Verslag vergadering Commissie voor Algemeen Beleid, Financiën, Begroting en Justitie
Verslag
Mevrouw Schryvers heeft het woord.
Minister, ik heb een vraag over de opmerkelijke daling van het aantal legaten aan goede doelen. Bij overlijdens in Vlaanderen is er sinds 1 juli 2021 geen fiscaal voordeel meer voor testamenten met een duolegaat. Dat weten we allemaal. We hebben dat allemaal goedgekeurd. Dat geldt ook voor testamenten die zijn opgemaakt voor die datum. Via de afschaffing van het duolegaat wilde de Vlaamse Regering het altruïstische perspectief van het legateren aan goede doelen versterken. Om het nalaten aan goede doelen toch verder aan te moedigen, werd de erfbelasting op nalatenschappen aan goede doelen op diezelfde datum herleid tot nul procent.
Uit de voorlopige cijfers die ik kreeg in antwoord op een schriftelijke vraag, blijkt nu dat het aantal nalatenschappen waarin een goed doel is opgenomen, sinds 1 juli 2021 aanzienlijk lager ligt dan voorheen. Terwijl het aantal nalatenschappen waarin een goed doel als begunstigde werd opgenomen, de laatste jaren steevast toenam en er in de eerste helft van 2021 nog 551 zulke nalatenschappen werden geregistreerd, ging het in de tweede helft van vorig jaar om nog maar 232 nalatenschappen.
Dat doet vermoeden dat het nalaten van een deel van de nalatenschap aan een goed doel toch vaak was ingegeven door het duolegaat en de fiscale optimalisatie die daaraan verbonden was. De afschaffing van de erfbelasting op het nalaten aan goede doelen als compensatie voor de afschaffing van het duolegaat lijkt haar doelstelling daarbij niet of nog niet helemaal waar te maken.
Veel goede doelen vervullen een groot maatschappelijk engagement op velerlei terreinen en de middelen vanuit de duolegaten betekenden een belangrijk deel van de inkomsten voor die organisaties. Vanuit het beleid moet er dan ook mee over worden nagedacht hoe de goede doelen, en misschien in het bijzonder de wat kleinere goede doelen, die minder middelen hebben om via fondsenwerving zichzelf onder de aandacht te brengen, in de toekomst geen middelen mislopen.
Ik heb daarover de volgende vragen, minister. Hoe interpreteert u de evolutie van de cijfers met betrekking tot het aantal legaten aan goede doelen? Ik had daarover een schriftelijke vraag gesteld en zag ondertussen in de pers dat ook collega Vande Reyde die cijfers had opgevraagd en logischerwijs tot dezelfde vaststelling kwam.
Op welke manier zult u het nultarief voor schenkingen en legaten aan goede doelen sterker in de markt zetten, teneinde mensen te blijven motiveren om een deel van hun vermogen aan een goed doel te schenken?
Minister Diependaele heeft het woord.
Dank u wel voor uw vraag, mevrouw Schryvers. Initieel was dat duolegaat natuurlijk een altruïstisch instrument. Het is in de jaren dertig in het Burgerlijk Wetboek of zo ingeschreven. Tot begin de jaren tweeduizend is het effectief altijd gebruikt om een goed doel te dienen. Dikwijls ging het om een kind met een beperking achterlaten, en dan aan iemand vragen om daar zorg voor te dragen. Het is pas vanaf het begin van de jaren tweeduizend dat men daar ook een financiële last van heeft gemaakt. Op dat moment is het altruïstische karakter ook in de verdringing geraakt. Dat mogen we zeker zeggen. U stelt dat ook in uw vraag.
Intussen hebben we allebei moeten vaststellen dat in de loop der jaren het duolegaat, en het omgekeerde duolegaat, was verworden tot een loutere fiscale optimaliseringstechniek in de erfbelasting, waarvan de hoofdzaak lag in het verkrijgen van een substantieel fiscaal voordeel voor de erfgenamen door te ontsnappen aan de hoogste tariefschijven. De financiële bevoordeling van het goede doel werd ondergeschikt gemaakt aan het fiscale voordeel voor de eigenlijke begunstigde van het duolegaat. En dat kun je moeilijk anders omschrijven dan een oneigenlijk gebruik, dat nog weinig te maken heeft met altruïsme.
En net om dat oneigenlijke gebruik een halt toe te roepen, werd deze hervorming ingeschreven en aangekondigd in het Vlaams regeerakkoord. Maar tegelijk hebben we ervoor gekozen om de initiële altruïstische bedoeling zelfs nog te versterken door het inschrijven van een nultarief, en dat zowel in de erfbelasting als in de schenkbelasting, zodat alle oprecht altruïstische schenkingen en legaten voortaan zelfs volledig belastingvrij kunnen gebeuren en de goede doelen dus het geschonken of gelegateerde bedrag voor 100 procent netto ontvangen en kunnen aanwenden.
Ik wil u eveneens meegeven dat daarover vooraf uitgebreid overleg werd gepleegd met verschillende actoren, waaronder de goede doelen zelf, die de regeling over het algemeen positief onthaalden. Niet iedereen, maar een groot deel steunde dat wel degelijk. In informele gesprekken waren er zelfs die zeiden dat het soms wat wrang voelt, omdat men zich soms een beetje misbruikt voelt – ik parafraseer natuurlijk. Men voelde zich daar niet altijd even comfortabel bij.
Ik wil er tevens op wijzen dat de cijfers in uw recentste schriftelijke vraag, nummer 296 van 18 maart, niet helemaal kunnen worden vergeleken met de cijfers in uw eerdere vragen met betrekking tot dit thema. Voorheen werd er steeds geantwoord op basis van de datum van inkohiering. Dat is de datum waarop de aanslag werd gevestigd. Het antwoord op vraag nummer 296 is op basis van de datum van overlijden, aangezien de nieuwe regeling in werking trad voor overlijdens vanaf 1 juli 2021. Voor de eerste helft van 2021 tellen we op basis van de datum van overlijden 452 legaten aan goede doelen, in tegenstelling tot de 551 op basis van de inkohieringsdatum.
Die rapporteringswijze betekent ook dat de cijfers in uw schriftelijke vraag nummer 296 nog niet definitief zijn. Gelet op de aangiftetermijn en de tijd die nodig is om een aangifte te verwerken, zijn nog niet alle dossiers met betrekking tot overlijdens in het tweede semester van 2021 getaxeerd. Ik heb het nog eens nagevraagd: in plaats van op 232 staat de teller nu op 272. Dat zal nog oplopen.
Ten slotte denk ik dat de nieuwe regeling ook nog wat extra bekendheid moet krijgen, zoals vaak met dergelijke fiscale aanpassingen. Dat is iets waar de sector zelf trouwens ook een positieve bijdrage aan kan leveren en levert, net zoals hij vroeger zelf ook reclame maakte voor de duolegaten. De nieuwe regeling is bovendien nog geen jaar in werking. Dus misschien is het nog net iets te vroeg voor conclusies. We volgen het samen met u van dichtbij op. En dat is natuurlijk zeer terecht. Maar ik denk dat we nog een beetje geduld moeten hebben.
De goede doelen nemen die rol ook wel op. Zij hadden die ook al bij duolegaten. Zij deden daar ook een beetje aan ontzorging van de mensen die dat wilden doen, uit eigenbelang, voor het goede doel. Maar ik denk dat ze die fondsenwerving die ze meestal hebben, nu ook kunnen aanwenden om dit systeem verder te promoten.
Mevrouw Schryvers heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord. Laat me heel duidelijk zijn zodat er geen misverstanden ontstaan: ik onderschrijf mee dat dat duolegaat echt een fiscale optimalisatie geworden was. We hoorden inderdaad van sommige goede doelen dat ze zich daar niet goed bij voelden omdat ze mee gebruikt werden als een achterpoortje. Ze kregen dan wel iets vanuit een legaat, niet zozeer vanuit het altruïstische oogpunt maar wel voor de fiscale optimalisatie. Het was goed dat men op een bepaald moment die vaststelling heeft durven te maken en dat er gezegd werd dat we dat dan niet meer mogelijk mogen blijven maken. U bent dan in gesprek gegaan. Dan is er gezocht naar een alternatief: een herleiding naar nul procent voor de goede doelen.
Ik ben er ook van overtuigd dat de grote doelen dat de volgende periodes nog meer in de kijker zullen zetten. Het zijn vaak de kleinere die dat minder kunnen en waar we toch vanuit Vlaanderen een stukje mee kunnen ondersteunen. De cijfers zetten dat nu in perspectief, maar de tendens is natuurlijk dat de daling er wel in zit, ook in de cijfers die u noemt. Als we de volledige cijfers zullen hebben, kunnen we het natuurlijk helemaal juist stellen. Maar de tendens zit er wel in.
Dat is ook mijn oproep. Ik sta volledig achter de afschaffing, ook achter de herleiding van het nultarief want het voelt wrang als Vlaanderen om te zeggen dat we taxeren op wat mensen aan een goed doel schenken. Ik was destijds mee indiener van een voorstel van decreet dat die tarieven al heeft verlaagd en een gelijker niveau heeft gesteld tussen schenkingen en legaten. Maar ik ben nu de eerste om mee te zeggen dat het het allerbeste is om daar het nultarief tegenover te stellen omdat dat anders toch een beetje wrang aanvoelt. Die goede doelen doen eigenlijk heel veel. Ze hebben een ongelooflijk maatschappelijk engagement. Het is belangrijk om de Vlaming die dat zeker wil ondersteunen daar goed de weg te wijzen.
De heer Vande Reyde heeft het woord.
Collega Schryvers, ik had gelijktijdig met u een vraag gesteld. ‘Great minds think alike’ zou ik zeggen. En er zijn geen ‘greater minds’ dan cd&v-collega’s om ‘alike’ mee te denken. (Opmerking van Katrien Schryvers. Gelach)
We kunnen inderdaad de tendens waarnemen dat er een daling is. Dat was inderdaad ook te verwachten. Persoonlijk had ik het zelfs nog erger verwacht. We zien een daling, maar we zien niet dat het instrument volledig verdwijnt, wat impliceert dat er nog steeds mensen aan goede doelen willen nalaten op basis van altruïstische motieven. We kunnen het positief bekijken dat er toch zo’n groep mensen blijft bestaan.
Ik onderschrijf volledig wat hier al gezegd werd. Het blijft natuurlijk een goede hervorming. We vonden dat ongemakkelijk en we wisten dat dat geen goede manier was om die goede doelen te steunen. Ik onderschrijf collega Schryvers ook dat we misschien verder moeten nadenken hoe we op andere manieren de goede werking van de goede doelen kunnen ontwikkelen.
Ik wil er nog een tweede oproep bijdoen en dat zal u niet verbazen: u weet dat er gelijktijdig met de hervorming van de duolegaten de invoering van de best friend-regeling was waarbij je tot 15.000 euro een lager tarief kon krijgen. Dat was natuurlijk ook een goede zaak. We zien dat tot op heden het succes daarvan nog vrij beperkt is. Mijn oproep is dat we verder drastisch werk moeten maken van die vereenvoudiging en de verlaging van de tarieven en dat we de verschillen moeten wegwerken die er nu nog bestaan tussen personen en organisaties, tussen welke familiale band je hebt, of je een broer, zus, kind, oom, neef, vriend, best friend, friend with benefits – het maakt niet uit – bent. Ik spreek hier niet over vandaag op morgen, maar laat ons het debat al voeren en laat ons de berekening al maken. Laat ons die verschillen helemaal wegwerken. Ik zie het Rekenhof al een beetje in paniek schieten door welk effect dat zal hebben op de ontvangsten, maar we hebben die hervormingen in het verleden ook kunnen dragen. Dat absorbeert zich wel vanzelf. Het is gewoon fair dat als je al je hele leven belast bent, je niet na je dood opnieuw nog eens veel belastingen moet betalen. Laat ons die hervorming naar verlaging en gelijkstelling verderzetten.
De heer Coel heeft het woord.
Onze fractie is tevreden dat deze hervorming het altruïstisch karakter opnieuw meer centraal heeft geplaatst.
Ik heb nog twee bijkomende vragen. Ze is sinds 1 juli 2021 ingevoerd, dus het is misschien nog wat vroeg, maar hebt u al zicht op de budgettaire impact van de hervorming? Het gaat dan enerzijds over de meerinkomsten doordat die fiscale optimalisatie niet meer mogelijk is, en anderzijds over de gederfde inkomsten doordat er nu aan een tarief van nul procent geschonken kan worden.
Ten tweede – zoals collega Schryvers in haar inleidende vraag terecht zei –, heel wat testamenten zijn opgemaakt voor de wijziging en daar zal dat duolegaat nog in staan. Als die testamenten in de afgelopen tien maanden uitgevoerd zouden moeten zijn, kan het dan dat het goede doel er netto aan inboet, door de afschaffing van het duolegaat? Hebt u er zicht op dat er meer verworpen is en dat de begunstigde de schenking niet aanvaardt? Wordt door uw diensten bijgehouden of men niet akkoord gaat met de schenking omdat – doordat het gunsttarief niet meer van toepassing is – men er netto aan inboet?
Minister Diependaele heeft het woord.
Dank u wel. Mijnheer Vande Reyde, u had geen concrete vraag, als ik het goed voorheb? (Instemmende reactie van Maurits Vande Reyde)
Twee dingen, eerst en vooral, het altruïsme. Mevrouw Schryvers, uit informele bron weet ik dat er in het verleden goede doelen waren die weigerden hieraan mee te doen en die hiervan dus niks ontvingen. Ik kan dit niet met wetenschappelijke evidentie onderbouwen, maar dat waren dikwijls dierenwelzijnsorganisaties, die ervan uitgaan dat ze nu meer gaan krijgen. Het ligt blijkbaar gevoeliger om daaraan te schenken, maar dat men het nu kan aan nul procent, zou voor hen voordeliger zijn. Ik heb dit echter enkel uit informele gesprekken.
Een tweede punt is dat er vroeger dikwijls gekozen werd, niet zozeer op basis van het altruïsme en de gedachte: ‘Aan wie wil ik nu effectief iets schenken?’, maar eerder op basis van de vraag: ‘Wie gaat mij nu het beste helpen doorheen dat fiscaal oerwoud?’ Er waren immers goede doelen die professioneel op die ontzorging waren ingesteld. Dat is trouwens geen verwijt, integendeel, ik denk dat dat een correcte manier van werken was; waarbij men gebruikmaakte van de bestaande regelgeving. Maar de keuze hing meer daarvan af dan van het feit of je iemand verloren had aan een bepaalde ziekte en daarom een bepaald goed doel wilde steunen. Dat speelde minder mee dan het eigenlijke fiscale.
Tot slot, mijnheer Coel, wij weten dat niet en wij kunnen dat niet weten. De uitspraak ‘de afschaffing van het duolegaat’ klopt trouwens niet. Het is op zich nog altijd geen probleem om dat te hebben, het wordt alleen op een andere manier belast. Maar wij weten dat dus niet. Wij hebben er geen zicht op. Ik vind dat, in alle eerlijkheid, ook maar normaal en heb dat toen bij de bespreking ook gezegd. Wij hebben als overheid geen zaken met wat x of y in zijn of haar testament schrijft; dat gaat ons niet aan. Wij zien dan ook alleen maar de aangifte en daaruit kun je niet afleiden of er al dan niet een duolegaat achter zit. We hebben toen berekend dat dat 75 miljoen euro zou opbrengen, maar hebben geen manier om dat te controleren. We weten dat niet; er is geen manier om dat te achterhalen. Op een bepaald moment hebben we het gehad over 1200 per jaar of zoiets, en dat ging in stijgende lijn. Maar dat cijfer kwam uit een bevraging bij notarissen en dergelijke. We hadden daar nooit echt cijfers van. Voor een goed beleid heb je degelijke data nodig, maar je hebt die niet altijd omdat je er geen zaken mee hebt. Goed, dat is wat moeilijk.
Ik kan dus ook niet nagaan of er meer verworpen is, ook dat zien we niet. Maar ik ga daar wel van uit, dat er inderdaad regelingen niet zijn aangepast. Die goede doelen zullen hun huiswerk gemaakt hebben en dan zullen ze wel eens sneller verworpen worden. Maar ik antwoord nu in hun plaats. Ik ga ervan uit, maar ik weet dat natuurlijk niet zeker.
De vraag om uitleg is afgehandeld.