Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Vergadering van 12/11/2013
De voorzitter : Mevrouw Zamouri heeft het woord.
Mevrouw Khadija Zamouri : Voorzitter, minister, collegas, volgens een onderzoek van Anke Schoukens, studente journalistiek aan de Hogeschool-Universiteit Brussel, zou slechts één op de honderd experten in de Vlaamse televisienieuwsuitzendingen van vreemde afkomst zijn. Dat staat zo in Metro van 14 oktober 2013 en op scriptieprijs.be. Zij heeft ruim 65 nieuwsuitzendingen van het Journaal, Terzake en Het Nieuws uit 2012 geanalyseerd. Ze heeft gekeken hoeveel keer een expert aan het woord kwam, hoe lang dat was en wie die experten waren, en besteedde ook aandacht aan de diversiteit van de deskundigen. Daaruit bleek dat zowel vrouwen als allochtonen nauwelijks als expert werden opgevoerd.
Zij stelt overigens het volgende: Opvallend is dat op Eén geen allochtone experts aan bod kwamen. Nochtans kreeg de openbare omroep een duidelijke opdracht van de Vlaamse Gemeenschap om de diversiteit van de samenleving aan bod te laten komen in de uitzendingen. Ook vrouwen zijn met 22,3 procent sterk ondervertegenwoordigd ten opzichte van hun mannelijke tegenhangers. En verder: Nochtans bestaan er databanken die de ondervertegenwoordigde groepen promoten. Gevestigde Waarden bijvoorbeeld is een databank met enkel allochtone experts en de VEGA-databank (Valoriseren van Experten en Aandacht voor Gender) neemt het op voor vrouwelijke deskundigen. Jammer dat journalisten ze niet meer gebruiken, want diversiteit en kwaliteit gaan hand in hand.
In 2012 actualiseerde de VRT haar diversiteitscharter. Daarnaast zijn er de jaarlijkse diversiteitsactieplannen. Volgens het jaarverslag 2012 haalde de VRT de streefcijfers betreffende diversiteit, zoals die opgesteld waren in de beheersovereenkomst. Blijkens het jaarverslag wil de VRT beter doen en overstappen van sensibilisering naar concrete resultaatsverbintenissen en naar te halen streefcijfers per net.
Verder lezen we in het jaarverslag dat VRT Nieuws ook werkt aan diversiteit. Alle programmas namen het initiatief om nieuwe experts aan het woord te laten. De VRT-nieuwsdienst paste de contactengids aan en breidde die ook uit, zodat redacties op een eenvoudige manier experten en gasten kunnen opzoeken. De VRT-nieuwsdienst doet ook inspanningen om meer vrouwen in niet-stereotiepe rollen en meer kleur in de uitzendingen te krijgen. Er zou vooruitgang zijn, volgens het verslag, maar VRT Nieuws blijft inzetten op diversiteit, zodat een meer representatief beeld van onze samenleving kan worden getoond.
Minister, tijdens de vergadering van de commissie Media van 14 mei 2013 antwoordde u op een vraag van de heer Mahassine over de diversiteit in het bereiken van de doelgroepen door de VRT onder meer het volgende: Wat de VRT betreft, de zender waarvan wij aandeelhouder zijn en die wij voor een groot stuk financieren, vind ik ook dat die zeker een voorbeeldrol te spelen heeft. Dat debat hebben we uitgebreid gevoerd bij de onderhandelingen voor de beheersovereenkomst, toen we streefcijfers hebben opgelegd of bepaald, die gaan over zowel diversiteit achter de schermen in het personeelsbestand als diversiteit op het scherm. Welk beeld krijg je van Vlaanderen? Is dat waarachtig? In straatinterviews komen dan bijvoorbeeld niet enkel blanke mannen aan bod, maar ook mensen met een handicap of mensen van allochtone origine.
U zei toen ook dat u niet tevreden was met de resultaten. Maar ook: Ik ben wel tevreden met de inspanningen. Ik heb de indruk dat er een serieuze cultuurverandering plaatsvindt bij de VRT. Er worden hogere prioriteiten gesteld. Er wordt actief ingegrepen. Dat stemt me hoopvol. Ik hoop dat die evolutie tot betere resultaten leidt.
U stelde in dat antwoord ook: De VRT heeft me nog een paar intenties meegedeeld. Dat is een doelstelling voor het management en staat in de briefings voor programmamakers. Iedereen Beroemd en Karrewiet zijn daar goede voorbeelden van. Zo zal Eén inzetten op meer nieuwe Vlamingen in fictie en als schermgezichten.
Minister, in welke mate tracht de VRT te beantwoorden aan de vraag van de Vlaamse overheid naar onder meer diversiteit op het scherm door bijvoorbeeld vrouwelijke experten en experten van allochtone afkomst aan het woord te laten? Van welke kanalen maakt de VRT gebruik om experten uit te nodigen? Waarom worden de Gevestigde Waarden-databank en de VEGA-databank niet meer gebruikt door de VRT, zoals beweerd wordt door onderzoekster Anke Schoukens? Meent u dat de afspraken die met de VRT gemaakt zijn over diversiteit volstaan? Moeten ze niet worden aangescherpt na de resultaten van dit thesisonderzoek?
De voorzitter : De heer Wienen heeft het woord.
De heer Wim Wienen : Voorzitter, ik weet dat de minister alleszins zeer blij zal zijn met deze vraag omdat het een van haar stokpaardjes is. Mocht Khadija Zamouri niet bij de Open Vld-fractie horen, zou ik zelfs nog denken dat de minister de vraag heeft gedicteerd.
Maar alle gekheid op een stokje, minister, we moeten voorzichtig zijn met hoe ver we hier gaan. U gaat daarin al redelijk ver. Het is uw goed recht om als minister dit stokpaardje te hebben. Daardoor verschillen we van mening en dus ook van partij. Maar we beginnen ons op een hellend vlak te begeven wat de kwaliteit betreft. Dat gaat zeker op als we het hebben over experten.
Ik weet dat u van mening bent dat de schermgezichten een afspiegeling moeten vormen van de maatschappij, maar dat gaat natuurlijk niet op als het over experten gaat. Een expertise bouw je niet zo gemakkelijk op. In bepaalde domeinen lopen de experten nu eenmaal niet dik gezaaid. Als er in het nieuws een expert duiding komt geven, moet het volgens mij nog altijd in de eerste plaats een expert zijn. Dan maakt het voor mij ook niet uit welke kleur hij heeft, maar het moet wel een expert zijn en hij moet de nodige kwaliteit aan de dag kunnen leggen. Ik hoop niet dat we ons op een hellend vlak begeven waar we kwaliteitsverlies dreigen te lijden door altijd te zeggen dat het een vrouw moet zijn of een allochtoon. Dat is het gevaarlijke van het opleggen van streefcijfers, die eigenlijk quota zijn.
De voorzitter : Minister Lieten heeft het woord.
Minister Ingrid Lieten : Ik ben inderdaad heel blij met deze vraag omdat hij ons nog eens de kans geeft om de stand van zaken op te nemen met betrekking tot dit stokpaardje van mij. Dat was ook de bedoeling van mevrouw Zamouri.
Van de sprekende actoren op Eén, Canvas en Ketnet was in 2012 6,2 procent een nieuwe Vlaming en 33,8 procent een vrouw. Dat blijkt uit de diversiteitsmonitor 2012, waarbij het aanbod steekproefsgewijs een jaar lang werd onderzocht. Ook voor 2013 wordt een meting gedaan. Die resultaten zullen we in het voorjaar van 2014 hebben.
De resultaten van 2012 zijn beter dan wat de beheersovereenkomst vooropstelt als streefcijfers: 5 procent nieuwe Vlamingen en 33 procent vrouwen. De VRT heeft gelukkig gezegd dat zij in de toekomst haar resultaten nog wil verbeteren. De VRT wil nieuwe Vlamingen nog beter bereiken en ervoor zorgen dat vrouwen en nieuwe Vlamingen nog meer aan bod komen in haar televisieprogrammas.
De VRT wil niet enkel de streefcijfers uit de beheersovereenkomst halen, maar zij wil daarbovenop ook dat al haar televisienetten apart in de toekomst die doelstellingen zouden halen. Om die reden zal Eén bijvoorbeeld meer aandacht besteden aan nieuwe Vlamingen in onder andere fictie. Canvas vraagt in alle briefings aandacht en vertegenwoordiging voor vrouwen. De VRT zal ook meer focussen op personen met een handicap.
Los van het concrete cijfermateriaal wil de VRT in de toekomst ook nog meer aandacht hebben voor een genuanceerde beeldvorming door het vermijden van stereotypen, waarvan soms misbruik wordt gemaakt, en een genderneutrale houding promoten en als achtergrond nemen.
De VRT neemt dus verschillende initiatieven. Ze neemt die trouwens in overleg met belangenverenigingen en experten. De aandacht voor diversiteit is dan ook merkbaar verhoogd bij de programmamakers. Dat weerspiegelt zich ook in de gasten en sprekers in de programmas, de rolverdeling in fictiereeksen, zoals in de nieuwe fictiereeks De Ridder, en de woordkeuze bij bepaalde programmas. Bijvoorbeeld in het nieuwe jongerenprogramma Carte Blanche zien we een heel mooie diversiteit opduiken.
Over de programmas van de VRT-nieuwsdienst kan ik nog een paar dingen vertellen. De VRT-nieuwsdienst draagt bij in het realiseren van de doelstellingen uit de beheersovereenkomst. Dat doet ze onder andere door aandacht te hebben voor het aan bod laten komen van vrouwen en nieuwe Vlamingen als expert in haar nieuws- en duidingsprogrammas. Om die aandacht te stimuleren nam de VRT-nieuwsdienst een aantal initiatieven. Ten eerste hebben ze een uitbreiding gelanceerd van hun eigen databank van contactgegevens. Dat is de databank waar de nieuwsredactie zelf mee werkt. Die hebben ze uitgebreid met heel wat nieuwe contactgegevens. Ten tweede hebben ze een interne sensibiliseringscampagne gevoerd inzake de diversiteit van experten. Dat was onder andere een afficheringscampagne en een interne communicatie naar alle medewerkers van de nieuwsdienst, zeggende dat het belangrijk is om breder te kijken als men experten zoekt. Dan zijn er ook opleidingen georganiseerd. De verschillende redacties van de VRT-nieuwsdienst kregen een opleiding die focuste op het verhogen van de interculturaliteit in de programmas. De medewerkers van de VRT-nieuwsdienst en ook die van de VRT-sportdienst kregen ook genderopleidingen. Die moeten ervoor zorgen dat vrouwen en mannen op een genderneutrale manier aan bod komen in het aanbod.
De beeldvorming van bepaalde bevolkingsgroepen wordt ook op andere manieren beïnvloed, onder andere door de presentatoren van de programmas. Daarom is het ook relevant dat bijvoorbeeld verschillende vrouwen een sleutelpositie innemen als eindredacteur van nieuwsprogrammas. De VRT-nieuwsdienst heeft recent ook enkele journalisten met presentatietalent een nieuwe presentatie-opdracht gegeven: Ihsane Lekhli voor De zevende dag, Riadh Bahri en Danira Boukhriss voor Login. Dat zijn nieuwe talenten die kansen krijgen, ook voor de schermen. Ze hadden achter de schermen al heel duidelijk een palmares behaald en een positie ingenomen. Ze hebben nu de kans gekregen om als schermgezicht een belangrijke rol te spelen.
De VRT heeft een hele reeks strategische en concrete operationele doelstellingen rond diversiteit opgelegd gekregen in haar beheersovereenkomst. De omroep nam al heel wat initiatieven om die doelstellingen te halen en om ze soms scherper intern te formuleren. Ik wil die afspraken dus zeker niet verminderen, integendeel. Ik ben ervan overtuigd dat er verder moet worden gewerkt aan allerlei initiatieven om die cultuurverandering verder te doen groeien, want we zijn nog niet waar we moeten zijn. Uit de rapporteringen die we nu op regelmatige basis van de VRT krijgen, zoals de rapportering uit de diversiteitsmonitor, blijkt dat er belangrijke stappen worden gezet om dat breed gedragen te krijgen binnen de VRT. Dat was een van de moeilijkheden in het verleden. Toen waren er een paar mensen mee bezig, maar daarmee verander je de cultuur niet. Nu is men echt bezig het breed gedragen te krijgen, ook door opleidingen voor iedereen en andere initiatieven.
De Vlaamse overheid heeft in het kader van haar gelijkekansenbeleid de Expertendatabank ontwikkeld. Deze databank bevat deskundigen uit groepen die traditioneel maar weinig aan bod komen in de media, zoals vrouwen, nieuwe Vlamingen of mensen die als expert fungeren, bijvoorbeeld over huisvesting, maar die ook een fysieke beperking hebben. Met het project wil de Vlaamse overheid hun zichtbaarheid in de media bevorderen in een niet-stereotiepe context. Deze databank put uit verschillende bronnen, onder meer deze van de vroegere VEGA-databank. De Expertendatabank is een geactualiseerde databank die ook de bronnen van de VEGA-databank heeft genomen. De VRT heeft eind 2011 de Expertendatabank volledig laten screenen en alle relevante informatie toegevoegd aan haar eigen databank van experten omdat journalisten van de VRT nu eenmaal uit gewoonte de eigen databank gebruiken. Men heeft die aangevuld. Dat geeft de programmamakers een extra hulpmiddel om in hun eigen werkwijze een verbreding van diverse deskundigen te krijgen. De VRT nam begin dit jaar het initiatief om medewerkers attent te maken op de uitgebreide databank. In maart startte de VRT speciaal hiervoor met een interne sensibiliseringscampagne voor programmamakers.
Wat mij betreft, zijn dat allemaal stappen in de goede richting. We zijn er nog niet, maar we zijn op de goede weg. Laten we hopen dat we ook als kijker en als luisteraar de volgende maanden nog veel meer zullen zien van alle inspanningen die er achter de schermen gedaan worden.
De voorzitter : Mevrouw Zamouri heeft het woord.
Mevrouw Khadija Zamouri : Minister, dank u voor het antwoord. Mijnheer Wienen, ik wist niet dat het een stokpaardje van de minister was. Ik kom hier niet zo heel vaak. Dat weet ik dan ook alweer.
Ik wil u ook gelijk geven, mijnheer Wienen, dat vrouwelijke en allochtone experten niet mag samengaan met kwaliteitsverlies. Dat is niet de keuze die ik maak. Als ik zeg dat die groepen ondervertegenwoordigd zijn, dan zeg ik dat ze kwaliteitsvol moeten zijn. Punt aan de lijn. Daarin geef ik u absoluut gelijk. Dus geen excuustruzen om het even waar, maar daar waar de keuze kan worden gemaakt voor een evenwaardige kandidaat, waarom niet? Het is een openbare omroep die wordt betaald met overheidsgeld, het gaat niet om een privé-initiatief. Dat is zeker en vast zo.
Minister, u hebt een aantal mensen genoemd, zoals Danira Boukhriss, Ihsane Lekhli, Riadh Bahri. Daar heb ik het ook niet over. Ik vind dat goed, dat is heel fijn, maar daar heb ik het niet over. Dat is personeel van de VRT.
Ik heb het heel specifiek over experten, over mensen die iets te zeggen hebben over bepaalde themas in het nieuws, en dan los van de diversiteitsplannen van de VRT. De VRT heeft toch wel voldoende geld gekregen om eindelijk een aantal gekleurde gezichten op het scherm te brengen. Dat heeft jaren geduurd. Ik vroeg me soms af of het niet beter was om in plaats van op voorhand geld te geven voor hun diversiteitsplannen, pas nadien het geld te geven, wanneer ze iemand hadden gevonden.
Het gaat me effectief over de experten. De Turkse en Marokkaanse gemeenschap zijn hier intussen meer dan vijftig jaar. Los van de problemen ken ik persoonlijk een massa mensen die expert zouden kunnen zijn over ondernemerschap, onderwijs of om het even wat.
Gisteren heb ik me opnieuw geërgerd. Het ging op het nieuws, jammer genoeg, over de zware tyfoon die de Filipijnen heeft geteisterd. Er is een internationaal woordvoerster van het Rode Kruis, Messaoudi Souad, maar die kwam op televisie op geen enkel moment aan bod. Er zaten wel twee mannen. Men kan er natuurlijk van uitgaan dat zon ernstige materie niets voor vrouwen of vreemdelingen is. Gelukkig heb ik die vrouw wel even op Radio 1 gehoord.
Het argument dat men geen mensen zou vinden, geloof ik niet. Hetzelfde geldt voor stagiairs. Wanneer men een bepaald kanaal bewandelt, dan vindt men die wel. Ik heb meer dan één stagiair van allochtone afkomst gevonden die prima werk levert en dossiers aflevert om u tegen te zeggen. Het is een kwestie van de juiste kanalen te kiezen. Als u zegt dat er een databank is, wie zit daar dan in? Ik herinner me dat ik in een vorig leven, twintig jaar geleden, ook in een databank heb gezeten. Ik weet niet waarvoor. Ik stond die periode in het onderwijs. Nooit heeft iemand me gebeld, behalve Open Vld.
Minister, het is goed dat de VRT op die manier bezig is en kwaliteitsvolle mensen zet op plaatsen waar dat nodig is. Maar ik heb het hier over de thesis van mevrouw Anke Schoukens. Zij zegt dat op één televisiekanaal geen enkele allochtoon aan bod is gekomen over om het even welk thema. En daar vraag ik uw speciale aandacht voor, minister. Misschien moet ik u een schriftelijke vraag stellen over wat er precies in die databanken zit, of mogen wij dat niet weten?
Minister Ingrid Lieten : Ik ben het helemaal met u eens. In een eerste stap moet men de mensen die de programmas maken en die de mensen selecteren, bewust maken van het feit dat het zo niet langer kan. In een tweede stap moet ervoor worden gezorgd dat er materiaal is zoals contactgegevens en referenties. Dat is gebeurd. Die gegevens bestaan en zijn ingevoerd in de huidige VRT-databank zodat het voor de VRT makkelijker wordt gemaakt. Zij hoeven immers geen verschillende databanken meer te raadplegen. Een derde stap is dat men daar bewuster mee moet omgaan en die mensen moet contacteren en uitnodigen. Die cultuurverandering moet verder worden gezet. Uw vraag draagt daar zeker toe bij. Ik ben blij dat we samen op die nagel kunnen blijven kloppen.
Mevrouw Khadija Zamouri : Gisteren heb ik nog een tweet gestuurd. Terzake zegt altijd op voorhand wat ze diezelfde avond brengen. Ik vroeg daarin om aan die persoon te denken wanneer het over de tyfoon zou gaan. Ik kreeg een sterretje en ik ging ervan uit dat ze op zijn minst een telefoongesprek zouden hebben gehad. Op den duur zou men wel paranoïde worden. Het is toch niet aan mij om Terzake daarop te wijzen.
Het interesseert me wel te weten wie er in die databank zit.
De voorzitter : De heer Wienen heeft het woord.
De heer Wim Wienen : Ik zit ook in een databank, weliswaar die van de Staatsveiligheid maar het is ook een databank.
In alle ernst wil ik nog een punt maken. Minister, u hebt in uw antwoord al meermaals gezegd dat de VRT moet zorgen voor een genuanceerde beeldvorming. Ik vind dat beledigend voor onze openbare omroep, want dat betekent dat ze dat nu niet hebben. Het beïnvloeden van de beeldvorming doet me denken aan vervlogen periodes in het oosten van Europa. Ik denk dat we dan ook voorzichtig moeten zijn dat we die realiteit niet verder afzwakken of verzwijgen. Bepaalde zaken zijn immers gewoon de werkelijkheid. Dat heeft niets te maken met genuanceerde beeldvorming. Ik hoop dat het zo blijft dat de VRT man en paard zal durven en mogen noemen.
Minister Ingrid Lieten : Ik zal nu eens man en paard noemen. Met genuanceerde beeldvorming bedoelen we dat we mensen van allochtone origine niet alleen casten wanneer het gaat over criminaliteit maar ook wanneer het gaat over deskundigen zoals juridisch deskundigen, financieel deskundigen, huisvrouwen op straat die zeggen wat ze over een bepaald onderwerp denken enzovoort. Dat is genuanceerde beeldvorming, en daar gaan we voor.
De voorzitter : De vraag om uitleg is afgehandeld.