Verslag vergadering Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

Mevrouw Verheyen heeft het woord.

Buurtbewoners deden een paar weken geleden, op een zaterdagmiddag, een lugubere ontdekking in natuurdomein Blaasveldbroek in Willebroek. Het levenloze lichaampje van een pasgeboren, volgroeide baby was er aan het wateroppervlak van een vijver komen drijven. Twee weken daarvoor werd al gespeurd naar het lijkje, na een zorgwekkende melding van artsen over een 17-jarig meisje dat zich aanbood in een ziekenhuis en waarvan ze onmiddellijk vaststelden dat de tiener net bevallen was. De politie werd ingelicht en het minderjarig meisje is intussen geïdentificeerd als de moeder van het overleden kind.

De betrokken speurders willen onder meer te weten komen of de baby nog leefde op het moment dat ze in het water werd gegooid. Men onderzoekt ook of er sprake is van een doodgeboren baby, of dat er eventueel nog een andere doodsoorzaak meespeelt.

De exacte beweegredenen en oorzaken van de feiten zijn echter momenteel nog onbekend en maken voorwerp uit van een lopend gerechtelijk onderzoek. Toch dient dit spijtig voorval, dat geen nieuw maar gelukkig wel een zeldzaam fenomeen is, aangegrepen te worden om opnieuw het parlementair debat op gang te brengen rond moeders – in het bijzonder minderjarigen – die zich in een schijnbaar uitzichtloze situatie bevinden en geen weg weten met een aankomende geboorte of met hun pasgeboren kindje.

Het laatste redmiddel dat een radeloze moeder heeft is om haar baby bij de vondelingenschuif in Antwerpen achter te laten. Daar kunnen ze hun pasgeboren kind veilig en anoniem achterlaten. De vrijwilligers van vzw Moeders voor Moeders vangen de baby op en zorgen voor een nieuwe thuis voor het kind.

Tot nu toe werden er achttien baby’s te vondeling gelegd. Dit zijn achttien moeders die in een voor hun uitzichtloze situatie zaten en waarbij de vondelingenschuif een laatste redmiddel kon bieden.

Tegen deze achtergrond had ik graag volgende vragen gesteld. Welke opvang- en begeleidingsmogelijkheden bestaan er op de dag van vandaag waarbij radeloze moeders, nog voor ze in het ziekenhuis komen of bevallen, terecht kunnen?

Zijn de verschillende mogelijkheden voldoende gekend, in het bijzonder bij minderjarige moeders?

Minister, zijn er daar volgens u nog inhaalbewegingen mogelijk, en zo ja, welke zijn deze?

Is er volgens u nood aan meer initiatieven zoals de vondelingenschuif?

Welke rol spelen ziekenhuizen de dag van vandaag in het begeleiden van net bevallen radeloze moeders?

Minister, hoe evalueert u die rol van de ziekenhuizen in deze problematiek?

Minister Beke heeft het woord.

Deze vraag gaat inderdaad over een schrijnende situatie: een 17-jarig meisje dat bevalt en het kindje dat nadien dood teruggevonden wordt. Ik zal in deze vraag niet ingaan op deze individuele casus, maar we weten dat er tal van drempels zijn die kunnen spelen bij mensen om al dan niet hulp te zoeken: financiële drempels, familiale elementen, sociale druk, schaamte, radeloosheid, gezondheidskwesties, psychosociale vragen, of misschien ook de toegankelijkheid of het vertrouwen in opvang- en begeleidingsmogelijkheden.

Er bestaan in ons land heel wat opvang- en begeleidingsmogelijkheden; zeer laagdrempelige initiatieven voor jongeren, zorgactoren die universeel werken naar aanstaande ouders of meer gespecialiseerde initiatieven die zich richten op tieners in een kwetsbare situatie. In eerste instantie zijn er heel wat informatiebronnen ter beschikking over ongeplande en/of ongewenste zwangerschap, zoals via de websites van Kind en Gezin, Fara of Awel.

Sensoa zet in op het voorkomen van ongeplande zwangerschappen door relationele en seksuele vorming en publiceert informatie via de websites allesoverseks.be en zanzu.be. Zwangere vrouwen die leerplichtig zijn, kunnen terecht in een centrum voor leerlingbegeleiding (CLB). De CLB-medewerkers kunnen als vertrouwenspersoon een gesprek hebben met meisjes die vragen hebben over een ongeplande en/of ongewenste zwangerschap en helpen bij het zetten van de volgende stappen, zoals het bespreekbaar maken van de zwangerschap of verwijzen naar andere zorgactoren. Die dienstverlening is gratis. Als persoonlijk contact als eerste stap te moeilijk is, kunnen leerlingen ook anoniem chatten via CLBchat.be.

Awel is een algemene contactlijn waar kinderen van 6 tot 25 jaar gratis en anoniem kunnen bellen, mailen, chatten en/of een vraag stellen via een forum. Vrijwilligers luisteren, voelen en denken mee naar de beste keuze voor een onbesliste stap. Ook hier kunnen zwangere tieners terecht met hun vragen en bezorgdheden.

Vanaf 2020 werd er in elke provincie een Overkop-huis opgericht, met de bedoeling om vrije tijd en hulpverlening op een soepele manier in elkaar te laten overlopen.

Jongeren van 12 tot 25 jaar kunnen terecht bij het jongerenadviescentrum van het CAW (JAC). Ze kunnen daar terecht met elke vraag, ook over zwangerschap. Ze kunnen bellen, mailen, chatten met de medewerkers of een afspraak maken. Met het JAC kan er anoniem contact worden opgenomen. Die hulp is gratis. Ook crisishulp en intensievere trajecten zijn mogelijk. Het centrum algemeen welzijnswerk (CAW) kan ook opvang en onderdak regelen.

Fara vzw werkt rond begeleiding van zwangerschapskeuzes waaronder ongeplande zwangerschap en tienerzwangerschap. Je kunt bellen, mailen, chatten, beeldbellen, contact opnemen via facebook of een afspraak maken voor een face-to-facecontact. Zwangere tieners kunnen anoniem contact opnemen.

Daarnaast heb je uiteraard ook de zorgactoren die universeel werken voor aanstaande ouders en extra inzetten op kwetsbare groepen, zoals zwangere tieners.

Binnen de dienstverlening van Kind en Gezin worden tienerouders extra ondersteund. Ze kunnen er fysiek en digitaal terecht voor de basisdienstverlening, namelijk de preventieve medische opvolging van hun kind, en de psychosociale en pedagogische ondersteuning van het gezin. Die gezinstrajecten starten al tijdens de zwangerschap.

Kind en Gezin werkt interprofessioneel samen rond het gezin en ook met andere actoren uit de gezondheid- en welzijnszorg, vaak vanuit Huizen van het Kind. Zo kunnen zwangere tieners aangemeld worden bij centra voor integrale gezinszorg (CIG’s) of de centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning (CKG’s) wanneer er opvang en/of een intensief hulpaanbod nodig is.

Abortuscentra nemen ook de tijd voor een gesprek over het maken van zwangerschapskeuzes. Ze bieden psychosociale begeleiding en medische behandeling bij een ongewenste of ongeplande zwangerschap.

Vrouwen die ongepland of ongewenst zwanger zijn en twijfelen om hun kind af te staan, kunnen terecht bij het Adoptiehuis. Adoptiehuis is de enige erkende dienst voor bemiddeling bij binnenlandse adoptie in Vlaanderen. Adoptiehuis staat niet alleen in voor het plaatsen van kinderen en het aanbieden van nazorg bij adoptie. Een essentiële opdracht is de begeleiding van aanstaande ouders in het maken van een weloverwogen keuze. De begeleiding start bij voorkeur al tijdens de zwangerschap zodat er zoveel mogelijk tijd is om een vertrouwensrelatie op te bouwen en om informatie te geven over de verschillende mogelijkheden. Adoptiehuis heeft ook een anonieme chat waar zwangere vrouwen terecht kunnen die het afstaan van hun kind overwegen.

De meeste organisaties die ik heb opgenoemd zullen zeker breed gekend zijn, zoals Kind en Gezin, CLB en OverKop-huis. Andere organisaties zijn misschien wat minder gekend. Een voorbeeld hiervan is Fara dat onderzoekt hoe ze jongeren nog beter kunnen bereiken via sociale media, zoals Fara-Instagram en een Fara-YouTubekanaal. Fara richt zich specifiek naar de doelgroep van zwangere tieners en hun partner. De vzw ondersteunt ook verder bij jong ouderschap en abortusverwerking voor jongeren. Fara heeft ook een uitgebreid aanbod van vorming en intervisie om andere hulpverleners, zoals leerkrachten, CLB-medewerkers, welzijnswerkers en dergelijke meer, over die thema’s te versterken.

De vzw Moeders voor Moeders richtte in 2000 het eerste en voorlopige enige vondelingenluik in België op. Een vondelingenluik lijkt mij niet het gepaste standaardantwoord voor ongewenst zwangere vrouwen of jonge ouders die overwegen afstand te doen van hun toekomstig kind.

Artikel 7 van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind bepaalt dat elk kind recht heeft op afstammingsinformatie, met name te weten wie zijn of haar biologische ouders zijn. De oprichting en het gebruik van vondelingenschuiven staat een effectieve uitoefening van dit recht in de weg. Een kind dat wordt achtergelaten, zal nooit informatie kunnen krijgen over zijn of haar afkomst, noch over de reden van de afstand.

Het gebruik van een vondelingschuif staat bovendien de mogelijkheid om in een veilige, medische setting te bevallen in de weg. Vrouwen in nood worden er onrechtstreeks toe aangezet om thuis, zonder de noodzakelijke medische omkadering, te bevallen, vanuit de idee dat op die manier de anonimiteit van de afstand nooit doorbroken wordt. In voorkomend geval blijven moeder en kind verstoken van de nodige psychosociale begeleiding.

Tot slot is het te vondeling leggen van een kind in België nog steeds een strafbaar misdrijf. Stricto sensu kan het openhouden van een vondelingenluik dan zelfs gezien worden als medewerking aan een misdrijf.

Het lijkt me zeer aangewezen dat er in België spoedig werk gemaakt wordt van een regelgeving die discreet bevallen mogelijk maakt. Een dergelijk systeem zou een veilig en evenwichtig alternatief kunnen bieden voor anonieme of niet-omkaderde bevallingen en het gebruik van vondelingenschuiven.

Ziekenhuizen hebben een belangrijke rol in de begeleiding van een radeloze moeder, maar in feite is het veel beter om al tijdens de zwangerschap stappen te kunnen zetten.

In het kader van de eerste duizend dagen maak ik er werk van om de medische zorg aan zwangeren structureel te koppelen aan psychosociale begeleiding bij kwetsbaarheden. Deze kwetsbaarheden worden het best vroeg in de zwangerschap actief bevraagd via een wetenschappelijk instrument. Dat is ook een aanbeveling van het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg in het rapport van 2020 over een geïntegreerd prenataal zorgpad voor laagrisicozwangerschappen. In dat kader zal de federale tool Born in Belgium Professionals uitgerold worden in Vlaanderen. Dit platform is toegankelijk voor het hele zorgteam, mits goedkeuring van het gezin.

Mevrouw Verheyen heeft het woord.

Dank u wel, minister, voor uw zeer uitgebreid antwoord. Ik ben absoluut niet van plan om met deze vraag om uitleg een waardeoordeel te vellen. Dat is noch mijn taak, noch mijn intentie. Ik kan als moeder van twee dochters en als politica alleen maar vragen dat wij een systeem uitwerken waarin jonge maar vooral radeloze ouders, die geen uitweg zien uit hun situatie, terechtkunnen.

Het is een enorm spijtig voorval en ik leid uit uw antwoord ook af dat er de dag van vandaag al heel wat initiatieven en mogelijkheden zijn waar radeloze ouders, minderjarige meisjes terechtkunnen. Het lijkt me evenwel niet oninteressant om nog meer dan nu in te zetten op de bekendheid van die mogelijkheden, niet alleen vanuit de overheid maar ook vanuit de sociale diensten, vanuit het ziekenhuis, eventueel vanuit die organisaties en initiatieven. U gaf net aan dat de meeste wel breed bekend zijn, maar toch vinden een heel aantal jonge moeders, minderjarige meisjes, de weg daarnaartoe nog niet. Ik denk dat de problematiek misschien ook te complex is, dat we niet weten wat precies de reden daarvoor is. Maar ik denk dat het niet slecht is om nog meer in te zetten op de bekendheid van de vele goede initiatieven die hiervoor al bestaan.

Ik weet dat uw voorganger, Jo Vandeurzen, daar in het verleden al expliciet naar verwees, zeker wanneer bij de zwangerschap al bleek dat er een en ander aan de hand was. Ik roep u dus graag op, minister, om in te zetten op meer bekendheid of om toch op te roepen hier meer bekendheid aan te geven vanuit de verschillende organisaties en vanuit de sociale diensten. 

Mevrouw Wouters heeft het woord.

Dank u, collega Verheyen, om deze vraag om uitleg te stellen. Minister, zulke trieste verhalen laten niemand koud. Het is een drama dat een voldragen zwangerschap zo moest eindigen. Het is ook moeilijk om je voor te stellen hoe wanhopig die jonge moeder is geweest. Het is hartverscheurend dat het zover moest komen.

In het verleden heb ik ook reeds vragen gesteld over de opvang van tienermoeders. U hebt heel wat zorgactoren opgesomd en het hulpaanbod toegelicht. Het is belangrijk dat al die zorgactoren en het hulpaanbod op elkaar afgestemd zijn.

Ik heb dan ook een bijkomende vraag. Hoe evalueert u de huidige afstemming tussen die verschillende zorgactoren?

Minister Beke heeft het woord.

Er zijn veel actoren rond kinderen. Het kan geen kwaad om de informatie te delen en de toestroom of toeleiding naar de verschillende actoren zoveel mogelijk te verdelen. Dat proberen wij te doen. We proberen dat mee op te nemen.