Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed
Vergadering van 19/03/2014
Vraag om uitleg van de heer Wim Wienen tot de heer Geert Bourgeois, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand, over de renovatie van de Bourlaschouwburg in Antwerpen
- 1101 (2013-2014)
De voorzitter : De heer Wienen heeft het woord.
De heer Wim Wienen : Voorzitter, hartelijk dank voor de gastvrijheid van deze commissie. Ik ben natuurlijk geen vast lid.
Minister, over dit onderwerp zijn twee vragen om uitleg ingediend, eentje door de eerbiedwaardige heer Martens en eentje door mezelf. Die vragen om uitleg zijn tot twee verschillende ministers gericht. Ik heb in een ver verleden van professor Dierickx, de broer van wijlen Ludo Dierickx, geleerd dat de Vlaamse Regering één en ondeelbaar is. De Vlaamse Regering spreekt als één persoon. Ik vind het dan ook raar dat twee verschillende ministers deze vragen om uitleg zullen beantwoorden. Ik zou graag wat meer uitleg krijgen over wat de Vlaamse Regering ertoe heeft gebracht beide vragen om uitleg los te koppelen en door twee ministers te laten beantwoorden.
Mijn vraag om uitleg gaat over een icoon van het Antwerps erfgoed, namelijk de Bourlaschouwburg. Toneelhuis, dat daar nu is gevestigd, is al heel lang bezig met plannen om de Bourlaschouwburg te renoveren. Daar is niets mis mee. Toneelhuis voert al redelijk lang onderhandelingen met de stad Antwerpen over hoe een en het ander moet verlopen.
Aangezien niet alles de tand des tijds doorstaat, is dit een goede zaak. Toneelhuis gaat echter enigszins bruusk te werk. De Bourlaschouwburg en alles wat zich in het gebouw bevindt, heeft immers een redelijk grote erfgoedwaarde. Ik heb vernomen dat de 19e-eeuwse machinerie aan het podium zelf op de lijst van The 7 Most Endangered erfgoedstukken is terechtgekomen. Die lijst wordt opgesteld door de Europese erfgoedorganisatie Europa Nostra, die hiermee de nodige aandacht vraagt voor het plan om de machinerie volledig te verwijderen en te vernielen. In feite is het die machinerie die de Bourlaschouwburg enigszins uniek maakt. Volgens mij zijn niet veel theaters meer in het bezit van machinerie die in 1834 is gemaakt.
Het feit dat de machinerie een bedreigd stuk erfgoed is, maakt blijkbaar niet veel indruk op de mensen die nu gehuisvest zijn in de Bourlaschouwburg, namelijk Toneelhuis. Ze zeggen dat de machinerie niet meer te renoveren is, dat die toch niet meer zal worden gebruikt en eruit moet. Ze willen er een modern theater van maken, een 21e-eeuws theater. Ik vind dat spijtig, want wat onder het podium zit, is redelijk uniek.
Minister, vandaar mijn vragen. Wat is eigenlijk het statuut van de houten machinerie van de Bourlaschouwburg? Is die beschermd? Wat is uw standpunt? U hebt een heel groot hart voor erfgoed, ik vermoed ook voor het stuk erfgoed dat zich onder het podium van de Bourlaschouwburg bevindt. Is er een mogelijkheid om de machinerie alsnog te beschermen indien die niet beschermd is? Wat zijn de mogelijkheden ter zake? Bent u bereid om maatregelen te nemen om dat toch wel uniek stukje erfgoed, dat weliswaar aan het zicht van de bezoekers onttrokken is, te behouden? Gelukkig heb ik ooit de kans gehad om het eens te mogen aanschouwen. Het is indrukwekkend. Hebt u de intentie om maatregelen te treffen om het te behouden?
De voorzitter : Minister Bourgeois heeft het woord.
Minister Geert Bourgeois : Voorzitter, mijnheer Wienen, ik heb al gecoördineerde antwoorden gegeven op de schriftelijke vragen van de heer Van Mechelen van 14 januari 2013 en 30 augustus 2013. Het historisch theatermechanisme is vast verbonden met het gebouw. Bourla ontwierp het dakspant ingenieus zodat het één geheel uitmaakt met het theatermechanisme. Aangezien de Bourlaschouwburg beschermd werd bij het KB van 25 maart 1938 en het theatermechanisme hier een wezenlijk deel van vormt, maakt het theatermechanisme integraal deel uit van de bescherming.
U had het over de nominatie van Europa Nostra. Het gaat om een shortlist van elf erfgoedsites die genomineerd zijn voor de lijst van The 7 Most Endangered. Dat betekent nog niet dat de Bourlaschouwburg daadwerkelijk zal worden genomineerd en deel zal uitmaken van The 7 Most Endangered.
Laat mij ook toe te zeggen dat ik verrast ben dat de Bourlaschouwburg toegevoegd werd aan deze shortlist. Ik ben dit om een aantal redenen. De theatermachinerie maakt, zoals gezegd, deel uit van de als monument beschermde schouwburg en kan dus niet zomaar afgebroken of ontmanteld worden zonder gunstig advies van het Agentschap Onroerend Erfgoed. De bedreiging is naar mijn aanvoelen evenmin actueel. Er is geen enkele vraag binnengekomen vanwege de eigenaar van de schouwburg, de stad Antwerpen, om dit mechanisme te verwijderen of te ontmantelen door middel van een machtigingsaanvraag, hetzij door middel van een stedenbouwkundige vergunning.
De gevreesde bedreiging is momenteel dus niet aan de orde. Dat blijkt ook uit het advies van het Agentschap Onroerend Erfgoed op de reeds uitgevoerde haalbaarheidsstudie van 23 april 2013. Ik citeer daaruit: Het grondig verbouwen/verwijderen van het theatermechanisme en/of van de zaal kan niet toegestaan worden wegens de wettelijke bescherming omwille van de monumentwaarde. Dat standpunt werd ook bevestigd in het gecoördineerde antwoord op de schriftelijke vraag van 14 januari 2013 van de heer Van Mechelen. Ik citeer: De verwijdering van het mechanisme en de grondige aanpassing van de zaal zijn echter in strijd met de erfgoedwaarden die aan de basis lagen van de bescherming en zijn daarom geen optie in de modernisering van de schouwburg.
Indien Antwerpen de Bourlaschouwburg wenst aan te passen aan de noden van het hedendaags theater, zit er niks anders op dan een oplossing te vinden waarbij de erfgoedwaarden, en inzonderheid het theatermechanisme, in hun huidige staat behouden kunnen blijven. De uitgevoerde haalbaarheidsstudie zal dan dus moeten worden herbekeken.
Ik heb er vertrouwen in dat op korte of middellange termijn een technische oplossing zal worden aangereikt. Er zijn al diverse initiatieven genomen. Zo organiseert de International Organization of Scenographers, Theatre Architects and Technicians (OISTAT) naar aanleiding van het probleem in de Bourla, van 13 tot 15 juni een internationale conferentie in Antwerpen onder de titel Wood and Canvas in the Modern World. De conferentie beoogt onder andere het stimuleren van onderzoek naar hedendaagse technische middelen om aanwezige historische theatertechnieken te ondersteunen en het gebruik ervan waar nodig te vergemakkelijken, en het voorstellen van oplossingen voor de opgeworpen problematiek inherent aan theaters met resterende historische theatertechnieken en de aanwezigheid van een hellende toneelvloer.
Indien de Bourlaschouwburg toch zou worden toegevoegd aan het programma The 7 Most Endangered, betekent dit dat Antwerpen eveneens een beroep zal kunnen doen op de expertise van Europa Nostra en haar partners. Dat zou moeten resulteren in een Rescue Action Plan waarbij een alternatieve oplossing voor de Bourlaschouwburg zal worden aangereikt.
Mijn administratie heeft in haar advies op de haalbaarheidsstudie door de dienst Patrimoniumonderhoud van de stad Antwerpen uitdrukkelijk gevraagd om het voorstel te herbekijken zodat het oorspronkelijke theatermechanisme bewaard kan blijven. Ik stel in elk geval de expertise van mijn agentschap ter beschikking van de stad om tot een gedragen oplossing te komen waarbij beide bezorgdheden, met name de erfgoedwaarde van de Bourlaschouwburg en de noden van het hedendaags theater, met elkaar kunnen worden verzoend.
De voorzitter : De heer Wienen heeft het woord.
De heer Wim Wienen : Voorzitter, minister, ik dank u voor het antwoord. Het is een heel geruststellend antwoord. Ik wist ook wel af van de vragen van de heer Van Mechelen van enige maanden geleden, maar de uitspraken in de pers van de verantwoordelijken van onder meer Toneelhuis hebben mij toch enigszins verontrust. In de media werd werkelijk gezegd: dat ding moet eruit, dat ding moet weg, het is toch niet te renoveren, we kunnen het toch niet meer gebruiken, we maken er dus een kruis over. Dat was de insteek voor mijn vraag aan u. Ik wilde weten of u nog altijd kon bevestigen wat u destijds op de schriftelijke vragen van de heer Van Mechelen hebt geantwoord. U hebt dat nu gedaan en dat is heel belangrijk voor de erfgoedwaarde.
Ik vind het nog altijd een schitterend icoon in Antwerpen. De erfgoedwaarde van de Bourlaschouwburg is erg groot, zowel wat betreft de buitenkant, als de binnenkant, als het niet-zichtbare gedeelte in de schouwburg. Ik ben dus heel tevreden met uw antwoord.
De voorzitter : Minister Bourgeois heeft het woord.
Minister Geert Bourgeois : Mijnheer Wienen, ik deel het enthousiasme dat u tentoonspreidt, dat zult u gemerkt hebben. Ik neem aan dat u mijn doelstellingen ondersteunt om te bekijken of we met het behoud van dat erfgoed kunnen komen tot een hedendaagse invulling voor Toneelhuis. Ik hoop dat de conferentie van OISTAT in juni, die specifiek daarover gaat want er bestaan nog dergelijke historische constructies , mogelijke oplossingen aanreikt om beide te combineren. Wat is er immers mooier dan toneel te kunnen blijven brengen in dat historische kader?
De voorzitter : De vraag om uitleg is afgehandeld.