Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Verslag
– Een aantal sprekers nemen mogelijk deel via videoconferentie.
De heer Schiltz heeft het woord.
De Vlaamse Instelling voor Technologisch onderzoek (VITO) is, zoals bekend, het strategisch onderzoekscentrum dat actief is op de domeinen energie, leefmilieu, materialen en aardobservatie, en heeft op die vlakken heel wat expertise.
Ik heb een aantal vragen gesteld aan de voogdijminister van VITO, minister Crevits, over de deelname van de instelling aan overheidsopdrachten. Daaruit blijkt dat VITO de opdracht in heel veel gevallen ook binnenhaalt. In 2020 en 2021 ging het respectievelijk over 55 en 79 procent van de aanbestedingen, hoewel er voor meer dan de helft van die aanbestedingen ook private kandidaten waren.
Wat betreft de overheidsopdrachten zonder bekendmaking voerde VITO in 2020 36 opdrachten uit voor de Vlaamse overheid, waarbij VITO in 31 dossiers de enige kandidaat was. In 2021 ging het zelfs om 41 opdrachten, waarbij VITO in 37 dossiers de enige kandidaat was.
Op basis van deze cijfers is het moeilijk om conclusies te trekken over de achterliggende dossiers en ingediende bestekken, maar de cijfers tonen wel dat VITO een zeer groot aandeel in overheidsopdrachten binnenhaalt. Daar hoeft op zich niets mis mee te zijn, maar u zult begrijpen dat ik als goede liberaal bezorgd ben om het ‘level playing field’ en om de kansen die de private spelers krijgen om overheidsopdrachten binnen te halen. We investeren in Vlaanderen tenslotte bijzonder in innovatie. Op die manier kunnen de private spelers de ‘consumer power’ van de Vlaamse overheid gebruiken om hogerop te geraken en onze innovatie te stimuleren.
Ik heb hierover enkele vragen, minister. Hoe evalueert u deze cijfers? Hoe kunt u de hoge graad van gunning van overheidsopdrachten aan VITO ten aanzien van private spelers verklaren, met name binnen het Departement Omgeving? Ik stel deze vragen ook aan u omdat mevrouw Crevits mij naar u heeft doorverwezen, daar het gros van de gunningen binnen uw departementen zou plaatsvinden.
Met betrekking tot de overheidsopdrachten zonder bekendmaking – wat een iets precairder figuur is, aangezien er geen openbare consultatie aan voorafgaat – is VITO vaak nagenoeg de enige kandidaat. Hoe kan dit verklaard worden? Op welke wijze en op welke basis worden dergelijke opdrachten aan VITO toegekend? Mijn vraag is er ook een naar de achterliggende bestekken en of deze niet iets te veel op maat van VITO worden geschreven, waardoor zij de facto als enige kandidaat overblijven.
Minister Demir heeft het woord.
De wettelijke procedure voor de gunning van overheidsopdrachten via mededinging resulteert in een geobjectiveerde keuze van de meest geschikte kandidaat. Uit de cijfers van de opdrachten die aan VITO werden gegund, blijkt inderdaad dat VITO vaak de opdracht toegewezen krijgt als de instelling meedoet aan de aanbesteding.
Eerst en vooral stellen we vast dat VITO bij een aantal aanbestedingen de enige inschrijver is, ofwel alleen ofwel als co-inschrijver met een private speler. Ten tweede krijgt VITO in de situatie waarbij er meerdere inschrijvers zijn, soms een deelopdracht toegewezen als co-inschrijver met een private speler, waarbij de private speler en VITO samen de beste offerte hebben ingediend. Ten derde zijn er overheidsopdrachten waar zowel VITO als private spelers offertes hebben ingediend, en waar bij de beoordeling blijkt dat VITO de beste offerte heeft ingediend. Op basis hiervan heb ik ook de indruk dat VITO selectief is bij het inschrijven voor overheidsopdrachten.
VITO is een strategisch onderzoekscentrum dat actief is in de domeinen energie, materialen, gezondheid, landgebruik en chemie. Het basisonderzoek van VITO levert een unieke expertise op die voorziet in kennisbehoeften van de Vlaamse overheid, en in het bijzonder van de entiteiten binnen het beleidsdomein Omgeving. Het is niet verwonderlijk dat voor een aantal specifieke overheidsopdrachten VITO een van de weinige, zo niet de enige mogelijke uitvoerder is. Het betreft onder andere opdrachten waarbij een beroep gedaan wordt op de expertise, infrastructuur, instrumenten, modellen of data die bij VITO aanwezig zijn en door de jaren heen werden opgebouwd. Het kan ook gaan over de inbreng van expertkennis binnen de beleidsvoorbereidende processen van de overheid.
In een aantal gevallen werd een beroep gedaan op de onafhankelijke positie die VITO inneemt. Deze laatste types opdrachten kunnen sowieso niet door een marktpartij worden uitgevoerd. Aangezien de graad van mededinging voor deze opdrachten sowieso beperkt is, kiezen de entiteiten in deze gevallen voor een plaatsingsprocedure zonder bekendmaking conform de Wet Overheidsopdrachten. Indien VITO niet de enige mogelijke uitvoerder is, wordt het bestek naar meerdere kandidaten gestuurd. Ik stel vast dat er in dat geval vaak weinig andere inschrijvers dan VITO waren, wat er opnieuw op wijst dat de gevraagde opdrachten nauw aansluiten bij de specifieke expertise die VITO als Vlaams onderzoekscentrum heeft opgebouwd met betrekking tot de behandelde onderwerpen.
Ik vind het wel goed dat u de vraag stelt. Dat betekent dat we aan onze administratie zullen vragen om er goed naar te kijken, want ik deel uw bezorgdheid.
De heer Schiltz heeft het woord.
Minister, ik wil zeker een vast de expertise van VITO onderschrijven. Dat is zeker en vast niet het probleem. Op het ogenblik dat we met een gesubsidieerde instelling werken, is het altijd belangrijk om behoedzaam te zijn dat de subsidies niet dienen om een betere marktpositie in te nemen en op die manier private spelers weg te kunnen concurreren.
Ik ben heel blij dat de Vlaamse overheid door haar steun aan VITO ook voldoende expertise in haar periferie houdt om zich te laten bijstaan. Ik denk daarbij bijvoorbeeld ook aan de expertise die VITO heeft in het PFAS-dossier.
Minister, het is inderdaad de bezorgdheid om erover te waken dat aanbestedingen, zowel met bekendmaking of zonder, voldoende objectief worden geplaatst en dat we ook een oogje in het zeil houden op VITO dat ze haar subsidies niet aanwendt om marktverstorend op te treden.
De vraag om uitleg is afgehandeld.