Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme
Vraag om uitleg over de situatie in Wit-Rusland
Vraag om uitleg over de onlusten in Wit-Rusland
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.
Mevrouw Talpe heeft het woord.
Voorzitter, minister-president, mijn vraag is al op 1 september ingediend. De verkiezingen vonden plaats op 9 augustus. Ik zal toch even de situatie kort schetsen. Het huidige staatshoofd, president Loekasjenko, werd tot winnaar uitgeroepen van die verkiezingen, met 80 procent van de stemmen. Er kwam al vaker kritiek op zijn autoritaire aanpak. Er ontstonden ook meteen grote protesten naar aanleiding van de verkiezingen. Er kwamen ook signalen over verkiezingsfraude. Nu, wat deed Loekasjenko? Die reageerde op die protesten met massale arrestaties en politiegeweld tegen vaak vreedzame demonstranten. Dat kwam ondertussen ook al herhaaldelijk in de pers. Nog dit weekend, het negende weekend op rij, waren er protesten, waarbij tienduizenden demonstranten op straat kwamen. De veiligheidsdiensten traden opnieuw hardhandig op en voerden vele arrestaties uit.
Zowel de Verenigde Staten, de Europese Unie als de Wit-Russische oppositieleidster veroordelen uiteraard het buitensporige geweld en roepen op tot een hertelling van de stemresultaten. De resultaten worden overigens niet erkend door de Europese Unie. In een spoedberaad in augustus kondigde de Europese Unie ook aan bijkomende sancties voor te bereiden tegen de vertegenwoordigers van het beleid van Wit-Rusland. Die sancties kwamen er niet meteen, ze werden lange tijd geblokkeerd door Cyprus, dat ook een ingrijpen wou ten opzichte van Turkije.
Twee weken terug hadden we dan uiteindelijk toch een akkoord, voor zowel een gemeenschappelijke verklaring over Turkije enerzijds en een effectieve goedkeuring van sancties tegen een veertigtal verantwoordelijken voor het geweld en de repressie in Wit-Rusland anderzijds. Voor zover ik weet staat de president zelf voorlopig nog niet op de lijst.
In die context heb ik enkele vragen voor u, minister-president. Hoe beoordeelt u algemeen gezien deze situatie in Wit-Rusland?
Had u reeds overleg met de federale vertegenwoordigers van ons land bij de Europese Unie omtrent het standpunt dat België hierin opneemt? België gaf al aan geen voorstander te zijn van economische sancties. Hoe staat u daar zelf tegenover? Heel concreet is er bij de Vlaamse perentelers ongerustheid dat die sancties toch een impact zullen hebben op de uitvoer van hun producten vanuit de EU naar Wit-Rusland, omdat dat een heel belangrijke afzetmarkt voor hen is sedert de economische boycot van Rusland in 2014.
Vanuit Rusland kwamen er waarschuwingen aan zowel de VS als de EU om zich niet te mengen in de binnenlandse aangelegenheden van hun bondgenoot Wit-Rusland. Dat gebeurde op een bijzonder gevoelig moment dat Rusland zelf in opspraak kwam door de mogelijke vergiftiging van een oppositiekandidaat. Ik wou ook daar graag even uw mening over horen, minister-president.
Mevrouw Lambrecht heeft het woord.
De spanningen in Wit-Rusland na de presidentsverkiezingen houden aan en het regime van Loekasjenko houdt er ook steeds driestere methodes op na. Niet alleen de leden van de oppositie, maar ook gewone burgers moeten steeds meer vrezen voor hun veiligheid. Een dergelijk regime met een totaal gebrek aan respect voor mensenrechten, democratie en de vrijheid van meningsuiting mogen wij als Vlaanderen aan onze Europese grenzen helemaal niet tolereren.
Op de site van Flanders Investment & Trade (FIT) staat te lezen dat er van maandag 9 november tot woensdag 11 november 2020 een groepszakenreis wordt georganiseerd onder voorbehoud van de COVID-19-maatregelen. Dit lijkt onze fractie in de gegeven omstandigheden sowieso geen goed signaal.
Welke acties ondernam u als bevoegd minister met betrekking tot de situatie in Wit-Rusland? Bent u van plan om de Wit-Russische ambassadeur te interpelleren over de huidige situatie?
Welke handelsbetrekkingen heeft Vlaanderen met Wit-Rusland? Hoeveel bedraagt de jaarlijkse handelsbalans tussen Vlaanderen en Wit-Rusland? Welke sancties acht u mogelijk en wenselijk tegen het Wit-Russische regime? Overweegt u ook economische sancties? Zult u als signaal van steun aan de Wit-Russische bevolking de FIT-handelsreis sowieso annuleren, of zult u ze laten doorgaan?
De heer Nachtergaele heeft het woord.
Ik ga de context niet meer schetsen, en ga dus de inleiding van mijn vraag laten vallen; de collega’s hebben dat voldoende gedaan. Ik ga mij concentreren op de concrete vragen aan de minister-president.
Hoe kijkt u naar de huidige situatie in Wit-Rusland? Wat is de laatste stand van zaken?
Hoe analyseert u het gebrek aan een krachtdadig, Europees signaal? Ondertussen is die vraag ook voor een stuk ingehaald door de Europese Raad van 1 en 2 oktober. Ik had dan toch graag een appreciatie van de maatregelen en de boodschap die daar gebracht is.
Welke initiatieven hebt u reeds ondernomen om de Wit-Russische bevolking te steunen? Zijn er nog concrete plannen in de nabije toekomst?
Welke impact heeft de Wit-Russische situatie op de Vlaamse economie?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Mijn antwoord op de vele vragen zal redelijk uitgebreid zijn.
Ten eerste: hoe ik de situatie vandaag in Wit-Rusland evalueer? Zoals iedereen hier rond de tafel, denk ik, verontrust de situatie in Wit-Rusland mij. De protesten na de herverkiezing van president Loekasjenko en de roep om eerlijke verkiezingen blijven aanhouden en zijn intussen uitgemond in massale arrestaties en buitensporig geweld.
Respect voor fundamentele waarden en mensenrechten is een hoeksteen van het beleid van de Vlaamse Regering. Dit staat centraal in de relaties van Vlaanderen met buitenlandse overheden.
Wij roepen de Wit-Russische autoriteiten dan ook op om een einde te maken aan het onaanvaardbare geweld tegen vreedzame demonstranten en om opgepakte betogers vrij te laten. De Vlaamse Regering steunt hiermee de oproep van de Europese Unie.
Dan is er de vraag naar overleg en acties die we al genomen hebben, en of we van plan zijn de ambassadeur te interpelleren.
In reactie op de recente gebeurtenissen in Wit-Rusland, het verloop van de verkiezingen en de repressie van vreedzame protesten, heb ik aan mijn departement Buitenlandse Zaken de opdracht gegeven om ondersteuning te bieden aan een organisatie in Wit-Rusland die het respecteren van de mensenrechten monitort en juridische ondersteuning biedt aan burgers.
Zoals u weet, erkent de EU de verkiezingsuitslag in Wit-Rusland niet omdat de verkiezingen volgens waarnemers niet voldeden aan de internationale normen. De EU gaf ook groen licht voor sancties tegen de vertegenwoordigers van het Wit-Russische regime die verantwoordelijk zijn voor het geweld, de onderdrukking en de verkiezingsfraude.
Het Vlaamse standpunt wordt perfect weerspiegeld in de Belgische positie ter zake. Het is overigens niet de eerste keer dat de EU sancties neemt ten opzichte van Wit-Rusland. Ook in 2010 waren er al sancties. Het is belangrijk dat de nieuwe sancties qua gewicht worden afgewogen tegenover de eerdere sancties. We moeten hierbij voor ogen houden dat een al te scherpe reactie vanuit de EU Wit-Rusland verder in de armen van Rusland zou kunnen drijven.
Een overgangsraad in Wit-Rusland, waarin een aantal oppositieleiders zetelden, probeerde een regime op poten te krijgen dat de weg moet vrijmaken voor nieuwe, eerlijke verkiezingen. De laatste berichten over opgepakte oppositieleden stemmen echter niet hoopvol, dat is het minste dat we kunnen zeggen. Intussen zou ook het laatste actieve lid van de overgangsraad zijn opgepakt.
Het is van cruciaal belang dat de toekomst van Wit-Rusland door de Wit-Russen zelf uitgetekend wordt en niet opgelegd wordt door de internationale gemeenschap. Wij zien hierbij een rol weggelegd voor de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) als bemiddelaar in dit proces.
Een gesprek met de Wit-Russische ambassadeur of Wit-Russische overheidsinstanties staat op dit moment niet gepland.
Dan het luik van de economische sancties. Zoals reeds gezegd, heeft de EU sancties afgekondigd tegen de vertegenwoordigers van het Wit-Russische regime die verantwoordelijk zijn voor het geweld, de onderdrukking en de verkiezingsfraude. Deze lijst zal in de komende weken opgesteld worden. Het is hierbij belangrijk de nieuwe sancties af te wegen tegen de sancties die in 2010 al tegen Wit-Rusland genomen werden. We moeten daarbij vermijden dat we door een al te scherpe reactie vanuit de EU Wit-Rusland in de handen van Rusland zouden drijven. De Wit-Russen moeten zelf hun toekomst bepalen, onafhankelijk van de EU en van Rusland.
Vlaanderen is geen voorstander van economische sancties, aangezien die een negatieve impact zouden kunnen hebben op de toestand van de bevolking. We zijn dan ook niet van plan zelf actie te ondernemen of bijkomende sancties uit te vaardigen.
Dan over onze handelsrelatie met Wit-Rusland, de cijfers en sectoren, en ook de vraag van mevrouw Lambrecht over de FIT-handelsreis. Wit-Rusland is inderdaad een afzetmarkt voor Vlaamse fruittelers, maar het blijft een bescheiden handelspartner. In 2019 ging 0,049 procent van de totale Vlaamse jaaruitvoer naar Wit-Rusland. In 2020, in de periode tot en met juni, was dit 0,041 procent. Het grootste deel daarvan betrof vervoersmaterieel. In 2019 kwam 0,042 procent van de Vlaamse wereldwijde totale import uit Wit-Rusland. In 2020, in de periode tot en met juni, bedroeg de import uit Wit-Rusland 0,041 procent van de Vlaamse jaarinvoer. Het grootste deel daarvan betrof chemische en farmaceutische producten.
Wat de handelsbalans betreft, exporteerde Vlaanderen in 2019 voor 157,9 miljoen euro naar Wit-Rusland, terwijl het er voor 132,36 miljoen euro uit importeerde. De handelsbalans met Wit-Rusland liet aan Vlaamse zijde dus een overschot zien van 25,54 miljoen euro. Tussentijds lagen de bilaterale handelscijfers met Wit-Rusland als volgt: in 2020, in de periode tot en met juni, exporteerde Vlaanderen voor 59,25 miljoen euro naar Wit-Rusland, terwijl de import 56,9 miljoen euro bedroeg. De tussentijdse handelsbalans met Wit-Rusland kwam aan Vlaamse zijde dan ook uit op een overschot van 2,35 miljoen euro.
Er is zeker een impact op Vlaamse ondernemers en ondernemingen. Er waren en zijn in Wit-Rusland namelijk stakingen en walk-outs aan de gang die op intimiderende wijze de kop worden ingedrukt. De stakingen betreffen vooral de staatsbedrijven die de meerderheid van het economische landschap uitmaken. De grootste economische impact is er echter door COVID-19. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) spreekt van een inkrimping van het bruto nationaal product (bnp) in 2020 met 6 procent, terwijl Fitch Ratings het heeft over 5 procent.
Volgens de Wereldbank staat Wit-Rusland voor de grootste economische inkrimping in 25 jaar. In haar laatste economische update, die gepubliceerd werd op dinsdag 26 mei, meldt de Wereldbank dat de Wit-Russische economie zou krimpen met ten minste 4 procent dit jaar en dat de jaarlijkse inflatie zou stijgen tot 8,4 procent. De staatsschuld zou toenemen tot 55,2 procent van het bnp, komende van 43,7 procent in 2019. In de periode januari-mei 2020 daalde de export van goederen en diensten met 17,4 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. De import daalde met 21 procent.
Er is dus al een economische inkrimping aan de gang, die enkel maar zal versterkt worden door de politieke onrust. De kmo-sector, die al niet groot is in Wit-Rusland, zal waarschijnlijk een afwachtende houding aannemen en veel investeerders zullen hun plannen bevriezen of uitstellen, omdat het huidige politieke klimaat geen zekerheid biedt. Uiteraard heeft dit gevolgen voor de handelsactiviteiten en handelsresultaten van de Vlaamse ondernemers en ondernemingen, ook al handelen deze in veel gevallen via Russische importeurs.
Wat de impact van eventuele sancties zou zijn, is moeilijk te voorspellen. Dit hangt af van de aard van de sancties. Ik denk niet dat hier eenduidig kan worden geantwoord, vooraleer we weten welke sancties men wil opleggen. Wit-Rusland is echter geen omvangrijke markt voor Vlaamse bedrijven, zoals ik al aangaf, en wordt vaak vanuit Rusland beleverd. Wellicht is de mogelijke impact dan ook relatief beperkt.
Mevrouw Lambrecht, het actieprogramma van FIT wordt opgesteld in het jaar voorafgaand aan de actie. De groepszakenreis Wit-Rusland werd bijgevolg reeds opgenomen in het actieprogramma van FIT in september 2019, lang voor er sprake was van de huidige onrust in Wit-Rusland. Toen de onrust toenam na de verkiezingen van 9 augustus 2020, heeft FIT de situatie in Wit-Rusland week na week opgevolgd. Op 2 september heeft FIT de deelnemers persoonlijk meegedeeld dat de groepszakenreis naar Wit-Rusland werd geannuleerd vanwege de bijzondere situatie rond COVID-19 en vooral vanwege de recente politieke ontwikkelingen in Wit-Rusland. Ik ben zelf nog niet naar de website van FIT gaan kijken, maar als die reis er nog op staat, dan wordt die het best verwijderd. Ze is in ieder geval geannuleerd vanwege de politieke situatie.
Mevrouw Talpe heeft het woord.
Minister-president, bedankt voor uw uitgebreide antwoord. Het is goed dat Vlaanderen van zich laat horen, in het bijzonder via de ondersteuning aan onafhankelijke organisaties ter plaatse om de situatie aan te pakken. U zegt dat we behoedzaam moeten zijn voor de veranderende romance tussen Rusland en Wit-Rusland. Dat stemt me natuurlijk wel wat triest, maar ik begrijp wel waar u op doelt. Anderzijds, ik weet niet in hoeverre het een mogelijkheid is om in een zekere dialoog te treden met Rusland inzake deze kwestie. Ik leg het hier even op tafel.
Wat de fruittelers betreft, lijkt het percentage misschien wel klein, maar nominatief is dat natuurlijk een ander verhaal en zitten er daar ook mensen achter, Vlaamse fruittelers die zo al geen gemakkelijke tijd doormaken. Ook al gaat het om een klein percentage, toch moeten we daar de nodige aandacht voor hebben, want zij hangen af van die uitvoer.
Er kwam wel wat kritiek uit internationale hoek over het laattijdige ingrijpen ten opzichte van de wantoestanden. De sancties zijn uiteindelijk pas in werking getreden goed twee maanden geleden, negen weken, na de verkiezingen. Ik had het daarnet al aangehaald: dat waren twee maanden van interne protesten en heel wat schendingen van de mensenrechten. Er werden heel wat vragen gesteld, terecht, over die koppeling aan de houding ten opzichte van Turkije. Het is absurd dat dat met elkaar verbonden wordt en dat we geen stappen vooruit kunnen zetten. Hoe beoordeelt u dat? Hopelijk kunnen we in dergelijke kwesties in de toekomst wat sneller schakelen, al hoop ik dat we dit soort situaties niet meer mee hoeven te maken.
Mevrouw Lambrecht heeft het woord.
Minister-president, het is heel goed dat we ook vanuit Vlaanderen laten weten dat we regimes die totaal geen respect tonen voor de mensenrechten, voor de democratie of voor de vrijheid van meningsuiting, helemaal niet kunnen steunen. We moeten dat ook tonen. Het is daarom goed dat u nog eens benadrukt dat we de sancties van de EU zeker ook onderschrijven en dat we de Belgische houding tegen het regime van Loekasjenko echt wel onderschrijven. Maar het is vooral goed dat een Vlaamse instelling zoals FIT handel niet boven alles stelt als regimes zo met hun mensen omgaan. Je kunt handel drijven, handel is belangrijk, maar het is een belangrijk signaal om vanuit de Vlaamse handelsinstelling te zeggen: ‘Dit gaat te ver. We annuleren al onze handelsreizen naar Wit-Rusland, tot de democratie daar enigszins is hersteld.’ Dit stelt me dus gerust.
De heer Nachtergaele heeft het woord.
(Slechte geluidskwaliteit)
Minister-president, dank u voor uw antwoord en voor de genomen initiatieven ter ondersteuning van de Wit-Russische bevolking. Ik denk dat het in dergelijke internationale conflicten, zeker in EU-buurstaten, belangrijk is om krachtig te reageren. Europa is in dat opzicht ook hier weer een stuk te laat gekomen. Op 2 oktober kwam er vanuit de Europese Raad een signaal, maar dat het zolang geduurd heeft voor er een eensgezind signaal kwam, maakt dat signaal op zich weer een stuk minder krachtig. Ik denk dat er hier een krachtig signaal nodig is, al moeten maatregelen uiteraard doordacht zijn. Het is een beetje zoals met China: je moet voorzichtig zijn en verstandige sancties nemen.
Ik kan ook al aankondigen dat de N-VA-fractie bezig is met een voorstel van resolutie, dat ingediend zal worden samen met de meerderheidspartijen, om ervoor te zorgen dat we deze problematiek nauwgezet opvolgen en dat ze in de toekomst correct zal worden opgevolgd door de Vlaamse Regering.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Zeer kort: mevrouw Talpe, als ik goed ben ingelicht, dan wordt die dialoog met Rusland op Europees niveau wel gevoerd, ook specifiek met Wit-Rusland als topic. Ik betreur samen met u dat het twee maanden duurt vooraleer Europa hierover een vuist maakt. Ik stel vast dat één heel kleine lidstaat zoiets kan tegenhouden, terwijl er hier binnen de EU wel een redelijk grote consensus rond bestond. Ik stel dat vast samen met u. En we hebben het ook in andere dossiers meegemaakt: zelfs een kleine deelstaat van één klein land kan Europese besluitvorming tegenhouden. Tja, dat is soms vervelend.
Mevrouw Talpe heeft het woord.
Het klopt: unanimiteit kan een zegen zijn, maar ook een vloek. Ik kan er ook uit lokale ervaringen van meespreken; het is niet altijd evident.
Ik denk dat de situatie in Wit-Rusland iets is wat we absoluut niet mogen negeren – wat we ook niet doen, voor alle duidelijkheid.
Als we horen dat de oppositiekandidaten echt het land moeten uitvluchten, plots verdwijnen of in de gevangenis worden gezet, dat de media hun werk niet kunnen doen, dat betogingen worden verboden en dat demonstranten die vreedzaam op straat komen hardhandig worden aangepakt, dan moeten Vlaanderen en de Europese Unie daar een vuist tegen maken. Zeker in Wit-Rusland is ook de bevolking vragende partij dat we hen daarin ondersteunen. Mijn laatste boodschap is dan ook dat we verder met hen die strijd moeten aangaan.
Mevrouw Lambrecht heeft het woord.
Ik ga niet herhalen wat hier al gezegd is, maar het is evident dat het Vlaams Parlement zich mee blijft verzetten tegen regimes waar mensenrechten, democratie en vrijheid van meningsuiting heel hard worden gefnuikt.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.