Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
Mevrouw Almaci heeft het woord.
Wij hebben recent een hoorzitting gehad rond de werking van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA). In de hoorzitting werd nog eens duidelijk gemaakt dat er geen vacature zal worden opengesteld voor de artistiek directeur. In vorige vragen aan de minister werd nochtans gezegd dat dit proces opnieuw opgestart zou worden na de opening van het museum. Nu blijkt dat dit plan is afgevoerd. Het debat met de raad van bestuur heb ik niet meer gevoerd, aangezien het voor hen duidelijk is en dat hun beslissing is.
Mijn vraag is wat u, als voogdijvoorzitter, gezien de eerdere discussies die we hebben gehad onderling in deze commissie, daarvan vindt, temeer met het oog op het debat van vorig jaar rond artwashing als de manier waarop met het legaat Ghesquière initieel werd omgegaan, als de commotie rond de echtheid van het bruikleen ‘Het bittere drankje’ van Adriaan Brouwer, in het kader van Krasse Koppen. Dus er is drie keer commotie ontstaan rond artistieke elementen in een werking.
Hoe evalueert u de beslissing van het KMSKA om geen vacature voor artistiek directeur meer open te stellen en welke impact verwacht u op de werking van het museum? Hoe evalueert u de werking van het huidige directieteam? In het kader van die hoorzitting ben ik op zoek gegaan naar de samenstelling van dat directieteam en dat is eigenlijk niet te vinden op de website. Kunt u me formeel meedelen wie lid is van de directieraad van het KMSKA en vanuit welke hoedanigheid? Ik heb toen gevraagd of ze allemaal formeel lid zijn en daar hebben ze ja op geantwoord. Welke erkende Vlaamse musea hebben nog een directieteam zonder artistiek directeur? Is dat dan een keuze of niet? Ik ben het meest geïnteresseerd in diegenen die heel bewust een directieteam hebben zonder artistiek directeur. Hoe kijkt u aan tegen de communicatie rond ‘Het bittere drankje’, die toch wel voor verwarring gezorgd heeft bij een deel van de publieke opinie bij een voor de rest schitterende tentoonstelling? Ik ben zelf naar de tentoonstelling geweest en het is absoluut indrukwekkend. Dat wil ik toch ook gezegd hebben.
Dan heb ik nog een aanvullende vraag. Hoeveel hebt u met de Vlaamse overheid in de tentoonstelling ‘Krasse Koppen’ geïnvesteerd? Werd hiervoor ook budget van het departement Toerisme aangewend en hoeveel bedraagt dat budget? Als dat te veel opsommingswerk zou zijn, mag u ook een aantal elementen schriftelijk bezorgen.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Na het ontslag van de vorige artistieke directeur van het museum, heb ik verder aangedrongen bij het museum om de wetenschappelijke en artistieke werking te versterken. Het KMSKA heeft na de drukte van de heropening hier wel degelijk een antwoord op geboden en werkt dit momenteel verder uit. Het KMSKA heeft besloten om de komende jaren een nieuwe organisatiestructuur uit te werken, die het mogelijk maakt om hun wetenschappelijke en artistieke doelstellingen te realiseren. Ze verlaten hierbij het klassieke, hiërarchisch organogram en streven naar een horizontale structuur, waarbij meer cross-overs tussen de afdelingen ontstaan. Hierbij zijn er diverse afdelingen, die verdeeld zijn over verschillende inhoudelijke verantwoordelijken, en een aantal transversale functies zoals de programmatie en het digitale en zakelijke. Daarnaast is er één algemeen directeur, die samen met het directieteam de museumwerking coördineert. Dit model is gebaseerd op modellen uit Groot-Brittannië en Amerika. In dit organogram is er geen artistiek directeur voorzien. Het museum is ervan overtuigd dat een groot museum leiden in een steeds complexer wordende maatschappij niet meer met de eenvoudige modellen van vroeger kan, waarbij één artistiek directeur de volledige programmatie van een museum stuurt en bepaalt. Het museum ziet de wetenschappelijke en artistieke invulling als een werk over de verschillende afdelingen heen.
Om dit organogram te verwezenlijken, moet de personeelsploeg verder versterkt en uitgebreid worden met specifieke expertises. Eind 2023 heb ik de beslissing genomen om het museum bijkomende middelen toe te kennen voor 2024 en 2025, onder andere voor de realisatie van deze ambities. Wat de artistieke werking betreft, starten er in 2024 niet minder dan vier nieuwe onderzoekers. Ook start deze maand nog het hoofd programmatie.
Deze organisatiestructuur wordt verder aangevuld met interne en externe werkgroepen. Belangrijk is de heropstart van de wetenschappelijke adviesraad in 2024.
Uiteraard voorzie ik verdere evaluatie en bijsturing van de nieuwe organisatiestructuur door het bestuursorgaan. Mijn administratie houdt mee toezicht op de realisatie van de doelstellingen van het KMSKA.
Hoe evalueer ik de werking van het huidige directieteam? Het KMSKA is, zoals u weet, een extern verzelfstandigd agentschap (EVA). Het KMSKA wordt aangestuurd door een autonoom bestuursorgaan. De algemeen directeur zorgt, samen met het directieteam, voor de best mogelijke werking binnen de mogelijkheden van de organisatie. In dit zevenkoppige directieteam zijn de verschillende afdelingen vertegenwoordigd. Zoals ik al meegaf, wordt de huidige organisatiestructuur momenteel herwerkt naar een nieuwe organisatiestructuur waarbij de verantwoordelijkheden verder verdeeld worden in de organisatie. Deze transitie vraagt de nodige voorbereiding en tijd om dat te implementeren.
Welke erkende Vlaamse musea hebben nog een directieteam zonder artistiek directeur? Zeer vele musea in Vlaanderen hebben één directeur, die het overzicht houdt over heel de werking van het museum. Zakelijk of artistieke verantwoordelijkheden worden vaak per afdeling georganiseerd. Er is geen standaardmodel voor de organisatiestructuur van een museum. Wel merk ik de evolutie op naar meer horizontale structuren, zoals het KMSKA nastreeft. Ik neem hierbij het voorbeeld van Musea Brugge, waar zowel de verantwoordelijke collectie als de verantwoordelijke publiek en tentoonstellingen, de zakelijke werking en de projectcoördinatie samen het museum vertegenwoordigen.
Dan de communicatie rond ‘Het bittere drankje’. Ik heb het artikel in Apache gelezen. Discussie rond de echtheid van bepaalde meesterwerken is van alle tijden. Ik heb er alle vertrouwen in dat het wetenschappelijk team van het KMSKA zich bewust is van deze discussies en deze mee in overweging genomen heeft bij de keuze van de bruikleen. Het KMSKA is evenwel niet aan zet om verder onderzoek met betrekking tot deze specifieke case te initiëren. Uiteraard doet ze dat wel voor eigen collectiestukken. De samenwerking met de Universiteit Antwerpen voor het materiaal-technisch onderzoek op de eigen collectie levert alvast mooie resultaten en nieuwe inzichten op.
U vroeg ook naar het budget. De tentoonstelling ‘Krasse koppen’, die nog loopt tot 21 januari 2024, heeft een totale kost van ongeveer 2.480.000 euro. Naast de structurele toelage vanuit Vlaanderen, hebben ze in 2023 een eenmalige vermeerdering van de toelage ontvangen van 1.000.000 euro voor de organisatie van tentoonstellingen en via Toerisme Vlaanderen een projectsubsidie van 644.000 euro. Het museum heeft daarnaast gebruik kunnen maken van het indemniteitsdecreet en heeft hierdoor kunnen besparen op de kosten voor de bruiklenen.
Mevrouw Almaci heeft het woord.
Ik begin met het laatste. Het decreet heeft een ongelofelijk belangrijke impact op de musea. Het zorgt voor heel veel verlichting. Ik wil dat eventjes gezegd hebben omdat er weinig gelegenheden zijn om dat te doen. Het is een maatregel waar de musea heel veel aan hebben.
Minister-president, naar aanleiding van de hoorzitting ben ik op zoek geweest naar de evoluties van het artistieke debat in de musea. We hebben hier natuurlijk het grootste museum van Vlaanderen. Veel musea zijn relatief klein. Het directiecomité is daar een heel pak kleiner. Je moet daar verschillende functies verenigen. Maar zeker in de grote internationale musea heeft de algemeen directeur echt een artistieke opleiding gehad en heeft hij artistieke ervaring, of er is een artistiek directeur. Ik sta absoluut open voor innovatie, maar het gaat hier om een museum dat zo lang is gerenoveerd en waar zo veel middelen naartoe zijn gegaan, waar er zo lang geen artistiek directeur is geweest, waar er een dading is geweest na een kort avontuur met een artistiek directeur en waar zich belangrijke artistieke debatten ontwikkelen over, bijvoorbeeld, de roofkunst of artwashing, et cetera, en dan vind ik het heel vreemd dat deze commissie, die in dit parlement herhaaldelijk heeft aangedrongen op de aanwezigheid van een artistiek directeur en lang heeft aangegeven dat we dit zouden heroppikken, dit nu gewoon afvoert. Ik vind dat heel bizar.
Ik wil absoluut geduld hebben. U zegt dat er een hele transformatie is geweest. Dat heeft men ons hier ook gezegd. Ik zou graag weten wat de timing is van die transformatie. U mag mij intussen ook schriftelijk laten weten wie lid is van de zevenkoppige directieraad en vanuit welke hoedanigheid. We hebben er hier vier of vijf van gehad in onze hoorzitting.
We willen dit museum internationaal verder uitspelen. Het heeft een schitterende start gehad. Alle kudos en complimenten naar al wie daaraan heeft meegewerkt, van de overheid tot de hele equipe van het museum. Maar als je dat internationaal hoog wilt houden, dan is een internationale benchmarking nodig om te zien hoe zij het doen, hoe die artistieke invulling gewaarborgd blijft. Dat is toch wel essentieel bij de evaluatie waarvan u zegt dat u ze zult doen.
Voorzitter, mijn aanvullende vragen zijn die naar de timing van de herschikking van het directieteam, naar de concretisering van wie intussen welke insteken waarneemt, en of u bij de evaluatie voorwaarden hebt opgesteld, onder andere op het vlak van internationale benchmarking.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Mevrouw Almaci, de transformatietijd en de samenstelling van die zevenkoppige directie zullen we u schriftelijk bezorgen.
Alle bedenkingen zijn gerechtvaardigd, maar het is niet onze taak vanuit het parlement om het organigram van het museum op te stellen. We hebben beslist om daar een extern verzelfstandigd agentschap van te maken, met een autonome raad van bestuur. Ik neem aan dat dat ook verstandige mensen zijn. Wij zijn in de commissie allemaal ongetwijfeld heel verstandige mensen, maar ik neem aan dat er in de raad van bestuur van het museum ook allemaal verstandige mensen zitten, die het goed menen met dat museum. Laten we vooral evalueren op de output en ons niet bezighouden met hoe men meent de zaak te moeten managen.
We kunnen van hieruit kritische vragen stellen en hoorzittingen organiseren, en die raad van bestuur en dat directiecomité kunnen dat dan meenemen en daar iets mee doen. Dat is gerechtvaardigd. Maar laten we nu vooral nagaan dat de doelstellingen die werden overeengekomen in de beheersovereenkomst, ook worden gerealiseerd. En hoe men dat doet, met welk organigram enzovoort, daarover hebben we onze input en inzichten gegeven. Wij hebben onze job gedaan. Het is nu aan het museum om te bewijzen dat, met de beslissingen die zij hebben genomen, ze inderdaad de doelstellingen die we gezamenlijk nastreven, kunnen halen.
Mevrouw Almaci heeft het woord.
Minister-president, ik dank u voor uw antwoord. Ik zou daar ook genoegen mee nemen, mochten er ondertussen niet een aantal zaken zijn gebeurd die voor mij de reden zijn om de vraag te stellen.
Naar aanleiding van de hoorzittingen die hebben plaatsgevonden, weten wij dat men op een aantal vlakken in de werking van het KMSKA de keuze heeft gemaakt om niet de internationale code voor musea te volgen. De behandeling van het legaat heeft men niet gedaan conform de adviezen die daarin stonden. Ook bij het omgaan met loyaliteitscontracten, met debatten rond artwashing waar men een actie heeft gehad in eigen huis, waar het zich heeft voorgedaan, wijkt men af van wat in de internationale code staat. Dat zijn de drie voorbeelden die ik in mijn vraag geef. Dat is de rechtstreekse aanleiding, toch wel relatief snel na de opening, voor mijn vraag.
En u hebt technisch gezien uiteraard helemaal gelijk. Het is een extern verzelfstandigd agentschap. Ze hebben uiteraard, daarover ga ik zelfs niet discussiëren, het recht om hun organigram te organiseren ‘as is’. Maar nu wordt er gekozen voor een organigram dat atypisch is voor een museum met die ‘ampleur’ in een internationale omgeving. Ik wil hier echt geen zwart-witdebat van maken. Ik zie in alle eerlijkheid dat de equipe, de mensen op het veld, de mensen die de keuzes maken, artistiek wel worden versterkt. Maar ik voel onvoldoende aan en ik ben ongerust of die artistieke visie op het hoogste niveau, in dat directiecomité, wel voldoende aanwezig is en doorweegt. Ik ben ongerust dat de debatten die in de hele internationale museale sector leven, van roofkunst over artwashing et cetera ten gronde worden gevoerd en mee impact hebben op de keuzes die worden gemaakt. Dat is de insteek van deze vraag. Daar is een reden voor.
En dan zegt u dat u het wilt houden bij de technische benadering. Maar er gaat ook wel heel veel belastinggeld naar dat museum. Dat is ons grootste en schoonste museum. De mensen worden erdoor van hun sokken geblazen en ik wil graag dat dat in de toekomst zo blijft. Daarom nopen een aantal zaken waarover we onder de collega's al verschillende debatten hebben gevoerd tot de vraag of dit geen keuze is die moet worden heroverwogen. Dat is echt mijn bezorgdheid. Ik zou niet graag hebben dat we over een aantal jaren bij gebrek aan criteria bij de evaluatie vaststellen dat de gemaakte keuzes niet meer tot de gewenste output leiden. In die zin maak ik mij ergens zorgen.
Ik heb er weinig zicht op en daarom heb ik aanvullende vragen gesteld. Ik dank u alvast dat ik die antwoorden via schriftelijke weg zal krijgen. Ik blijf mij echter zorgen maken over de lichtzinnigheid en de stelligheid waarmee de keuze werd gemaakt om geen artistiek directeur meer aan te werven. Er zijn immers een aantal fundamentele discussies waarvan ik vind dat het KMSKA het voortouw zou moeten nemen. Ik vind dat er nu op een aantal vlakken, of het nu gaat over loyauteitscontracten met fossiele bedrijven of debatten over legaten enzovoort, weliswaar veel goede wil is, maar dat er moet worden doorgedacht en doorgepraat, zoals een eminente professor zegt. Zo moeten we vermijden dat er fouten worden gemaakt op het vlak van output.
Het is echt vanuit die bezorgdheid, minister-president, dat ik hoop dat er toch een artistiek directeur in het directieteam zal komen. Dat staat een horizontale werking helemaal niet in de weg. Integendeel, dat garandeert het artistieke, wat toch de kern is van het museum, tot op het hoogste niveau. Ik dank u.
De vraag om uitleg is afgehandeld.