Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking, Toerisme en Onroerend Erfgoed
Verslag
Mevrouw De Meulemeester heeft het woord.
Vlaanderen heeft ervoor gekozen om zich te concentreren op de drie partnerlanden Malawi, Mozambique en Zuid-Afrika en zet in eerste instantie in op verbetering van de kwaliteit van de samenwerking en de uitvoering van de programma’s. Daarnaast worden manieren onderzocht om een aantal interessante regionale initiatieven te kunnen ondersteunen die een meerwaarde bieden aan de lopende engagementen in onze partnerlanden. Onlangs raakte bekend dat de grote problemen op de Zuid-Afrikaanse arbeidsmarkt hebben geleid tot geweld en rellen. Zuid-Afrikaanse bendes vallen al weken immigranten aan omdat die hun jobs zouden inpikken. Daarbij kwamen de voorbije weken verschillende mensen om het leven. Minstens vijfduizend arbeidsmigranten uit Zimbabwe, Ethiopië en Malawi, maar ook uit Aziatische landen, vertrokken ondertussen uit Durban en Johannesburg. Ze verblijven in geïmproviseerde tentenkampen of verbergen zich in kerken en moskeeën. Het lijkt er niet op dat het geweld in de regio snel zal verminderen. In de armere wijken van Johannesburg heeft de helft van de inwoners geen werk. In heel Zuid-Afrika wonen zo'n 5 miljoen migranten op een bevolking van 50 miljoen. De buurlanden sparen hun kritiek op de Zuid-Afrikaanse regering niet. "We moeten nu zelfs bussen inzetten om landgenoten terug te halen. Dat kan niet", aldus de minister van Informatie van Malawi. "De Zuid- Afrikaanse regering moet echt meer doen. We zijn diep ontgoocheld."
Minister-president, de situatie en de problemen op de arbeidsmarkt in Zuid-Afrika zijn u wellicht bekend. Op de website van de Vlaamse Ontwikkelingssamenwerking kunnen we terugvinden dat manieren onderzocht worden om een aantal regionale initiatieven te ondersteunen die een meerwaarde kunnen bieden aan de lopende engagementen. Behoort een gezamenlijk programma in samenwerking met Zuid-Afrika, Malawi én Mozambique ter bevordering van de arbeidsmarkt en de arbeidsmigratie tot de mogelijkheden voor Vlaanderen? Vlaanderen zou hier dan als mediërende actor een rol kunnen spelen waarbij Zuid-Afrika een samenwerkingsprogramma met Malawi en Mozambique uitwerkt in het kader van de huidige arbeidsmigratie. Hoe evalueert u de huidige inspanningen van Zuid-Afrika, en zijn samenwerking met o.a. Malawi, inzake deze problemen van arbeidsmigratie?
Mevrouw Soens heeft het woord.
Ik vraag mij af wat vandaag de situatie is in Zuid-Afrika. De laatste nieuwsberichten die we hebben gevonden, dateren van eind april. Daarom zou het goed zijn dat u de recente ontwikkelingen zou kunnen toelichten. Ik ben uiteraard ook benieuwd naar wat Vlaanderen kan doen in drie van onze partnerlanden.
De heer Verstreken heeft het woord.
Het zou inderdaad handig zijn om een update te krijgen. Aangezien het onze drie partnerlanden zijn, is het goed om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen. Het is goed dat we daarmee samenwerken en een aantal zaken proberen te begeleiden. Vanuit Vlaanderen, België en Nederland hebben we in feite een goede samenwerking met de Association of European Parliamentarians with Africa (AWEPA). AWEPA, met hoofdzetel in Nederland, is gespecialiseerd in die regio en kent de problematiek zeer goed.
Minister-president, zou AWEPA eventueel een rol kunnen spelen om die zaken op te volgen en ook om een politieke opleiding te geven aan de politici ter plaatse? Ik heb ter plaatse kunnen vaststellen dat die mensen zeer goed werk verrichten. Kunt u mij uw visie hierover meedelen, want AWEPA heeft heel wat expertise in de regio van zwart Afrika. Ik zie de voorzitter bevestigend knikken, want hij heeft wellicht ook ervaring met die organisatie.
Zo is dat. Bovendien is het interessant om goed ingelicht te zijn, gelet op het feit dat we de ambitie hebben om in de nabije toekomst naar die buurt te gaan.
De minister-president heeft het woord.
Er is een bijkomende vraag over de actuele situatie. Ik word uiteraard op de hoogte gehouden door onze Vlaamse vertegenwoordiger. Wij kunnen de toestand dus op de voet volgen. Ik kan u zeggen wat de situatie in het algemeen is aan de hand van de rapporten die ik krijg van onze Vlaamse vertegenwoordiger. Er zijn drie reacties: van de Zuid-Afrikaanse overheid, van de samenleving en van de Afrikaanse landen. Er is ook nog een internationale reactie. De Zuid-Afrikaanse overheid, de regering en de lokale leiders hebben aanvankelijk geweigerd het geweld xenofobisch te noemen, ze spraken over gewone criminaliteit. Er is dan een reactie gekomen van heel wat Afrikaanse landen die dat xenofoob geweld expliciet afkeurden. De Zuid-Afrikaanse regering besefte wel dat de positie die ze innam zeer moeilijk houdbaar was, ook gelet op de leidende ambities die Zuid-Afrika heeft op het zwarte continent. President Zuma heeft het geweld uiteindelijk veroordeeld. Hij heeft het regeringsoptreden opgevoerd en de politie en het leger ingeschakeld. Er is een grootscheepse, maar ook controversiële politieactie geweest, operatie Fiela. Daarbij zijn heel veel mensen gearresteerd. 1650 onder hen zouden illegale immigranten zijn en geporteerd worden naar hun land van herkomst, onder wie 400 Mozambikanen.
Daar zijn ook vierhonderd Mozambikanen bij. Dat ligt in de lijn van de verklaringen van president Zuma, die zei dat hij niet alleen het xenofobisch geweld zou aanpakken, maar ook de illegale immigratie. Binnen de Zuid-Afrikaanse samenleving zijn er heel wat reacties gekomen van mensenrechtenorganisaties, die de deportaties van een aantal migranten hebben kunnen tegenhouden door naar het Hooggerechtshof van Johannesburg te stappen. Ook Zuid-Afrikaanse prominenten hebben gereageerd. Zij hebben de aanvallen scherp veroordeeld. Organisaties van de civiele maatschappij hebben die operatie Fiela ook veroordeeld omdat zij de stigmatisering van buitenlanders nog heeft vergroot.
Heel veel Afrikaanse landen hebben scherp gereageerd. Malawi heeft een vierhonderdtal landgenoten gerepatrieerd. In een buitenwijk van Maputo werd een opvangkamp opgericht voor Mozambikanen die wensen terug te keren. In Mozambique en Zimbabwe waren er ook incidenten, waarbij op hun beurt Zuid-Afrikanen werden bedreigd. In Zimbabwe is een interministerieel team opgezet om de terugkeer van landgenoten te regelen. Ook Kenia en Nigeria bereiden evacuatieplannen voor. Afrikaanse organisaties van de civiele maatschappij hebben gevraagd om de boycot van Zuid-Afrikaanse bedrijven.
Ik denk dat het duidelijk is dat die aanvallen het internationale imago van Zuid-Afrika een klap hebben toegebracht, te meer daar de Regenboognatie na het apartheidsregime toch gestart is als een land met een heel frisse aanpak.
Het is duidelijk dat wij de situatie kennen en dat wij haar volgen. U weet dat ik mijn administratie de opdracht heb gegeven om een algemene strategienota te maken voor de samenwerking tussen Vlaanderen en Zuidelijk Afrika. Hierbij zal natuurlijk veel aandacht uitgaan naar ontwikkelingssamenwerking en een evaluatie van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking. Die nota zal de basis vormen voor de beslissing over de verdere samenwerking inzake ontwikkelingssamenwerking met onder meer onze drie partnerlanden. Wij werken inzake arbeidsomstandigheden en de problemen die ons hier bezighouden zeer intens samen met de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), die onder andere bezig is met waardig werk en het organiseren van sociale dialoog. Er zijn heel wat gastarbeiders die in Zuid-Afrika in de informele sector terechtkomen. Dus zijn die programma’s daar relevant. De IAO is een belangrijke partner voor de Zuid-Afrikaanse overheid.
Via onze concentratiesector van Westelijk en Zuidelijk Afrika is er een onrechtstreekse band met dit probleem. Er zijn geen Vlaamse programma’s die rechtstreeks inzetten op arbeidsmigratie, maar door die structurele samenwerking met de IAO, waarbij wij een aantal flankerende programma’s ondersteunen, pakken wij dat op de best mogelijke manier met onze ontwikkelingssamenwerking aan.
Met betrekking tot uw derde vraag heb ik al een aantal zaken aangegeven die voor u wel duidelijk zullen zijn: spanning op de lokale arbeidsmarkt, en heel veel gastarbeiders waarvan de Zuid-Afrikanen zeggen dat zij hen in de minderbetaalde jobs duwen. Dat leidt tot druk op de loon- en arbeidsomstandigheden. Er is een rapport over van het Migrating for Work Research Consortium. Die onderzoekers hekelen het feit dat Zuid-Afrika op dit moment overgaat tot deportaties en andere ad-hocmaatregelen om die spanning op te lossen. Men vindt ook dat Zuid-Afrika, vanuit zijn leidinggevende positie in Afrika, meer inspanningen zou moeten leveren binnen een multilateraal kader om thema’s als arbeidsmigratie en sociale bescherming in de kijker te plaatsen. De Zuid-Afrikaanse overheid is medesponsor van die studie en is op de hoogte van de onderzoeksbevindingen. Zuid-Afrika zelf moet daarmee aan de slag gaan. Het is positief dat mensenrechtenactivisten in Zuid-Afrika actie hebben gevoerd en hebben geprotesteerd en naar het Hooggerechtshof zijn gestapt.
Ik herhaal dat ik mijn administratie de opdracht heb gegeven om een evaluatie te maken van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking in Zuid-Afrika. De evoluties in Zuid-Afrika moeten daarin mee opgenomen worden, wanneer we het hebben over de totale evaluatie en de definitie van onze verdere samenwerking in de toekomst.
Mevrouw De Meulemeester heeft het woord.
Minister-president, dank u voor uw antwoord. U zegt dat er momenteel geen Vlaamse programma’s zijn die zich daar inzetten. Maar in het kader van de strategienota kunnen we bekijken wat er eventueel mogelijk is. Het is sowieso heel actueel, we moeten er waarschijnlijk wel rekening mee houden. Wij kijken dus uit naar de nota.
De heer Verstreken heeft het woord.
Mijn collega zegt dat er daar geen Vlaamse programma’s zijn, maar we werken daar wel samen in Zuid-Afrika en niet alleen daar: in heel Zwart-Afrika. Met betrekking tot deze zaken is The Association of European Parliamentarians with Africa (AWEPA) gespecialiseerd. Zij geven daarover politieke vorming, niet alleen in Zuid-Afrika maar ook in Malawi en Zimbabwe, de landen die hier worden genoemd. Het zou toch handig zijn om daarmee rond de tafel te gaan zitten. Minister-president, bent u of zijn uw diensten bereid om op regelmatige tijdstippen met AWEPA samen te zitten? Het is handig: hier aan de overkant hebben zij een kantoor, en de hoofdzetel is in Nederland. Aangezien vooral Nederlandstaligen er de touwtjes in handen hebben, kunnen we daar heel kort op de bal spelen en aan de wensen voldoen om toch een vorm van ondersteuning te geven in de mate van het mogelijke.
Mevrouw Soens heeft het woord.
Wanneer ongeveer mogen wij de algemene strategienota en de evaluatie van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking in Zuidelijk Afrika verwachten? Is daar al een timing voor?
Gegeven dat we een ambitie hebben – we moeten altijd met twee woorden spreken – om met deze commissie Zuidelijk Afrika te bestuderen, kunnen wij dan niet, minister-president, op de een of andere manier met uw diensten een contact hebben om desgevallend gebruik te maken van deze verplaatsing, om een meerwaarde te bieden bij het totstandkomen van uw strategische nota?
Voorzitter, dat kan zeer zeker. U kunt contact opnemen met de secretaris-generaal van Internationaal Vlaanderen. Wij hebben een vertegenwoordiging in Zuid-Afrika die op dat vlak alles kan faciliteren en begeleiden en die kan zorgen voor interessante programma’s. Het is nu al een tijdje geleden dat ik er geweest ben. We hebben daar veel contacten op bijzonder veel niveaus.
Mijnheer Verstreken, wat AWEPA betreft, moet het parlement een actie ondernemen. Het zou vreemd zijn indien ik daar zelf initiatief zou nemen.
Mevrouw Soens, ik zei al dat die evaluatie voor het eind van dit jaar wordt verwacht.
AWEPA moet natuurlijk gefinancierd worden. Verschillende landen en regio’s dragen daartoe bij. Ik heb samen met collega’s kunnen merken dat mensen van alle of toch heel veel partijen daar lid van zijn en actief meewerken. Ik hoor dat er budgetten worden opzijgeschoven, terwijl die mensen een fantastisch platform hebben. Een van de mensen die daar ter plekke een leidende rol spelen, is de weduwe van wijlen Nelson Mandela, Graça Machel. Zij is zelf een vluchtelinge. Zij kent de problematiek door en door. Zij was zelf basiscursussen aan het geven en mensen aan het opleiden. Zij heeft daar een uitgesproken visie over, die echt wel in de lijn ligt van wat mevrouw De Meulemeester hier naar voren heeft gebracht. Het zou dus handig zijn om samen met de vertegenwoordigers van de Vlaamse Regering daar ter plaatse te bekijken hoe er kan worden samengewerkt, om die dingen op te volgen. Dat kan een win-winsituatie zijn.
We kunnen dat perfect vanuit onze eigen programmaorganisatie incalculeren. Wat de regering er dan mee doet, is nog iets anders.
De vraag om uitleg is afgehandeld.