Verslag plenaire vergadering

De heer Brouns heeft het woord.

Voorzitter, minister, collega’s, het voorbije weekend werden we in de media wat verrast door het bericht over Smartschool, het ons allemaal heel bekende platform. Ikzelf gebruik het als ouder van drie kinderen in het secundair onderwijs ook, en ik kan zeggen dat het een heel performante en handige tool is om de onderwijsprestaties van je kinderen te kunnen volgen. We waren toch wel verrast door die enorme prijsstijging, gemiddeld tussen 20 en 30 procent.

Op dit ogenblik hebben de meeste scholen hun begroting voor volgend jaar al klaar. En het is uiteraard moeilijk om daar nog op in te grijpen. Omgerekend zou het betekenen dat tussen 2 en 3 euro per student extra zou moeten worden opgehoest vanuit de school. Want het mag niet doorgerekend worden aan de ouders en de kinderen. Het zal dus uit de pot van de school zelf moeten komen.

Het is altijd goed om het verhaal langs twee kanten te bekijken. Ik heb contact gehad met Smartschool, naar aanleiding van dit debat. Het blijkt dat zij de voorbije maanden keihard gewerkt hebben en dat zij er mee voor gezorgd hebben dat het onderwijs in de lucht is gebleven in de voorbije maanden. En daardoor hebben ze natuurlijk een heel aantal extra kosten moeten genereren om dat titanenwerk mogelijk te maken.

Het staat buiten kijf dat scholen in tijden van zo’n pandemie, zoals we die gekend hebben, meer dan ooit afhankelijk zullen zijn en blijven van zo’n digitaal platform. Smartschool is vrij uniek in Vlaanderen en heeft dus in zekere zin ook een monopoliepositie gecreëerd. Dat is uiteraard ook hun eigen verdienste geweest. Maar zeker als we volgend schooljaar gaan werken met verschillende pandemieniveaus, waardoor leerlingen geregeld online afstandsonderwijs zullen krijgen, is het dus prioritair dat zij dat soort toepassingen gegarandeerd kunnen blijven aanbieden.

Minister, als de scholen geconfronteerd worden met die verhoogde factuur, betekent dat dat dat waarschijnlijk ten koste zal gaan van ander materiaal. Het kan niet de bedoeling zijn dat dat doorgerekend wordt aan leerlingen en ouders. Dat mag niet, dat wil ik hierbij nogmaals herhalen. Ik ga ervan uit, minister, dat u zich bewust bent van de enorme financiële impact voor de scholen. Welke maatregelen hebt u in petto als antwoord op deze prijsstijging?

Mevrouw Grosemans heeft het woord.

Minister, Smartschool werd nog nooit zo intensief gebruikt. Ik denk dat alle records zijn gesneuveld. Niet alleen in het voorbije schooljaar, maar ook in het volgende schooljaar zal er zeer intensief gebruik van worden gemaakt. Op het einde van het schooljaar kregen scholen die Smartschool gebruiken, inderdaad een melding van een nieuwe prijslijst. De prijzen van bepaalde onderdelen zouden stijgen.

Smartschool is de meest gebruikte elektronische leeromgeving. In het rapport MICTIVO III (Monitor ICT-integratie in het Vlaamse Onderwijs) leren we dat bijna 24 procent van de lagere scholen Smartschool gebruikt. Bij secundaire scholen is dat bijna 70 procent. En ook in het buitengewoon secundair onderwijs gaat men naar 60 procent van de scholen die Smartschool gebruiken. Die prijsstijgingen zouden dus een impact kunnen hebben op heel wat Vlaamse scholen.

In een eerste reactie zei u dat u in gesprek zou gaan met Smartschool. Ik heb dan ook een heel korte vraag. Wat zijn de conclusies van dat gesprek? Hoe gaan we vermijden dat die kosten oplopen voor scholen en leerlingen?

Mevrouw Beckers heeft het woord.

De belangrijke rol van Smartschool hebben de vorige vraagstellers al in de verf gezet. Ik wil ook even wijzen op het gevaar van het quasi-monopolie. Doordat Smartschool eigenlijk het enige platform is dat zo goed werkt, wordt het in heel veel scholen gebruikt. Vooral het gemeenschapsonderwijs gebruikt dat heel intensief. Zij gebruiken de leerplantool, maar bijvoorbeeld de didactische cahiers en de didactische wenken zijn bij het gemeenschapsonderwijs enkel via Smartschool te raadplegen. Dat wordt een beetje problematisch, als we met zo’n monopolie zitten. Daarom stel ik u exact dezelfde vraag als collega Grosemans. Is het overleg dat u hebt aangekondigd, er ondertussen al geweest? En wat waren de resultaten daarvan?

Minister Weyts heeft het woord.

Ik was net als u verrast door die aankondiging. Ik heb dan proberen snel te schakelen, heb hen uitgenodigd voor een gesprek en heb onmiddellijk kenbaar gemaakt wat mijn bezorgdheden zijn. Het is natuurlijk in dat opzicht problematisch omdat je hier met een heel dominante speler zit, die een marktaandeel van 90 procent heeft in het secundair onderwijs en van 40 procent in het basisonderwijs.

In het kader van corona heb ik voorafgaand aan de start van de zogenaamde preteaching extra middelen toegekend aan Smartschool en dat was ter ondersteuning. Het was een noodzakelijke ondersteuning omdat Smartschool voorheen en later een platform was dat diende ter ondersteuning en ter aanvulling van het klassieke onderwijs, en plots de overgang moest maken naar een voltijds alternatief voor dat klassieke onderwijs. Dat vergde natuurlijk grote kosten en investeringen inzake servercapaciteit, datacenters en extra dataverkeer.

Op grond daarvan heb ik een extra ondersteuning toegekend van 200.000 euro, die broodnodig was. Herinner u de eerste maandag van de opstart, toen er ook in dit parlement wat kritiek was op de mogelijke instabiliteit. Gedurende een dag waren er wat problemen, maar uiteindelijk heeft het wel goed standgehouden. Die problemen kwamen ook doordat leerkrachten – heel mooi om te zien – in de paasvakantie met z'n allen hard hadden gewerkt aan de voorbereiding van heel wat didactisch materiaal, filmpjes en grafieken allerhande, die dan allemaal op hetzelfde moment op het platform en het internet werden gelost, met alle gevolgen van dien. We moeten erkennen dat dat allemaal vrij goed is verlopen als je ziet welke overgang er is gemaakt.

Ik heb Smartschool uitgenodigd, en ik ken bij voorbaat ook wel de argumenten, die, voor alle duidelijkheid, niet volledig zonder voorwerp zijn. Ze wijzen erop dat de tarieven in het secundair onderwijs al vijf jaar wel zijn geïndexeerd, maar niet veranderd. In het basisonderwijs zijn ze al zeventien jaar niet gewijzigd en ook niet geïndexeerd. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de concurrentiepositie. In het basisonderwijs is er meer concurrentie en hebben ze maar een marktaandeel van 40 procent.

Ze wijzen er natuurlijk ook op dat er een vrije markt is en dat ze die positie hebben verworven omdat ze een goed aanbod hebben gedaan. In de contractuele voorwaarden is gestipuleerd dat er een verhoging mag worden doorgevoerd op voorwaarde dat die een maand op voorhand wordt aangekondigd. Men verwijst ook naar Nederland, waar de gemiddelde factuur veel hoger is en nu ook met 30 procent gaat stijgen.

Dat allemaal belet niet dat die plotse prijsstijging en de manier waarop ze tot stand kwam, zonder enige extra dienstverlening, toch problematisch lijkt. Ze is van die orde om met hen aan tafel te gaan en te bekijken welke mogelijkheden er zijn. Ik kan daar niet op vooruitlopen. Ik ken bij voorbaat wel de argumentatie, waarvan sommige argumenten redelijk zijn, maar misschien kan de proportionaliteit in deze zaak toch ter discussie worden gesteld.

Minister, ik deel uw bezorgdheid. Het is een gigantische prijsstijging, waarvan menige schooldirectie danig is geschrokken. Op 22 april verwees u in de plenaire vergadering naar een bijkomende ondersteuning voor Smartschool voor een bedrag van 200.000 euro, die nodig was om meteen na de paasvakantie de enorme druk op te vangen die op het systeem terechtkwam, met alle vragen en het vele werk daarbij.

Minister, kunt u ons vertellen waarvoor die 200.000 euro specifiek was bestemd, en welke voorwaarden daaraan werden verbonden? Er is op zijn minst toch wel een vreemde samenloop van omstandigheden. Er komt 35 miljoen euro extra bij voor ICT in onderwijs. Smartschool krijgt 200.000 euro, en moet nu ineens een prijsstijging doorvoeren van ongeveer 30 procent.

Minister, ik ben in elk geval tevreden met uw engagement om die zaak uit te klaren en opnieuw met Smartschool aan tafel te zitten.

Ik heb nog een bijkomende vraag. Smartschool kreeg tijdens de lockdown een overheidssteun van 200.000 euro ter ondersteuning en dat was COVID-19-gerelateerd om in extra capaciteit te voorzien. Kunt u verduidelijken wat de initiële voorwaarden voor die subsidie waren?

Smartschool bezit heel veel data van scholen die al verschillende jaren Smartschool gebruiken. Doordat Smartschool die data bezit, wordt het voor de scholen natuurlijk heel moeilijk om op een alternatief over te schakelen. We hebben dat gezien in de telefoniesector, bij de banken, in de energiesector. Misschien kunt u eens nadenken of u een systeem kunt ontwikkelen, een wetgevend kader, waarbij scholen gemakkelijker hun data van Smartschool kunnen terugkrijgen en verwisselen van aanbieder. Op die manier zou de vrije markt echt kunnen spelen.

De heer D’Haese heeft het woord.

Het is toch wel heel straf. Heel veel kinderen, leerkrachten en ouders kennen Smartschool vooral als het platform dat volledig crashte bij de start van het preteaching. Daarna kreeg het 200.000 euro steun van de overheid om overeind te blijven. (Opmerkingen)

En nu kondigen ze een enorme prijsstijging aan: plus 40 procent voor de scholen, plus 20 procent voor de leerlingen. Het is heel speciaal. We zitten hier met een privébedrijf dat winst wil maken in de eerste plaats, met een monopoliepositie, zeker binnen het gemeenschapsonderwijs, dat het laat afweten als de nood het hoogst is, en dat verhoogt zijn prijzen toevallig, uitgerekend, op het moment dat er meer budget komt voor ICT in het onderwijs.

Ik vind dat wel heel veel toevalligheden. Ik vraag mij af, minister, of u geen stappen moet ondernemen om te zorgen dat ons onderwijs en zeker ons gemeenschapsonderwijs niet zo afhankelijk blijft van een privémonopolie dat zijn eigen prijzen kan bepalen en bovendien niet altijd even betrouwbaar blijkt.

Mevrouw Goeman heeft het woord.

‘Never waste a good crisis’ moeten ze bij Smartschool gedacht hebben op het moment dat corona toesloeg. Er stonden verschillende aanbieders van onderwijsplatformen in de rij om hun software gratis aan te bieden, alles om ons onderwijs te doen draaien. En inderdaad, het gebruik is geëxplodeerd voor Smartschool: tot veertig keer meer. Zoals te verwachten en te vrezen viel, proberen ze daar nu munt uit te slaan en trekken ze nu ineens de prijzen op voor de accounts, de agenda’s. Ik vind dat ook ongelooflijk straf.

Er zullen inderdaad wel extra kosten geweest zijn, maar we hebben al 200.000 euro publieke middelen geïnvesteerd om die kosten deels te dekken op het moment dat ze zelf plat lagen.

Ik hoop echt, minister, dat er nog iets uit het overleg met Smartschool komt, want ondertussen loopt de factuur voor de scholen op. We weten dat ze daar al op hun tandvlees zitten. De factuur mag zeker niet naar de ouders worden doorgestuurd. In het slechtste geval, gaat u extra werkingsmiddelen voor onze scholen uittrekken om ervoor te zorgen dat ze deze schandalige prijsstijging kunnen coveren?

De heer De Gucht heeft het woord.

Dat digitale brengt toch enkele zaken met zich mee, nietwaar? Het feit dat men inderdaad juist die tijd uitkiest om de prijzen te verhogen, doet niet alleen de wenkbrauwen fronsen. Maar het idee dat een groot deel van ons onderwijs, zeker ons gemeenschapsonderwijs, afhankelijk is van één speler die het monopolie heeft, doet mij eerlijk gezegd huiveren. Ik vind dat we er moeten aan werken dat dit niet kan. Daar mag geen monopoliepositie zijn. Om ervoor te zorgen dat men die monopoliepositie niet kan versterken, moeten de data die binnen dat gegeven circuleren, vrij zijn. Zo kan op elk moment worden beslist om de overstap naar andere systemen te maken.

Eerst 200.000 euro ontvangen, dan een prijsstijging aankondigen, zonder dat we een kader uitwerken voor de toekomst, daar moeten we ons ernstige vragen over stellen. We zouden op den duur heel afhankelijk worden als onderwijzend Vlaanderen van bepaalde spelers. Dat zou ten nadele zijn van eenieder.

Mevrouw Meuleman heeft het woord.

Minister, eindelijk zijn er een beetje extra middelen voor ICT, nadat er jarenlang ondergeïnvesteerd is, nadat scholen jarenlang afhankelijk zijn geweest van liefdadigheid en wafelenbak om een beetje ICT-middelen en hardware en opleidingen te voorzien op school. We weten nu dat afstandsleren een blijver is, u hebt het daarnet zelf aangegeven. We zullen er als overheid zeker voor moeten zorgen dat elk kind toegang heeft tot een pc, dat elk kind internet heeft.

Het laatste wat we willen, is dat het beetje extra middelen voor ICT na die jarenlange onderinvestering naar één privéspeler zou gaan, naar Smartschool, dat bovendien een monopolie heeft waar veel scholen afhankelijk van zijn. Ik hoop dat u goed onderhandelt, voet bij stuk houdt, en dat de kosten niet zullen worden doorgerekend naar ouders of leerlingen. Ik hoop dat de scholen er niet zelf voor moeten opdraaien, want die werkingsmiddelen zijn er niet.

Communisten leven blijkbaar in een andere wereld, waarin digitale platformen gigantisch gecrasht zijn. Die zijn niet gecrasht, ze hebben wat problemen ondervonden en dat valt te begrijpen. Uiteindelijk hebben ze heel goed standgehouden. De suggestie of oplossing zal dan nationaliseren zijn, veronderstel ik? Het huidige digitale aanbod, de digitale platformen en de variëteit die er wel degelijk is, zijn natuurlijk ook het resultaat van enige concurrentie. Kwalitatief is ons aanbod van digitale platformen voor onderwijs in Vlaanderen wel goed. Je moet maar eens door alle platformen wandelen die er vandaag bestaan. Het aanbod is ongelooflijk. We hadden op een bepaald moment honderdduizenden educatieve filmpjes, die allemaal gratis ter beschikking van de leerlingen stonden. Ik denk dat het er zo’n 600.000 waren. Kwalitatief is er dus een sterk aanbod, en dat is verbonden met concurrentie en de vrije markt.

Van de subsidie van 200.000 euro is een eerste schijf van 80 procent, dus 160.000 euro, toegekend. Het resterende deel zal op grond van een evaluatie worden uitbetaald. We hebben heel exhaustief opgelijst waarvoor die middelen konden worden gebruikt: eenmalig en enkel voor de COVID-19-noden. Het gaat dan over extra serverkosten, de inzet van extra personeel, extra dataverkeer en datacenters, de uitbreiding van de servers voor de opslag van bestanden, de uitbreiding van de back-upinfrastructuur, de uitbreiding van netwerken, uplinks en kosten voor de toegenomen ondersteuning van scholen. De voorwaarden waaraan die middelen eenmalig zouden moeten worden besteed, werden dus in het Subsidiebesluit opgenomen.

Door de deining die is ontstaan, moet Smartschool ervoor opletten om niet de eigen ruiten in te gooien. Er zijn alternatieven, er zijn goede alternatieven, en op dat vlak is hun timing eerlijk gezegd niet zo goed. Scholen zouden net in deze periode in de verleiding kunnen komen om van platform te veranderen. Men heeft de hele vakantieperiode om zich daarop voor te bereiden. Vanuit commercieel strategisch oogpunt zou ik denken dat dit het moment is om aan klantenbinding te doen.

Er zijn wel mogelijkheden. Ik kan er moeilijk op vooruitlopen, maar ik zal mijn uiterste best doen om ervoor te zorgen dat Smartschool toch enige inschikkelijkheid aan de dag legt.

Ik denk dat we allemaal dezelfde mening delen. Die bijzondere positie, die ook een soort monopolie met zich meebrengt, is toekomstgericht niet gezond. U stelt dat er voorwaarden zijn gekoppeld aan die 200.000 euro. Ik denk dat dat goed is. Ik ga er ook van uit dat u bij de toekenning van de subsidies niet wist dat er een prijsstijging zou komen.

Met wat er vanaf 1 september in het vooruitzicht wordt gesteld qua afstandsonderwijs en met alle verwachtingen op dat vlak, zal het goed zijn dat u in het gesprek met Smartschool minstens zal meenemen dat er van hun kant heel wat nieuwe engagementen op het vlak van verdere innovatie worden verwacht.

Die prijsstijging is volgens u deels te verklaren en u hebt daarover een toelichting gegeven. Er blijven wel nog verschillende vragen. We zijn tevreden dat u verder in overleg gaat met Smartschool. Misschien nog een suggestie: het zou goed zijn dat u na het overleg aan de scholen communiceert hoe het nu precies zit – maar misschien moet ik u ook helemaal geen communicatietips geven.

Dank u wel, ik zal u ook geen communicatietips geven, minister. (Opmerkingen. Gelach)

Mijnheer D’Haese, Smartschool is een Vlaams bedrijf, het is zelfs een Limburgs bedrijf. En ik kan me toch niet voorstellen dat de PVDA liever heeft dat Microsoft en Google die positie in ons Vlaamse onderwijs innemen.

Desalniettemin, minister, hoop ik dat u goed onderhandelt met Smartschool. Uiteindelijk zijn het toch de belastingbetalers, zijn wij het, die de extra kosten moeten betalen.