaat het om.
Het punt in de beheersovereenkomst dat de VRT onafhankelijk moet staan tegenover commerciële belangen, is volgens mij in dezen vele malen relevanter en doorslaggevender dan het algemene artikel over de vrijheid van omroep, waar de VRT naar verwijst. Die twee hebben met elkaar niets te maken. Het gaat wel degelijk over het eerste, zoals de heer Tommelein heeft aangehaald. In dat soort discussies zou ik graag hebben dat de mensen van de VRT een andere mentaliteit hanteren. Ik zie hier toch wel behoefte aan een mentaliteitswijziging.
Tot slot, collegas, moeten we in deze commissie eens nadenken over de regeling rond de productplaatsing. Die staat in het Mediadecreet, maar enkel voor televisie. Misschien is het onze taak om eens na te denken of we dat moeten uitbreiden naar radio.
De voorzitter : De heer Wienen heeft het woord.
De heer Wim Wienen : Voorzitter, ik had het daarstraks over het feit dat de VRT heel graag en met heel veel plezier de grenzen van het decreet en van de beheersoverkomst opzoekt en daar soms over gaat. Maar ik heb een collega van de meerderheid horen stellen dat, wat de VRT betreft, alles wat niet toegelaten is, niet kan. Ik hoop dat dat het leidmotief wordt voor de komende legislatuur.
De voorzitter : De heer Verstrepen heeft het woord.
De heer Jurgen Verstrepen : Minister, ik ga kort reageren, want uw antwoorden waren ook zeer kort. Ik begrijp ook de verontwaardiging van een aantal collegas. Ik had ook gehoopt dat de VRT met een dergelijk initiatief zeer veel geld zou hebben verdiend, maar blijkbaar is zelfs dat niet geval. Ik vrees dat ze de verkeerde managers aan het buitengooien zijn, als ik zie wat daar nu allemaal aan het gebeuren is.
Je kunt daar wel mee lachen, maar eigenlijk is het droevig. Bij elk antwoord dat u hier geeft, krijg ik namelijk steeds meer de bevestiging dat de VRT misbruikt wordt door slimme commerciële jongens. De VRT, die gefinancierd wordt met overheidsgeld, wordt gebruikt en misbruikt om aan de andere kant geld te verdienen. Het is allemaal goedkoop, en er staat bijna niets tegenover. In een extreme vorm heet dat omkoperij.
Wie heeft welk nut bij het feit dat die etalage van de VRT helemaal opengaat, met een groot marktaandeel en met goede producten erin? De VRT krijgt niets. Wie is de pooier? De VRT is de prostituee. Je kunt ermee lachen, maar zo begint het wel te worden. Dit zijn geen commerciële verdienmodellen meer. Wij voeren een discussie over het feit dat de VRT minder commercieel moet zijn. We stellen vast dat ze supercommercieel zijn, en dat ze daar bovendien weinig of niets voor terugkrijgen. Dat klopt langs geen kanten.
De volgende beheersovereenkomst indachtig, denk ik dat hier veel sneller moet kunnen worden ingegrepen. We zullen bekijken hoe we dat moeten doen.
De voorzitter : De heer Yüksel heeft het woord.
De heer Veli Yüksel : Ik vind de uitleg van de VRT, behalve de laatste paragraaf, een beetje lachwekkend. Het getuigt van een enorme naïviteit van de programmamakers. Als je zoveel reclame op televisie en radio aanbiedt aan een multinational, moet je daar toch iets voor vragen. Dit kan gewoon niet. Daarom vind ik het ook goedkoop dat men iedere keer schermt met het argument van de journalistieke vrijheid. Als zij het niet kunnen, moeten wij vanuit dit huis regels en instructies oplijsten en opleggen. Er zijn daar mechanismes en commissies. Als die mensen hun werk niet doen, waar zijn we dan mee bezig?
Voor Starbucks was dit een gigantische reclamestunt. Eigenlijk zouden de concurrenten van Starbucks klacht moeten indienen. Eigenlijk zou die zaak eens moeten worden bekeken vanuit reclamestandpunt. Ik ben benieuwd wat dan de uitleg van de VRT zal zijn.
De voorzitter : Het incident is gesloten.