Verslag vergadering Commissie voor Binnenlands Bestuur, Gelijke Kansen en Inburgering
Verslag
De heer Warnez heeft het woord.
Voorzitter, verkiezingen zijn de hoogmis van de democratie die we allemaal zo belangrijk vinden, het moment waarop alle inwoners van een land, deelstaat of lokaal bestuur het vertrouwen geven aan diegenen die de gemeenschap mogen vertegenwoordigen. Het is daarbij natuurlijk onze taak om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk mensen komen stemmen, zeker na het afschaffen van de opkomstplicht.
Voor de kiezers die op het moment van de verkiezingen niet in de mogelijkheid zijn om naar het stembureau te gaan om bepaalde redenen – ziekte, verblijf in het buitenland, werk … – kennen we uiteraard de volmachtregeling. Maar er zijn ook andere mogelijkheden om mensen die niet naar het stembureau kunnen gaan de mogelijkheid te geven om hun stem uit te brengen, zoals het stemmen per brief. Wat die alternatieve stemwijzen betreft, minister, stelde u in uw visienota met betrekking tot de voorbereiding van de gemeente- en provincieraadsverkiezingen van 2024 een onderzoek te laten uitvoeren door het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing naar alternatieve stemwijzen voor de doelgroep van de volmachtregeling. Daarbij kan gedacht worden aan online stemmen, stemmen per brief of misschien nog iets anders. Midden 2022 moet het steunpunt hierover rapporteren. Dat is dus niet meer veraf.
Ondertussen is er ook op een ander niveau wat gaande op het vlak van de organisatie van verkiezingen. Dat is niet onlogisch. In het Europees Parlement werden namelijk op 3 mei een resolutie en een raadsverordening goedgekeurd die onder meer bepalingen inhouden over de evenredige vertegenwoordiging van mannen en vrouwen op de lijsten, hetzelfde moment van stemmen in alle lidstaten en ook het stemmen per brief.
De opname van deze laatste mogelijkheid wordt onder meer beargumenteerd vanuit het feit dat bijvoorbeeld personen met een handicap zelf hun stem willen uitbrengen en dat stemmen per post meer mensen de mogelijkheid biedt om deel te nemen aan de verkiezingen. Kortom, de door het Europees Parlement goedgekeurde resolutie pleit ervoor om de participatie in de verkiezingen voor het Europees Parlement onder kiezers aan te moedigen via voorzieningen voor stemmen per post en eventueel ook voor vooraf stemmen en stemmen bij volmacht. Uiteraard moeten ook elektronisch stemmen en internetstemmen mogelijk zijn, mits alle mogelijke veiligheidsmaatregelen en het Unierecht gerespecteerd worden.
De raadsverordening zelf bepaalt in artikel 8 het volgende: “De lidstaten treffen bij de verkiezingen voor het Europees Parlement voorzieningen voor het stemmen per post, ook voor burgers die in een derde land wonen, en nemen maatregelen om te waarborgen dat er per post kan worden gestemd, met name door personen met een handicap. De lidstaten nemen alle vereiste maatregelen om bij het stemmen de betrouwbaarheid en het stemgeheim te waarborgen en de persoonsgegevens te beschermen in overeenstemming met het toepasselijke recht van de Unie.”
Nu ook op andere niveaus het stemmen per brief een mogelijkheid wordt, minister, heb ik de volgende vragen.
Wat is de stand van zaken van het door het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing uitgevoerde onderzoek naar alternatieve stemwijzen? Zijn er reeds voorlopige vaststellingen en/of conclusies van dat onderzoek bekend?
Ter begeleiding van dat onderzoek zou een klankbordgroep worden samengesteld. Werd die inmiddels effectief samengesteld? Kunt u aangeven wie er deel van uitmaakt en op basis van welke elementen ze geselecteerd werden?
Hoe staat u tegenover de recent door het Europees Parlement goedgekeurde maatregelen inzake de organisatie van de verkiezingen? Ziet u in die maatregelen elementen die door het steunpunt in zijn verdere onderzoek naar alternatieve stemwijzen kunnen of moeten worden meegenomen?
Minister, ook in uw visienota werd aangegeven dat in een aantal gemeenten een proefproject uitgerold zal worden tot uitwerking van een nieuwe stemprocedure waardoor het mogelijk wordt voor kiezers om hun stem uit te brengen in het stemlokaal van hun keuze. Werden er aangaande de uitrol van dat project reeds verdere stappen gezet? Werden er reeds gemeenten geselecteerd om in dat project mee te stappen of zal er nog een oproep volgen?
Minister Somers heeft het woord.
Mijnheer Warnez, ik dank u voor uw vraag.
Het onderzoek naar de alternatieven van en voor het stemmen per volmacht ging van start in april 2022 en loopt gedurende drie maanden.
De onderzoekers zijn Lieven Boelen en professor Kristof Steyvers van de Universiteit Gent die u ongetwijfeld kent, tevens partners in het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing.
Het onderzoek gebeurt in twee werkpakketten. Het eerste werkpakket bestaat uit een literatuurstudie. Daarin worden de lokale verkiezingen in Vlaanderen in een Europees vergelijkend perspectief geplaatst: wat zijn elders gangbare praktijken en welke lessen kunnen we daaruit trekken? Wat is wenselijk en wat is haalbaar?
De onderzoekers gaan dieper in op de vier meest relevante vormen van het stemmen op afstand: het stemmen per volmacht, het stemmen voorafgaand aan de verkiezingsdag, het stemmen per brief en mobiel stemmen. Aanvullend besteden ze aandacht aan het stemmen via het internet en in speciale stembureaus. Dit werkpakket leidt tot een inventaris van de in Europa bestaande alternatieven van en voor het stemmen per volmacht en zal de basis vormen voor een aantal scenario’s.
In het tweede werkpakket worden die scenario’s getoetst bij drie klankbordgroepen van stakeholders. Het gaat dan om actoren die cruciaal zijn in de organisatie van de lokale verkiezingen. De drie klankbordgroepen zullen begin juni plaatsvinden. Zij bekijken de wenselijkheid en haalbaarheid in de Vlaamse praktijk. De stakeholdertoetsing leidt, samen met de literatuurstudie, tot een afwegingskader met aanbevelingen voor eindrapportage.
De eerste klankbordgroep bestaat uit burgemeesters en vertegenwoordigers van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). Deze groep levert een eerder politieke kijk op de alternatieven. Voor de selectie van burgemeesters werd een initieel voorstel uitgewerkt dat rekening houdt met het gender, het type gemeente – centrumstad of niet –, de provincie en de partij of lijst waarop de burgemeester werd verkozen.
Bij weigering of onbeschikbaarheid werd geput uit een aanvullende lijst die rekening houdt met de eerder vermelde criteria. De onderzoekers kunnen uiteindelijk rekenen op de inbreng van zeven burgemeesters. De VVSG stuurt vertegenwoordigers met ervaring en expertise in lokale verkiezingen.
De tweede klankbordgroep bestaat uit elf leden van gemeentelijke hoofdbureaus en gemeentelijke verkiezingscoördinatoren, die een ambtelijke visie aanreiken. Daarnet ging het over een politieke visie, nu over een ambtelijke. De selectie gebeurde in nauw overleg met het team verkiezingen van het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB). Ook deze klankbordgroep is divers qua samenstelling, waarbij vooral rekening werd gehouden met het inwonersaantal.
Daarnaast is er nog een aanvullende toetsing voor het stemmen per brief. Daarbij werden vertegenwoordigers van Bpost en een aantal bestuursdrukkerijen betrokken. Zij hebben immers een cruciale rol in de praktische uitwerking van dit alternatief.
Voor wat betreft uw derde vraag kan ik u meedelen dat het onderzoek van het Steunpunt wordt gevoed door enkele recente en omvattende rapporten van internationale instellingen en organisaties zoals de Europese Commissie, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) en International IDEA Consult. Deze rapporten gaan in op de wenselijkheid en de haalbaarheid van de vermelde alternatieven voor maatschappelijk kwetsbare groepen zoals mensen met een beperking.
Het voorstel van het Europees Parlement moet nog door de Raad van Ministers met eenparigheid van stemmen worden aangenomen. Daarvoor moeten alle lidstaten en dus ook België een standpunt innemen over de voorgestelde maatregelen. Na de unanieme aanname door de Raad volgt opnieuw een goedkeuring door het Europees Parlement bij meerderheid en nadien moeten nog alle EU-lidstaten hun goedkeuring verlenen overeenkomstig hun grondwettelijke vereisten.
Ik neem akte van de inhoud van de voorgestelde maatregelen en heb dit doorgegeven aan de onderzoekers van het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing. Ik wacht het rapport van het steunpunt af.
Ik kom tot uw vierde vraag. Het proefproject dat in de visienota werd voorgesteld, heeft belangrijke organisatorische en technische componenten. Het Agentschap Binnenlands Bestuur onderzoekt momenteel alle opties en maakt een impact- en een risicoanalyse. Dit moet uiteindelijk uitmonden in een haalbaarheidsadvies en een eventuele selectie van deelnemende gemeenten. Ik hoop dat ik hiermee wat informatie heb gegeven over de stand van zaken van dit proces.
De heer Warnez heeft het woord.
U hebt mij heel wat informatie gegeven, minister. Het enige wat mij nog rest: binnen drie maanden, dus dat wil zeggen dat dat rapport in juli opgeleverd zal worden? April, mei, juni, dus in juli. (Opmerkingen van minister Somers)
Dan zal het nog iets vlugger gaan. (Gelach)
Dan kunnen wij dat waarschijnlijk ook wel krijgen.
Minister Somers heeft het woord.
U gaat dat zeker krijgen, als ik dat eerst zelf grondig gelezen heb en hier en daar geschrapt heb. (Gelach)
Neen, dat is niet waar. U gaat dat zeker krijgen, zodra het beschikbaar is. We verwachten dat, zoals u zegt, in juli of augustus, misschien begin september.
De heer Warnez heeft het woord.
Minister, ik dank u daarvoor.
De vraag om uitleg is afgehandeld.