Verslag vergadering Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze interpellatie via videoconferentie behandeld.
De heer Sintobin heeft het woord.
Voorzitter, ik zal proberen mijn interpellatie zoals ik ze neerschreef, toch wat in te korten en te beperken. Ik zal proberen de belangrijkste zaken samen te vatten.
In dit parlement wordt er nogal vaak gesproken over voortschrijdend inzicht. Minister, ik wil aan de hand van enkele citaten van u aantonen wat sommigen daaronder verstaan. Het gaat over het begin van de vaccinatiestrategie.
Ik citeer de minister: “De vaccinatie is vrijwillig. Niemand wordt hiertoe verplicht.” Hij zei ook: “Ik ben er persoonlijk geen groot voorstander van om dat verplicht op te leggen. Ik denk dat dat bij ons in Vlaanderen ook niet echt een issue is. Als je zit met 91 procent en meer van de volwassen bevolking die gevaccineerd is, lijkt me dat eigenlijk ook geen issue te zijn waar wij ons mee moeten bezighouden.” Dan volgt dit citaat, en dan zitten we al iets verder: “Ik wil het debat zeker en vast aangaan.” En dan uiteindelijk zegt u, en dat hebt u al een paar keer laten blijken, minister: “Ik pleit voor een algemene vaccinatieplicht.” Van voortschrijdend inzicht gesproken, collega’s.
Uw argument, minister, is vooral dat de coronapandemie zorgt voor extra druk op ons zorgsysteem en dat, zoals men durft te beweren, onze gezondheidszorg op instorten staat. Maar klopt dat eigenlijk wel? Ik ga de pandemie zeker niet minimaliseren, maar er wordt de afgelopen maanden eigenlijk niet anders dan aan paniekzaaierij gedaan. Ik wil de iets oudere collega’s onder ons eraan herinneren dat er in 2003 en 2013 ook epidemieën waren. We kunnen ze niet vergelijken qua ernst, maar toch: in 2003 was het SARS, in 2013 een grote griepepidemie. Weet u wat toen de krantenkoppen waren, in 2003 en in 2013? ‘Onze gezondheidszorg staat op instorten. De ziekenhuizen kunnen het niet meer aan.’ Net dezelfde berichtgeving als we vandaag iedere dag opnieuw te horen krijgen.
Voor alle duidelijkheid, ik heb het hier al een paar keer gezegd in deze commissie en ik wil het ook vandaag herhalen: ik ben gevaccineerd, ik heb een boosterprik gehad, ik heb zelfs een griepprik gehad. Ik ben dus verre van een antivaxer. Mij kunt u daar dus niet van beschuldigen als ik een interpellatie heb ingediend over verplichte vaccinatie. Maar waar ik absoluut niet tegen kan – en dat is niet alleen het geval bij minister Beke, maar bij heel wat ministers, zeker ook op het federale niveau, en ik denk daarbij in de eerste plaats aan Alexander De Croo, die doet uitschijnen dat de niet-gevaccineerden de bron zijn van alle kwaad.
Ik wil toch proberen een aantal argumenten op te sommen die tegen een verplichte vaccinatie pleiten, of die op zijn minst een aanzet kunnen zijn voor een genuanceerd debat. Want daar ontbreekt het nu eigenlijk aan, een genuanceerd debat. We moeten alles volgen. We moeten met alles akkoord gaan wat het Overlegcomité ons vertelt en wat de media ons vertellen. En zodra iemand een tegenovergestelde mening vertolkt, wordt die weggezet als een volslagen gek. Denk maar aan Lieven Annemans de voorbije dagen.
Het is zo, minister, dat een verplichte vaccinatie absoluut geen garantie biedt tegen een pandemie. Het is waarschijnlijk zo – en dat ontkent u, en ik ga ook niet ontkennen dat er de afgelopen tijd inspanningen gedaan zijn – dat de onderfinanciering van de ziekenhuizen en van de zorg in het algemeen de afgelopen twintig jaar gezorgd heeft voor de druk die er nu is op onze gezondheidszorg. Herinnert u zich nog de Witte Woede, collega’s?
Nog een argument: het is een wetenschappelijk aangetoond feit dat de komst van virusremmers is aangekondigd, die de druk op de zorg moeten verminderen. Is het wel zo, minister, dat een algemene vaccinatieplicht zal leiden tot het verhogen van de vaccinatiegraad? Trouwens, niet alle gevaccineerden zijn voorstander van een verplichte vaccinatie. Ik ben daar een voorbeeld van. Jullie doen uitschijnen alsof dat zo is. Het is inderdaad zo dat het gros van de Vlamingen zich enorm heeft ingespannen om zich te laten vaccineren, maar dat betekent niet automatisch dat zij voor een verplichte vaccinatie zijn, wel integendeel. Meer en meer mensen zien dit als een vrijheidsberovende verplichting.
Wanneer er beslist wordt over te gaan tot een verplichte vaccinatie, zullen de antivaxers zich volgens mij gesterkt voelen om zich niet te laten vaccineren en zal de polarisatie, de tweedeling in onze maatschappij, alleen maar vergroot worden. Welke maatschappij wordt het nu? Een 1G-maatschappij, een 2G-maatschappij, een maatschappij van gevaccineerden en niet-gevaccineerden? Hoeveel tweedelingen zullen we nog krijgen?
Een belangrijke vraag is natuurlijk die naar de praktische uitwerking van die vaccinatieplicht. Ik heb het al gezegd: het gaat in mijn ogen om vrijheidsbeperkende maatregelen. Hoe zult u dat invoeren? Zult u boetes opleggen? Zult u zelf straffen invoeren? Hoe zult u dat juridisch afdwingbaar maken? Over hoeveel prikken gaat het, minister? Gaat het over een, twee, drie, vier, vijf of nog meer prikken? Geldt de verplichting alleen voor volwassenen of ook voor kinderen?
Ik wil hier naar aanleiding van deze interpellatie nog opmerken dat het draagvlak in de maatschappij voor de coronamaatregelen steeds kleiner wordt doordat er in de coronamaatregelen die het Overlegcomité neemt geen enkele logica meer zit. Ik heb soms de indruk dat jullie daar met een soort vogelpik – en darts is nu heel populair op tv – maatregelen nemen. Denk maar aan de maatregel om de cultuurhuizen te sluiten, die jullie onder druk van de Raad van State hebben moeten intrekken.
Welk beeld kregen we het afgelopen weekend? Overvolle winkelstraten met mensen op elkaar gepakt in alle centrumsteden. Het Belgisch kampioenschap (BK) veldrijden aan de kust, met de meest gezonde lucht die er bestaat, was echter een wedstrijd zonder publiek. Van niet-logica gesproken!
Dan is er nog het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek, minister, dat zegt dat een verplichte vaccinatie ethisch en sociaal niet evident is en gekoppeld moet worden aan een reeks voorwaarden, zoals de groepsimmuniteit. Ik heb in deze commissie al een paar keer gevraagd, en ik herinner u er nogmaals aan, minister, wat er gebeurd is met het begrip groepsimmuniteit. In het begin van de pandemie zei u altijd: wanneer we een vaccinatiegraad van 70 procent halen, zal er groepsimmuniteit zijn. U zegt nu dat er andere varianten gekomen zijn. Mijn eigenlijke vraag daarover is: bestaat er nog zoiets als groepsimmuniteit?
Wetenschappers stellen zich ook meer en meer vragen over de efficiëntie van de vaccins. Vaccins beschermen niet op de manier die werd aangekondigd.
Het Comité voor Bio-ethiek heeft het ook over een compensatieregeling vanuit de overheid wanneer er iets zou mislopen bij een verplichte vaccinatie. Het comité heeft het nog over andere voorwaarden, die ik niet allemaal zal opsommen. U hebt ze wellicht gelezen in de schriftelijke versie van mijn interpellatie. De compensatieregeling vind ik toch wel een van de belangrijkste elementen.
Ik vat samen, voorzitter: de argumenten en morele tegenwerpingen tegen een vaccinatiedwang zijn talrijk. De vraag stelt zich ten slotte in welke mate uw pleidooi, minister – dat uiteraard niet beschouwd kan worden als een persoonlijk pleidooi maar niet los gezien kan worden van uw bevoegdheden als minister bevoegd voor de volksgezondheid – gekoppeld wordt aan concrete beleidsmaatregelen. Minister, u zult straks ongetwijfeld zeggen dat de vaccinatieplicht een federale verantwoordelijkheid is. Ik denk evenwel dat dit onderwerp hier ook zeker zijn plaats heeft.
Mijn vragen zijn dan ook de volgende, voorzitter.
Minister, hoe verklaart u uw koerswending inzake de verplichte vaccinatie, aangezien u in het verleden steeds hebt benadrukt dat vaccinatie vrijwillig is? Is de vaccinatieplicht het standpunt van de Vlaamse Regering, het standpunt van het Overlegcomité of betreft het een pleidooi van alleen u? Wanneer en hoe zal over deze kwestie van de verplichte vaccinatie binnen de Vlaamse Regering worden overlegd, beslist en gecommuniceerd?
Waarom acht u een ingrijpende maatregel als de vaccinatiedwang noodzakelijk en evenredig aan het nagestreefde doel, namelijk het vermijden van een te hoge druk op ons zorgsysteem en het beheersen van de epidemie?
Werden alle mogelijke alternatieven voor een verplichte vaccinatie al voldoende uitgetest of onderzocht? Is het wel zo dat de vaccins momenteel onvoldoende beschermen tegen de nieuwe varianten? Is een vaccinatieplicht nog noodzakelijk in het licht van de nieuwe medicatie tegen covid die binnenkort op de markt komt en allicht ernstige ziekteverschijnselen zal kunnen tegengaan of behandelen?
Wat is uw standpunt betreffende de doelgroep die onderworpen dient te worden aan de vaccinatiedwang? Moet die vaccinatieplicht dan gelden voor de hele bevolking of enkel voor doelgroepen bij wie de kans op ernstige verwikkelingen na een besmetting realistisch is? Hoe kan de druk op de zorg ingeroepen worden als argument voor de vaccinatieplicht van jonge, gezonde mensen wanneer de kans op hospitalisatie na besmetting voor deze groep uiterst laag is?
Zal de verplichte vaccinatie ook voor kinderen gelden? Wilt u ook mensen die hersteld zijn van covid, verplicht laten vaccineren? Zal de boosterprik ook deel uitmaken van de verplichte vaccinatie? Voor welke sancties op het niet-respecteren van de vaccinatieplicht pleit u, en in hoeverre meent u dat deze sancties proportioneel zijn om het beoogde doel te bereiken?
Volgens het advies van het Comité voor Bio-ethiek moet er een compensatieregeling worden uitgewerkt door de overheden. Wat is uw standpunt daarover? Wat wilt u daartoe bijdragen?
Welke initiatieven zult u of zal de Vlaamse Regering nemen in verband met de eventuele door mijn fractie dus duidelijk allerminst gewenste realisatie van de vaccinatieplicht?
Minister, met deze vele vragen wil ik nogmaals duidelijk maken dat mijn fractie voor vaccinatie is maar absoluut tegen vaccinatieplicht. Een vaccinatieverplichting is een vrijheidsberovende maatregel. Ik denk dat we er daar het afgelopen jaar al genoeg van hebben gehad.
Minister Beke heeft het woord.
Dank u, collega, voor de vraag en ook voor een stuk van het antwoord dat u meteen al hebt gegeven.
Het vaccinatiebeleid kan gebaseerd zijn op een gradatie van verplichting. Vandaag zetten we maximaal in op vrijwillige vaccinatie, met stimulerende maatregelen in naam van de volksgezondheid. Dat wil zeggen: het vaccin is gratis; er is een sterke vaccinatiecampagne en een zeer laagdrempelige toegankelijkheid tot het vaccin; de vaccinatie kan gezien worden als een voorwaarde voor toegang tot bepaalde plaatsen of soorten van activiteiten, enzovoort. Mijn uitgangspunt is dat we steeds moeten blijven streven naar een zo hoog mogelijke vaccinatiegraad, bij voorkeur op basis van vrijwilligheid.
Ik wil de vele mensen bedanken die hebben geholpen om in Vlaanderen een zeer hoge vaccinatiegraad te bereiken. Toch moeten we het debat blijven aangaan hoe we de vaccinatiegraad kunnen blijven verhogen. Mogelijk betekent dat inderdaad dat een volgende stap een verplichting of een gradatie van verplichting moet zijn. Het debat over de verplichte vaccinatie werd gestart met het formuleren van een verplichte vaccinatie voor zorgpersoneel door het Overlegcomité. Doorheen het debat betreffende de verplichte vaccinatie voor de zorgberoepen blijkt echter dat bescherming van de kwetsbaren en van het zorgsysteem mede door ons allen dient te gebeuren aangezien de meeste mensen frequent in contact komen met kwetsbaren en een algemene solidariteit in de strijd tegen het virus nodig is.
Tevens merken we dat dit thema erg leeft onder de bevolking en dat een maatschappelijk debat zich opdringt.
Vaccinatie betekent jezelf beschermen maar ook anderen beschermen en bijdragen tot een zo normaal mogelijk functionerende maatschappij in deze pandemie. Het is ook de opdracht van de overheid om de solidariteit tussen mensen te stimuleren. Kunnen we het echt maken om kankerpatiënten niet de zorg te geven die ze verdienen omdat een kleine minderheid bewust beslist heeft om zich niet te vaccineren? Chris Van den Abeele is een voorbeeld dat de media gehaald heeft, maar zo zijn er velen.
Ik heb vele intrigerende persoonlijke getuigenissen gehoord, en die waren letterlijk om bij te wenen. Daarom is mijn persoonlijk standpunt daarover geëvolueerd en neigt het naar een verplichting.
Het Overlegcomité heeft dan ook op 23 december aan het coronacommissariaat gevraagd om op de volgende vergadering van het Overlegcomité midden januari een volledig dossier voor te stellen over de maximalisatie van de vaccinatiegraad, bijvoorbeeld via CST-2G en/of via een vaccinatieverplichting. Verplichte vaccinatie binnen de brede bevolking is een federale bevoegdheid, zoals u zelf hebt aangegeven, maar niets belet ons om daarover te spreken. Dat doen we hier vandaag en dat hebben we de voorbije maanden al herhaaldelijk in de plenaire vergaderingen en in deze commissie gedaan. Het Overlegcomité heeft uitdrukkelijk gevraagd aan het federale parlement om daar op korte termijn een parlementair debat over te voeren.
Zoals toegelicht ben ik voorstander om het debat te voeren op basis van wetenschappelijke inzichten. Er is natuurlijk ook voortschrijdend inzicht. De continue evolutie zowel van het virus als van de mogelijke vaccins of van behandelmogelijkheden maken daar deel van uit. Ik heb er vertrouwen in dat die overwegingen aan bod komen in de onderzoeken die het coronacommissariaat voorbereidt voor het Overlegcomité en in de parlementaire discussie.
Ik werk continu aan het versterken van het zorgsysteem en aan de instroom van zorgmedewerkers. U spreekt over de witte woede, maar onder mijn ministerschap is er geen witte woede geweest. Er is wel een stevig sociaal akkoord gesloten, dat de sociale partners als historisch hebben omschreven. Toch moeten we vaststellen dat het coronavirus op dit moment een hele samenleving onder druk zet en dat quarantaine- en isolatiemaatregelen ook de zorgsector sterk onder druk zetten.
Het blijft dus van essentieel belang te streven naar een maximale vaccinatie om de viruscirculatie in te perken en zo de intensieve zorg, en bij uitbreiding de gehele zorg, te ontlasten.
Verder wijs ik erop dat de beslissingen over de modaliteiten en het toepassingsgebied van een algemene verplichte vaccinatie een federale bevoegdheid zijn en dienen te worden voorafgegaan door wetenschappelijke en ethische adviezen gekoppeld aan een grondig debat.
De heer Sintobin heeft het woord.
Minister, ook ik pleit ervoor om een zo hoog mogelijke vaccinatiegraad te hebben in Vlaanderen, maar we hebben al een van de hoogste vaccinatiegraden in Europa en ook wereldwijd. Ja, als het kan, moeten mensen zich laten vaccineren. Maar ik vind dat de – uiteraard spijtige – voorvallen die worden aangehaald van mensen die niet de nodige zorg krijgen, sterk uitvergroot worden. Er wordt vooral op de emoties van de mensen gespeeld en dan komt er nog weinig ratio aan te pas.
Bent u het met me eens, minister, dat de druk op de intensieve zorg de afgelopen dagen en weken sterk is verminderd en dat we vooral daar moeten kijken of er een probleem is en niet zozeer hoeveel besmettingen en zelfs hospitalisaties of quarantaines er bij komen?
U zult het wel met me eens zijn, minister, dat de nieuwe omikronvariant niet zo ernstig is als de varianten in het begin van de pandemie. Ik ben geen expert en geen wetenschapper, maar ik lees er wel zo veel mogelijk over. Sommige wetenschappers spreken zelfs over een gewone (neus)verkoudheid en we moeten alles in perspectief plaatsen. Ik stel u nogmaals de vraag: is het inderdaad zo dat de druk op de intensieve zorg iedere dag opnieuw vermindert? Er zijn minder sterfgevallen.
U zult het ook met me eens zijn en ik wil absoluut niet populistisch zijn, maar ik heb deze week nog verhalen gehoord van mensen met onderliggende aandoeningen die in het ziekenhuis terechtkomen en die daarbovenop met het coronavirus worden besmet en worden genoteerd als ‘gestorven aan corona’, hoe jammer dat ook is. Ook die onderliggende aandoeningen spelen natuurlijk een grote rol.
U verwijst naar het CST als een van de maatregelen tegen de pandemie, maar u bent ondertussen waarschijnlijk dan nog de enige die vindt dat het CST een goede en beschermende maatregel is. Iedereen, maar dan ook iedereen heeft ondertussen reeds vastgesteld dat deze CST-maatregel een vals gevoel van veiligheid geeft, en dat de besmettingen eigenlijk zijn toegenomen met het invoeren van de CST-maatregel. Ik ben het met u eens dat het debat grondig moet worden gevoerd. Het is inderdaad uiteindelijk een beslissing die federaal zal worden genomen, maar ik denk dat we als commissie Welzijn dat debat toch ook hier mogen voeren. Ik hoop dat u en de Vlaamse Regering in haar totaliteit toch ook wel een stem in het debat zullen hebben. Ik veronderstel dat, wanneer zo’n verplichting eventueel wordt ingevoerd, er dan toch wel samenwerkingsakkoorden zullen moeten worden gesloten. Dus, ja aan het debat, ja aan nieuwe wetenschappelijke inzichten, maar zeker ook ja aan álle wetenschappelijke inzichten. Dat ontbrak de afgelopen maanden: er werd maar één klok geluid, wij luisteren maar naar één klok. Nogmaals: wetenschappers, experts die er een andere mening op nahouden of die een afwijkende mening durven te vertolken, worden opzijgezet en neergesabeld door politici, media en tutti quanti.
Wat de witte woede betreft: dat is inderdaad niet onder uw beleid, maar ik heb willen aantonen, ook al in het begin van mijn interpellatie, dat de druk op de gezondheidszorg in mijn ogen niet aan de pandemie lag, maar wel aan de onderfinanciering gedurende meer dan twintig jaar. Misschien lag daar de oorzaak, en niet bij de pandemie. Minister, u vertolkt hier een bepaalde mening. U neigt naar iets. U spreekt zich eigenlijk nog niet uit. Het komt erop neer dat u voor een vaccinatieverplichting bent. Ik zou willen weten of u in dit geval namens de hele Vlaamse Regering spreekt. Het is natuurlijk gemakkelijk om te zeggen: ‘Ik ben voor een verplichte vaccinatie, maar hoe we dat zullen realiseren, daar trek ik mij in feite weinig van aan.’ Bent u voor geldboetes? Bent u voor celstraffen? Bijvoorbeeld in Groot-Brittannië geven bepaalde bedrijven niet-gevaccineerden die in quarantaine zitten, minder loon. Uw partij beweert altijd een sociale volkspartij te zijn. Straks spreekt er nog iemand die zegt sociaal te zijn. Bent u inderdaad een voorstander van het invoeren van dergelijke maatregelen om te komen tot deze verplichte vaccinatie? Dat vraag ik me af, nog los van de juridische basis. Ik voorspel u dat, wanneer die verplichting zal worden ingevoerd, er tal van processen zullen worden gevoerd. Dan zult u sterk in uw schoenen moeten staan om te bewijzen dat dit inderdaad kan worden verplicht.
De heer Rousseau heeft het woord.
Minister, collega’s, goeiemiddag en ook van mijnentwege beste wensen. Mijnheer Sintobin, ik dank ook u voor het stellen van deze vragen, want voor mij maakt dat weer heel veel duidelijk, ook bij de start van het nieuwe jaar. Als ik het Vlaams Belang hoor, dan ben ik ervan overtuigd dat, als het van hen afhing, er geen enkel ziekenhuis nog rechtstond. Dat vind ik een beetje om mee te lachen. Ik heb eigenlijk geen argumenten tegen verplichte vaccinatie gehoord. Ik heb vooral veel platitudes gehoord. Ik heb echter één ding gehoord waarvan ik eigenlijk ook wel kwaad word, namelijk dat u doet alsof er in de ziekenhuizen wordt gesjoemeld met cijfers. U zegt geen populist te zijn, maar u doet alsof dat eigenlijk maar een griepje is. U zegt geen wetenschapper te zijn, maar u doet alsof er vooral door de politiek aan paniekzaaierij wordt gedaan. Ik wil u uitnodigen om misschien toch eens een ziekenhuis te gaan bezoeken als u kunt, om eens in het echt met zorgpersoneel te praten, want eigenlijk lacht u die mensen nu uit. U zegt over al die mensen die aan minister Beke, maar ook aan ons melden dat ze kapotgewerkt zijn door de druk in die ziekenhuizen door corona, dat dat eigenlijk allemaal niet waar is, dat de problematiek niet zo erg is.
Waarom zijn wij van Vooruit voor een verplichte vaccinatie? Waarom? Omdat je op die manier naar collectieve vrijheid kunt gaan. Ja, dat is sociaal, en ik geloof in het collectief, en niet alleen in het individu. Mijnheer Sintobin, de enige doelstelling daarvan is eigenlijk het redden van die ziekenhuizen. Waarom?
Als de ziekenhuizen vol liggen, kun je je kleine niet naar school laten gaan met zijn fiets. Want als hij met zijn fiets valt en zijn arm breekt, kan hij niet verzorgd worden. Als de ziekenhuizen vol liggen, moet je geen voetbalmatch organiseren. Want als er een van de tribune ‘stuikt’ en hij breekt zijn nek, kan hij niet verzorgd worden.
Als u dus vraagt waarom gasten van mijn leeftijd – u zult met ‘jonge, gezonde mensen’ ook mij bedoelen, veronderstel ik – die eigenlijk van de laatste varianten zogezegd weinig te vrezen hebben om naar het ziekenhuis te moeten gaan, waarom wij ons zouden moeten laten vaccineren, dan is het net daarom. Omdat ik ook nog eens graag naar het voetbal zou gaan. Omdat ik ook graag nog eens met mijn fiets naar het shoppingcenter zou gaan. Omdat ik ook graag nog vrijheid zou hebben. En dan is het heel belangrijk dat iedereen gevaccineerd is, om ervoor te zorgen dat er zo weinig mogelijk mensen naar die ziekenhuizen moeten.
We hebben het graag over feiten en cijfers. De laatste cijfers van Sciensano tonen opnieuw heel duidelijk het verschil aan, dat vooral niet-gevaccineerde mensen de druk verhogen op onze ziekenhuizen. En wat omikron gaat doen? U kunt de minister veel verwijten, maar u kunt de minister niet verwijten dat hij geen glazen bol heeft en dat hij niet weet wat er de komende weken met omikron gebeurt. Ik ben wel blij dat de minister samen met onze federale minister erin geslaagd is om op zijn minst voorzichtig te zijn en in dezen beter te voorkomen dat de ziekenhuizen vol lopen, dan te genezen. Want u zegt: laat alles maar open, het zal wel lukken. Ik heb niet gehoord wat u wel dicht zou doen. U zegt dat het BK niet mag, maar wel op straat lopen, waar iedereen in volle winkelstraten loopt. Zegt u dan: sluit dan de winkelstraten ook? Moet ik het dan zo doen? Oké, dat hebben we dan ook genoteerd.
U hebt wel een punt dat er jarenlang een onderfinanciering van de zorg is geweest. Laat dat ook een van de redenen zijn waarom ik zelf in de politiek ben gestapt. En ik heb goed nieuws voor u, want in het federale parlement gaan we, onder impuls van Vooruit, 4,9 miljard euro extra investeren in de zorg. Maar u moet het hier dan wel durven te zeggen als in uw eigen partijprogramma staat dat u 4 miljard euro wilt besparen op die zorg. Soms toch eens voor eigen deur vegen, dat moet kunnen.
Met andere woorden: ik vind dat de minister veel te verwijten valt, als ik soms teleurgesteld ben in besparingen op kinderzorg, op besparingen hier en daar, maar ik wil de minister wel een pluim geven voor zijn moedige standpunt over vaccinatie. Ik denk dat Vlaanderen het heel goed doet en dat de minister het goed doet als het gaat over vaccinatiebeleid. En ik wil dat echt zeggen, ook vanuit de oppositie.
En als meningen soms moeten worden bijgestuurd, heb ik liever dat meningen worden bijgestuurd omdat de context waarin we moeten ageren, de context waarin we willen dat de ziekenhuizen recht blijven, dat we scholen kunnen openen, dat we evenementen en de cultuursector, die subsidieslurpers waar u plots zo van wakker ligt, mijnheer Sintobin, kunnen ondersteunen en de jobs van die mensen kunnen redden, en dan steun ik en dan steunen wij vanuit de oppositie op Vlaams niveau de minister om dat debat – en dat is ook mijn vraag aan u, minister – over die verplichte vaccinatie ook in het Vlaams Parlement zo snel als mogelijk te starten, waarbij wij wel heel duidelijk voorstander zijn van een vaccinatiepaspoort. Een regel invoeren zonder gevolg, dat heeft geen nut.
Mevrouw De Rudder heeft het woord.
Ik denk dat iedereen hier het ermee eens is dat we nog steeds in een ongeziene pandemie zitten, die niemand had zien aankomen. Ik denk ook dat iedereen gehoopt had om het nieuwe jaar op een andere manier te beginnen, maar jammer genoeg zitten we nog steeds in een zware pandemie, die we ook de komende weken en maanden nog door zullen moeten gaan.
Onze zorg staat opnieuw onder druk. Vaccinatiecentra, vrijwilligers en coördinatoren geven opnieuw elke dag het beste van zichzelf om die vaccins te zetten en om zoveel mogelijk mensen het derde en vierde vaccin te kunnen geven. En hopelijk kan dat ook in de toekomst verder met een hoog tempo gebeuren.
Elke dag komen er nieuwe inzichten. Een virus verandert. Er komen nieuwe varianten op ons af. Het voortschrijdend inzicht komt telkens. Niemand kan of kon dit allemaal voorspellen. Maar één ding is wel duidelijk, minister: de vaccinatiecampagne werpt haar vruchten af. Ik durf mij niet voor te stellen hoe we deze situatie of deze periode hadden moeten doorkomen als er geen vaccins waren. Dan denk ik dat we nu in een horrorscenario zaten dat niemand van ons had kunnen voorspellen of dat niemand van ons nu had willen doormaken.
Ik denk dat we alleen maar kunnen vaststellen dat de vaccins werken en dat we ervoor moeten zorgen dat iedereen zich kan laten vaccineren om de druk op onze ziekenhuizen naar beneden te kunnen laten komen. Het is al heel duidelijk aan bod gekomen dat wij als CD&V voorstander zijn van een verplichte vaccinatie, maar dat het debat ook moet worden gevoerd. En het debat moet op een goede manier gevoerd worden. Dat betekent ook: op basis van adviezen. Daarom, minister, hebt u van ons natuurlijk ook alle vertrouwen om dat debat verder te gaan voeren. Wij geloven dat daar een sterk debat over kan worden gevoerd. Maar wij geloven er ook in dat de vaccinaties echt alleen maar kunnen helpen als iedereen zich laat vaccineren. De vrijheid die iedereen terug wil, daar moeten we allemaal voor zorgen. Maar dat kan alleen maar met een voldoende hoge vaccinatiegraad en met een goede aanpak van deze strategie.
Vandaar, minister, krijgt u vanuit onze fractie alvast felicitaties voor de hele procedure die u gevolgd hebt en zeker en vast ook steun voor een verplichte vaccinatie, na het debat dat goed gevoerd zal worden op basis van de adviezen die vandaag al op tafel liggen.
De heer Vaneeckhout heeft het woord.
Collega’s, ook mijn beste wensen voor 2022. Ik ben het jaar waarschijnlijk wat naïef gestart met de gedachte dat we een open en sereen debat zouden hebben over de mogelijkheid van een vaccinatieplicht. Maar ik moet toch een aantal zaken vaststellen. Eerst en vooral wordt geschermd met wie het best de witte woede beantwoordt en de strategie daarvoor. Misschien staat dat hier wel los van dit onderwerp, hoewel het uiteraard wel samenhangt met de situatie in de gezondheidszorg. Maar laten we de debatten elk op zijn beurt voeren.
Ten tweede worden er weer absolute en grote woorden gebruikt, zoals ‘collectieve vrijheid’ en ‘ik ben geen populist, maar …’ Het gaat dus in alle richtingen. Het is mijn grootste oproep, collega’s, dat we de komende dagen en weken in dit debat wat meer sereniteit aan de dag kunnen leggen. We hebben het coronacommissariaat op federaal niveau gevraagd om een advies uit te brengen om de vaccinatiegraad te maximaliseren. Dat is een belangrijke strategie. Vaccinatie is een cruciaal antwoord in deze covidpandemie. Maar als je een advies vraagt waarin alle aspecten belicht worden – zowel de juridische, ethische als praktische vragen die nog gesteld kunnen worden – dan vind ik het zeer opmerkelijk dat heel wat collega’s de noodzaak voelen om al een definitief standpunt in te nemen. Blijkbaar gaan we een open debat in het parlement voeren met vooraf vastgelegde standpunten, zonder extra ruimte voor verbeelding, inspiratie of het verwerven van politieke inzichten. Want verplichte vaccinatie is – los van het feit dat de Groenfractie een enorme voorstander is van vaccinatie en gelooft in de absolute meerwaarde daarvan en ook gelooft dat het een absolute voorwaarde is om uit deze crisis te raken – natuurlijk wel een ingrijpende maatregel. We kunnen hier zeggen dat het enkel een federale materie is, maar ik ben blij dat niemand dat eigenlijk doet. We zullen het debat ook hier moeten voeren, want het zal onze eerste lijn zijn en het zullen de lokale besturen zijn die in de praktijk het karwei moeten klaren. In die zin is het natuurlijk gemakkelijk om te zeggen dat we voor of tegen zijn, de praktische problemen moeten ook wel beantwoord worden.
De collega’s die mij volgen, weten dat ik daar inhoudelijk zeer genuanceerd naar kijk. Principieel kunnen wij vaccinatie verplichten. We doen dat voor andere vaccins. Er is wat mij betreft geen enkele discussie over het feit dat het ethisch verantwoord kan zijn om dat te doen. Wat mij betreft en wat mijn fractie betreft zijn er ook nog wel heel wat vragen te stellen, zowel naar de impact op korte en lange termijn als naar de sociale gevolgen voor mensen die er niet voor kiezen. Hoever gaan we daarin? Wat is verantwoord en wat is niet verantwoord? In welke mate kun je mensen totaal uitsluiten van het publieke leven omdat ze een bepaalde keuze maken? Welke analogie trekken we met andere pandemieën? Welke analogie trekken we met ander gezondheidsgedrag, dat ook een impact heeft op de druk op de gezondheidszorg? Laten we die debatten eerlijk en sereen voeren. Dan vind ik – en dat is een persoonlijke mening – dat er hier geen enkel belang is bij het gebruik van absolute termen en absolute woorden om elkaar in het kamp te krijgen van de onverantwoorden of de verantwoorden. Ik denk dat we meer sereniteit aan de dag moeten leggen. Ik denk dat veel Vlamingen ook verwachten dat wij nu de politiek op haar best tonen en niet de politiek op haar slechtst. Dat is dus mijn oproep, voorzitter. Minister, ik kijk uit naar het moment waarop u met het advies van het coronacommissariaat naar dit parlement komt en we samen dit gesprek kunnen voeren.
Mevrouw Saeys heeft het woord.
Allereerst ook mijn beste wensen en vooral een heel goede gezondheid! Ik denk dat het afgelopen jaar toch wel duidelijk gemaakt heeft dat dat het allerbelangrijkste is in het leven.
Ik ben eigenlijk ook een beetje gechoqueerd. Ik hoor velen hier inderdaad zeggen: ‘Ik ben wel voor, maar …’ Die ‘maar’ komt daar altijd achter en ik hoor heel veel tegenspraak, heel veel tegenstellingen. Wat me eigenlijk nog het meest tegen de borst stuit, is het feit dat u zegt dat het zorgpersoneel het blijkbaar uitvindt dat er een druk is wegens een pandemie. Daarin treed ik de heer Rousseau volledig bij. Ik denk dat u het best zelf eens gaat kijken in een ziekenhuis hoe het er daar op dit moment aan toegaat. Ik wil u ook uitnodigen om eens naar een huisartsenpraktijk te gaan en te kijken hoe het daar momenteel draait of net niet draait. Pure chaos! U spreekt alleen over de dienst intensieve zorgen, waar nu minder mensen liggen. Maar de zorg bestaat natuurlijk niet alleen uit intensieve zorg. We krijgen dadelijk nog een vraag om uitleg over de uitgestelde zorg. De minister heeft er ook naar verwezen.
In mijn omgeving ken ik ook meerdere mensen die hun zorg meerdere malen hebben zien uitgesteld worden. Dat is schrijnend, heel schrijnend. Je moet zelf maar eens met een hartprobleem of een kanker zitten, dan wil je dat dat zo snel mogelijk wordt behandeld. Elke keer dat dat wordt uitgesteld, is dat een mentale klap. Dat choqueert mij enorm.
U haalt daar allerlei argumenten aan: ‘U weet het niet, minister, en dit en dat.’ Niemand heeft hier een glazen bol. Niemand weet hoe het zal evolueren. Dat hebben we de afgelopen twee jaar toch wel gezien. Het is heel belangrijk dat we zeggen: ‘Hope for the best, prepare for the worst’. Dat is wat alle sectoren nu aan het doen zijn met hun noodplannen.
Ik ben er rotsvast van overtuigd dat vaccinatie het belangrijkste middel is in de strijd tegen dit virus. Dat staat volgens mij als een paal boven water. De cijfers liegen niet. We zien dat een klein percentage van een grote groep gevaccineerden op intensieve zorgen ligt, en een groot percentage van een kleine groep. Daarom lijkt het me heel logisch dat we iets moeten doen aan het feit dat de ongevaccineerden onze zorg overbelasten.
Enerzijds zal het debat in het federaal parlement worden gevoerd. Ik treed mijn collega bij: het debat moet ook hier worden gevoerd omdat er hier ook heel wat bevoegdheden zitten wat betreft het preventieve niveau. Er zijn al heel wat adviezen, bijvoorbeeld van het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek, maar ook van het Mensenrechteninstituut, de Hoge Gezondheidsraad en de Federale Ombudsdienst Rechten van de patiënt. Er is ook de nota van Pedro Facon. We moeten die adviezen heel goed bekijken en dan de afweging maken om al dan niet tot een vaccinatieplicht te komen. De eerste twee zeggen alvast dat het … (onverstaanbaar) … is om een verplichting door te voeren en dat het ook in overeenstemming is met de mensenrechten.
Voor mij persoonlijk is het algemeen belang de essentie van het verhaal. De individuele vrijheid stopt daar waar je een ander zijn vrijheid schaadt. Dat is voor mij de essentie van heel deze discussie. Voor mij is het dus zeker een piste om in overweging te nemen.
De heer Parys heeft het woord.
Collega’s, wij buigen ons vandaag over een heel belangrijke vraag. Ik vind het dan ook een beetje jammer dat het ontaardt in een boksmatch tussen aan de ene kant het Vlaams Belang en aan de andere kant de Vooruitfractie. Het gaat hier over iets wat ons allen aanbelangt.
Ik hoor heel veel collega’s zeggen dat ze het eens zijn met een open parlementair debat, op voorwaarde dat het antwoord neen is. Dat hoor ik bij het Vlaams Belang. Bij Vooruit hoor ik dat ze voor een open debat in het parlement zijn als het antwoord ja is. Dat lijkt mij een contradictio in terminis. Dat betekent eigenlijk dat men een debat wil op voorwaarde dat men op het einde gelijk krijgt. Dit is nu net een materie waarin we ons dat niet kunnen veroorloven. Onze fractie wil heel graag zo’n open parlementair debat. We willen heel graag luisteren naar de plussen en de minnen van een algemene vaccinatieverplichting. We willen heel graag luisteren naar experten op virologisch niveau, uit andere medische domeinen, op sociologisch niveau. We moeten daarover iedereen horen en tot een goede conclusie proberen te komen.
Er zijn een aantal vragen die wat ons betreft vandaag onbeantwoord zijn. Dat moeten we durven zeggen. We zitten in een fase van de pandemie waarin we niet weten welk vaccinatieschema we zouden opleggen. Bij polio, waarnaar iedereen altijd verwijst, weten we heel goed dat vier prikken ervoor zorgen dat je levenslang beschermd bent. Vandaag duiken er rapporten op die zeggen dat je voor omikron na drie prikken en na tien weken op een lager niveau van bescherming begint terug te vallen.
Dus is de eerste vraag: wat zouden we verplichten en waarom? Is dat om covid uit de wereld te laten verdwijnen? Is het om de bedden op de intensieve zorg te vrijwaren? Of streven we een andere doelstelling na? Die vragen zijn vandaag absoluut onbeantwoord, naast een aantal andere vragen die ook bijvoorbeeld het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek heeft opgeworpen. Er is bijvoorbeeld nog geen schadeloosstelling door de farmabedrijven die zo’n vaccin aanbieden, zoals dat wel het geval is bij andere vaccins die we verplichten. Er is vandaag helemaal geen duidelijkheid of de vaccinatieplicht nu echt winst zou opleveren. Vandaag heeft meer dan 92 procent van de volwassen bevolking zich vrijwillig laten vaccineren, terwijl de verplichte vaccinatie voor bijvoorbeeld polio bij kinderen 94 tot 95 procent bedraagt. Het is niet duidelijk of we de laatste procenten zouden inlopen met een vaccinatieverplichting en of de winst dan wel zo groot is.
Ik geef dat allemaal aan om te zeggen dat we met een heel open geest in dit debat staan, maar dat we op voorhand niet zeggen waar we willen uitkomen. We willen echt luisteren naar de plussen en de minnen, die tegenover elkaar afwegen en dan een beslissing nemen. Het is vandaag te vroeg om dat te doen. Laten we er dan ook geen boksmatch van maken, maar een echt goed parlementair debat voeren waar we op het einde van de rit allemaal beter uit komen en waarin we een weloverwogen beslissing nemen.
Minister Beke heeft het woord.
Het is een belangrijk debat, dat met de nodige nuances moet worden gevoerd omdat ik heel goed begrijp dat het een gevoelig debat is. Ik ben niet te beroerd om te zeggen dat er wat mij betreft voortschrijdend inzicht is of, als je het wilt zeggen met een spreekwoord: ‘beter ten halve gekeerd dan ten hele verdwaald’.
Ik ben begin december een jonge getrouwde vrouw met twee kinderen tegengekomen en ze had pas een kankerdiagnose gekregen en ook het antwoord dat het opstarten van de therapie pas eind januari mogelijk zou zijn. Die betrokkene heeft dus heel wat weken onzekerheid. De reden was dat er geen plaats was in de ziekenhuizen. Ik vind het toch wel opmerkelijk dat je nu doet alsof dat allemaal niet waar is. Dan vraag ik me in godsnaam af op welke planeet je leeft. We kunnen een discussie voeren over de vaccinatieplicht. Dat is mijn persoonlijk idee daarover, maar ik sta daarin niet alleen. Ik hoor wat Open Vld daarover zegt. Ik heb de mening van collega Demir in De Morgen gelezen, die zegt dat de vaccinatieplicht er al lang had moeten zijn. Er zijn daarover op vele fronten groeiende inzichten, zoals onder andere ook bij mezelf.
Je kunt niet ontkennen dat er een ongelooflijke druk is in de ziekenhuizen en dat de niet-covidgevolgen voor patiënten groot zijn en dat de niet-dringende zorg moet worden uitgesteld. Ik heb de voorbije maanden bezoeken gebracht aan verschillende ziekenhuizen. Ik heb daarover getuigenissen afgelegd in deze commissie en in de plenaire vergadering. De zorg staat onder druk. Mensen zien dat hun zorg moet worden uitgesteld. De zorg staat ook onder druk, omdat er niet alleen bedden te kort zijn, maar ook mensen te kort om rond dat bed te staan en de nodige zorg toe te dienen. Als u nu vandaag zegt dat de ziekenhuisopnames dalen en dat we dat ook de komende weken zullen zien, dan kan ik dat niet met dezelfde zekerheid zeggen. We zien dat de zienhuisopnames stijgen en dat de opname op de intensieve zorg voorlopig nog daalt, alhoewel er ook daarin al een kleine knik is gekomen. Ik kijk met een bang hartje of die trend in de volgende weken zal aanhouden. Dat doet ook het volledige Overlegcomité.
Waarom denkt u dat het Overlegcomité in december beslissingen heeft genomen, dingen heeft verstrengd? Net omdat er een heel grote ‘awareness’ was, een heel grote bekommernis dat deze omikronvariant toch wel een en ander zou kunnen teweegbrengen. Kijk naar wat er in het Verenigd Koninkrijk gebeurt, waar men inzake de boostercampagne iets verder staat dan wij, zij het veel minder ver dan men had gedacht, want Boris Johnson ging ervoor zorgen dat alle Britten tegen het eind van 2021 een boosterprik zouden krijgen. Hij ging daar zelfs het leger voor inzetten. Dat is hem niet gelukt, maar ook op andere fronten zijn dingen niet gelukt, niet alleen wat de vaccinatiecampagne betreft. Je ziet dat de ziekenhuizen daar wel opnieuw vollopen. Zoals ook collega Saeys zei: omikron kan in verhouding meer besmettelijk en minder ziekmakend zijn, maar als uit de absolute aantallen blijkt dat je daardoor toch opnieuw stijgingen van de ziekenhuisopnames ziet, dan moet je weten hoe we daarmee moeten omgaan. We hebben eind vorig jaar gezien wat dat betekent. We hadden een hoge vaccinatiegraad, maar er was ook een hoge druk van niet-gevaccineerde mensen die in de ziekenhuizen terechtkwamen. We hebben die cijfers diverse keren gedeeld met het parlement. Wie kwam in onze ziekenhuizen terecht? Mensen die niet gevaccineerd waren of 65-plussers die wel gevaccineerd waren. Daarom hebben we die ook als eersten opnieuw een boosterprik gegeven.
De gevolgen daarvan zijn natuurlijk groot. U zegt dat het Overlegcomité een hoop beslissingen heeft genomen. U vraagt waarom die werden genomen. We hebben die beslissingen genomen om de zorg te kunnen ontlasten. Waarom heeft de zorg onder druk gestaan? Onder andere omdat mensen die niet gevaccineerd waren, in de ziekenhuizen terechtkwamen. Komen er ook gevaccineerden in de ziekenhuizen terecht? Ja, maar in proportie veel minder. Die mensen zullen we altijd moeten kunnen blijven opvangen. Ook de niet-gevaccineerden vangen we uiteraard op, maar dat is wel druk die er niet had moeten zijn en die er vorig jaar en ook dit jaar opnieuw voor een stukje is. We hadden die eigenlijk kunnen wegnemen, en kunnen dat doen, als iedereen zich zou laten vaccineren.
Er valt veel te zeggen over de manier waarop dat moet gebeuren, over de modaliteiten. Ik denk dat er hier daarover ook veel heel terechte vragen zijn gesteld, maar toch zou ik willen vragen om dat inderdaad met de nodige nuance te doen. Men moet toch ook kijken naar de realiteit van vandaag, naar de ziekenhuizen, maar ook naar de eerste lijn. Collega Saeys heeft het aangehaald: op dit ogenblik zien we heel duidelijk dat de eerste lijn de eerste frontlinie is als het gaat over het opvangen en kunnen kanaliseren van al die mensen die besmet zijn en symptomen hebben.
Collega Sintobin, ik zie toch ook een zekere tegenspraak: aan de ene kant zegt u dat de witte woedes uit het verleden hebben aangetoond dat er een onderfinanciering was van de zorg, maar aan de andere kant zegt u dat ons zorgsysteem dit eigenlijk heel goed aankan en voldoende robuust is, en dat er dus geen verplichting nodig is. Het is toch wel een beetje het ene of het andere. Ik ben het ermee eens dat we een robuust zorgsysteem hebben als je bijvoorbeeld met Nederland of een aantal andere landen vergelijkt. Het is echter zeker in een pandemie ook een kwetsbaar zorgsysteem. Dan denk ik dat we inderdaad moeten vooruitkijken en dat dit debat – het is niet het enige debat – wel op zijn plaats is.
Wat het CST betreft: ik heb vorig jaar in de zomer al gezegd geen tegenstander te zijn van het CST, maar dan vooral om de vaccinatiegraad op te krikken, niet om een indruk te geven dat dat zones van vrijheid zijn. Het CST kun je immers voor verschillende dingen inzetten. In die zin denk ik dat we ook wat dat betreft het debat genuanceerd moeten kunnen blijven voeren.
De heer Sintobin heeft het woord.
Op de platitudes en de leugens van collega Rousseau zal ik maar niet reageren, maar ik zou aan collega Rousseau, collega Saeys en ook aan u, minister, toch eens aanraden om het verslag van deze interpellatie erop na te lezen. Dan zult u misschien tot andere inzichten komen en dan zult u ook merken dat u mij bepaalde woorden in de mond legt die ik niet heb gezegd. Ik heb niet gezegd dat er geen druk is geweest op de zorg. Ik heb niet gezegd dat ze het niet heel zwaar gehad hebben in de zorg en dat ze het nog altijd zwaar hebben. Mijn concrete vragen, minister, waren of het effectief klopt dat vooral de druk op de intensive care in de ziekenhuizen aan het dalen was. U hebt daarjuist toegegeven dat het effectief zo is. Dat was mijn punt, meer was het niet. Lees gerust het verslag er nog eens op na.
Collega Parys, ik dacht niet dat ik de boksmatch gestart ben. Ik heb gewoon een interpellatie ingediend. Ik vraag me af waar iedereen zich druk over maakt. Het is een belangrijk thema. Het is een thema dat besproken moet worden in deze commissie. Ik zie soms vragen passeren in deze commissie waar ik het nut niet onmiddellijk van inzie. Wanneer dan een belangrijk thema zoals de verplichte vaccinatie via een interpellatie van mezelf of van een andere collega wordt geagendeerd … En het is inderdaad een gevoelig thema, minister. Maar het is niet omdat iemand anders een andere mening heeft … Want dat is een beetje de tendens, niet alleen in deze commissie, maar ook in de maatschappij: wie een andere mening heeft, een onderbouwde, gefundeerde mening, wordt weggezet als een populist, als zijnde iemand die zomaar wat vertelt.
Er is trouwens geen tegenstelling met mijn punt over de witte woede, minister. Het inderdaad zo dat twintig jaar lang, of langer zelfs, de zorg en de ziekenhuizen ondergefinancierd werden en dat we nu misschien niet met die problemen zouden staan. Maar ik heb nergens gezegd – lees het erop na – dat het niet moeilijk zou zijn geweest in de zorg de afgelopen maanden. Ik heb ook niet gesproken, collega Rousseau, over gesjoemel. U hebt dat in de mond genomen. Ik heb gewoon gezegd – en u moet het met mij eens zijn, en iedereen zal het met mij eens zijn – dat inderdaad mensen met onderliggende aandoeningen in een ziekenhuis terechtkomen, er corona bovenop krijgen en genoteerd worden als coronaslachtoffer. Is dat gesjoemel? Neen, dat is geen gesjoemel. Dat zijn gewoon de feiten.
Maar ik ben blij dat er toch twee collega's – ik noem ze bij naam, ze gaan het misschien niet graag horen: collega Vaneeckhout en collega Parys – eigenlijk dezelfde vragen stellen als ik. Ze stellen identiek dezelfde vragen als ik, omdat de minister, Conner Rousseau en nog andere politici, allerlei verklaringen afleggen en standpunten innemen zonder adviezen en experten gehoord te hebben.
Mijn aanzet en mijn bedoeling van vandaag was om in deze commissie ook een debat te voeren over een verplichte vaccinatie. Anders wordt het weer beslist op het federale niveau. En ik denk dat we al een paar keer gezien hebben tot wat dat leidt. Ik denk dat wij ook hier met deze commissie een stem moeten hebben in het debat. Ik pleit er trouwens voor, als voorzitter, om op regelmatige basis en op basis van feiten, gegevens, adviezen, experten uit te nodigen, om ons standpunt te kunnen bepalen.
Maar ik blijf erbij, en dat is misschien een laatste opmerking, minister: u kunt pleiten voor een verplichte vaccinatie. Trouwens, de vaccinatie tegen corona is niet hetzelfde als de vaccinatie tegen polio. Polio is verdwenen na vaccinatie. Collega Parys heeft dat aangehaald, dacht ik. Maar het is allerminst bewezen dat de verplichte vaccinatie zal leiden tot het einde van de corona-epidemie.
De interpellatie is afgehandeld.