Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie

De heer Rzoska heeft het woord.

Minister, de TOTEM-tool (Tool to Optimise the Total Environmental impact of Materials) bestaat al enkele jaren, en is noodzakelijk om de bouwsector duurzaam en circulair te laten evolueren. Voorlopig is de tool vrijwillig. Het is belangrijk dat hij door de drie gewesten wordt erkend. TOTEM is eigenlijk een grote bibliotheek met constructie-elementen die je kunt aanpassen en vergelijken. De focus ligt hoofdzakelijk op residentiële projecten en traditionele bouwmaterialen. Dat zorgt ervoor dat industriële gebouwen, of gebouwen die voor retail worden gebruikt – die vaak in handen zijn van grote ketens – niet met de TOTEM-tool kunnen worden benaderd. Nochtans hebben net die grote ketens de middelen om hiermee bezig te zijn. Ze bezitten bovendien een stevig patrimonium.

Daarnaast zijn innoverende circulaire materialen – zoals bijvoorbeeld een droogbouwgevelsteen – nog niet terug te vinden in TOTEM. Dat zorgt er natuurlijk voor dat net de mensen en bedrijven die van innoverende en circulaire materialen gebruik willen maken, TOTEM minder snel zullen gebruiken. De basis voor de bibliotheek van TOTEM is enerzijds de generieke ecoinvent database, met Europese gemiddeldes. Anderzijds is er de Belgische EPD-databank of de databank voor milieuproductverklaringen. Dat is een goede basis, maar het is te beperkend om een innoverend en circulair ontwerp te vergelijken met klassiek bouwen.

De idee dat we verder moeten bouwen op TOTEM om tot een circulaire bouwsector te komen, lijkt mij breed gedragen. Ik denk dat de tijd rijp is om een tandje bij te steken. Zo is het gebruik van een milieu-impacttool in Nederland al verplicht sinds 2013. Met de TOTEM-tool zouden we tot een ‘M-peil’ moeten komen, zoals we nu reeds een E-peil kennen voor energie. Het gebruik van TOTEM en het introduceren van een M-peil zal in de eerste plaats tot een sensibilisering en bewustwording leiden. Het is beter om dat instrument nu reeds te introduceren dan dat pas later te doen, en er dan meteen eisen en normen aan te verbinden.

Duurzame en circulaire bouw moet ook verder gaan dan enkel de gebouwen op zich. Er moet ook breder, en dus holistisch, gekeken worden om bijvoorbeeld waterbeheer, energiebeheer, biodiversiteit, toegankelijkheid, enzovoort op te nemen in circulair en duurzaam bouwen. In Vlaanderen wordt hier de GRO-tool voor uitgewerkt tegen 2024. Over die verdere uitrol, vooral van TOTEM en de andere tools, heb ik enkele vragen.

Welke toekomst ziet u voor het instrument? Is een verdere, gefaseerde uitrol een optie?

Hoe staat u tegenover een verplicht gebruik en de invoering van een zogenaamd M-peil?

Hoe zal er tot een tool gekomen worden die holistisch naar de duurzaamheid van een gebouw kijkt, meer dan enkel de materialen, maar ook naar energie en water? Hoe ziet u de uitrol van zo’n tool?

Hoe zal erover gewaakt worden dat deze tools gebruiksvriendelijk zijn, en dus ook door kleinere spelers kunnen worden gebruikt?

Hoe ver staat u met de ontwikkeling van de GRO-tool in samenwerking met de andere gewesten?

Minister Demir heeft het woord.

De TOTEM-tool bestaat sinds 2018, en werd de afgelopen jaren steeds verder aangevuld en uitgewerkt. Op dit moment is dat een robuust instrument voor de berekening van de milieu-impact van kleinschalige gebouwen. Een uitbreiding naar de grotere gebouwen is voor de komende jaren voorzien. We bekijken hoe we dat kunnen uitbreiden. Wellicht zal dat in functie van de lopende Europese herziening van de Energy Performance of Buildings Directive (EPBD) zijn. Ik denk dat de finale goedkeuring van die Europese herziening eind dit jaar zal zijn. Het is alvast mijn bedoeling om de verdere ontwikkeling en uitrol van TOTEM daarop af te stemmen.

Het beleidsprogramma ‘Op weg naar circulair bouwen’ streeft ernaar om tegen 2030 voor elk bouwwerk onder een maximaal materiaalpeil te scoren. Bij voorkeur is dat geïntegreerd in de globale milieu-impactscore. In overleg met de sector en het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) willen we daarom nagaan of we voor renovaties en nieuwbouw die vergunningsplichtig zijn een M-peil kunnen invoeren. Dat zou betekenen dat daar een bovengrens van toepassing is via TOTEM en de berekende milieu-impact. Momenteel loopt er bij de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) een voorbereidend onderzoek om de invoer van het M-peil verder te onderbouwen, en de waarden van het M-peil vast te stellen. De komende jaren wordt het verder onderbouwd, en ook een onderzoek en afstemming met de sector zit er de komende maanden in.

Het streven naar een holistische aanpak lijkt mij logisch. Het zit ook in de actie in het beleidsplan vervat. De TOTEM-tool heeft als voornaamste focus het doorrekenen van de milieu-impact van de materialen in een gebouw, maar het neemt ook de milieu-impact die te wijten is aan het energieverbruik van het gebouw mee. Dat kan ook op een eenvoudige manier berekend worden op basis van de output uit de EPB-tool (energieprestatie en binnenklimaat) van het VEKA. Met de verwachte goedkeuring van de EPBD eind dit jaar, zal er nog sterker worden ingezet op de uitwisseling tussen EPB en TOTEM. Hoe dat concreet in zijn werk zal gaan, wordt dus nader bekeken bij de betrokken administraties van het VEKA en de OVAM. Zij zullen een voorstel maken.

Om zoveel mogelijk kleine spelers te bereiken, is de TOTEM-tool voor iedereen gratis toegankelijk. Er worden gratis onlinebasisopleidingen aangeboden. Vanaf 2024 zullen er geregeld gratis verdiepende opleidingen aangeboden worden. Tweemaal per jaar wordt de sector geïnformeerd over de stand van zaken en de geplande evoluties van het instrument. De laatste update van de tool was in maart 2023 en omvat aanpassingen die de gebruiksvriendelijkheid nog meer verhogen. In de toekomstige ontwikkelingen staat gebruiksvriendelijkheid steeds centraal, zodat iedereen de tool kan gebruiken.

De heer Rzoska heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw antwoord. Ik kijk uit naar het voorbereidende werk van de OVAM en het VEKA. Kunt u de termijn aangeven waarin ze aan het werk zijn? Zal dat deze legislatuur nog komen of eerder in de volgende?

Minister Demir heeft het woord.

Het liefst nog deze legislatuur. We bekijken de Europese herziening. We gaan daar eind dit jaar zekerheid over hebben. Ondertussen zijn de administraties bezig. Ik hoop dat we dat samen kunnen houden en dat het voor deze legislatuur is.