Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Vraag om uitleg over de opheffing van de schorsing van de PFAS-productie door 3M in Zwijndrecht
Verslag
De heer Anaf heeft het woord.
Ik schets kort de geschiedenis, die we allemaal kennen. In oktober 2021 besliste de Omgevingsinspectie dat 3M in Zwijndrecht alle productieprocessen waarbij PFAS-stoffen worden uitgestoten, moest stopzetten. Ongeveer een derde van de activiteiten van 3M in Zwijndrecht werden stilgelegd. Die veiligheidsmaatregel werd opgelegd omdat 3M onvoldoende informatie verschafte over zijn PFAS-productie en het gevaar voor extra vervuiling in het milieu. We hebben dat in de PFOS-commissie uitentreuren vastgesteld, net als de administratie en de minister. De betrokken productieprocessen tijdelijk stilleggen was volgens de Omgevingsinspectie ook de enige manier om zeker te zijn dat de blootstellingsrisico’s voor de omwonenden niet verder toenemen. De beslissing kwam er namelijk ook nadat uit een bloedonderzoek bleek dat honderden omwonenden van de fabriek te veel PFOS in hun bloed hebben. 3M tekende beroep tegen de beslissing aan bij de Raad van State, maar dat werd begin november afgewezen.
Vorige week verscheen er een interview met het internationale persagentschap Bloomberg waar Rebecca Teeters, vicepresident van 3M, verklaarde dat 3M de PFAS-productie op de site in Zwijndrecht deze zomer nog wil hervatten. Teeters ontkende nogmaals dat het bedrijf belangrijke informatie over zijn activiteiten zou achterhouden voor de Vlaamse overheid. Tot daar is er niets nieuws onder de zon. We vielen niet van onze stoel door zo’n statement. Ik diende op dat moment mijn vragen in. De journaliste van Bloomberg, met wie ik een paar maanden geleden tijdens de PFOS-commissie al een interview had voor meer achtergrondinformatie, nam daarna contact met me op. De journaliste vroeg me of het klopte dat de hele productie opnieuw opgestart is zoals 3M heeft verklaard.
Ik moet zeggen dat ik daar enorm van schrok. Hoe is het mogelijk dat we gewoon terug naar de normale situatie zouden gaan? Ik heb ondertussen begrepen dat dat nog niet het geval is. Er is weliswaar toestemming om de procedure te starten om een deel van de productie terug op te starten, maar het betreft vooral een statement van 3M richting de aandeelhouders. Het is heel opvallend dat de consternatie in Vlaanderen over PFOS en 3M haar blijkbaar heel weinig kan schelen, maar wanneer er een artikel in een internationaal persagentschap verschijnt, moet er binnen twee uur worden gereageerd met een statement voor de aandeelhouders. Dat is tekenend voor de houding van 3M in dit dossier.
Ik heb een aantal evidente vragen. Kunt u de beslissing over de heropstart van 3M toelichten? Over welke processen gaat het dan juist? Is er voldoende aangetoond dat er geen nieuwe impact op de omgeving is? Wat is de status van de andere processen? Is er daarvan vastgesteld dat ze nog altijd een negatieve impact hebben of is er niet gevraagd om die te heropstarten?
Hoe ziet u de heropstart van het PFAS-gerelateerde productieproces? Is dat volgens u realistisch? Binnen welke termijn moet dat gebeuren en welke procedure moet er daarvoor worden gevolgd?
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Begin maart vroeg ik u naar een stand van zaken van de lopende procedures ten aanzien van 3M. U antwoordde dat meer dan honderd productieprocessen met PFAS-emissies voorlopig niet meer opgestart mogen worden in kader van de veiligheidsmaatregel opgelegd door uw administratie.
Vorige week bracht het Amerikaanse persagentschap Bloomberg het nieuws dat 3M de toestemming kreeg om de procedure te beginnen voor een heropstart van de productie in Zwijndrecht. In de pers bevestigde u dat. Enkele dagen later kregen we het ontheffingsbesluit te zien. Minister, dat roept veel vragen op. De reactie van 3M naar een business as usal stelt mij niet gerust. Ook het ontheffingsbesluit roept veel vragen op.
Er was bovendien op 1 juni een infovergadering voor de bewoners en daar is met geen woord gerept over de op komst zijnde ontheffing. Dat maakt de buurtbewoners en actiegroepen ongerust. Het vertrouwen richting 3M en de overheid is al precair, maar als er op een infovergadering geen woord wordt gerept over de op komst zijnde ontheffing, dan lijkt dat een moeilijke zaak te zijn. Ik heb daarover een aantal vragen.
In maart sprak u nog van de schorsing van meer dan honderd productieprocessen met PFAS-emissies. Hoeveel zijn er vandaag als 'veilig' verklaard? Welke PFAS-stoffen zullen worden heropgestart in welke toepassingen? Hoe zal worden voorkomen dat die stoffen terug te vinden zijn in luchtmetingen, in gesaneerde tuinen of in het bloed van de omwonenden?
Welke meetmethodes zijn er transparant en permanent beschikbaar voor de schouwemissies aan de schouw zelf? Is de tijdelijke RO-installatie (Reverse Osmosis) performant genoeg? Kan dat aangetoond worden?
Sinds 2018 realiseerde 3M uitbreidingen om zijn productie te verhogen. Een spooruitbreiding om meer wagons met waterstoffluoride (HF) te stallen is nog in aanvraag. Die was bevroren naar aanleiding van de PFAS-productiestop. Zullen voor de gedeeltelijke heropstart meer HF-wagons nodig zijn , waardoor het sevesorisico zal toenemen? Is dat bekeken? Welk maatregelen neemt u om de bewoners kilometers rond de fabriek te beschermen tegen een mogelijke ramp?
De buurtbewoners leven met allerhande vragen over die heropstart. Komt er een toelichting voor de omwonenden? Artikel 2 in het ontheffingsbesluit zegt dat elk proces van PFAS waarvan kan worden aangetoond dat de emissies naar de omgeving aanvaardbaar zijn, voortgezet of opnieuw opgestart kan worden. Hoe rijmt u dat met de huidige omgevingsvervuiling? Het bad zit vol, is altijd al gezegd. Wat kan er dan nog bij? Waarom worden emissies nog toegestaan van stoffen die onafbreekbaar en schadelijk zijn voor de gezondheid?
De meetresultaten zullen publiek beschikbaar moeten zijn, staat in het besluit. Op welke wijze zal dat gebeuren? Is dat via de website waar alle info over PFAS te vinden is?
Hoever staat u met de lopende procedures ten aanzien van 3M? Welke maatregelen hebt u ondertussen nog genomen?
Minister Demir heeft het woord.
Vooreerst is er geen business as usual. Er liggen nog altijd 93 productieprocessen stil. Zoals jullie weten, is een veiligheidsmaatregel erop gericht de veiligheid voor mens en omgeving te vrijwaren, niet om een bedrijf voor altijd te sluiten.
Dat gezegd zijnde, heeft de Omgevingsinspectie op 29 oktober 2021 alle productieprocessen met PFAS-emissies moeten stilleggen tot zij informatie kreeg en kon garanderen dat die productieprocessen geen onaanvaardbaar risico voor mens en milieu meebrachten. Dat gebrek aan een onaanvaardbaar risico moet 3M bewijzen door alle emissies van ieder productieproces in kaart te brengen aan de hand van emissiemetingen die worden geverifieerd door een extern labo. Vervolgens moet een extern deskundige op basis van die resultaten een toxicologische risicobeoordeling van die emissies uitvoeren, uiteraard rekening houdend met de al aanwezige impact van PFAS in mens en milieu in de omgeving van 3M. Van iedere risicobeoordeling moet ten slotte een rapport worden opgesteld. De beoordeling van de impact van PFAS-emissies op mens en gezondheid moet met andere woorden altijd rekening houden met de specifieke verontreinigingssituatie in Zwijndrecht. Die beoordeling gebeurt trouwens ook altijd door een onafhankelijk deskundige.
Bovendien is het een gezamenlijke veiligheidsmaatregel van mijn eigen Omgevingsinspectie en de diensten van collega Crevits. Een productieproces kan derhalve alleen opnieuw worden opgestart na goedkeuring van zowel de Omgevingsinspectie als het Agentschap Zorg en Gezondheid (AZG), en zoals gezegd alleen als duidelijk blijkt dat het risico voor mens en milieu aanvaardbaar is. Dit is ook zo geformuleerd in de veiligheidsmaatregel van 29 oktober 2021. Het toezicht op deze volledige procedure gebeurt in samenwerking tussen de Omgevingsinspectie, de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en het Agentschap Zorg en Gezondheid, en waar nodig ondersteund door de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) of externe deskundigen.
De PFAS-productieprocessen zijn vandaag slechts gedeeltelijk herstart, zoals ik heb gezegd zijn er 93 nog altijd dicht. Dat is het grote deel. Een volledige herstart lijkt voor deze zomer onhaalbaar. Op dit moment zijn er voor een aantal productieprocessen nog emissiemetingen aan de gang. De opstart van een productieproces bij wijze van test om het uitvoeren van een emissiemeting mogelijk te maken, wordt door het bedrijf 3M telkens gemeld aan de Omgevingsinspectie. Wekelijks worden de cijfers van 3M geëvalueerd met de Omgevingsinspectie, de Vlaamse Milieumaatschappij en het Agentschap Zorg en Gezondheid.
Sinds de veiligheidsmaatregel is genomen, zijn er twee sets van productieprocessen herstart. De vrijgave van het eerste productieproces gebeurde op 18 februari dit jaar. Dit betrof een zeer beperkte productie op laboschaal zonder PFAS-emissies.
Het tweede productieproces is op 9 juni vrijgegeven. Dit betreft een productieproces … Meer concreet heeft het bedrijf 3M op 7 juni de toelating gevraagd tot opheffing van de veiligheidsmaatregel van 29 oktober 2021 voor het fluorelastomeerproces. Het betreft de productie van eindproducten die op specifieke machines, iMix en Mill genaamd, worden geproduceerd. Het betreft 55 eindproducten die nominatief in paragraaf 2 van artikel 1 van het opheffingsbesluit zijn vermeld. Deze elastomeren of rubbers vinden hun toepassing onder andere in de auto-industrie in hittebestendige dichtingen. Voorafgaand aan de goedkeuring is door een extern deskundige een risicobeoordeling opgesteld waarbij de emissie van PFAS als aanvaardbaar laag werd ingeschat.
3M heeft echter allesbehalve een blanco check gekregen. De vrijgave ervan werd uitdrukkelijk goedgekeurd onder strikte voorwaarden. Deze voorwaarden zijn onder meer de volgende: ten eerste is er een verplichte immissiemonitoring. Daarnaast wordt om de twee dagen een sample genomen om te zien of de zuiveringsmaatregelen goed werken. Eenmaal per week zal een extern labo emissies van 3M meten en deze metingen worden wekelijks ter beschikking gesteld van het Agentschap Zorg en Gezondheid, de Vlaamse Milieumaatschappij en de Omgevingsinspectie. Er is blijvend onderzoek van die welbepaalde productieprocessen op de toestand van het grondwater, en 3M moet een plan opstellen en constant evalueren om diffuse emissies van PFAS zoveel als mogelijk te voorkomen. 3M moet haar activiteiten ook blijvend revalueren in het licht van bijvoorbeeld het beschrijvend bodemonderzoek (BBO) en bloedanalyses. Daartoe moet de onafhankelijke milieudeskundige zijn rapporten blijvend evalueren.
Wat de schouwemissies betreft, moeten door het bedrijf 3M alle meetresultaten, zoals in voorwaarde 5 van het opheffingsbesluit wordt gesteld, op wekelijkse basis ter beschikking worden gesteld van de Omgevingsinspectie, de Vlaamse Milieumaatschappij en het Agentschap Zorg en Gezondheid. Dit betreft zowel de emissiemetingen aan de schouw als de immissiemetingen van depositie en fijn stof in de omgeving van de 3M-fabriek. Ook de meetmethodes zijn expliciet vermeld in de voorwaarden van het opheffingsbesluit.
Op aansturen van de omgevingsinspectie heeft 3M ook ingezet op maatregelen die emissies beperken, zoals filtratie, omgekeerde osmose en naverbranding. Dit heeft ertoe geleid dat de expertopinie toeliet te concluderen dat de PFAS-emissie aanvaardbaar is en er met andere woorden is voldaan aan de voorwaarde tot opheffing van de veiligheidsmaatregel. Let wel, deze conclusie kan steeds worden teruggedraaid als uit emissiemetingen blijkt dat de expertopinies worden tegengesproken. Ook zal bij de heropstart van volgende productieprocessen worden nagegaan of toenemende emissies er niet toe leiden dat de cumulatie van de verschillende productieprocessen tot een onaanvaardbaar risico leidt. Ook de cumulatie is dus van groot belang.
Gelet op de nodige tijd om een onderbouwd rapport op te stellen van de twee reeds goedgekeurde processen, lijkt het onwaarschijnlijk dat het bedrijf 3M die processen al deze zomer kan opstarten.
Om de goede werking van de waterzuiveringsinstallatie te monitoren, werd aan het bedrijf 3M opgelegd om minimum twee keer per week een staal van het afvalwater, zowel voor als na de verschillende zuiveringsstappen, te nemen en te laten analyseren op alle PFAS-parameters waarvan op basis van proceskennis gesteld kan worden dat ze in het afvalwater kunnen voorkomen. Dit werd opgelegd in het ministerieel besluit (MB) van 3 maart en recent ook overgenomen in het omgevingsvergunningenbesluit van de deputatie van 19 mei. Het bedrijf 3M bezorgt deze resultaten wekelijks aan de inspectie. De resultaten tonen aan dat de bijkomende zuivering momenteel goed presteert. Daarbij moet er uiteraard wel rekening mee worden gehouden dat er de afgelopen maanden alleen PFAS afkomstig van het bodemsaneringsproject in de waterzuivering is verwerkt.
Alle PFAS die bij naam zijn genoemd in de voorwaarden van de omgevingsvergunning, voldoen dus momenteel aan de lozingsnormen. Voor de PFAS die niet zijn genormeerd omdat ze niet in het ontwerp van compendium voor de monsterneming, meting en analyse van het water, het zogenaamde WAC, zijn opgenomen, maar waarvan met een weliswaar nog niet gevalideerde meetmethode toch concentraties boven de bepalingsgrens worden vastgesteld, zal het bedrijf 3M de gebruikte meetmethode ter validering voorleggen aan VITO. Vervolgens zal een risicobeoordeling worden uitgevoerd om te bepalen of de lozing van deze PFAS kan worden vermeden door per productieproces te bekijken of bijkomende zuiveringsmaatregelen mogelijk zijn en/of een onderbouwde lozingsnorm aan te vragen.
Algemene informatie voor de bevolking over de heropstart van de productie zal worden gedeeld via de PFAS-website. Daarnaast kan het opheffingsbesluit ook worden opgevraagd bij de Omgevingsinspectie in het kader van openbaar onderzoek. Ik wens nogmaals te benadrukken dat de heropstart van de productie bij 3M een zeer beperkt deel betreft. 93 productieprocessen liggen vandaag nog altijd stil. Bij het inschatten van de risico’s in het veiligheidsrapport is uitgegaan van een aantal specifieke aannames en veronderstellingen. De noodplanning waarnaar in de vraagstelling wordt verwezen, is een federale bevoegdheid. Dat moet dus worden gevraagd bij Binnenlandse Zaken. Voor het overige kan ik melden dat 3M op 1 juli 2022 de eerste fase van het bodemsaneringsproject zal indienen voor de zone die het dichtst bij de fabriek ligt. 3M had hiertoe al 150 miljoen euro beloofd, maar, zoals ik eerder zei, als we verder gaan dan die eerste fase, dan zal het een veelvoud van die 150 miljoen euro moeten zijn. Hiertoe zijn wij nog aan het onderhandelen met 3M.
De heer Anaf heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord. Ik heb dan toch wel sterk de indruk dat het vooral spierballengerol was van 3M richting aandeelhouders of potentiële aandeelhouders. Het is op zich een goede zaak dat het minder ernstig is dan zij voorspiegelden. Ik denk dat het vooral voor de omwonenden wel een belangrijke stap was toen een stuk van die productie werd stilgelegd om er minstens voor te zorgen dat er niet nog meer vervuiling in de omgeving zou kunnen plaatsvinden. Ik denk dat we er ook alles aan moeten doen om minstens dat te voorkomen. Mijn vertrouwen dat 3M op een fatsoenlijke manier aan bedrijfsvoering doet, is echt nihil. Dat zal wel een gevoel zijn dat hier redelijk breed wordt gedeeld. Dan moet er dus naar de overheid worden gekeken. In de onderzoekscommissie is duidelijk gebleken dat daar in het verleden ook niet altijd een even goede opvolging was. Het lijkt me dus belangrijk dat we ook hier in het parlement vragen blijven stellen om ervoor te zorgen dat dat in de toekomst wel beter gebeurt.
Ik heb nog een bijkomende vraag. Uw antwoord was redelijk gedetailleerd, en het zou kunnen dat ik het heb gemist, maar indertijd was er sprake van ongeveer een derde van de productie die werd stilgelegd. Hebt u er nu een zicht op hoeveel er nu procentueel opnieuw is opgestart? Is het nu nog steeds ongeveer een derde van de productie die stilligt, of is dat ondertussen significant minder? Ik kan immers natuurlijk moeilijk inschatten of de productieprocessen die ondertussen zijn vrijgegeven, grote hoeveelheden betreffen of niet. Ik weet niet of u daar meteen een zicht op hebt.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord. Als ik het goed heb begrepen, heb u aangegeven dat er al op 18 februari een eerste productielijn is heropgestart, en op 9 juni een tweede. De bewoners waren op 1 juni nog altijd in de veronderstelling dat die productie stillag. Het lijkt me niet echt een blijk van vertrouwen dat daar niet open over is gecommuniceerd. Dit is al een zeer moeilijke situatie. De omwonenden in Zwijndrecht zijn dermate wantrouwig geworden door alles wat zij de afgelopen jaren hebben meegemaakt. Als dan blijkt dat er al op 18 februari een productieproces is heropgestart, hoe klein dat proces ook zou kunnen zijn, en er dus al een ontheffing is gegeven, dan lijkt het me toch wel belangrijk om daar open en transparant over te communiceren en daar ook de nodige uitleg bij te geven, want dit voedt het wantrouwen alleen maar. Minister, ik vraag u dus absoluut om dat bij elke stap in het vervolgproces zorgvuldig te doen.
Mijn tweede vraag gaat over de bijkomende aanvraag voor een spooruitbreiding voor die wagons om waterstoffluoride aan te voeren. De productie wordt nu geleidelijk aan weer opgestart. Dat betekent dat die basisgrondstof nodig zal zijn. Het was de bedoeling om nog meer te gaan produceren, waarvoor men dus nog meer grondstof nodig heeft. Men heeft daar een omgevingsvergunning voor nodig. Uiteraard is de sevesoregelgeving federaal, maar het is niet de federale overheid die die omgevingsvergunning moet verstrekken. Hebt u daar meer informatie over? Het is uiteraard de deputatie die een vergunning zou geven, maar als daar een uitspraak over moet worden gedaan, zult u daar dan vlot op ingaan of niet? Ook over dat proces zijn de omwonenden immers zeer ongerust. Ze vrezen namelijk dat er door de aanwezigheid van die grote hoeveelheden waterstoffluoride, dat zeer explosief is, veel grotere risico’s zijn op dat terrein dan oorspronkelijk was geweten. Als men nu naar een uitbreiding gaat, dan wordt dat risico alleen maar groter.
Het lijkt me dus toch wel belangrijk dat de link wordt gemaakt tussen het heropstarten van die productie van PFAS en de aanvoer van explosieve grondstoffen. Hebt u een standpunt daarover? Wordt daarnaar gekeken, en hoe wordt daarnaar gekeken? Hoe wordt die verbinding gemaakt? Het lijkt me immers zeer belangrijk om dat ook meteen mee te nemen, ongeacht wie precies bevoegd is daarvoor.
Minister Demir heeft het woord.
Collega Anaf, op dit moment ligt ongeveer een vierde stil.
Collega Schauvliege, ik vind dat u een punt hebt. 3M is snel naar Bloomberg gegaan, misschien bewust. Op 9 juni heeft Handhaving dat mondeling meegedeeld aan 3M. Dat had ons zelfs nog niet bereikt. Zij hebben heel snel gecommuniceerd, waarschijnlijk met reden, maar ik blijf er inderdaad bij dat de bevolking en de mensen daar in de buurt goed moeten worden geïnformeerd. Ik zal dat ook meenemen in de onderhandelingen die wij op dit moment voeren met 3M. Dat zal ook een belangrijk onderdeel moeten zijn. Ik kan nu nog niet gedetailleerd ingaan op de procedure die nu loopt, maar ik zal uw opmerkingen sowieso wel meenemen.
De heer Anaf heeft het woord.
Ik wil de oproep van collega Schauvliege bijtreden. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Ik denk dat het vertrouwen van de mensen in de omgeving in Zwijndrecht volledig weg is en dat dat stap voor stap zal moeten worden heropgebouwd. Dan is het inderdaad wel belangrijk dat zij op de hoogte worden gehouden van alle stappen die gebeuren, want anders zal daar heel snel opnieuw een wantrouwen ontstaan over zaken die achter de rug zouden gebeuren.
Voor het overige zal het zaak zijn om dit heel nauwgezet te blijven volgen met de diverse administraties die betrokken zijn.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Collega’s, ik denk dat de getuigenissen van 3M in de PFOS-commissie bij ons allemaal nog heel vers in het geheugen liggen. We waren allemaal verbolgen door de arrogantie van het bedrijf, en het gebrek aan zorg voor de omwonenden, voor hun werknemers en voor de omgeving. Ik denk dus dat we in deze kwestie niet voorzichtig genoeg kunnen zijn, dat we echt zeer wantrouwig moeten zijn ten aanzien van dat bedrijf en dat we er met zijn allen over moeten waken dat dit echt een andere kant opgaat. In dezen zijn de buurtbewoners ook een zeer essentiële schakel. We hebben hun vertrouwen nodig. Zij zijn ook onze ogen en oren als het gaat over wat daar allemaal gebeurt. Zij worden rechtstreeks geconfronteerd met het nalatige gedrag van 3M. Het lijkt me dus superbelangrijk om hen mee te nemen, om met hen samen te werken en samen met hen naar oplossingen te zoeken, en hun ook alle informatie ter beschikking te stellen die nodig is om dat traject mee af te leggen. Ik doe dus een oproep om dat zeker te doen en dat alles in alle transparantie te laten verlopen.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.