Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Verslag
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
De Vlaamse Regering spant zich tot het uiterste in om de Oosterweelverbinding te bouwen in een zone die zwaar vervuild is met poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS), maar stoot daarbij keer op keer op juridische grenzen. De Raad van State heeft de werken aan Oosterweel al tot twee keer toe stilgelegd. De grond van de zaak is dat volgens de betrokken ngo’s, gezien de enorme verspreiding van PFAS, geen risico’s genomen mogen worden met betrekking tot de volksgezondheid.
Opnieuw dreigt een negatieve uitspraak. De auditeur bij de Raad van State dringt aan op de vernietiging van de conformverklaringen van de technische verslagen en het bijhorende grondverzet bij de Oosterweelwerken. Die technische verslagen waren noodzakelijk om de grondwerken op de Antwerpse Linkeroever te mogen uitvoeren. Normaal gezien wordt zo’n advies van de auditeur door de raad gevolgd.
Als dat zo is, zou dat betekenen dat de grondwerken voor ‘de werf van de eeuw’ in feite illegaal uitgevoerd werden. De auditeur heeft zware kritiek op de argumenten waarmee Lantis de zogenaamde conformverklaringen van de technische verslagen en het bijhorende grondverzet bij de Oosterweelwerken verdedigde. De auditeur maakt duidelijk waarom de afbakening van de werkzone door Lantis problematisch is en waarom het standstillbeginsel niet gebruikt mocht worden om de geldende regelgeving opzij te schuiven.
Eind augustus liet Lantis in een ‘afstandsbrief’ aan de Raad van State weten dat het onherroepelijk en onvoorwaardelijk afstand doet van het voordeel van de conformverklaringen. Maar de vraag is of zo’n terugtrekking wettig is. Lantis zou nu willen voortwerken binnen het tijdelijke handelingskader dat de Vlaamse Regering vastlegde op 7 juli 2023, om het gebruik van met PFAS verontreinigde bodemmaterialen te regelen. Maar de wettigheid van dit kader moet ook nog afgetoetst worden bij de Raad van State.
Voor de Oosterweelwerken is een immens grondverzet nodig. In totaal voerde Lantis naar eigen zeggen meer dan 325.000 ton met PFAS vervuilde grond af. Volgens Lantis kregen de gronden, afhankelijk van de verontreinigingsgraad, verschillende bestemmingen: ofwel werden ze tijdelijk opgeslagen voor reiniging of verdere verwerking, ofwel gereinigd in een vergund centrum voor grondreiniging, ofwel gestort in stortplaatsen voor niet-gevaarlijk afval. Op de uitgegraven grond die nog op het werfterrein ligt, wellicht nog een goede 380.000 kubieke meter, werden analyses verricht. Op basis daarvan kan dan bepaald worden hoeveel grond nog dient te worden afgevoerd.
En dan is er nog het Sitebesluit, een beslissing van de Vlaamse Regering waarmee ze de PFAS-problematiek in de omgeving van 3M in Zwijndrecht wil aanpakken. Ondanks de saneringsovereenkomst tussen 3M en de Vlaamse Regering, vroeg 3M aan de Raad van State de vernietiging van dit besluit. Na een eventuele vernietiging van de conformverklaringen van de technische verslagen en het bijbehorende grondverzet bij de Oosterweelwerken, zou zowel het tijdelijk handelingskader als het sitebesluit dus juridisch nog kunnen sneuvelen.
Minister, wat zijn de gevolgen voor de uitgegraven gronden als de conformverklaringen van de technische verslagen en het bijhorende grondverzet bij de Oosterweelwerken effectief door de Raad van State vernietigd worden? Betekent dat dat dan geen rekening meer moet worden gehouden met de regels rond grondverzet, maar wel met het onderliggende afvalstoffenrecht? Wat zijn dan de gevolgen voor de Oosterweelwerf an sich? En wat zijn de gevolgen voor de sites waar de al afgevoerde gronden intussen geborgen zijn?
Wat zijn de gevolgen als de vraag van Lantis om zich terug te trekken uit de procedure en om afstand te doen van het voordeel van de conformverklaringen effectief aanvaard wordt? Betekent dat dan effectief dat men kan voortwerken binnen de marges bepaald door het tijdelijk handelingskader? Maar wat als ook dit tijdelijk handelingskader juridisch zou sneuvelen?
En wat zouden ten slotte de gevolgen zijn van een vernietiging van het Sitebesluit? Is er een reëel risico dat de Vlaamse belastingbetaler toch het grootste deel van de saneringskosten zal moeten betalen?
Is de Vlaamse Regering bereid, aangezien de juridische problemen blijven aanslepen, om opnieuw naar een oplossing ten gronde te zoeken met alle partners, dus ruimer dan het huidige saneringsverbond, waarbij eindelijk sluitende garanties gegeven worden dat de met PFAS vervuilde gronden die niet voor vrij gebruik in aanmerking komen, sowieso afdoende gesaneerd worden en dat de werken op de Oosterweelwerf daar ook effectief op afgestemd zijn?
Minister Demir heeft het woord.
Dank u wel, mevrouw Schauvliege.
Ik geef misschien eerst mee dat Grondbank, en niet ik, bevoegd is voor het verlenen van de conformverklaring van technische verslagen die nu voorwerp vormen voor de procedure van de Raad van State, maar ik denk dat u dat wel weet. Lantis valt ook niet onder mijn bevoegdheid. Ik zal me dus beperken tot mijn bevoegdheid.
Op 19 april 2022 beval de Raad van State de schorsing van de tenuitvoerlegging bij uiterst dringende noodzakelijkheid van enkele technische verslagen. De Raad van State heeft momenteel nog geen beslissing ten gronde genomen.
Op 19 september 2023 heeft Lantis zelf aan de omgevingsinspectie laten weten dat het afstand gedaan heeft van de betwiste technische verslagen. Het gevolg is dat deze technische verslagen dus niet bestaan, en de grondverzetwerken niet hadden mogen gebeuren. We kunnen dus vaststellen dat Lantis zelf naar de omgevingsinspectie is gestapt om een en ander toe te lichten. Het goede nieuws is dat de meest verontreinigde gronden reeds afgevoerd zijn en de omgevingsinspectie geen acuut omgevingsrisico ziet. Concreet werd grond met een concentratie PFAS van maximaal 47 microgram per kilogram droge stof toegepast als bouwkundig bodemgebruik. Gronden toegepast als bouwkundig bodemgebruik zijn bijvoorbeeld reliëfwijzigingen, voor een deel geasfalteerd, voor een deel ingezaaid. Samen met andere intern of extern aangevoerde propere gronden voor werken aan de Scheldetunnel, de knoop Sint-Anna en de Knoop Antwerpen-West.
Op 2 oktober 2023 stelde de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) het Departement Omgeving in kennis van het feit dat Grondbank de conformverklaringen van het technisch verslag van 5 maart 2022, van het technisch verslag van 9 maart 2022 en de grondverzettoelatingen van 7 maart 2022 had ingetrokken. De omgevingsinspectie heeft op 9 oktober 2023 daarom een proces-verbaal (pv) opgesteld omdat voor de tijdelijke opslag of het definitief toepassen van deze afvalstoffen geen vergunning was afgeleverd. De omgevingsinspectie heeft Lantis bovendien gevraagd om een risico-evaluatie uit te voeren van de impact op de omgeving en een voorstel te doen van maatregelen. Dit actieplan moet in overleg met de OVAM opgesteld worden.
Door intrekking van de conformverklaring van de technische verslagen wijzigt de juridische status van de genoemde gronden van bodem naar afvalstof, en dient de situatie op de werf dus in de regel te worden gebracht, natuurlijk op een zorgvuldige en proportionele wijze. Het spreekt wel voor zich dat gronden die een geldig technisch verslag hebben, niet geraakt worden door enige uitspraak van de Raad van State.
Wat betreft uw tweede vraag zie ik niet in waarom men niet zou kunnen werken met het tijdelijk handelingskader.
Wat betreft uw derde vraag, werd het PFAS-handelingskader zelf definitief goedgekeurd door de Vlaamse Regering. De adviesraden en de Raad van State hebben hierover een gunstig advies uitgebracht. Als het tijdelijk handelingskader zou sneuvelen, dan moet iedere bodemdeskundige uitgegraven en hergebruikte PFAS-gronden in Vlaanderen weer zonder kapstokken zelf beoordelen in individuele technische verslagen. Ik denk niet dat dat de bedoeling is.
Ik beantwoord uw vierde vraag. Zoals ik eerder aangaf, zet ik alles op alles om het Sitebesluit te verdedigen, en de daarin opgenomen maatregelen te handhaven. Ik noteer dat ook Nederland, Bond Beter Leefmilieu (BBL), Natuurpunt en de gemeente Zwijndrecht het Sitebesluit genegen zijn en mee verdedigen voor de Raad van State. Dat zijn dus wel heel veel partners die aan hetzelfde zeel trekken. BBL, Natuurpunt, de gemeente Zwijndrecht maar ook Nederland hebben laten weten dat ze dat mee zullen verdedigen.
De saneringsovereenkomst bevat de financiële garanties voor sanering, en het Sitebesluit is het saneringsplan. Het Sitebesluit bevat ook de voorwaarden voor grondverzet tot de sanering is afgerond. De saneringsovereenkomst en het Sitebesluit zijn verschillende instrumenten, met elk een eigen finaliteit. Indien het Sitebesluit valt, betekent dat niets meer dan dat we zonder de bepalingen die daarin zitten, werken. Ik denk dat de burger daarbij verliest. Ik zou het dus een heel slechte zaak vinden om dat Sitebesluit te laten vernietigen.
De aanvechting van het Sitebesluit doet natuurlijk geen afbreuk aan de saneringsplicht van 3M. 3M heeft ook zelf gecommuniceerd dat zijn beslissing om het Sitebesluit aan te vallen geen afbreuk doet aan de saneringsovereenkomst en de daarin vervatte financiële verplichtingen. De Vlaamse Regering heeft tot vandaag ook nog geen signaal gehad dat 3M de saneringsovereenkomst wil beëindigen. Integendeel, de financiële verplichtingen in het kader van de saneringsovereenkomst worden tot op heden correct uitgevoerd door 3M.
De sanering loopt dus. Dankzij het Sitebesluit zijn we er juist van verzekerd dat grondwerken de sanering van Zwijndrecht niet in de weg staan. Het Sitebesluit voorziet ook in strengere grondverzetsvoorwaarden dan andere initiatiefnemers.
Ik denk dat de problemen worden aangepakt in een goede verstandhouding met andere stakeholders, zoals de gemeente Zwijndrecht en Nederland. Er is dus geen probleem voor het grootste deel van de betrokkenen. Er kwam ook goedkeuring van de milieustakingsrechter, die geoordeeld heeft dat er geen reden was om de Oosterweelwerken stop te zetten.
Ik denk dat we maatschappelijk niet mogen stilstaan, mevrouw Schauvliege. Ik sta er uiteraard altijd voor open om de situatie ter plaatse op concrete punten te verbeteren. Ik moet zeggen dat de partners, de gemeente Zwijndrecht, Natuurpunt en BBL dat ook altijd hebben gedaan. Maar stilstand is niet wat we willen. We willen verder, ook met de Oosterweelwerken, en tegelijk willen we ook de situatie op het terrein, voor de mensen in de omgeving, verbeteren. Vandaar het Sitebesluit dat we genomen hebben.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Minister, u geeft aan dat het vernietigen van de conformverklaringen van de technische verslagen als gevolg heeft dat de regels voor grondverzet niet meer moeten worden gevolgd, maar wel die van het onderliggend afvalstoffenrecht. U zegt dat het zo zal zijn als die uitspraak werkelijkheid wordt, maar u geeft niet aan wat het gevolg van die uitspraak zal zijn voor de Oosterweelwerf zelf, en wat de gevolgen zijn voor de sites waar al de afgevoerde grond intussen naartoe gebracht is.
Mijn vraag, minister: is er al een inschatting gemaakt van de effecten van het feit dat dan het onderliggend afvalstoffenrecht van toepassing is?
De heer Schiltz heeft het woord.
Als ik het goed begrepen heb, is het auditeursverslag al enkele maanden oud. Het is toch opmerkelijk dat het zo lang duurt vooraleer de Raad van State daarmee aan de slag gaat.
Als ik dit allemaal zo hoor, en als ik de artikels lees, en als je dat allemaal vanop een afstand beschouwt, dan zijn politici andere politici en belangengroepen te lijf aan het gaan op heel technische vereisten. Dat heeft allemaal een reden en een belang. Maar we hebben hier de heer Vrancken gehad, die op een behoorlijk doortastende manier paal en perk gesteld heeft aan een aantal vervuilingen. Hij heeft ook op een pragmatische wijze – daar moeten we eerlijk in zijn – gezocht naar een handelingskader om ervoor te zorgen … Trouwens, ‘no regret’, dat betekent niets anders dan no regret. Ik weet niet goed hoe je straffer kunt zijn dan no regret. Dat wil zeggen: ‘Ik zal het mij nooit beklagen.’ Dat zijn de meest voorzichtige manieren waarop een mens kan handelen. Hij probeerde dus een handelingskader op te tuigen om ervoor te zorgen dat er geen bijkomende vervuiling kan ontstaan.
Ja, wij zitten hier nu met dat auditeursverslag dat enkele maanden oud is, en wij weten niet wat de Raad van State daarmee gaat doen. Wij zien dat Lantis afstand doet van een bepaald ‘voordeel van conformverklaringen’. Eerlijk gezegd, ik ben ook jurist, maar ik zou vandaag niet kunnen zeggen wat dat exact betekent.
Dus, minister, ik denk dat het allerbelangrijkste is dat wij ons kunnen vergewissen van de goede trouw van alle actoren op het veld, en dat wij ons ervan kunnen vergewissen dat iedereen probeert samen te werken om die vervuiling aan te pakken op de meest doortastende manier, en zonder dat we ons ooit moeten beklagen voor onze kinderen dat we vervuiling op een slechte manier hebben bewaard, tijdelijk vastgehouden of gesaneerd, of wat dan ook. En tegelijk is er de achilleshiel, de kransslagader van de grote Antwerpse regio, de haven van Antwerpen, die dreigt dicht te slibben. Die moeten we openhouden.
Mevrouw Schauvliege, we zijn samen al een paar keer bij Lantis geweest. Ik denk niet dat die mensen te kwader trouw zijn. Inderdaad, er zit ook een politiek stuurcomité op, en dat is nogal redelijk regeringsachtig gekleurd, zeg maar N-VA-gekleurd. Dat is zeker zo. Maar daar zitten ook mensen van stRaten-generaal en van Ringland bij. Ik ken een aantal mensen persoonlijk. Ik denk niet dat die hun ziel verkopen aan de duivel, gewoon om snel snel … Dat denk ik niet. Niet alleen denk ik dat niet, ik ben ervan overtuigd dat het niet zo is. Ik heb dus vandaag geen enkele reden om te denken dat er kwaadwillige mensen zijn die de bevolking willen vervuilen, of korte bochten willen afsnijden, om toch maar snel snel Oosterweel erdoor te jagen. Ik denk dat we die periode voorbij zijn. De Onderzoekscommissie PFAS-PFOS indachtig, is daarvoor trouwens een dashboard opgericht, met opvolging, en we bevragen de minister daar altijd over, waardoor zij vanuit het parlement opgejaagd wordt om daarin steeds verdere stappen te zetten.
Dus ja, minister, er is een auditeursverslag, er zijn acties van Lantis. Ik wil u vragen om zeker met Lantis nauwe contacten te houden, en om hen eraan te herinneren om het moreel imperatief van de no regret boven alles te hanteren. Verder denk ik dat het een zaak is van juristen om exact de juiste verhouding te vinden tussen welke regels, welke conformverklaringen, en welke technische verslagen ze op hun plaats moeten zetten. Eerlijk gezegd, ik heb ook in de onderzoekscommissie gezeten, en we zijn daarin heel diep gegaan, echt heel diep, maar het enige wat mij interesseert, is: kuis de boel op, zorg ervoor dat de verantwoordelijken voor de vervuiling maximaal aangesproken worden, en zorg ervoor dat de Oosterweelverbinding en de overkapping van de ring, het Ringlandproject, kunnen doorgaan. Dat is de enige boodschap waar de burger vandaag op zit te wachten, denk ik.
Ik vraag u dus, minister: neem alstublieft contact op met mevrouw Peeters. Er is geen onmin tussen u beiden, u hebt dezelfde doelstellingen. Misschien is het verstandig om uit te dokteren waar dat auditeursverslag zit, wat de verwachting is dat de Raad van State nog uitspraken gaat doen, waarom Lantis is gekomen met de juridische spitsvondigheid van de afstand, en wat dat juist betekent. En vooral: wat is hun perspectief op termijn om die drie doelstellingen evenwaardig te benaarstigen?
Minister Demir heeft het woord.
Misschien moet ik aansluitend nog twee zaken toevoegen als antwoord op een aantal vragen, en onderstrepen dat de werken niet zijn stilgelegd door de Raad van State. De vraag is wat er met uitgegraven gronden moet gebeuren. De Raad van State heeft slechts vragen gesteld bij het hergebruik van de gronden ter plekke, dus de milieustakingsrechter heeft de werken juist laten doorgaan.
Wij handelen niet anders, collega’s, voor andere werven in Vlaanderen of Nederland. In het Nederlandse Schiphol wordt de tijdelijke opslag van met PFAS verontreinigde grond opgeslagen op de site. Het volgen van de juiste versie is dus uiteraard belangrijk.
Om nog te antwoorden op collega Schiltz: wij zijn met collega Lydia Peeters ook in gesprek. Dat is een collega waar ik tot nu toe altijd goed mee heb samengewerkt en waarmee ik er tot nu toe altijd in geslaagd ben om samen de problemen op te lossen. Collega Lydia Peeters is ook zo, dus we werken ook op dat elan verder.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Minister, dat auditeursverslag is zeer heftig, en als dat resulteert in een uitspraak van de Raad van State, zal dat zware gevolgen hebben. Mijnheer Schiltz, ik begrijp uw oproep en ik deel die eigenlijk. (Opmerkingen van Willem-Frederik Schiltz)
Ik deel die ook, maar als er een auditeursverslag de revue passeert dat zo grondig de werkwijze kan doorkruisen die op dit moment wordt gevolgd, denk ik dat het onze plicht is om daar vragen over te stellen en om te kijken hoe er daarmee aan de slag moet worden gegaan.
Ik hoop voor jullie dat het verslag van de Raad van State minder ernstig is dan het auditeursverslag. Maar als dat niet zo is en het auditeursverslag werkelijkheid wordt, zal er toch wat meer nodig zijn dan wat we hier vandaag hebben gehoord. Dan vrees ik dat datgene waar we eigenlijk altijd voor hebben gewaarschuwd, uitkomt, en dat de keuze om Oosterweel te graven op de meest met PFAS-vervuilde site van de wereld, eigenlijk nog maar eens onhaalbaar is gebleken. Laten we dus het oordeel van de Raad van State afwachten en zien hoe daar dan mee moet worden omgegaan.
De vraag om uitleg is afgehandeld.