Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme

Mevrouw Joosen heeft het woord.

Minister-president, de spanningen in het noorden van Kosovo lopen al enige tijd opnieuw hoog op, met als triest hoogtepunt de rellen op 29 mei 2023 tussen Serviërs en de Kosovaarse politie. Bij deze rellen raakten naast vijftig demonstranten ook een dertigtal soldaten van de NAVO-vredesmacht Kosovo Force (KFOR) gewond.

De spanningen ontstonden nadat in de regio bij de lokale verkiezingen in vier gemeenten etnisch Albanese Kosovaren als burgemeesters werden verkozen en geïnstalleerd, terwijl de Serviërs daar de overgrote meerderheid van de bevolking uitmaken. De verkiezingen werden geboycot door de Servische bevolking omdat hun eisen voor meer autonomie niet werden ingewilligd. Servië en de Kosovaarse Serviërs beroepen zich hiervoor op een overeenkomst die de Europese Unie tien jaar geleden al sloot met de Kosovaarse regering. In maart van dit jaar bereikten de Servische en Kosovaarse regeringen ook een mondeling akkoord over een toenaderingsplan, maar dit heeft dus helaas nog niet tot concrete acties geleid. EU-vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken Josep Borrell riep de presidenten van Kosovo en Servië alvast op om onmiddellijk en onvoorwaardelijk alle acties die een verdere escalatie zouden kunnen betekenen, te stoppen.

De Balkan is altijd al een smeltkroes van volkeren geweest die op gespannen voet leven met elkaar. Denk maar aan de Kosovo-oorlog in 1998 en 1999, die meer dan tienduizend mensen het leven kostte. En uiteraard was er ook de Balkanoorlog in de eerste helft van de jaren 90, toen maar liefst bijna 150.000 doden te betreuren vielen. Een verdere escalatie van de huidige situatie is absoluut te vermijden. Een tweede oorlog op het Europese continent, naast die in Oekraïne, zou zowel op politiek, economisch als menselijk vlak grote gevolgen kunnen hebben.

Hoe schatten onze mensen ter plaatse de situatie in Kosovo in? Heeft de situatie gevolgen voor de Vlamingen die in de regio verblijven?

Op welke manier volgt Vlaanderen het overleg op Europees niveau? Mogen we op Europees niveau concrete maatregelen verwachten?

Werd de situatie besproken op de bijeenkomst van de Europese Politieke Gemeenschap (EPG) van 1 juni 2023?

Welke stappen zijn volgens u op korte dan wel middellange termijn nodig?

Welke impact hebben de gebeurtenissen voor het toetredingstraject van Kosovo en Servië tot de EU?

Minister-president Jambon heeft het woord.

Mevrouw Joosen, hoe schatten onze mensen ter plaatse de situatie in? Noch het Departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken, noch Toerisme Vlaanderen, noch Flanders Investment & Trade (FIT) hebben in Kosovo een plaatselijke vertegenwoordiging. Het is de FOD Buitenlandse Zaken die bevoegd is voor consulaire zaken en zicht heeft op het aantal landgenoten in Kosovo en hun mogelijke situatie. Vlaanderen is daar dus niet aanwezig.

Op welke manier volgt Vlaanderen het overleg op Europees niveau? Binnen de Raad wordt dit dossier behandeld in de formatie Buitenlandse Zaken en Algemene Zaken. Beide raadsformaties vallen onder categorie I van het samenwerkingsakkoord inzake de EU, wat inhoudt dat België vertegenwoordigd wordt door een federale minister. Voorafgaand aan elke bijeenkomst van de ministers in de Raad Buitenlandse Zaken en Algemene Zaken organiseert de FOD Buitenlandse Zaken een coördinatievergadering over de Belgische positie, waarvoor ook de deelstaten worden uitgenodigd voor deelname.

Sinds de gewelddadige incidenten van 29 mei jongstleden heeft er in de schoot van de FOD Buitenlandse Zaken nog geen coördinatievergadering plaatsgevonden ter voorbereiding van een bijeenkomst van de Raad met dit dossier als agendapunt. De volgende bijeenkomst van de Raad Buitenlandse Zaken vindt plaats op 26 juni en die van de Raad Algemene Zaken op 27 juni. Op 29 en 30 juni is er een bijeenkomst van de Europese Raad. Ik ga ervan uit dat de zaak daar geagendeerd zal staan.

Werd de situatie besproken op de bijeenkomst van de Europese Politieke Gemeenschap van 1 juni 2023? De pers berichtte inderdaad over een ontmoeting tussen de Servische president Aleksandar Vucic en de Kosovaarse president Vjosa Osmani met de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse kanselier Olaf Scholz in de marge van de top van de Europese Politieke Gemeenschap in Moldavië. Volgens de Franse president zijn Osmani en Vucic overeengekomen een door Frankrijk en Duitsland gepresenteerd plan te overwegen om de spanningen in Kosovo te verminderen. Het plan behelst een toezegging van Kosovo om nieuwe gemeenteraadsverkiezingen te houden in de betwiste gemeenten in het noorden van Kosovo en een toezegging van Servië om deelname aan de verkiezingen aan te moedigen. Een woordvoerder van de Kosovaarse premier Albin Kurti bevestigde de bereidheid om nieuwe gemeenteraadsverkiezingen te organiseren.

Ik beantwoord het tweede gedeelte van uw tweede vraag over de Europese maatregelen en vragen 4 en 5 tezamen. In eerste instantie is er nood aan de-escalatie. Zowel Servië als Kosovo dienen te stoppen met de verdeeldheidzaaiende retoriek en af te zien van verdere ongecoördineerde acties. De EU verwacht dat Kosovo terughoudend optreedt en de politieoperaties rond de gemeentegebouwen in het noorden van Kosovo opschort. In alle vier de gemeenten moeten zo snel mogelijk vervroegde verkiezingen worden uitgeroepen en op volledig inclusieve wijze worden georganiseerd. De toezegging van de Kosovaarse premier Albin Kurti om nieuwe gemeenteraadsverkiezingen te organiseren, lijkt in dat opzicht een stap in de goede richting.

De EU verwacht van Kosovo en Servië dat zij opnieuw aan de onderhandelingstafel gaan zitten om de door de EU mogelijk gemaakte dialoog op hoog niveau verder te zetten en een duurzame oplossing te vinden voor de situatie in het noorden van Kosovo. Binnen deze dialoog is in het verleden al vooruitgang geboekt, waaronder een recente overeenkomst van 18 maart 2023 over een pad naar de normalisering van de relaties tussen Kosovo en Servië. Dit akkoord moet nu in de praktijk omgezet worden, onder meer met het oog op de oprichting van een vereniging of gemeenschap van gemeenten met een Servische meerderheid in het noorden van Kosovo.

De EU heeft verklaard bereid te zijn om zo nodig krachtige maatregelen te nemen en dat het negatieve gevolgen zal hebben indien de spanningen aanhouden.

Als we denken aan hefbomen van de EU, kan gedacht worden aan de visumliberalisering. De Raad en het Europees Parlement sloten op 19 april jongstleden namelijk een overeenkomst om Kosovo vrij te stellen van de visumplicht vanaf uiterlijk 1 januari 2024, na de succesvolle afronding van een dialoog over visumliberalisering. Er kan ook gedacht worden aan financiële steun van de EU aan Kosovo en Servië. Sinds 2021 heeft de EU voor 312 miljoen euro aan subsidies verstrekt aan Kosovo en Europees commissaris Várhelyi kondigde heel recent, op 25 mei, de bereidheid van de Commissie aan om een aanvullend investeringsprogramma op te zetten specifiek voor de regio in het noorden van Kosovo.

De dialoog op hoog niveau beoogt ultiem uit te monden in een juridisch bindende overeenkomst die alle openstaande kwesties aanpakt en bijdraagt tot regionale stabiliteit. Voor de Europese Raad is zo’n overeenkomst cruciaal, opdat Servië en Kosovo vooruitgang zouden kunnen boeken op hun respectievelijke Europese weg.

Mevrouw Joosen heeft het woord.

Bedankt voor uw uitgebreid antwoord, minister-president.

Het is uiteraard goed dat de EU snel en heel duidelijk reageert. Gezien het verleden van de regio is dat ook echt wel nodig: de Balkanoorlog van de jaren 90 en de Kosovo-oorlog in 1998 en 1999 liggen nog vers in ons geheugen en de gevolgen ervan zijn vandaag nog altijd voelbaar, de spanningen zijn nog steeds aanwezig. Dat is de realiteit. Als Europa het heeft over krachtige maatregelen als dat nodig zou zijn, laat ons dan hopen dat dat duidelijke standpunt ook resultaten geeft op het terrein en dat de verwachte rust tussen beide regeringen en landen kan weerkeren. Die rust is broodnodig om verdere escalatie op korte en lange termijn te vermijden.

U sprak van nieuwe gemeenteraadsverkiezingen in die vier gemeenten. Ik ben blij dat u bevestigt dat Kosovo daar ook mee heeft ingestemd. Laat ons hopen dat de Servische Kosovaren nu wel zullen deelnemen aan de verkiezingen en ze niet opnieuw zullen boycotten, zodat we tot een representatief resultaat kunnen komen.

In maart was er een mondeling akkoord tussen Servië en Kosovo over het toenaderingsplan. Blijkbaar heeft dat toch nog niet tot heel veel resultaten geleid. Ik had een bijkomende vraag naar een verdere timing om tot resultaten te komen, maar uit uw antwoord leid ik af dat er wel een aantal stappen in het vooruitzicht liggen, maar dat het heel moeilijk en precair is om daar echt uitspraken over te doen.