Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme
Verslag
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Minister-president, tijdens uw missie naar Litouwen in het voorjaar van 2022 had u een onderhoud met de Wit-Russische opposante Tichanovskaja. Deze Wit-Russische oppositieleidster verblijft samen met haar kinderen – niet met haar echtgenoot want die zit in de gevangenis in Wit-Rusland – in ballingschap in Litouwen waar ze haar verzet tegen Loekasjenko verderzet. Haar man werd eerder tot achttien jaar cel veroordeeld.
U beloofde toen te kijken op welke manier de Vlaamse Regering de Wit-Russische oppositie kan ondersteunen. Een kantoor in de nabijheid van de Europese instellingen en het NAVO-kwartier bleek een belangrijk element.
De Vlaamse Regering stelt nu een kantoor in het centrum van Brussel ter beschikking. Half oktober 2022 werden de sleutels overhandigd aan de Wit-Russische oppositie. Eerder maakte de Vlaamse Regering ook al financiële steun voor de Wit-Russische burgerbeweging vrij.
Kunt u het onderhoud met mevrouw Tichanovskaja alsook de steun aan de Wit-Russische oppositie toelichten? Wat zijn hun ambities hier? Onder welk statuut zullen zij als opposanten hier kunnen werken?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Mijnheer Vanlouwe, ik breng graag mijn antwoord op uw vraag om uitleg van 31 mei 2022 in herinnering. Ik heb toen uitgebreid verteld over mijn ontmoeting met mevrouw Svetlana Tichanovskaja tijdens mijn zending naar Litouwen in mei 2022.
Ik was enorm getroffen door haar aangrijpende verhaal. Haar echtgenoot, de bekende videoblogger Sergej Tichanovski, stelde zich kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2020 in Wit-Rusland, maar belandde in de aanloop naar deze verkiezingen in de gevangenis. Hij werd nadien veroordeeld tot maar liefst achttien jaar cel wegens het aanzetten tot rellen. Ook andere oppositieleden kregen zware celstraffen.
Als reactie stelde zijn echtgenote Svetlana zich in zijn plaats presidentskandidaat. Enkel door verkiezingsfraude kon Aleksandr Loekasjenko aan het roer blijven. Uit angst voor haar veiligheid vluchtte Svetlana Tichanovskaja met haar kinderen naar de naburige Litouwse hoofdstad Vilnius. De Litouwse regering erkende haar als echte president van Wit-Rusland. In Vilnius kan zij rekenen op kantoorruimte en wordt ze de klok rond beveiligd door een Litouwse lijfwacht. Door die faciliteiten is zij in de mogelijkheid om diplomaten en regeringsleiders uit de hele wereld te ontvangen. Zij beschikt eveneens over een kabinet van adviseurs. Het gaat om enkele voormalige politici en diplomaten.
Ik ga niet herhalen wat ik tijdens onze commissievergadering van mei 2022 al vertelde, maar mevrouw Tichanovskaja vindt het belangrijk dat de Vlaamse bevolking een onderscheid maakt tussen het Wit-Russische regime enerzijds en de Wit-Russische bevolking en haar houding tegenover de oorlog in Oekraïne anderzijds. Daar waar de Russische bevolking volgens haar veelal achter de invasie staat, is dat in Wit-Rusland helemaal niet het geval. Zij hoopte toen vurig dat de Vlaamse bevolking dat onderscheid zou inzien.
De jongste twee jaar hebben duizenden opposanten Wit-Rusland verlaten en is Vilnius een echte hub geworden voor de Wit-Russische oppositie. Daarenboven vechten twee bataljons Wit-Russen mee met het Oekraïense leger tegen de Russische bezetters.
Tichanovskaja zelf kwam aan het hoofd van een brede coördinatieraad voor de democratische oppositie die zich omvormde tot een schaduwregering. De oppositie krijgt in Litouwen, maar ook in Polen, hulp van een reeks ngo’s die werden opgericht of worden verdergezet door ballingen.
Ik heb in het verleden beslist om twee van hen financiële steun te geven. Voor Public Legal Aid werd in 2018 17.640 euro voorzien en voor 2020 52.920 euro. Dit centrum verleent gratis juridische bijstand aan burgers en monitort de naleving van de mensenrechten door de overheid in Wit-Rusland. Public Legal Aid is een onderdeel van VIASNA, het Wit-Russische Mensenrechtencentrum waarvan oprichter Ales Bialiatski onlangs de Nobelprijs voor de Vrede kreeg.
Daarnaast kreeg het International Strategic Action Network for Security 50.000 euro steun in 2021 en we legden eveneens 50.000 euro vast voor 2022. Het betreft een netwerk van internationale experten ter ondersteuning van de democratie, de rechtsstaat en de soevereiniteit. Deze organisatie is nauw verbonden met de Wit-Russische oppositie en speelt een rol in de democratische transitie van Wit-Rusland. Dat gebeurt onder meer door de wandaden van het regime bekend te maken en door bewustzijn te creëren bij de internationale gemeenschap.
Bij mijn bezoek in mei 2022 vernam ik dat de democratische oppositie een grote nood heeft aan kantoorruimte in Brussel, dichtbij de NAVO en de Europese instellingen. Ik heb die belofte gehonoreerd door mevrouw Tichanovskaja op 12 oktober 2022 de sleutels van een leegstaande, maar opgefriste ruimte van de Vlaamse overheid in Brussel te geven. Zij zegt dat dit een belangrijke stap is in de strijd voor vrijheid in haar land. De heer Vladimir Astapenka zal hier permanent verblijven als vertegenwoordiger van het Wit-Russische schaduwkabinet.
Ik ben zeer verheugd dat Vlaanderen hier faciliterend kan optreden en samen met de Wit-Russische democratische krachten kan ijveren voor meer vrijheid in een land dat hopelijk ooit tot de Europese democratische ruimte kan behoren. Ik vond het ook plezierig om te horen dat ze zei dat ze dat in internationale diplomatie nog nooit had meegemaakt dat ze in mei een vraag stelde, en al in oktober de sleutels overhandigd kreeg.
U vroeg ook onder welk statuut de opposanten van het Wit-Russische regime hier zullen werken. Zoals u weet gaat het federale niveau, meer bepaald de FOD Buitenlandse Zaken, over de afgifte van diplomatieke accreditaties.
Ik heb deze kwestie ook opgenomen met het federale niveau en ik heb vernomen dat de gesprekken tussen de Wit-Russische delegatie en de bevoegde diensten momenteel lopende zijn. In Litouwen kunnen zij rekenen op een specifiek diplomatiek statuut, het zou natuurlijk ook een teken van erkenning zijn, mocht dat hier ook mogelijk zijn. Maar dat is een vraag die beter aan de bevoegde federale diensten kan worden gesteld.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Dank u wel, minister-president, voor uw antwoord. We hebben als commissie vorige maand Litouwen bezocht, en we konden daar inderdaad vaststellen dat politici, maar ook de bevolking bijzonder nauw begaan zijn met niet alleen de oorlog in Oekraïne, de vluchtelingen uit Oekraïne, maar ook met de situatie in Wit-Rusland. Als ik het goed heb, ligt de Litouwse hoofdstad Vilnius op amper 30, 40 kilometer van de grens met Wit-Rusland. Het is zo dat de bevolking ook de nodige solidariteit toont met de bevolking in Wit-Rusland, en meer bepaald met het Wit-Russisch verzet tegen het regime.
Ik denk dan ook dat het een bijzonder goede zaak is dat u die kantoorruimte hebt toegekend aan de oppositie uit Wit-Rusland, en dat er tegelijkertijd ook financiële steun is voor die democratische oppositie tegen het regime. Ik hoop dan ook dat, zoals u zegt, zij daadwerkelijk kunnen werken onder een diplomatiek statuut. Het is een vorm van erkenning, zoals Litouwen dat ook gedaan heeft. We zullen zien of we daar op het federale niveau de nodige druk kunnen zetten om dat diplomatiek statuut aan de vertegenwoordigers van de Wit-Russische oppositie te geven.
Mevrouw Brouwers heeft het woord.
Het is een interessante vraag. We hebben onlangs een Wit-Russische delegatie ontvangen met onze commissie. Dat was onder de middag, niet in een officiële vergadering. Het was informeel, maar ze waren zeer tevreden over die hulp die Vlaanderen aan hen geeft. Hebben wij los daarvan, als we het objectief bekijken, dergelijke vragen ook al gehad van andere oppositiegroepen in de wereld? Ik zeg maar iets: de Iraanse oppositie, of Tibetanen, de Rwandese oppositie … Misschien hebben ze de vraag nooit gesteld. Maar is er ergens zo’n criterium om zo’n gebouw toe te wijzen?
Hoeveel kost dat nu? Ik neem aan dat we dat gebouw hadden, dat het nu niets opbracht en dat dat nu op zich geen grote kosten zijn. Maar ik neem aan dat zij alle kosten rond bijvoorbeeld internet, energie, telefonie … zelf betalen, dat we enkel casco een gebouw ter beschikking hebben gesteld dat toch leegstond. Misschien dat er al een keuken in was, dat neem ik nu ook wel aan. Maar ik heb toch wel wat vragen over de kosten, en over hoe we dat bijvoorbeeld in een begroting zullen kunnen terugvinden. Waar staat dat ergens onder? Daar is niet veel reglementering rond. Misschien kunt u nog eventjes duiden hoe we dat reglementair kunnen zien, los van het feit dat we dat echt wel steunen, en het goed vinden dat er ook zo snel is beslist, want dat gebeurt waarschijnlijk niet elke dag in diplomatieke middens.
De heer Tommelein heeft het woord.
Sinds de beschamende verkiezingen van 2020 is het onrustig in Wit-Rusland, met protesten die hardhandig werden neergeslagen. Wij hebben dat altijd duidelijk veroordeeld. Het is goed dat u met de Vlaamse Regering die Wit-Russische oppositie ondersteunt, door haar contacten met de Europese instellingen te faciliteren, onder andere door het ter beschikking stellen van kantoorruimte.
Ondertussen is de aandacht van de internationale gemeenschap verschoven naar het zuidelijke buurland Oekraïne, om de alom bekende redenen. Van tijd tot tijd lezen we dat Poetin zijn Wit-Russische ambtscollega probeert te verleiden om ook aan de oorlog deel te nemen in Oekraïne. Die laatste zou hier echter terughoudend willen optreden om de oppositie geen extra munitie te geven. Hoe schat u de situatie in, en hebt u daarover contacten gehad met mevrouw Tichanovskaja?
De heer Deckmyn heeft het woord.
Minister-president, we moeten het onderscheid kunnen maken tussen de houding van de Wit-Russische regering en die van de Wit-Russische bevolking in deze zaak. Het is voor iedereen duidelijk dat de Wit-Russische bevolking de Russische oorlog en agressie in Oekraïne niet steunt. We hebben dat niet alleen geleerd uit ons bezoek aan Litouwen met deze commissie, maar ook uit de ontvangst van een delegatie van de oppositie van Wit-Rusland, hier in dit huis. In die zin kan men de ondersteuning van de oppositie uit Wit-Rusland een goed en democratisch gelegitimeerd initiatief noemen.
Maar ik had toch ook de vraag naar de kosten die ermee gepaard gaan, en of er eventueel nog andere bijbehorende initiatieven zijn gepland.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Zeer kort, mevrouw Brouwers. Er bestaan geen criteria, en ik wil daar ook geen criteria rond maken. Ik vind gewoon dat, als we zo’n vraag krijgen, we dat ‘case by case’ moeten beoordelen, en de opportuniteitsvraag moeten afwegen. Het gaat hier om een Europees land. Het minste wat je kunt zeggen is dat daar de democratie een ver-van-mijn-bedshow is. In die zin dacht ik dat het aangewezen was om op die kleine vraag in te gaan.
Het is duidelijk dat de operationele kosten – telefoon, verwarming, alle dingen – voor hun rekening zijn. Het is een gebouw dat eigendom is van Vlaanderen en gerund wordt door het Facilitair Bedrijf. Dus dat zit allemaal al in de begroting van het Facilitair Bedrijf. We hebben het niet casco opgeleverd. Het is een instapklaar kantoorgebouw. We hebben dat nog helemaal opgeschilderd. Dat zijn kosten voor het Facilitair Bedrijf. Maar de operationele kosten zijn natuurlijk voor de Wit-Russen. Dat was ook geen enkel probleem.
Mijnheer Tommelein, hoe ik daarnaar kijk … Ja, gelukkig stapt het regime van Wit-Rusland niet mee in het gewapend conflict. Maar ik beschouw het regime in Wit-Rusland vandaag als hetzelfde als Rusland. De oppositie spreekt er ook zo over. Eigenlijk is Loekasjenko helemaal een vazal van Poetin, en is dat de zoveelste provincie van Rusland. Theoretisch zitten ze niet in het conflict, politiek zitten ze daar wel in natuurlijk.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Heel kort, minister-president: ik denk dat het een goede zaak is dat die steun gegeven wordt aan die oppositie. We zien dat er in Wit-Rusland alvast een georganiseerde oppositie is, en verzet tegen het regime van Loekasjenko. Het is een goede zaak dat de Vlaamse Regering dat signaal geeft aan de bevolking, aan de Wit-Russische oppositie, waarbij het duidelijk is dat Loekasjenko niet gedragen wordt door minstens een groot deel van zijn bevolking.
De vraag om uitleg is afgehandeld.