Verslag vergadering Commissie voor Onderwijs
Vraag om uitleg over het stopzetten van de activiteiten door boekenleverancier Iddink
Vraag om uitleg over het wegvallen van een belangrijke boekenleverancier voor de scholen
Verslag
Mevrouw Goeman heeft het woord.
We konden lezen dat Iddink, de schoolboekenleverancier van Sanoma, zijn activiteiten in België stopzet. Dat heeft onmiskenbare gevolgen voor vele scholen die hun gecombineerde leer- en werkboeken – de veelbesproken invulboeken – via hen bestelden. Zij vallen nu zonder boekenleverancier, en moeten dus bekijken hoe alle leerlingen volgend schooljaar tijdig de nodige schoolboeken bezitten.
Iddink haalde in het verleden al een paar keer de media met zijn slecht werkende klantendienst, te late leveringen, foute facturen, onduidelijke website, het gebruik van zwarte lijsten, en gezinnen die zelfs een incassobureau over de vloer kregen toen de facturen niet tijdig betaald werden.
Onze fractie – en ikzelf in de eerste plaats – heeft zich altijd ongelooflijk kritisch getoond over deze praktijken. Het doet me er trouwens aan denken, collega’s, dat dat voorstel van resolutie nog altijd hangende is, en dat ik dat dringend eens opnieuw moet agenderen. Het is in ieder geval duidelijk, specifiek in het geval van Iddink, dat de economische belangen van het bedrijf daar zwaarder doorwegen dan de educatieve belangen.
Het feit dat Iddink er nu mee ophoudt, is wat ons betreft ons mooie gelegenheid voor scholen om het beleid over invulboeken, en de manier waarop omgegaan wordt met onbetaalde schoolfacturen of boekenfacturen, weer onder de loep te nemen.
Ook voor het project van de Robinpas heeft dit rechtstreekse gevolgen. We weten dat samenwerken met een externe boekenleverancier die partner is van de Stichting Robin, alleen maar mogelijk is voor gezinnen en ouders die een Robinpas hebben aangevraagd. Zo kunnen ze een gespreide betaling krijgen van hun schoolboekenfacturen. Iddink was een van de leveranciers waar de Robinpas mee samenwerkte.
Ik heb in eerste instantie een aantal vragen bij wat er nu gebeurt.
Ten eerste: wat is uw reactie?
Ten tweede: ziet u dit ook als een kans voor scholen om hun beleid rond schoolboeken weer in handen te nemen, en dus niet noodzakelijk meer samen te werken met dit soort commerciële partners? Zo ja, zult u hiervoor initiatieven nemen?
Ten derde: wat is volgens u de impact van de stopzetting van Iddink voor de organisatie van de Stichting Robin?
– Jan Laeremans treedt als voorzitter op.
Mevrouw Meuleman heeft het woord.
Ik heb een gelijkaardige vraag. Scholen ontvingen een brief van de boekenleverancier, waarin die schrijft dat ze hun activiteiten in Vlaanderen stopzetten vanaf het volgende schooljaar. Op de eigen website staat een kort persbericht waarin staat dat de samenwerkingsovereenkomst met Belgische scholen gestaakt wordt vanaf 1 juli 2024.
Iddink heeft in het Nederlandstalige onderwijs in België een zeer groot marktaandeel: zo leveren ze boeken aan ongeveer 130.000 leerlingen in het secundair onderwijs. Ze bieden zowel koop- als huurboeken aan. De afgelopen jaren kwamen er inderdaad heel wat klachten: te late leveringen, verkeerde facturen, moeilijke bereikbare klachtendienst, het inschakelen van incassobureaus bij onbetaalde facturen en het werken met zwarte lijsten.
Iddink is dus niet de meest betrouwbare partner gebleken voor ouders en scholen. Maar dat neemt niet weg dat heel veel scholen een beroep deden op Iddink voor schoolmateriaal. Als Iddink van de markt verdwijnt, zullen deze scholen zich op korte termijn moeten herorganiseren.
Ik heb daarbij ook de vraag naar het specifieke probleem van de Robinpas. Kinderen met een Robinpas hebben recht op een korting of gespreide betaling bij de aankoop van boeken via een externe boekenleverancier.
Vandaar de volgende vragen, minister.
Bent u op de hoogte van de situatie? Kunt u bevestigen dat Iddink zijn activiteiten in België volledig zal stopzetten? Is hierover overleg geweest met het bedrijf?
Welke impact heeft de stopzetting op scholen die gebruikmaken van de service van Iddink?
Veel scholen zullen zonder boekenleverancier vallen. Verwacht u dat deze scholen zich voor 1 september zullen kunnen herorganiseren? Valt het te verwachten dat meer leerlingen het schooljaar zonder materiaal zullen moeten starten?
Hoe zult u de scholen hierover informeren? Zult u hen ondersteunen om hun boekenverkoop op korte termijn te herorganiseren, zodat elke leerling op 1 september het nodige materiaal heeft, zonder dat de kosten voor ouders verder stijgen?
Zult u deze gelegenheid aangrijpen om verdere stappen te nemen richting een meer verantwoord systeem van boekenverkoop, bijvoorbeeld door het verbieden van incassobureaus en zwarte lijsten voor onbetaalde schoolfacturen?
Welke impact zal het verdwijnen van Iddink hebben op kinderen die vandaag via de Robinpas recht hebben op korting of gespreide betaling bij Iddink? Kunt u garanderen dat zij deze voordelen behouden?
Zult u ervoor zorgen dat alle leerlingen die onder de criteria van een Robinpas vallenn kunnen genieten van deze gespreide betaling of korting, en niet enkel leerlingen die toevallig in een school zitten die werkt via een welbepaalde leverancier?
Mevrouw Vandromme heeft het woord.
Minister, ik heb een soortgelijke vraag over Iddink, dat aan bijna 120.000 leerlingen digitaal lesmateriaal en boeken levert. De helft van die boeken wordt ook verhuurd en is dus eigenlijk eigendom van die leverancier, de andere helft wordt jaarlijks verkocht. Recent bereikte ons inderdaad het nieuws dat Iddink letterlijk de boeken neerlegt en met de werkzaamheden stopt.
In het verleden werd ook al een paar keer aangekaart dat niet alle online boekenplatformen even vlot werken. Er was recent ook een onderzoek waarbij er nogal wat kritiek van ouders kwam: bestellingen die niet doorkwamen, betalingen die niet geregistreerd werden, plotse annuleringen, hoge verzendkosten enzovoort.
Ook het Netwerk tegen Armoede bevestigt dat men al heel wat signalen met betrekking tot Iddink ontving. Zo waren er opmerkingen over de onduidelijke website, waardoor gezinnen zaken aankopen die vanuit de school niet gevraagd worden en andere over de klantendienst die moeilijk bereikbaar is. Verder kwamen gezinnen op een zwarte lijst terecht of werden er zelfs incassobureaus aangesteld. Gezien het grote marktaandeel dat Iddink heeft op de Vlaamse markt, zullen heel wat scholen dus zonder boekenleverancier vallen.
Daarnaast is er, zoals al gemeld, wellicht ook de impact op de organisatie Stichting Robin. Het is namelijk enkel mogelijk om een Robinpas aan te vragen bij scholen die samenwerken met een externe boekenleverancier.
Vandaar de volgende vragen, minister.
Hebt u al signalen gekregen van het onderwijsveld over het wegvallen van deze grote speler? Wellicht zal het wegvallen toch een grote impact hebben op de scholen. Kreeg u al vraag naar ondersteuning of naar hoe we ervoor kunnen zorgen dat scholen toch niet zonder boeken vallen?
Hoever staat u met de boekengarantie die in het kader van de Kwaliteitsalliantie zou worden uitgewerkt? Zijn daar nog verdere stappen in gezet en zitten ondertussen de boekenleveranciers daar ook mee aan tafel? Dat is een vraag die ik al een aantal keren heb gesteld.
En dan de laatste vraag: hoe zult u garanderen dat alle kinderen hun boeken zullen hebben op 1 september 2024, ook de kinderen die normaal via Stichting Robin werken?
Minister Weyts heeft het woord.
Ik heb inderdaad akte genomen van het feit dat Iddink op het einde van dit schooljaar zijn economische activiteiten stopzet, alleszins in Vlaanderen: men gaat zich nog enkel richten op de Nederlandse markt. Ook de scholen die klant zijn bij de boekenleverancier, zijn vanzelfsprekend op de hoogte gesteld, net zoals vzw Krijt en Stichting Robin.
U weet dat vrijheid van onderwijs ook vrijheid inzake de keuze van leermiddelen wil zeggen, net zoals de keuze van distributeurs, leveranciers. Dat is allemaal de keuze van de school, van elke school in kwestie. Het feit dat Iddink de boeken neerlegt, is een opportuniteit voor scholen om het heft in eigen handen te nemen, dan wel om onderhandelingen te starten met andere commerciële partners, waarbij men zich gegarandeerd moet weten van het gegeven dat elke leerling op 1 september de nodige leermiddelen ter zijner of tot haar beschikking moet hebben. Ook de Kwaliteitsalliantie, die ik heb opgericht, blijft dat 1 septemberprincipe huldigen en voert daarover ook gesprekken, ook met de leveranciers of distributeurs van de leermiddelen in kwestie.
Verder is het natuurlijk ook een kans om zo veel mogelijk invulboeken af te zweren. Ook dat is natuurlijk hun keuze. We hebben het er gisteren even over gehad, maar mij lijkt het nogal voor de hand liggend dat wanneer je werkt met invulboeken in plaats van met handboeken, leerlingen veel meer boeken moeten aankopen, wat uiteraard organisatorische en logistieke uitdagingen met zich meebrengt. Maar invulboeken vormen vanzelfsprekend een rem op de creativiteit van zowel de leerling als de leerkracht, dus het is misschien wel een goed momentum om daar naar minder invulboeken te gaan. Ook in de schoot van de Kwaliteitsalliantie worden er daar momenteel afspraken gemaakt, ook om daar toch zeer kritisch mee om te gaan, opnieuw binnen de perken van de onderwijsvrijheid, maar ik vind dat we daar toch sterkere engagementen mogen aangaan.
Wat heel specifiek vzw Krijt en dan Stichting Robin betreft, heeft vzw Krijt al laten weten een plan van aanpak uit te werken voor scholen die met Iddink samenwerkten. Wat Stichting Robin betreft: die organisatie werkt ook nog wel samen met andere distributeurs van schoolmaterialen. De stichting zal de scholen daar ook op wijzen en men geeft ook aan open te staan voor nieuwe spelers die willen toetreden als partner, en dit net met het oog op het verhogen van de activiteiten in de scholen waarmee ze samenwerken. Ik wil er dan toch ook op wijzen dat Stichting Robin er moet zijn voor alle leerlingen, en niet enkel voor leerlingen die toevallig op een school zitten die samenwerkt met een bepaalde distributeur – maar dat lijkt me nogal evident.
Mevrouw Goeman heeft het woord.
Minister, we weten dat er steeds meer leerlingen gewoon zonder boeken op school zitten omdat hun ouders de factuur niet kunnen betalen. Bon, dan is opnieuw de vraag: hoe kun je goed leren als je zelfs geen boeken hebt? Dat heeft onder andere inderdaad ook te maken met het feit dat bedrijven zoals Iddink in het verleden de keuze gemaakt hebben om te werken met die zwarte lijsten, waarbij de ouders die de facturen niet betaalden, geen boeken kregen voor hun kinderen. Of er werden zelfs incassobureaus op ouders afgestuurd, waarbij je vooral de schuldindustrie opnieuw aan het spijzen bent.
Ja, de realiteit, als je een beetje uitzoomt, is gewoon dat er vandaag op de boekenmarkt commerciële spelers actief zijn die geld willen verdienen aan het verdelen van schoolboeken. Wat ons betreft, is dat een gevaarlijk model, een gevaarlijke praktijk, waar we eigenlijk paal en perk aan moeten stellen. We moeten niet vertrekken vanuit een winstlogica, we moeten vertrekken van een ambitie vanuit de overheid dat elk kind toch minstens met boeken op school moet zitten. Dat betekent dus voor ons dat je inderdaad moet nadenken hoe je ten minste commerciële spelers een aantal spelregels kunt opleggen zoals het verbod om te werken met incasssobureaus of met zwarte lijsten. We moeten deze opportuniteit nu aangrijpen om ervoor te zorgen dat scholen opnieuw veel meer zelf het heft in handen nemen, om rechtstreeks samen te werken met uitgeverijen en zelf de boekenverdeling te doen en niet meer een beroep te doen op commerciële boekleveranciers zoals Iddink.
Ik wil nooit reclame maken voor een bepaalde partner, maar ik ben op bezoek geweest bij Lichtvis. Dat vind ik een interessant model. Zij bieden een platform, maar scholen hebben op die manier zelf wel nog altijd in handen hoe die boekverdeling gebeurt. Dat betekent ook dat ze veel meer kunnen inzetten op de tweedehandsmarkten, het doorverkopen van boeken, dat ze zelf de keuze kunnen maken om met handboeken te werken, veel meer dan met invulboeken. Hoe je het draait of keert, een invulboek kan maar één keer gebruikt worden. Nog los van de kwaliteit, als het ingevuld is, kan het geen tweede keer worden gebruikt. Dat heeft ook allemaal zijn kostprijs.
Minister, ik verwacht van u een duidelijker signaal dat we in die richting moeten gaan in de plaats van weer meer van hetzelfde, want dan gaat er ongetwijfeld opnieuw een commerciële speler gewoon springen in het gat dat er nu gevallen is door Iddink.
Wat de Robinpas betreft, kan ik maar herhalen wat we in het verleden al gezegd hebben: wij verwachten meer als het gaat over de boekengarantie voor elk kind dan een Robinpas. Daar maken nog altijd heel weinig kinderen gebruik van. Ik ga de cijfers nog eens opvragen, maar dat is eigenlijk vooral een doekje voor het bloeden. Dat heeft voor ons veel te weinig impact, ook al zou er nu met andere boekleveranciers worden samengewerkt.
Collega’s, laat ons toch nadenken over echte oplossingen, om ervoor te zorgen dat elk kind tenminste boeken heeft. Voor ons is het uitgangspunt dat alle leermaterialen, alle leermiddelen die je nodig hebt om je diploma te halen, om naar school te gaan, door de school zouden moeten worden geboden. Ik kan maar opnieuw verwijzen naar mijn voorstel van resolutie dat ik hier binnenkort ter stemming zal leggen. De echte oplossing is de maximumfactuur. Er zijn veel van die stokpaardjes waar ik op blijf terugkomen. Ik zal dat onvermoeibaar doen tot het einde van de legislatuur, in de hoop dat u alsnog tot inzicht komt.
Mevrouw Meuleman heeft het woord.
Minister, ik ben toch ook van mening dat dit een momentum is om een aantal hervormingen te gaan doorvoeren. Het is cruciaal dat elk kind zijn boeken heeft op 1 september. We hebben het hier al veel gehad over die zwarte lijsten, die incassobureaus, enzovoort. We hebben het al veel gehad over een kostenbeheersingsbeleid en wat de overheid kan doen om onderwijs weer betaalbaar te maken, zeker voor mensen die het moeilijk hebben.
Minister, ik was gisteren echt aan het hopen dat u ook aan het kijken was naar de Panoreportage over armoede en wat dat doet met gezinnen en mensen en hoe belangrijk het is om kinderen toch op z’n minst proberen uit armoede te halen en daar alles voor te doen, ook als overheid, om op die manier die vicieuze cirkel te gaan doorbreken. Want anders zie je gewoon, tien jaar na de eerste opnames, dat de geschiedenis zich voor zoveel mensen weer herhaalt als we daar niet bij helpen.
Op lange termijn sparen we daar als maatschappij ook echt door als we zoveel mogelijk mensen uit de armoede kunnen halen. Dan is er de discussie van gisteren, maar ook de discussie rond schoolmateriaal. Ook hier hebt u altijd zeer vrijblijvend gezegd dat er de vrijheid van onderwijs is, dat we wel kunnen sensibiliseren, maar dat het aan de scholen is, en dat we de Robinpas toch hebben, die die betaalbaarheid dan maar moet oplossen. Het kostenbeheersingsbeleid van de overheid bestaat eigenlijk vooral daaruit. Dat is inderdaad een beetje uw los-het-opbeleid en het doorschuiven van de verantwoordelijkheid naar de scholen.
Minister, we verwachten toch echt meer, zeker als het gaat over de kostenbeheersing en de beschikbaarheid van de materialen en de boeken voor alle kinderen. Gaat u dit momentum aangrijpen om meer te doen en ervoor te zorgen dat scholen ondersteund worden om ervoor te zorgen dat alle kinderen op 1 september hun boeken hebben, los van het feit dat Iddink er niet meer is? Ze zullen voor de meeste kinderen wel een oplossing vinden, maar de kinderen die het het meeste nodig hebben, mogen zeker niet uit de boot vallen.
Mevrouw Vandromme heeft het woord.
Minister, bedankt voor uw antwoorden. U weet dat ik al langer pleit voor een boekengarantie. We hebben het gisteren bijna vijf uur lang over de kwaliteit van ons onderwijs gehad. Het start natuurlijk met goede leerkrachten, maar ook met het beschikbaar stellen van goed lesmateriaal voor elk kind, ongeacht waar zijn wieg staat en ongeacht de portemonnee van de ouders. Het is goed dat Stichting Robin aan het schakelen is. U verwijst naar de vrijheid van onderwijs, maar dat kan ons als politiek Brussel niet ontslaan van het nemen van initiatieven daarin. Als politieke verantwoordelijken moeten we een klimaat creëren waarin er goede omstandigheden zijn om goed onderwijs te leveren. Als er weinig boekenleveranciers zijn en er weinig mogelijkheden zijn voor scholen om ervoor te zorgen dat die boeken er zijn, dan moeten we daar als politiek orgaan iets aan doen. Gewoon onze ogen sluiten en zeggen dat ze het maar moeten oplossen, is niet de goede manier. Als het gaat om elektriciteit en gas is er ook een minimumlevering voor gezinnen die het financieel moeilijk hebben. Ik denk dat we naar eenzelfde soort methodiek moeten gaan als het gaat over boeken.
Minister Weyts heeft het woord.
Scholen zijn vrij van keuze met betrekking tot leermiddelen, uitgeverijen en leveranciers. Desondanks heb ik initiatief genomen inzake de Kwaliteitsalliantie. Ik denk dat geen enkele voorganger, van gelijk welke politieke strekking, dat al heeft gedaan. Dat is in deze regering en op eigen initiatief gebeurd. We proberen daar zo ver mogelijk in te gaan en eenieder te bewegen tot engagement. Er is al een eerste engagement aangegaan en daar wil ik verder op gaan. Ik zie binnenkort de voorzitter van de Kwaliteitsalliantie om te bekijken hoever we gevorderd zijn en of ik daar zelf al dan niet moet tussenkomen, want dat zijn moeilijke besprekingen. Natuurlijk zijn er ook de gesprekken met commerciële partners. U kunt wel zeggen dat onbetaalde facturen moeten kunnen, maar dan gaan we geen commerciële partners meer kunnen vinden. Daarover moet je dus ernstig oordelen. De distributeur in kwestie heeft ongeveer 30 procent van de markt in handen, dus het is niet dat die een monopolie heeft. Het kan wel een momentum zijn voor verschillende scholen om een keuze te maken en, desgevallend, het heft in eigen handen te nemen.
Mogen we ook eens benadrukken dat we een goed armoedebeleid voeren, dat vruchten afwerpt? Mevrouw Goeman, ik weet dat in andere deelstaten van dit land, in Brussel en Wallonië, waar u de plak zwaait, de armoedeproblematiek een veelvoud is van hier in Vlaanderen. Dat wil niet zeggen dat we op onze lauweren rusten, maar wel dat de recepten van groenlinks in de praktijk toch niet de juiste blijken te zijn.
Verder blijven we werken vanuit een zeer grote sociale bewogenheid en betrokkenheid. We proberen vooral ook efficiënt te werken, en we gaan dat blijven doen via de Kwaliteitsalliantie. Geloof me vrij dat ik daar maximaal op probeer te wegen, maar er moeten natuurlijk altijd verhoudingen in acht worden genomen. Je moet er ook rekening mee houden dat je werkt met commerciële partners en dat scholen ook nog eens een vrije keuze hebben, dus het is makkelijker gezegd dan gedaan. Ik denk dus dat we daar nog vooruitgang in kunnen boeken.
Mevrouw Goeman heeft het woord.
Minister, mijn collega Bruno Tobback zei ooit: “Aan praatjes groeien geen blaadjes.” Dat geldt in dezen ook voor de blaadjes in schoolboeken. Wat zijn kinderen nu met al uw vage woorden hier, als ze op het einde van de rit niet met een boek op school zitten? Ik word daar echt een beetje opstandig van. Dat kan toch niet? Heel uw discours over de kwaliteit van onderwijs is voor mij een lachertje aan het worden. U moet ervoor zorgen dat kinderen leermateriaal hebben. En dat hebben ze vandaag niet. U schuift de verantwoordelijkheid, zoals altijd, van u af: “Ik kan niets doen. Het is de markt. De markt zal het wel oplossen.” Wel, de markt lost het niet op.
Ik begrijp dat niet van een partij als de N-VA, die altijd spreekt over het primaat van de politiek. “Wij gaan wel beslissen hoe de zaakjes geregeld worden.” Ik begrijp niet dat u hier gewoon zegt: “Neen, sorry, dat is gewoon zo.” U kunt een kader scheppen. Dat kader is er vandaag niet. U laat de commerciële partners gewoon maar doen. U hoopt dat de scholen tot inzicht komen, maar u weigert daar als minister zelf de lead in te nemen.
De realiteit is wat ze is. Er zitten vandaag kinderen zonder schoolboeken op school. Toenmalig minister Homans had gezegd dat ze de kinderarmoede in Vlaanderen ging halveren. Bon, ze wordt alleen maar groter. Het probleem wordt alleen maar groter. En u doet niets. (Opmerkingen)
Dat is wel waar. De kinderarmoede is op twintig jaar tijd verdubbeld in Vlaanderen, collega's. Dat stond deze week nog eens in de krant. U mag het ook daar weer proberen weg te relativeren. Mensen die het meemaken, relativeren het niet weg. Die weten wat het is. De oplossingen zijn er. U wilt er gewoon geen werk van maken, waarvan akte. Het is gewoon geen prioriteit voor de N-VA.
Mevrouw Meuleman heeft het woord.
Ik kan alleen maar onderschrijven wat mevrouw Goeman zegt, minister. Uw eigen coalitiepartner, cd&v, is met een voorstel gekomen. Zij vragen al heel lang om voor die boekengarantie te zorgen. U kunt cd&v er niet van beschuldigen dat ze de vrijheid van onderwijs niet hoog in het vaandel dragen en dat ze enorm zouden gaan interveniëren en gaan afnemen wat scholen moeten doen, integendeel. Als zij zeggen dat het aanvaardbaar is en dat de scholen niet op hun tenen getrapt zullen zijn omdat u te hard intervenieert in de vrijheid van onderwijs, en dat het voor hen kan en mag, dan denk ik, minister, dat het misschien de moeite is om dat eens te gaan exploreren en te bekijken. (Opmerkingen van minister Ben Weyts)
In alle ernst, minister. We hebben het hier al zoveel over gehad. We hebben ook al zo vaak gezegd dat de Robinpas goed is maar veel te weinig mensen bereikt. U hebt hier een momentum om dat nu vast te pakken. Er is nog een jaar. In september 2024 moet er een oplossing zijn. Zeg niet gewoon: “Ik sta erbij en ik kijk ernaar. Ze zullen wel een andere leverancier vinden. Het probleem zal zichzelf wel oplossen.” Neen, grijp het momentum om iets te doen en ervoor te zorgen dat elk kind zijn boeken heeft en dat we niet meer moeten werken met die vreselijke incassobureaus, zwarte lijsten en alles wat daarbij komt kijken, zodat we daarvan af zijn, en dat we blij zijn, maar dat we het nu als overheid een stuk meer zelf in handen nemen.
Mevrouw Vandromme heeft het woord.
Minister, ik vraag een boekengarantie, zodat elk kind op 1 september de boeken en het materiaal heeft waarmee hij of zij de les kan volgen, waarmee hij of zij het beste van zichzelf kan geven, waarmee leerkrachten de lat hoog kunnen leggen, zodat we de kwaliteit van onderwijs, die we allen zo hoog in het vaandel dragen, kunnen nastreven. Ik stel vast dat de vrijheid van onderwijs soms al eens wordt gebruikt om zaken tegen te houden, om zaken niet te doen, terwijl we, wat mij betreft, in dezen de politieke verantwoordelijkheid hebben om de omstandigheden te creëren zodat elk kind een boek heeft.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.