Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Vraag om uitleg over de impact van de prijsdaling van kunststof op de circulaire economie
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Op zaterdag 3 oktober verscheen het bericht 'Coronacrisis geeft knauw aan de recyclage van plastics'. De recyclage van kunststoffen staat onder druk. Recyclagebedrijven blijven met hun voorraad zitten. Het gewassen, gesorteerde en versnipperde plastic, het maalgoed of recyclaat, is te duur voor verwerking tot andere kunststoffen, een ongewenst neveneffect van de coronacrisis en van de lage olieprijs.
Ook is het voor scheikundige bedrijven interessanter geworden om van nieuwe grondstoffen, zoals schaliegas, plastics te maken in plaats van gerecycleerde plastics te gebruiken. Daardoor zijn er steeds meer goedkope ‘virgin plastics’ op de markt gekomen en daalt de vraag naar gerecycleerde plastics. Dat is dubbel jammer want het ontginnen van schaliegas en -olie is zeer vervuilend.
De Europese Unie besliste dat elke lidstaat 80 eurocent per kilogram kunststofverpakkingsafval dat niet gerecycleerd wordt, moet betalen. Uitgerekend voor België zou het gaan om 140 à 150 miljoen euro. Elk land mag zelf bepalen hoe het het bedrag zal financieren.
In een vorige tussenkomst van 12 mei 2020 hierover, reageerde u dat op verschillende niveaus overleg nodig zal zijn over deze crisis in gerecycleerde plastics. Waar heeft dat overleg in geresulteerd? Wat is de timing van de afgesproken maatregelen?
Voorts reageerde u dat er in het kader van het Vlaams kunststoffenplan onderzoek wordt gedaan naar andere toepassingen van het kunststofrecyclaat, zoals in de bouwsector. Wat is de precieze stand van zaken?
U zag ook mogelijkheden om producten met een hoog gehalte aan recyclaat te bevoordelen in openbare aanbestedingen. Welke acties hebt u hiervoor ondernomen?
In het federale regeerakkoord lezen we dat de regering in overleg met de deelstaten en de sector zal werken aan een statiegeldregeling in de verpakkingsheffing. Wat is het Vlaamse standpunt over een verfijning van de wetgeving met heffingen, zoals een heffing op virgin plastics of producten met een laag percentage recyclaat?
Hoe staat u tegenover ambitieuzere doelstellingen om recyclaat te gebruiken in producten? En zult u de doelstellingen gekoppeld aan de erkenning van Fost Plus, verhogen? Hebt u daarover al overleg gehad met Fost Plus?
U gaf ook aan dat de Vlaamse chemie- en kunststofverwerkende nijverheid kan meehelpen om de afzet van kunststofrecyclaat aan te zwengelen. Kunt u verduidelijken welke acties deze sector zal ondernemen? En op welke manier werkt u hiervoor samen met de sector?
Mevrouw Perdaens heeft het woord.
We hadden het in deze commissie eerder al een paar keer over de dalende prijs van de verse kunststof en de impact op de circulaire economie. Het is geen nieuw gegeven. U benadrukte toen dat u op Europees niveau al overleg had, onder meer over financiële ondersteuning op korte termijn, verplichte hoeveelheden recycled content voor bepaalde producten, verplichte minimale circulaire criteria voor openbare aanbestedingen, restricties op de export van afval uit de EU en fiscale initiatieven ten voordele van secundaire grondstoffen en circulaire businessmodellen.
U gaf ook aan dat er in mei en juni een toename was in het aantal omgevingsvergunningsaanvragen voor opslag en overslag van kunststofafval in Vlaanderen. We waren er toen nog blij mee dat men eerder voor deze optie koos dan voor een andere potentiële uitweg. Inzamelaars, handelaars en/of recycleerders kozen er immers voor om kunststofafval tijdelijk te stockeren, in afwachting van verdere verwerking in binnen- of buitenland. U gaf toen ook aan dit verder in het oog te zullen houden.
Op 3 oktober konden we in het VRT-nieuws zien dat de prijs van verse kunststof nog steeds erg goedkoop is. We konden ook zien hoe er enorme loodsen met bigbags vol kunststofafval liggen te wachten op verwerking en in het ergste geval op verbranding. Ik had over deze situatie nog twee korte vragen.
Is er al nieuws betreffende mogelijke Europese maatregelen vanuit het gepleegde Europees overleg?
Welke andere stappen werden sinds de eerste noodkreet van de sector genomen en welke stappen plant u nog?
Minister Demir heeft het woord.
Collega’s, bedankt voor jullie tussenkomsten. Meermaals hebben jullie dit in de commissievergaderingen terecht op de agenda gezet. Collega Schauvliege heeft daar in het verleden al verschillende vragen over gesteld. Het is goed dat we hier even de voortgang bespreken.
Belangrijk is het nieuwe EU-beleidskader voor duurzame producten, dat de Commissie in het voorjaar van 2021 wil publiceren en dat waarschijnlijk ook een effect zal hebben op ons beleid. De Commissie overweegt om in dit beleidskader onder andere volgende maatregelen op te nemen: regels om een minimumgehalte aan gerecycleerde inhoud voor bepaalde producten te faciliteren en regels om verplichte minimumduurzaamheidscriteria voor publieke aanbestedingen in te voeren.
De Europese richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik bepaalt dat PET-flessen vanaf 2025 voor minstens 25 procent uit gerecycleerde kunststoffen moeten bestaan, respectievelijk 30 procent tegen 2030. Die doelstellingen verankerden we al in de erkenning van Fost Plus en we gaan daarbij verder dan wat Europa ons oplegt.
Jullie weten ook dat België ongeveer 5 miljard euro zal krijgen uit het Europees coronaherstelfonds. Hiervoor moeten wij tegen april 2021 een relanceplan voorleggen. Wij zijn klaar met ons huiswerk, met inbegrip van de recyclagehub. Dat zal hopelijk als een van de goede projecten worden goedgekeurd. Wij trekken er 30 miljoen voor uit in het kader van relance.
Zoals jullie ook weten, hecht ik veel belang aan Europees overleg. De problemen kunnen wij ook maar aanpakken als wij dat structureel doen. Enkel door het op Europees niveau aan te pakken, kan er een gelijk speelveld gecreëerd worden voor gerecycleerde kunststoffen. De afzetmarkt voor kunststofrecyclaten in Vlaanderen stimuleren zal niet voldoende zijn om de dalende prijs van virgin kunststof te compenseren.
Aansluitend bij mijn antwoord op vraag 1, wordt er bij de herzieningen van enkele Europese richtlijnen, zoals die van batterijen en afgedankte voertuigen bijvoorbeeld, al een verplichte recycled content overwogen als beleidsinstrument. Naast de lopende studie over bouwtoepassingen, waarover zo dadelijk meer, voorzag ik in het uitvoeringsplan kunststoffen nog meer acties en maatregelen die recyclage en afzet van kunststofrecyclaten kunnen bevorderen binnen een Europese context. Zo wordt er bijvoorbeeld gepleit voor een geharmoniseerd en betaalbaar verificatiesysteem voor recycled content op Europees niveau. Wereldwijd zijn er immers verschillende certificatiesystemen gangbaar. Die gebruiken niet noodzakelijk dezelfde definitie, normen of methodologie voor het bepalen van recycled content. Ik vind het belangrijk dat dit geharmoniseerd wordt, zodat wij bij manier van spreken appelen met appelen kunnen vergelijken.
Voorts zetten Fost Plus en Valipac voorbeeldprojecten op om de afzet van kunststofrecyclaten te stimuleren, kennis uit te wisselen enzovoort. Ook de chemische en kunststofverwerkende sector kan een belangrijke motor zijn om de afzet van kunststofrecyclaten aan te zwengelen. Essenscia zal in samenwerking met Agoria het gebruik van kunststofrecyclaten in België monitoren. Er lopen gesprekken met hen in het kader van het uitvoeringsplan kunststoffen om verdere stappen af te spreken, om belemmeringen in kaart te brengen, en acties te formuleren.
Dat zijn allemaal belangrijke stappen om de keten voor kunststoffen te sluiten. Ook OVAM is hiermee bezig. Uiteraard zijn het aspecten die tijd vragen, maar dat is de enige manier om het probleem structureel op verschillende fronten aan te pakken. Wat we op Vlaams niveau wetgevend kunnen verankeren, daar wil ik maximaal mijn schouders onder zetten.
Collega Schauvliege vroeg naar de stand van zaken van toepassingen van kunststofrecyclaat, zoals bijvoorbeeld in de bouwsector. Uit een OVAM-studie blijkt inderdaad dat in het segment van de bouw veel potentieel zit. Deze studie zal een concreet voorstel opleveren om de afzet te bevorderen in 9 bouwtoepassingen. De studie wordt eind dit jaar, uiterlijk midden januari, afgerond. Tegen dan zullen 9 fiches met aanbevelingen per bouwtoepassing, alsook een algemeen studierapport beschikbaar zijn. Op basis van het werk dat al gedaan is, komen de onderzoekers tot de algemene conclusie dat, in tegenstelling tot beton of staal, er geen tot weinig verwijzingen zijn naar kunststofrecyclaten in de bestekteksten. Dit kan beter. De tijd is rijp om het gebruik van andere materialen zoals kunststofvarianten uit recyclaat toe te laten, of zelfs aan te moedigen.
Collega Schauvliege zag ook mogelijkheden om producten met een hoog gehalte aan recyclaat te bevoordelen in openbare aanbestedingen. Dat is een zeer terechte opmerking. Zoals het Vlaams plan overheidsopdrachten voorschrijft, vind ik dat overheden op zijn minst hun voorbeeldrol moeten opnemen door de voorkeur te geven aan gerecycleerde materialen en grondstoffen in hun circulaire aankopen.
Ook het Programma Innovatieve Overheidsopdrachten benadrukt dit. Zoals ik daarnet al zei, focus ik mij eerst op de bouwsector, waar we het meest kunnen bereiken via ons Vlaamse aankoopbeleid. De kennis en adviezen die uit deze studie komen, wil ik zoveel mogelijk nog verder uitwerken. Ik denk bijvoorbeeld aan samenwerkingsakkoorden die afgesloten kunnen worden met Vlaamse agentschappen en departementen, of in de vorm van gunningscriteria voor circulaire bouwopdrachten.
Collega Schauvliege heeft ook verwezen naar het federale regeerakkoord. Inderdaad, wij hebben die passage ook gelezen. U weet wat er over statiegeld staat in het Vlaams regeerakkoord. Ik heb dat hier al vaker toegelicht en ik verwijs naar die eerdere toelichtingen. Zoals u wellicht weet, bestaat er vandaag al een federale verpakkingsheffing op drankverpakkingen. Deze heffing is hoger voor eenmalige drankverpakkingen dan voor herbruikbare. Deze heffing bevordert dus het gebruik van herbruikbare drankverpakkingen. Het is ook de bedoeling vanuit Vlaanderen om de gerecycleerde materialen te stimuleren ten nadele van producten volledig gemaakt van primaire grondstoffen. Daarom ga ik zeker aan tafel met de federale overheid om te zien of zij ook niet tegemoet kunnen komen aan deze beleidslijn door de heffing op een of andere manier aan te passen of te instrumenteren.
Hoe zal de doelstelling om meer recyclaat te gebruiken gekoppeld worden aan de erkenning van Fost Plus? Heb ik daarover al overleg gehad? Natuurlijk ben ik er voorstander van om meer recyclaat te gebruiken in producten. Het wettelijk verplicht gebruik van recyclaat in producten valt echter onder de productnormering, wat helaas niet tot mijn bevoegdheid behoort. In 2018 heeft de Vlaamse regering in een conceptnota rond verpakkingsbeleid 2.0 de ambitie uitgesproken om tegen 2022 25 procent gerecycleerde PET aan te wenden in PET-flessen. Dit moet stijgen tot 50 procent in 2025. De eerste doelstelling voor 2022 is verankerd in de erkenning voor Fost Plus die loopt tot eind 2023. In de daaropvolgende erkenning zal ik de doelstelling van 50 procent opnemen voor 2025. Bovendien moeten tegen 2025 alle verpakkingen die op de markt gebracht worden, herbruikbaar, recycleerbaar, composteerbaar of biodegradeerbaar zijn.
Collega Schauvliege stelt een vraag over hoe de Vlaamse chemie- en kunststofverwerkende nijverheid kan meehelpen om de afzet van kunststofrecyclaat aan te zwengelen. Er is momenteel al binnen het uitvoeringsplan kunststoffen overleg met verschillende stakeholders. Essenscia is niet alleen betrokken bij een aantal van de acties, ze zijn zelf ook trekker van een aantal acties binnen dit plan. In het kader van onze transitie naar een circulaire economie, een traject dat ik samen uitvoer met minister Crevits, bouwen we samen met partners een aantal thematische werkagenda’s binnen Vlaanderen Circulair op. Die zitten in lijn met de thema’s die aangegeven worden als relevant voor de circulaire economie vanuit de Europese Commissie. Elke werkagenda wordt uitgewerkt met de relevante publieke en private partners in een publiek-privaat partnerschap waarin de trekkers worden aangeduid vanuit zowel overheid als privé. Dit partnerschap wordt gevormd door het samenbrengen van actoren uit de maatschappelijke vijfhoek. De werkagenda Kunststoffen en Chemie, wordt getrokken door Essenscia en OVAM samen. De werkagenda zal concrete doelstellingen en engagementen bevatten die de partners samen willen realiseren. Het is van groot belang dat wij hier een mooi publiek-private samenwerking hebben opgezet. Uiteraard zal OVAM daartoe zijn gigantische expertise inzetten.
Zo, beide collega’s, ik heb geprobeerd mijn antwoorden nog te beperken. Ik kon er langer bij stilstaan. Maar de essentie is gezegd.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Ik vind dat een zeer belangrijk onderwerp en ik zal u daarover nog veel vragen stellen. Ik heb nu nog een bijkomende vraag. In Nederland zien wij dat men bij het uitgiftebiljet van industrieterreinen circulaire hubs bevoordeligt. Is dat ook iets dat u overweegt? Men kiest er in Nederland ook voor bepaalde oppervlaktes voor te behouden voor circulariteit, met voorwaarden voor vergunningen en financiering. Zijn dat elementen die u ook meeneemt in uw beleid van de ontwikkeling van circulaire hubs in Vlaanderen? Of is daar nog geen beleid voor uitgewerkt?
Mevrouw Perdaens heeft het woord.
Het is een goede zaak dat men op Europees niveau een gelijk speelveld creëert. Het zou onvoldoende zijn alleen maar in Vlaanderen een afzetmarkt te creëren voor kunststofrecyclaten. Daarom is het belangrijk op die Europese regelgeving verder te werken. Ik ben blij om te horen dat men met de verankering van de doelstellingen van Fost Plus verder gaat dan Europa vraagt voor het percentage van de samenstelling van PET-flessen uit gerecycleerde stoffen. Nog een positief element is dat er ingezet wordt op steun aan bedrijven en onderzoeksprojecten en dat Fost Plus en Variopac voorbeeldprojecten opzetten met het oog op design to recycle om de afzet van kunststofrecyclaten te stimuleren. Dat u, minister, dit zult verankeren in hun respectievelijke erkenningen is eveneens heel positief. Dat zal nuttig en nodig zijn om onze voorsprong te behouden. Een van mijn grotere bezorgdheden was, zoals ik het al heb aangegeven in een vraag, of het grote volume aan kunststoffen dat nu opgeslagen wordt, zal leiden tot export of verbranding. U antwoordde mij daar onlangs op dat hiervoor geen afwijkingsaanvragen waren goedgekeurd. Dat is heel positief. Men wacht effectief tot de markt zich herstelt.
Ik heb nog 1 aanvullende vraag, over de 9 bouwtoepassingen die u aanhaalde. U zei dat de studie daarover eind dit jaar, uiterlijk 1 januari, wordt afgerond en dat tegen dan 9 fiches met aanbevelingen voor elke bouwtoepassing en een algemeen studierapport ter beschikking zullen zijn. Ik vraag mij af, minister, of dat actief zal worden gepromoot, zodat recyclage in bouwtoepassingen ook zo snel mogelijk in de praktijk wordt toegepast. U verklaarde dat al die toepassingen in bestekken heel zelden teruggevonden worden. Kan hiervoor geen extra sensibilisering en promotie gemaakt worden?
Namens de Open Vld-fractie wil ik nog even tussenkomen. Minister, ook onze fractie vindt dat een zeer goede zaak. Het is voor ons heel belangrijk dat wij er alles aan doen om Europees koploper te blijven, onze recyclagegraad nog te verbeteren, en de circulaire economie te bevorderen. Er is hier al veel over gesproken, maar we moeten zoveel mogelijk proberen het gebruik van virgin plastics te vermijden en te kiezen voor hergebruikte materialen. Ik ben daarom heel tevreden met het antwoord dat u hebt gegeven. Ik vind het ook een goede zaak dat u aankondigt met de federale overheid aan tafel te gaan zitten om de heffing te bekijken. Het is inderdaad toch wel heel belangrijk om voor de circulaire economie te onderzoeken of daar verbeteringen kunnen worden doorgevoerd.
Ik kijk uit naar het resultaat van die gesprekken, want als er een belasting wordt ingevoerd, moeten we uiteraard ook altijd zien dat dat het gewenste effect heeft. Ik zal daar in de toekomst zeker op terugkomen, minister.
Minister Demir heeft het woord.
Bedankt, collega’s, voor de verschillende tussenkomsten. We moeten in Vlaanderen maximaal blijven inzetten om recyclaat te verankeren, uiteraard binnen onze eigen bevoegdheden. En we doen dat ook. Denk maar aan de afvalzakken. Denk maar aan de erkenning van Fost Plus, waar we heel actief mee bezig zijn. Ook op Europees niveau zijn we vanuit Vlaanderen heel actief. Ik heb al heel vaak gesprekken gevoerd met de bevoegde ministers van onze buurlanden, net omdat ik, maar ook de commissie en verschillende collega-parlementsleden, dat heel belangrijk vinden.
Collega Schauvliege, ik neem uw suggestie mee. Dat stond nog niet op mijn radar. Ik zal dat bekijken. Ik vind het ook goed dat alle parlementsleden in de commissie verschillende zaken aanbrengen en op de radar brengen. Het is logisch dat de minister dat dan bekijkt. Ik zal eens vragen hoe dat in Nederland werkt en hoe wij daar in Vlaanderen mee kunnen omgaan. Ik kom daar zeker nog op terug.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Ik ben tevreden met het antwoord, minister. U mag erop rekenen dat ik hier nog veel bijkomende vragen over zal stellen, want het is natuurlijk uitermate belangrijk dat we die recyclagegraad kunnen opdrijven in Vlaanderen, om onze polepositie te behouden en te versterken.
Mevrouw Perdaens heeft het woord.
Minister, bedankt voor uw antwoord. Ook ik ben heel erg blij met het feit dat u dit zo nauw opvolgt. Naast de beste en strengste voorwaarden voor wat betreft productie van vers plastic – beter hier, onder heel strikte voorwaarden, dan aan de andere kant van de wereld onder veel minder goede voorwaarden – is het overleven van de sector van de kunststofrecyclage essentieel om onze doelstellingen te halen, om vooruitgang te blijven boeken en om qua recyclage in polepositie te blijven, zoals de collega aanhaalde. Het is dus essentieel om hier verder op in te zetten. Heel erg bedankt voor de aandacht die u daarop houdt.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.