Commissie voor Economie, Werk en Sociale Economie Vergadering van 12/03/2009
Interpellatie van de heer Bart Van Malderen tot mevrouw Patricia Ceysens, Vlaams minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel, over de benutting van de overheidswaarborgen door de banken
De voorzitter: De heer Van Malderen heeft het woord.
De heer Bart Van Malderen: Mevrouw de minister, mijnheer de voorzitter, geachte collega´s, we leven in woelige tijden. Een paar weken geleden diende ik deze interpellatie in, die toen actueel was maar niet kon worden behandeld. Een deel is behandeld in het kader van een andere vraag die hier is gesteld. Maar de geschiedenis haalt ons in. Het Bureau heeft geoordeeld dat de interpellatie wel ontvankelijk kon worden verklaard. Sinds gisteren is er opnieuw een maatschappelijk debat over de rol van de banksector in de crisis die we allemaal ondergaan.
Tussen eind 2007 en juni van dit jaar hebben een 20-tal banken samen zo´n 226 miljoen euro aan waarborgen ´gereserveerd´ bij de Vlaamse overheid. Momenteel is slechts 148 miljoen - of 65 procent - effectief gebruikt. Op een moment dat bedrijven smeken om kapitaal is dat een choquerend gegeven. 35 percent wordt dus onderbenut, 78 miljoen euro aan waarborgen blijft onaangeroerd.
Een tweede vaststelling is dat de vier grootbanken zeer ongelijk presteren. Er zijn mindere prestaties van ING en Fortis. KBC en Dexia zouden beter scoren. U reageerde in de media al ontgoocheld op deze houding. U kondigde een aantal stappen aan. Intussen is het probleem nog meer geconcretiseerd. Gisteren heeft Agoria aan de alarmbel getrokken en gezegd dat bedrijven uit de technologiesector echt wel verlegen zitten om kapitaal en leningen willen krijgen bij banken, waardoor de crisis alleen nog maar is versterkt. Bedrijven krijgen problemen met betalingen en dreigen eenvoudigweg failliet te gaan omdat de kredietstroom stilvalt. Mijn volgende vraag gaat jammer genoeg over het grote aantal faillissementen.
Sinds deze interpellatie is geagendeerd, ben ik uit verschillende hoeken gecontacteerd door mensen die me zeggen: ?You ain´t seen nothing yet.? Er zijn nog andere voorbeelden. Ik zal er twee geven waaruit blijkt dat er toch wel een probleem is met de kredietverstrekking.
Een eerste voorbeeld zijn grote vzw´s, zoals ziekenhuizen en grote rusthuizen, die eveneens, in afwachting van de uitbetaling van subsidies en afrekeningen, een beroep moeten kunnen doen op leningen, die ze - zo zegt men mij - steeds moeilijker krijgen. Ik heb het over grote ziekenhuizen, ook uit uw streek, mevrouw de minister. Die ziekenhuizen zijn kredietwaardig en kunnen een enorme zekerheid bieden, maar ze krijgen het blijkbaar steeds moeilijker om de nodige kredieten te kunnen aanspreken.
Er is een netbeheerder uit de energiesector die een oproep doet om kapitaal op te halen, in het totaal 125 miljoen euro. Welgeteld één bank heeft ingetekend. De andere banken zijn dus niet geïnteresseerd om een lening van 125 miljoen euro te geven aan een instelling die tot de meest stabiele van ons land behoort.
Dit zijn twee voorbeelden die aantonen dat er echt iets aan de hand is. Gisteren heeft de financiële sector gezegd dat het vooral een probleem van perceptie is en dat ze het zullen oplossen. Aan de ene kant ontkent men dat er echt een probleem is, maar aan de andere kant wil men het in dezelfde zin toch wel oplossen. Het is een dubbele houding. Ik denk dat ze niet klopt. Er is effectief een probleem met de kredietverstrekking en we moeten actie ondernemen.
Het is uiteraard ook een bevoegdheid van de federale regering, maar de Vlaamse Regering heeft zich net in het kapitaal van KBC ingekocht om de kredietverstrekking aan met name het basispubliek van KBC, de kmo´s, te verzekeren. Dat is op die manier ook gesteld. Er is ook gesteld dat we daar als Vlaamse overheid met onze vertegenwoordigers in de raden van bestuur van de verschillende banken, over zouden waken.
Mevrouw de minister, welke stappen denkt u zelf te kunnen nemen om ervoor te zorgen dat de kredietverstrekking aan de Vlaamse bedrijfswereld gegarandeerd kan blijven? Heeft de Vlaamse Regering al vertegenwoordigers aangeduid om te zetelen in de raden van bestuur van Dexia en KBC? Overweegt u om via hen bij de raden van bestuur aan te dringen om meer en beter gebruik te maken van de overheidswaarborgen en erover te waken dat de kredietverstrekking aan de particuliere sector gegarandeerd blijft? Overweegt u om er bij de federale regering op aan te dringen ditzelfde te doen via de raad van bestuur van Fortis? Ziet u andere pistes om banken te stimuleren om krediet te blijven verschaffen?
De voorzitter: De heer Van den Heuvel heeft het woord.
De heer Koen Van den Heuvel: Mevrouw de minister, mijnheer de voorzitter, geachte collega´s, ik wil me graag aansluiten bij de vraag van de heer Van Malderen. Drie weken geleden heb ik hierover trouwens ook een vraag ingediend. Ik heb ze niet gesteld omdat mevrouw de minister al een stuk van het antwoord had gegeven. We zijn een paar weken verder en inderdaad, het blijft brandend actueel. Het is ook op gang getrokken door uw federale collega, die het gisterenochtend nog eens tijd vond om ons toe te spreken op de ochtendradio. Hij heeft de kat de bel aangebonden.
We voelen al een aantal weken aan wat er aan het gebeuren is. Als je bedrijfsleiders ontmoet, dan hoor je dat er een zekere verstrenging is. Gisteren heeft Agoria dat ook duidelijk naar voren gebracht. 50 percent van de bedrijfsleiders spreekt over een zeer duidelijke verstrenging, en 20 percent van een verstrenging. Dat wil zeggen dat drie op vier van de bedrijfsleiders worden geconfronteerd met grotere rentemarges, met striktere voorwaarden, ook op het vlak van de borgstelling. Er is dus zeker een probleem.
Mevrouw de minister, u hebt al gezegd dat er meer bekendheid zou worden gegeven aan het toekennen van die waarborgen en dat er getracht zou worden de openstaande waarborgen door te sluizen van de ene bankinstelling naar de andere. Zijn ondertussen de modaliteiten op dat vlak al bekend? Zijn daarover afspraken gemaakt? In welke mate zult u dat facet concreet aanpakken?
De voorzitter: Mevrouw De Ridder heeft het woord.
Mevrouw Annick De Ridder: Mijnheer de voorzitter, ik zou even willen inpikken op wat daarnet werd gezegd over het federale niveau. Mevrouw de minister, ik weet dat de federale Kamer het initiatief heeft genomen om een hoorzitting te organiseren. Vlaanderen kan natuurlijk niet hetzelfde nog eens overdoen en vragen aan de banken wat ze precies gaan doen met die Vlaamse waarborgregeling enzovoort. In welke mate kan Vlaanderen gehoord worden in dat debat? Worden wij betrokken bij dergelijke initiatieven? Vlaanderen heeft ook een inbreng en heeft al heel wat initiatieven genomen. Hoe gaan de banken daarmee om? Het mag niet de bedoeling zijn overlappingen te creëren.
Het is ook een heel moeilijke discussie. De realiteit is dat we enerzijds van de banken verantwoord gedrag vragen en we anderzijds verwachten dat ze investeren in de bedrijven en leningen toestaan. Dat is een heel moeilijk evenwicht. De overheid riskeert zich daarin tegen te komen. We vragen aan de banken voorzichtig te zijn bij het toekennen van leningen terwijl we ook willen dat ze die verstrekken.
Mevrouw de minister, hoe wordt u betrokken bij de federale initiatieven in de Kamer van Volksvertegenwoordigers?
De heer Eric Van Rompuy: Die hoorzitting werd gisteren gehouden. Waarschijnlijk hebt u de verslagen daarover in de krant gelezen. Volgens de kranten hebben de banken op een zeer overtuigende wijze een antwoord gegeven. Het beeld dat politici vandaag wekken, waarbij gesteld wordt dat de banken winsten maken ten koste van de economie, werd door hen tegengesproken. Met de cijfers in de hand hebben ze aangetoond dat ze, waar het kan, krediet verlenen en dat de voorwaarden minder stringent zijn dan vroeger.
Mevrouw De Ridder heeft echter gelijk als ze zegt dat het totaal verkeerd zou zijn indien de kredietverlening niet meer zou moeten beantwoorden aan de criteria inzake de potentiële rentabiliteit, de terugbetalingscapaciteit, borgen enzovoort. Er is nu veel kritiek omdat langs de beleggingszijde te veel risico werd genomen. In een periode van recessie gaan we het bankierwezen toch niet in een bepaalde richting duwen.
Die hoorzitting van gisteren, waarbij vier bankiers werden gehoord, heeft toch een aantal indicaties gegeven. Daar werd niet bevestigd wat door een aantal politici werd gezegd.
Mevrouw de minister, we kijken uit naar uw antwoord.
Minister Patricia Ceysens: Mijnheer de voorzitter, collega´s, zoals in de commissie al werd toegelicht, verwacht ik veel van waarborgregelingen om bedrijven in hun broodnodige financiering te voorzien. Samen met de leden van deze commissie hebben we tijdens de afgelopen maanden trouwens een aantal belangrijke stappen gezet. Ik verwijs naar de aanpassingen op het Waarborgdecreet, die door het Vlaams Parlement op 11 februari jongstleden werden goedgekeurd. Deze aanpassingen voorzien onder meer in de mogelijkheid om van banken die slechts in beperkte mate gebruik maken van de waarborgregeling, een deel van het hun toegekende waarborgvolume te ontnemen en door te sluizen naar banken die beter presteren. Op deze wijze worden de door het Vlaams Parlement goedgekeurde waarborgvolumes efficiënter besteed. Bovendien is het voor de banken een prikkel als hun prestaties worden gebenchmarkt met die van hun concurrenten. Het uitvoeringsbesluit dat nodig is om het systeem in werking te stellen, ligt momenteel bij de Raad van State voor advies. Ik verwacht heel binnenkort dit advies zodat ik op korte termijn ook over een ´stok´ zal kunnen beschikken om banken die slechts in beperkte mate gebruik maken van de waarborgregeling tot de orde te roepen.
Wat de waarborgregeling betreft, stel ik vast dat sinds het begin van dit jaar de banken steeds meer gebruik beginnen te maken van de regeling. De versoepelingen die in november 2008 werden doorgevoerd, zijn daar wellicht niet vreemd aan. Enkele cijfers ter illustratie. In de maand januari 2009 werd voor 7 miljoen euro aan waarborgen toegekend, of voor bijna 3 miljoen euro meer dan in januari 2008. In februari komen we op een totaal waarborgbedrag van bijna 11 miljoen euro; of 3 miljoen euro meer dan in februari 2009. Niettemin zagen we dat sommige banken minder vlot gebruik maakten van de hun opgevraagde contingenten. Ik heb toen een eerste prikkel gestuurd naar de banken. Ik heb gezegd dat we de zaak monitoren. Als we zien dat ze contingenten laten slapen, dan wordt het sanctioneringsmechanisme in werking gesteld.
Wat zien we dan? Van 1 maart tot en met 9 maart, vergeleken met diezelfde periode in 2008, krijgen we plots een toename met 103 percent van onze waarborgen. Dat was een stijging van 1,5 miljoen euro naar 3 miljoen euro. Als we het totaal voor januari, februari en begin maart bekijken, dan draaide de waarborgregeling in 2009 een totaalbedrag van 21 miljoen euro, tegenover 13 miljoen euro verleden jaar. Dat is een toename met bijna 60 percent. Die toename is er gekomen in januari en februari, maar vooral na het wakker schudden van de banken en het geven van de prikkel, waarna we opeens een verveelvoudiging kregen. Ik heb dat gedaan in het kader van de rondetafel textiel. Toen hebben we zeer veel vragen gekregen van banken. Ik heb ook opnieuw vergaderd met Febelfin (de overkoepelende federatie van de financiële sector). Sommige banken waren zeer boos, maar we zagen op een week tijd een stijging van 103 percent in het toekennen en opnemen van de waarborgen.
Als we nog wat meer in detail kijken en ons toespitsen op de specifieke prestaties van enkele specifieke banken, dan stellen we vast dat Fortis en Dexia in februari 2009 een heel forse inhaalbeweging hebben gerealiseerd. In vergelijking met het maandgemiddelde van 2008, heeft ING op zijn beurt maar liefst voor 272 percent meer waarborgen opgenomen. Het was ook ING dat volgens ons de waarborg niet benutte. We hadden al een vermoeden dat de bank zich vooral op Nederland concentreerde en veel minder op Vlaanderen. Met dat bekend te maken, zagen we een toename voor ING met 272 percent. Fortis had een toename van 35 percent. Interessant is dat beide banken in januari 2009 evenwel nog onder het maandgemiddelde zaten van 2008. Of deze opmerkelijke ommekeer iets te maken heeft met het bekendmaken van hoe de verschillende banken gebruik maken van de waarborgregeling, daar hoef ik me niet over uit te spreken, als we kijken wat er kan gebeuren op niet meer dan een week tijd.
Dexia is een apart geval. In januari kon deze bank zo goed als geen waarborgen meer vastleggen omdat het toegewezen waarborgcontingent was opgebruikt. In februari 2009 zit de bank al weer 17 percent boven het maandgemiddelde van 2008. KBC toont zich volgens ons tot nu toe als de beste leerling van de klas door haar inspanningen systematisch op te trekken. In januari zat deze bank al 28 percent boven het maandgemiddelde van 2008 en in februari 115 percent daarboven.
Dit is een instrument dat ik ter beschikking heb om goed te monitoren. Ik heb wel enige schroom gehad om dat bekend te maken, maar we kunnen niet gewoon monitoren en daar niets mee doen. Het is niet mijn stijl om zomaar gegevens bekend te maken maar dit zijn geen vertrouwelijke gegevens. Het zijn middelen die onder uw controle staan en die volgens mij dan ook met u moeten worden gedeeld. Alleszins hebben we een les geleerd. Als we eens duidelijk zeggen dat het goed is geweest, dat wij inspanningen hebben gedaan en bedragen vrijgemaakt, en als er niets gebeurt, we dan de sanctie zullen instellen, dan kan er blijkbaar op een week tijd plots veel meer.
Wat het aanwijzen van regeringsvertegenwoordigers in de raden van bestuur betreft, werd door de Vlaamse Regering nog niet beslist over de aanwijzing voor KBC. Het zou ook wel vreemd zijn om nu al onze bestuurders aan te duiden. Het Vlaamse Gewest is op dit moment bezig om het toegezegde kapitaal ook effectief op te halen, en dat gaat zeer goed. Deze ronde loopt nog tot 23 maart aanstaande. Voorts moet nog worden opgemerkt dat de steun aan KBC nog in behandeling is bij de Europese Commissie voor definitieve goedkeuring. De gesprekken zijn volop lopende en ik verwacht geen wezenlijke problemen zodat we na de ophaling en de afronding bij Europa die mandaten effectief zullen kunnen invullen.
Naar aanleiding van uw vraag naar mogelijke andere pistes om banken te stimuleren om krediet te blijven verschaffen, kan ik u volgende initiatieven meedelen. Ten eerste is er de uitrol van de derde pijler van de waarborgregeling - dat zijn de echte crisiswaarborgen in het tijdelijk kader tot december 2010 - zoals die middels het decreet van 11 februari jongstleden mogelijk werd gemaakt. Deze pijler kan worden geactiveerd na goedkeuring door de Europese Commissie. Ik heb daarover vorige week een persoonlijk onderhoud gehad met Europees Commissaris Kroes. De onderhandelingen met de Europese Commissie worden nu volop voortgezet, maar we verwachten wel een goedkeuring voor het einde van deze maand. Ondertussen heeft de Vlaamse Regering haar goedkeuring gegeven voor de oprichting en kapitalisatie van een waarborgvennootschap die specifiek deze waarborgen zal regelen. Daarvoor wordt in 300 miljoen euro voorzien.
Een volgend initiatief is het openstellen van de generieke waarborgregeling voor grote ondernemingen, wat verleden vrijdag definitief werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering. De maximale waarborg is beperkt tot 1,5 miljoen euro maar dat kan voor sommige bedrijven op dit ogenblik wel het verschil maken.
Tot slot is er het uitvoeringsbesluit dat de waarborgregeling openstelt voor leasingmaatschappijen. Dat ligt bij de Raad van State. De operationalisering zal op relatief korte termijn mogelijk zijn wanneer het terugkomt van de Raad van State.
Mevrouw De Ridder, wij hebben veelvuldig contact met Febelfin. Gisteren is Febelfin via de verschillende grootbanken gehoord in de Kamer. Op mijn kabinet heb ik zelf regelmatig overleg met Febelfin.
De voorzitter: De heer Van Malderen heeft het woord.
De heer Bart Van Malderen: Mevrouw de minister, ik dank u voor uw uitgebreid en helder antwoord. Ik denk dat het zonder meer positief te noemen is dat de weerklank die de niet zo goede cijfers gehad hebben, ertoe geleid heeft dat er is bijgestuurd - wat meteen ook het bewijs is dat we hier te maken hebben met een beleidskeuze.
Mijnheer de voorzitter, ik zoek de polemiek niet, maar u zegt dat we voorzichtig moeten zijn, maar niemand pleit hier om onvoorzichtig te zijn. Niemand pleit om gekke dingen te financieren. Als men op een paar weken tijd een dergelijke omslag kan realiseren, is dat een teken dat er wel degelijk een beleidskeuze aan de basis ligt. De klachten die we binnenkrijgen over gebrekkige financiering gaan over wat wordt ervaren als zeer zware borgstellingen die men vraagt, maar ook over de doorlooptijd van de dossiers. Dat heeft in se niets te maken met de levensvatbaarheid, terugbetaalbaarheid of risico´s van individuele aanvragen, maar heeft te maken met een beleidskeuze die men blijkbaar, zeker binnen delen van de bancaire sector, heeft genomen. Ik ben blij dat ondertussen op dat gedeelte toch bijgestuurd zou worden.
Mevrouw de minister, u geeft aan dat in de periode januari-februari-begin maart 21 miljoen euro aan waarborgen werd aangesproken. Ik denk dat dat goed is. U geeft percentages, maar het gevaar van percentages is natuurlijk dat men ze moet afwegen ten opzichte van het beschikbare budget. We zullen moeten zien in hoeverre dit elan zich voortzet in de loop van het jaar.
We hebben een derde pijler aan waarborgen gecreëerd. Er is de uitbreiding naar leasingmaatschappijen, waar u zelf naar verwezen hebt. Vallen ook grote vzw´s als ziekenhuizen daaronder?
Minister Patricia Ceysens: Ja
De heer Bart Van Malderen: Ik denk dat dat zeer belangrijk is. Men heeft me inderdaad gesignaleerd dat daar wel wat problemen rond zijn. Als die meegenomen kunnen worden, kunnen we vandaag goed nieuws berichten.
De voorzitter: De heer Bril heeft het woord.
De heer Louis Bril: Men stelt dat banken te veel risico´s hebben genomen en we ze nu niet mogen pushen om risico´s te nemen. De banken hebben risico´s genomen met de CDO´s (Collateralized Debt Obligations). De topman van de Rabobank is op zeker moment naar Amerika geweest en zag wat de onderpand was voor de CDO´s. Toen hij terug was, heeft hij onmiddellijk de CDO´s bij Rabobank buitengegooid. Het zijn wel degelijk onverantwoorde risico´s.
De banken hebben dan nog het voordeel dat ze in één keer boeken, dat betekent dat ze zuiver boekhoudkundig een verlies lijden, maar dat ze ook geen belastingen betalen. De CEO van KBC heeft ettelijke keren onderstreept tijdens interviews dat het zuiver boekhoudkundige verliezen waren. Ik denk dat we de banken toch wel mogen pushen om minstens evenveel risico te nemen als voor de crisis.
Voor de crisis hebben de banken totaal onlogische risico´s genomen, niet ten opzichte van binnenlandse bedrijven, maar wel in een poging om steeds meer winst te maken. Fortis haalde elk jaar een groei van 20 percent, met elk jaar een fikse premie. Ik vind dat we niet te veel respect moeten opbrengen en mogen zeggen dat ze eens een inspanning mogen doen. Ze maken nog altijd winst. Bij Dexia was het 850 miljoen euro winst, maar de andere banken maken om en bij de 2 miljard euro winst, waarop ze geen belastingen betalen.
Ik vind, voorzitter, dat we ze niet te veel moeten ontzien en ze verder moeten pushen om, binnen redelijke perken en verantwoordelijkheden, kredieten te blijven verlenen.
De voorzitter: De heer Van Malderen heeft het woord.
De heer Bart Van Malderen: Ik was nog een punt vergeten. Ik heb er uiteraard begrip voor dat de uitrol van beslissingen tijd in beslag neemt, maar ik zou toch willen aandringen om onze vertegenwoordigers in de verschillende raden van bestuur zo snel mogelijk te benoemen. Dan hebben we ook een voet tussen de deur, hoe sterk die voet dan ook mag zijn.
De voorzitter: Het incident is gesloten