Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Verslag
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Op zondagavond 7 januari 2024 raakte bekend dat u groen licht hebt gegeven voor de ethaankraker die de Britse chemiereus INEOS in de Antwerpse haven wil bouwen. De stilgelegde werf van Project One, de ethaankraker van de Britse chemiereus INEOS in de Antwerpse haven, kon dus maandag 8 januari hervatten. U hebt INEOS dus een nieuwe voorwaardelijke vergunning gegeven, nadat de Raad voor Vergunningsbetwistingen de vergunning in juli had vernietigd omdat de stikstofimpact op beschermde natuur onvoldoende onderzocht was.
Blijkbaar kon u niet langer wachten op de stemming van het stikstofdecreet, dit omdat INEOS-baas Ratcliffe u en de hele Vlaamse Regering een ultimatum gesteld had en een beslissing eiste voor 8 januari 2024, het einde van het bouwverlof. Blijkbaar houdt u wel nog de mogelijkheid achter de hand om een nieuwe vergunning uit te reiken eens het stikstofdecreet is goedgekeurd.
Als voorwaarde is in de nieuwe vergunning opnieuw opgenomen, net als in de vorige vergunning, dat – en ik citeer – : “(…) de exploitant ernaar moet streven om bijkomende maatregelen toe te passen om netto CO2-neutraal te worden binnen een termijn van tien jaar te rekenen vanaf de aanvang van de exploitatie van de inrichting, van zodra de technologieën om de CO2-uitstoot te reduceren zich verder ontwikkelen en praktisch inzetbaar worden voor de inrichting”. Daarbij zou om de twee jaar onderzocht worden in welke mate voldaan kan worden aan een van de drie routes naar klimaatneutraliteit die INEOS zelf vooropstelde: gedeeltelijke elektrificatie van de ovens met gebruik van groene elektriciteit, gebruik van groene en/of blauwe waterstof als brandstof, of Carbon Capture and Storage (CCS). Het bedrijf moet daarnaast tweejaarlijks rapporteren over de evolutie van de technische haalbaarheid en de mogelijke implementatie ervan.
Ik heb hierbij volgende vragen voor u. Milieujuristen oordelen dat de vergunning onwettig is. Ik verwijs naar een artikel in De Tijd van 9 januari 2024, waar professor milieurecht Aube Wirtgen aangeeft dat een vergunningsaanvraag niet in de beroepsfase kan wijzigen. Dat gebeurde hier wel, door het toevoegen van een passende beoordeling van achthonderd pagina’s. De professor geeft aan dat de kans reëel is dat de vergunning hierdoor vernietigd zal worden. Bent u zich bewust van dit juridisch risico?
Ook in hetzelfde artikel in De Tijd lees ik dat er geruchten zijn dat, eens het stikstofdecreet goedgekeurd is, er een nieuwe vergunning zou worden afgeleverd. Kan dat zomaar? Op welke regelgeving is een dergelijke procedure gebaseerd? Hoe gaat dat dan in de praktijk: is de vergunningsaanvrager dan de initiatiefnemer of is dat de vergunningsverlener? Welke procedure moet hiervoor doorlopen worden?
Rekening houdend met de mogelijks onwettige vergunningsprocedure, past u als vergunningsverlener hier de tactiek van de voldongen feiten toe? Eens de kraker er staat, lijkt er geen weg terug.
Project One moet onder meer binnen de tien jaar na de opstart van de exploitatie klimaatneutraal zijn. Geldt die neutraliteit ook voor de aanvoer van schaliegas en de productie van wegwerpplastics?
In welke mate is de voorwaarde rond klimaatneutraliteit binnen de tien jaar na inwerkingtreding van de installatie, effectief afdwingbaar?
Welke instantie beoordeelt of aan de voorwaarde voor klimaatneutraliteit effectief voldaan kan worden? Op basis van welke criteria is dat? Wat betekent ‘praktisch inzetbaar’? Zijn hier precedenten?
Minister Demir heeft het woord.
Dank u wel, mevrouw Schauvliege, voor de gestelde vragen. Dan kan ik inderdaad een aantal puntjes op de i zetten, dat is in dezen belangrijk, denk ik.
Wat uw eerste vraag betreft, kan ik antwoorden dat ik het in de krant gestelde standpunt niet bijtreed. U moet artikel 64 van het Omgevingsvergunningsdecreet er eens bijnemen en doorlezen: dat voorziet de mogelijkheid om ook in beroep wijzigingen in de aanvraag aan te brengen. Specifiek wat betreft het aanvullen van de passende beoordeling in beroep, heb ik in het ministerieel besluit omstandig gemotiveerd waarom de door de aanvrager aangeleverde aanvullingen procedureel mogelijk zijn. Ook de reeds bestaande rechtspraak laat dit toe. In het ministerieel besluit wordt verwezen naar relevante rechtspraak in dit verband.
Voor alle duidelijkheid wil ik hier nogmaals aangeven dat de Raad voor Vergunningsbetwistingen in zijn vernietigingsarrest van 20 juli 2023 weliswaar vaststelt dat de passende beoordeling leemtes vertoont, maar het verzoek tot indeplaatsstelling verwierp. Indien we uw theorie zouden volgen, denk ik dat de Raad zich in de plaats zou stellen, maar dat heeft ze in dezen niet gedaan. Integendeel, ze heeft tijd en ruimte gegeven om de beslissing opnieuw te nemen. Hieruit kan worden afgeleid dat de Raad ruimte liet voor aanvulling en verduidelijking van de passende beoordeling, om tegemoet te komen aan de overwegingen van het arrest.
De aanvrager heeft met de aanvulling van de passende beoordeling een antwoord willen bieden op het arrest.
Zoals u zelf aangeeft, zijn dit ook voor mij niet meer dan geruchten. Het stikstofdecreet was niet van kracht op het ogenblik dat ik de vergunningsbeslissing genomen heb. U noemt het stikstofdecreet zelf altijd het INEOS-decreet, maar ik hoop dat u goed beseft dat het geen INEOS-decreet is, want de vergunning is verleend zonder het stikstofdecreet. De verleende vergunning maakt geen gebruik van de beoordelingskaders die opgenomen zijn in het huidige voorstel van decreet.
In het ministerieel besluit is elk aspect van de aanvraagbeslissing uitgebreid gemotiveerd. Ik verwijs ook naar mijn antwoord van zo-even en meen te mogen stellen dat de gevolgde procedure en het genomen besluit wel degelijk wettig zijn. Uiteraard kan ik niet vooruitlopen op de uitkomst van een eventuele nieuwe procedure bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Ik ga daarover dus ook geen uitspraken doen.
Ook dit aspect is uitvoerig gemotiveerd in het ministerieel besluit. Noch de ontginning van schaliegas, noch de productie van wegwerpplastic moet ik beoordelen in het kader van deze vergunning. INEOS produceert ethyleen. Ethyleen is een basisgrondstof en basisbouwsteen voor de chemische industrie en kent meer toepassingen dan alleen maar de productie van wegwerpplastics.
In de installatie wordt ethaan gebruikt, wat een bijproduct is van de winning van schaliegas. Dit wordt niet in Vlaanderen ontgonnen. Ik heb niet de bevoegdheid om daar uitspraken over te doen. De toelating van de winning van het schaliegas in het buitenland en de controle op de naleving van de vergunningsvoorwaarden, is de bevoegdheid van het land waar de winning van schaliegas gebeurt.
De vergunde installatie beoogt de eerste CO2-neutrale kraker te zijn in Europa, die een rol zal kunnen spelen in de duurzame industriële toekomst van de chemische cluster in de haven van Antwerpen. De eigenaar-exploitant is er tot op heden van overtuigd dat het haalbaar is dit traject af te leggen in tien jaar na de opstart van de kraker. Dit wordt in het project-MER (milieueffectrapport) horende bij de vergunningsaanvraag aangehaald. De installatie valt onder de ETS-regeling (emissions trading system). Europa zet voor die installaties het pad uit naar klimaatneutraliteit.
De opgelegde bijzondere voorwaarde is, zoals vermeld in het ministerieel besluit, niet nodig om de hinder van het project tot een aanvaardbaar niveau te beperken. Zij is ingegeven vanuit de optiek dat de aanvrager zelf voorstelt om versneld te trachten de eerste CO2-neutrale kraker van Europa te worden. Door het opleggen van die voorwaarden moet de aanvrager zijn engagement nakomen en het voeren van het onderzoek naar de toekomstroutes effectief uitvoeren. Op de aanvrager rust daarnaast een initiatiefverplichting aan de hand van deze studies. Zowel het initiatief om de installaties zo te bouwen dat de toekomstroutes kunnen worden geïmplementeerd, als het initiatief om de vereiste aanvraag in te dienen of om de nodige maatregelen te nemen, rust exclusief op de aanvrager.
In geval van schending van de voorwaarden van de vergunning, kan de overheid ingrijpen. Alle voorwaarden van het vergunningenbesluit zijn afdwingbaar, zoals u ook weet.
De studies moeten worden bezorgd aan het Departement Omgeving en aan het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA). Zij zullen dit beoordelen. De haalbaarheidsonderzoeken worden uitgevoerd door deskundigen ter zake, bestaande uit minstens een erkend MER-deskundige in de discipline klimaat.
De voorwaarde rond klimaatneutraliteit is bijvoorbeeld eerder ook reeds opgelegd bij de vergunningverlening aan nieuwe gascentrales.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Minister, u legt de voorwaarde op om binnen tien jaar klimaatneutraliteit na te streven. U zegt daarbij “voor zover het praktisch inzetbaar is”. Ik wil dan ook weten wat daar precies mee wordt bedoeld. Gaat dat over rendabiliteit, beschikbare technologie, al dan niet in relatie met de kosten dat dat met zich meebrengt?
U zegt dat de aanvrager moet voldoen aan de voorwaarden van de vergunning, maar wat als na tien jaar blijkt dat die klimaatneutraliteit niet wordt behaald? Hoe zult u dan optreden? Welke tools hebt u in handen om daar iets tegen te doen, ook in relatie met de waarborg die Vlaanderen geeft en die eigenlijk voor twaalf jaar geldt? Met dat middel kan de Vlaamse Regering niet meer aan de slag als zou blijken dat na tien jaar die klimaatneutraliteit niet wordt behaald.
Minister Demir heeft het woord.
Het is moeilijk om te antwoorden op ‘wat als’-vragen. Ze zijn zeer hypothetisch, dus daar ga ik niet op in.
Het is belangrijk dat we projecten als deze naar Vlaanderen kunnen halen. Ik weet dat er tegenstanders zijn van deze projecten. Ik heb geprobeerd om in de voorwaarden die we hebben opgenomen maximaal rekening te houden met het pad dat we willen opgaan rond klimaatneutraliteit, maar ook qua uitstoot richting milieu enzovoort.
Het bedrijf zelf heeft natuurlijk wel de ambitie om binnen Europa de allereerste klimaatneutrale kraker te zijn. We hebben daar een aantal voorwaarden. Ik ga er dan ook van uit dat dat goed zal worden opgevolgd aan de hand van studies en opvolging door onze administraties. Indien dat niet zo is, zullen we opnieuw kijken naar de opgelegde voorwaarden in de vergunning.
Er is tijdens de kerstvakantie heel hard gewerkt. Ik wil al mijn medewerkers en de mensen van de administratie danken. Zij waren ook voor de kerstvakantie hard aan het werk. We hebben vanuit bepaalde diensten nog extra informatie opgevraagd over de vergunningsaanvrager om het ministerieel besluit op een goede manier te kunnen onderbouwen. U zegt dat er op de laatste minuut snel snel een vergunning werd afgeleverd. Ik wil benadrukken dat er heel hard is gewerkt aan deze vergunning.
Ikzelf vind het belangrijk dat we als regio, als Vlaanderen, zulke projecten naar hier kunnen halen. Dit zijn jobs die wij nodig hebben. Het zijn economisch heel moeilijke tijden, mevrouw Schauvliege. Als groene politicus moet u dat goed beseffen.
Het is daarnaast ongelooflijk hoeveel Vlaamse kmo’s aan dit project werken. Ik ben daar zelf verbaasd over. Heel veel Vlaamse kmo’s zijn mij komen opzoeken. Zij hebben veel volk aangeworven en hadden dat zo voorzien omdat ze ervan uitgingen dat ze zulke projecten nog gingen kunnen uitvoeren in Vlaanderen. We hebben alles op alles gezet en ons best gedaan om het ministerieel besluit zo goed mogelijk te kunnen onderbouwen, ondanks het feit dat er nog geen stikstofdecreet was. We hebben dat gedaan aan de hand van een individuele passende beoordeling.
Als de voorwaarde niet wordt nageleefd, zal er ook kunnen worden bijgestuurd op dat moment. Zoals u weet, heb ik in het verleden al ingebroken op heel wat geleverde vergunningen, ook in de haven van Antwerpen. Ik denk dat het er een twintigtal zijn. Weinig ministers doen dat. U moet maar eens teruggaan in de geschiedenis. Vaak gebeurt dat niet, maar soms moet het gebeuren. Ik heb dat altijd gedaan en ga ervan uit dat dat ook hier zal gebeuren.
Verder mag ik hopen dat het project doorgang kan vinden in Vlaanderen, want als dat niet gebeurt, gaat het naar andere regio’s, andere continenten waar men zich geen bal aantrekt van milieu- of natuurregels. Als u het mij vraagt, heb ik liever dat ze het hier komen doen, dat ze dat doen volgens de regels die inderdaad streng zijn. Mevrouw Schauvliege, u vindt dat allemaal niet zo streng, maar ik denk dat het vandaag potverdikke bijzonder moeilijk is om bepaalde projecten van de grond te krijgen. Ik hoor dat trouwens continu. Ik heb graag dat dat hier tot stand komt. Dat betekent welvaart, dat zijn jobs, dat zijn inkomens, heel wat inkomens, voor heel wat mensen. De komende jaren ziet het er niet zo goed uit op wereldniveau. Ik heb echt geen zin om met de jobs en de welvaart van de Vlamingen te spelen.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Minister, het klopt: het zijn economisch moeilijke tijden, zeker voor de recyclagesector. Op dit moment is er een overschot aan ethyleen op de wereldmarkt. De recyclagesector van kunststof in Vlaanderen klaagt steen en been en is compleet in de war doordat er zoveel ‘virgin plastics’ worden geproduceerd van schaliegasderivaten. Ze overspoelen onze markt, concurreren het recyclageplastic weg. En wat doet deze Vlaamse Regering? Ze rolt de rode loper uit voor Project One, voor INEOS, om nog bijkomend ethyleen te produceren.
Ja, het zijn economisch moeilijke tijden voor de recyclagesector. Dat is verschrikkelijk. En deze Vlaamse Regering gaat dat nog een extra duwtje in de rug geven richting het onmogelijk maken om te investeren in kunststofrecyclage. Het is een compleet verkeerde keuze om dit project hier zo te pamperen.
Er is iets dat nog erger is, minister. Ik vraag u hoe u zult optreden wanneer de klimaatneutraliteit binnen de tien jaar niet gegarandeerd is. Experten zeggen mij overigens dat die klimaatneutraliteit niet gegarandeerd zál zijn. En dan antwoordt u mij dat u niet antwoordt op ‘wat als’-vragen. U zegt dat u zich daar niet mee bezighoudt. U geeft de vergunning en laat de heer Ratcliffe hier investeren.
Dit is voor ons echt oneerlijk klimaatbeleid. U bent een sector die ontzettend veel jobs genereert en waarin we zouden moeten investeren, gewoon aan het doodnijpen door de komst van deze nieuwe ethyleenkraker.
Dus neen, wij vinden dat geen goed project. We zien tal van eigenaardigheden in deze omgevingsvergunning en we begrijpen niet dat de Vlaamse Regering deze keuze maakt ten koste en op kap van de recyclagesector.
De vraag om uitleg is afgehandeld.