Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Deckmyn heeft het woord.
Minister-president, ten noorden van Rusland bevindt zich de Noordelijke IJszee. Die zee is grotendeels bedekt met een dikke ijslaag. De klimaatverandering zorgt er echter voor dat de Noordelijke IJszee steeds meer wordt overwogen als alternatieve route voor het Suezkanaal. In de zomer is de Noordelijke IJszee namelijk steeds bevaarbaarder. Om de route het hele jaar open te houden, heeft Russisch president Poetin een vloot van ijsbrekers klaarstaan. Die vloot moet uitgebreid worden van de huidige 41 ijsbrekers naar 52 in 2035.
Dat Rusland potentieel ziet in de gewijzigde klimatologische omstandigheden in het Noordpoolgebied blijkt ook uit het feit dat het land vorig jaar ’s werelds eerste drijvende kerncentrale over de Noordelijke IJszee sleepte om het havenstadje Pevek klaar te stomen voor een sleutelrol in de poolstrategie.
De klimaatverandering zal zich de komende decennia blijven doorzetten waardoor te verwachten valt dat de noordelijke zeeroute steeds aantrekkelijker zal worden. De route verkleint de afstand tussen de Vlaamse havens en die van Azië met ruim een derde ten opzichte van de drukke route door het Suezkanaal.
Minister-president, merken de Vlaamse havens vandaag al de impact van een steeds navigeerbaardere Noordelijke IJszee of is de impact voorlopig eerder beperkt? Zijn daarover cijfers bekend?
Bereiden de Vlaamse havenbedrijven zich voor op een heroriëntering naar het noorden?
Welke economische voor- en/of nadelen zou de bevaarbaarheid van de noordelijke zeeroute voor Vlaanderen volgens u met zich mee kunnen brengen?
Bent u bereid hieromtrent een actieplan voor te bereiden zodat Vlaanderen maximaal voorbereid is op deze veranderende handelswerkelijkheid?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Mijnheer Deckmyn, wat uw eerste twee vragen betreft wil ik u graag doorverwijzen naar minister Peeters die bevoegd is voor deze materie.
De route door de Noordelijke IJszee is de snelste verbinding tussen Europa en Aziatische landen zoals China, Zuid-Korea en Japan. Vandaag is voor deze trafieken de route via het Suezkanaal de meest gebruikelijke. De kortere afstand is een evident voordeel van deze route. Hiernaast zorgt ze ook voor een extra optie voor het Suezkanaal, naast de langere route rond Afrika via de Kaap de Goede Hoop, voor het scheepvaartverkeer.
De route via de Noordelijke IJszee is echter geen evidente route: er is de afhankelijkheid van ijsbrekers om de route open te houden. Met de klimaatverandering zijn ze steeds minder nodig maar de verwachting is dat men er ook in de toekomst bij bepaalde omstandigheden een beroep op zal moeten doen. Schepen moeten aan bepaalde voorwaarden voldoen om in deze wateren te kunnen varen: dieptebeperkingen, rompsterktes voor de IJszee-omstandigheden enzovoort. Daarnaast zijn er ook bezorgdheden over het leefmilieu bij toegenomen scheepvaartverkeer op deze route die in kwetsbaar gebied ligt.
De kortere route door de Noordelijke IJszee zorgt niet per definitie voor minder brandstofverbruik gezien arctische omstandigheden en de weerstand die groter is bij het varen door deels bevroren oppervlaktes.
Het lijkt me niet nodig om hierover vanuit de Vlaamse Regering een actieplan op tafel te leggen. Het zijn uiteindelijk de rederijen die, vanuit economisch perspectief, keuzes maken in de scheepvaartroutes die hun schepen volgen.
De Arctische regio is wel een regio die wint aan geopolitiek belang, waarbij de scheepvaartroutes door de regio een van de elementen zijn, en waarbij de Vlaamse belangen het best op het niveau van het Europese buitenlands- en veiligheidsbeleid kunnen worden behartigd. Ik ondersteun in die zin de gezamenlijke mededeling ‘Een sterker engagement van de EU voor een vreedzaam, duurzaam en welvarend noordpoolgebied’ die de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid Josep Borrell en de Commissie op 13 oktober presenteerden. U kunt die vinden op de volgende weblink: https://eeas.europa.eu/sites/default/files/2_en_act_part1_v7.pdf
Dat wordt toegevoegd en de heer Deckmyn heeft opnieuw het woord.
Die vraag was ingegeven door zaken die ik gelezen had. Het leek mij interessant om die pistes te onderzoeken. U hebt zelf al aangehaald dat de route via het Suezkanaal veel gebruikt wordt. Maar er ontstond een wereldwijd probleem dit jaar door één schip dat de doorgang er blokkeerde. Het lijkt mij dan ook logisch dat er naar alternatieven wordt gezocht. De doorgang via de Noordelijke IJszee is zeker een alternatief dat het onderzoeken waard is, toch zeker in de zomer. Ik neem akte van het feit dat er geen actieplan is of zal komen. Ik begrijp voor een stuk dat u verwijst naar de Europese Unie, aangezien de arctische regio geopolitiek aan belang wint. Maar ook vanuit Vlaanderen moeten wij bekijken hoe wij deze kwestie aanpakken. Vandaar mijn vraag. Ik zal met heel veel interesse de link die u doorstuurt bekijken.
De heer Tommelein heeft het woord.
De vraag van collega Deckmyn is heel boeiend. Het arctisch gebied is steeds meer het onderwerp van geopolitieke strategie en van economische belangen in de toekomst. Het smelten van het Noordpoolgebied is helaas een realiteit. Het is wat cynisch dat we dit fenomeen gebruiken als economische opportuniteit. Ik wil toch graag benadrukken dat het afremmen van de klimaatverandering en het onder controle houden van de opwarming een cruciale doelstelling moeten zijn en blijven.
Het smelten van het Noordpoolgebied biedt wel nieuwe mogelijkheden. Vooral Rusland zit daar nu heel nadrukkelijk op te azen. De problemen waarmee wij dan geconfronteerd zullen worden, zijn dan even erg. Maar dat betekent niet dat wij blind mogen zijn voor de geopolitieke realiteit. Het toevoeren van schepen over de noordelijke route neemt toe. Meer dan 80 percent van de wereldhandel wordt over zee vervoerd. Ik weet vanuit mijn vroegere bevoegdheid als staatssecretaris voor de Noordzee dat de Belgische zeehavens Oostende, Zeebrugge, Gent en Antwerpen deel uitmaken van een van de drukste scheepvaartroutes ter wereld. Het is dan ook een terechte vraag om na te gaan wat de impact zal zijn op de scheepvaartroutes van de route over de Noordelijke IJszee op onze Belgische havens. Wordt de arctische regio een nieuw soort Suezkanaal? Ik weet dat ook de FOD Buitenlandse Zaken een arctische strategie aan het voorbereiden is. Hebt u daarover al contacten gehad met uw federale collega? Welke impact kan dit hebben op het Russische Yamalproject, waarin de haven van Zeebrugge een belangrijke rol speelt als overslagplaats voor Russisch vloeibaar aardgas? Vooral in de koude wintermaanden komt Zeebrugge op de proppen om het vloeibaar gas te exporteren. Bij toenemende bevaarbaarheid van de Noordelijke route gedurende meer maanden, zou die rol van Zeebrugge misschien wel eens onder druk komen te staan. Hoe schat u dit in? Zijn er nog concrete projecten die de Vlaamse economie zouden kunnen beïnvloeden?
De heer Van de Wauwer heeft het woord.
Zoals collega Deckmyn het hier voorstelt, lijkt het alsof er een nieuwe rendabele route zich opent. Hij stelt het heel positief voor. Ik ben daar iets terughoudender in.
Ik heb geen specifieke vragen aan u, minister-president, behalve zoals collega Tommelein een vraag over het onderzoek naar een nieuwe strategie door de FOD Buitenlandse Zaken. Ik heb wel een aantal reacties op de tussenkomst van collega Deckmyn. Of de nieuwe route echt een wissel op de toekomst zal zijn, acht ik nog helemaal niet zeker. President Poetin zet inderdaad alles in het werk om die route te promoten. Maar halverwege vorige maand zijn er 18 schepen plots ingesloten geraakt door onverwacht grote ijsvorming. Wetenschappers hebben ook gewezen op een nieuwe zonnecyclus waardoor de komende jaren opnieuw kouder zouden kunnen worden. Het feit dat die 18 schepen onverwachts zijn ingesloten toont toch aan dat er diverse risico’s verbonden zijn aan die noordelijke vaarroute. In vergelijking met de vorige jaren heeft de ijsvorming zich bijzonder vroeg ingezet. Men zet nu wel nucleaire ijsbrekers in, maar het zal nog weken duren vooraleer die schepen weer in bedrijf genomen kunnen worden.
Een echt succes is nog geen zekerheid. Op lange en middellange termijn blijft het moeilijk te voorspellen. Er zijn ook nog andere redenen waardoor de meeste scheepvaartbedrijven liever de langere routes door het Suezkanaal nemen. Er zijn de hogere verzekeringskosten. Op veel plaatsen zou de zee in de noordelijke vaarroute nog te ondiep zijn voor grote containerschepen. De navigatiegegevens zijn er nog niet helemaal betrouwbaar. Er zijn ook problemen met navigatie en telecom in dat gebied. Kortom: ik deel het optimisme niet. Ik hoop bovendien dat wij de klimaatverandering door nog ambitieuzere maatregelen beter kunnen tegenhouden.
De heer Vanlouwe heeft het woord.
Ik vind dat alvast een interessante discussie volgend op een interessante vraag van collega Deckmyn. Ik deel uw mening, minister-president, dat het geopolitiek belang van de arctische regio aan het toenemen is. Ik begrijp dat wij afspraken moeten maken in EU-verband. Maar ik vind het nodig dat een regio als Vlaanderen, met belangrijke internationale havens als Antwerpen en Zeebrugge, maar ook andere landen zoals Nederland en de Scandinavische landen de mogelijke bevaarbaarheid van de arctische regio nauwgezet opvolgen. Ik heb geen bijzondere aanvullende vragen. Ik zou wel graag hebben dat deze commissie hierop zou voortwerken. Wij moeten hierrond zeker in de Europese Unie samenwerken. Het zou positief zijn als Vlaanderen in die samenwerking een voortrekkersrol zou kunnen spelen.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Mijnheer Tommelein, u ziet een rol voor Zeebrugge hierin vooral in de winter. Maar het is precies in de winter dat die noordelijke vaarroute het meest problemen zal geven. Ik denk dan ook niet dat er heel snel bedreiging van daaruit komt. Ik heb nog geen contact daarover gehad met Buitenlandse Zaken federaal. Maar de gestelde vragen en het debat dat erop volgde, zijn een aanleiding om contacten te leggen.
De heer Deckmyn heeft het woord.
Ik vind de reactie van collega Tommelein interessant. De FOD Buitenlandse Zaken is blijkbaar toch een arctische strategie aan het voorbereiden. Mijn vraag naar een Vlaams actieplan was dan toch niet zo onlogisch. Misschien moet u zich toch maar eens informeren over die federale arctische strategie. Die kwestie kunt u dan bekijken in overleg met de Vlaamse havens.
Dat was eigenlijk ook de reden voor mijn vraag.
De vraag om uitleg is afgehandeld.