Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Verslag
– Een aantal sprekers nemen mogelijk deel via videoconferentie.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Collega's, het is deze week van 4 tot 10 oktober, toevallig misschien, de week van de handhaving. Deze vraag over de handhaving op zwerfvuil en sluikstorten is op zijn plaats. We ergeren ons allemaal mateloos aan dat zwerfvuil en begrijpen niet dat niet iedereen zijn gedrag wijzigt wat dat betreft. Dat is de situatie zoals ze helaas is.
In 2020 steeg de hoeveelheid zwerfvuil in Vlaanderen onbegrijpelijk met zo’n 14 percent, dit terwijl we streven naar een daling van 20 percent tegen 2022 ten opzichte van 2015. De roep om statiegeld of een ander beloningssysteem in te voeren op blikjes en wegwerpplastics vindt dan ook om de zoveel maanden zijn weerklank in de media. Minister, u wijst er terecht op dat het systeem van statiegeld niet alleenzaligmakend is omdat een groot deel van het zwerfvuil buiten het systeem valt. Denk hierbij aan sigarettenpeuken, kauwgom en snoepwikkels. We hebben het er al heel vaak over gehad.
Minister, u pakte daarom uit met een heel aantal andere maatregelen. Ik denk daarbij aan de uitgebreide pmd-zak die recent werd ingevoerd en waarvan we uitkijken naar de evaluatie, namelijk hoe het zit met de recyclagegraad. Ook werd aan de Federale Regering gevraagd om de GAS-boetes (gemeentelijke administratieve sanctie) voor het achterlaten van zwerfvuil op te trekken naar 500 euro en werd er bijkomend heel zwaar ingezet op handhaving, die wat betreft zwerfvuil niet zo evident is. Zo kregen vanaf deze zomer 273 milieuhandhavers de taak om zwerfvuil te bestrijden en kregen ze de bevoegdheid om GAS-boetes uit te schrijven. Daarnaast werden er 30 handhavers specifiek toegewezen voor de handhaving op plaatsen die bekend staan als gevoelige hotspots voor zwerfvuil. Ze kunnen door de gemeenten ook worden ingezet bij de organisatie van een evenement. De financiering van de bijkomende handhaving werd geheel toebedeeld aan de verpakkingsindustrie die “uit haar pijp zal moeten komen”, zo stelde u, minister.
Minister, hoe evalueert u de inzet van de extra milieuhandhavers deze zomer? In welke mate meent u dat door de inzet van extra handhavers de pakkans van vervuilers effectief vergroot is? Hoe denkt u dat de pakkans voor vervuilers in de toekomst nog zal vergroten? In welke mate meent u dat steden en gemeenten voldoende werden geïnformeerd over de mogelijkheid tot het inzetten van de dertig extra handhavers die de Vlaamse overheid ter beschikking stelt? Wanneer hebt u voor het laatst samen gezeten met de verpakkings- en tabaksindustrie? Hoe verliepen de gesprekken over het aanpakken van de zwerfvuilproblematiek en de bijkomende maatregelen die men in de toekomst zal nemen om zwerfvuil te vermijden en de handhaving ervan te verhogen?
Minister Demir heeft het woord.
Ik wil eerst en vooral zeggen dat wij in deze commissie al hebben aangegeven dat we de evaluatie rond het zwerfvuil gaan vervroegen. We gaan niet wachten tot eind 2023 aangezien we vorig jaar heel slechte cijfers hadden, namelijk een stijging. We zullen in het najaar zien hoe de cijfers zullen zijn. We zijn al het een en ander aan het voorbereiden. We staan niet stil. Als de cijfers dan niet goed zijn, zullen we het toch over een andere boeg moeten gooien.
In tussentijd heb ik gezegd dat we extra milieuhandhavers zouden aanwerven. De aanwervingen zijn opgestart. Er is een financieringsovereenkomst gesloten met het verpakkend bedrijfsleven. De aanwervingen werden opgestart en zijn nog lopende. De eerste handhavers zijn midden augustus gestart binnen de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM). Om volledig actief te zijn als handhaver zwerfvuil moet eerst een GAS-opleiding afgerond zijn en nadien moet men benoemd worden door de gemeenteraad. De GAS-opleiding voor de eerste handhavers is momenteel lopende.
De handhavers zijn deze zomer sensibiliserend actief geweest in het kader van opleidingen met lokale besturen. Via deze leertrajecten wordt ervaring opgedaan door samen op pad te gaan met bestaande GAS-vaststellers van lokale besturen. Verder zijn de handhavers zwerfvuil bijvoorbeeld ook actief geweest op het Wereldkampioenschap Wielrennen in Brugge en Leuven. Ze hebben daarnaast sensibiliserende acties met werkgestraften begeleid.
Het is nog te vroeg om conclusies te trekken want het project zit nog in de opstartfase. Er wordt nog volle bak aangeworven. De eersten zijn midden augustus gestart. Binnen enkele maanden kunnen we een betere inschatting maken, ook van de pakkans.
Ik denk dat de pakkans zal vergroten omdat ook Vlaamse toezichthouders de bevoegdheid hebben gekregen om op te treden tegen veroorzakers van zwerfvuil. Om dat nog effectiever te kunnen laten verlopen, zijn we aan het kijken met de federale collega's om de GAS-wetgeving wat aan te passen zodat de Vlaamse toezichthouders sneller en efficiënter kunnen worden aangesteld door de gemeenteraden van de driehonderd Vlaamse gemeenten. Ik heb daarover overleg gehad met mijn federale collega van Binnenlandse Zaken. Onze input wordt meegenomen in hun oefening rond de evaluatie van de GAS-wetgeving. Voor alle duidelijkheid, de extra handhavers die we op Vlaams niveau aanwerven, zijn complementair aan de handhavers van de lokale besturen die een handhavingstaak opnemen.
Op 14 juli 2021 heb ik een brief gestuurd naar de lokale besturen met informatie over het project. Deze brief werd mee ondertekend door de OVAM en de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). Er is ook over gecommuniceerd via de nieuwsbrief.
Via de website kunnen lokale besturen reeds vragen stellen en aangeven dat ze interesse hebben voor het project. Meer dan veertig lokale besturen hebben reeds gereageerd.
Via deze weg zijn ook de eerste afspraken gemaakt met lokale besturen voor de opleidingstrajecten van de nieuwe handhavers. Dat gaat in de goede richting.
Ik heb dit jaar veel en intensief samengezeten met de verschillende actoren en dit heeft toch wel het begin van een resultaat opgeleverd. Zo werd overeengekomen met Fost Plus dat de financiering van de dertig handhavers die binnen de OVAM worden tewerkgesteld, vanuit de reserves van de aanvullende bijdrage zal gebeuren.
Met de tabakssector werd verder onderhandeld om tot een gedragen engagement te komen. Zij trekken hun reguliere bijdrage op tot 550.000 euro per jaar en voorzien in het kader van het zwerfvuilcharter daar bovenop nog 600.000 euro voor specifieke acties rond zakasbakjes en peukenpalen. U weet ook dat we een verbod hebben ingevoerd in natuurgebieden en bossen omdat we hadden gezien in de oefening die de OVAM had gemaakt, dat bijna 50 percent van het zwerfvuil in die gebieden sigarettenpeuken zijn. Daar is het alvast verboden en kunnen ze alvast geen sigarettenpeuken op de grond gooien.
Nogmaals, dit is iets wat we tussentijds doen. Ondertussen is de evaluatie naar voren getrokken. Als het niet goed is, moeten we durven te zeggen dat de speeltijd voorbij is en dat we moeten kijken naar andere middelen die we zullen inzetten.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, bedankt voor uw antwoord. Ik denk inderdaad dat het verpakkingsplan 2.0 heel duidelijk was. We willen echt wel dat er stappen vooruit worden gezet. We irriteren ons mateloos aan die zwerfvuilproblematiek. Het is goed dat die evaluatie naar voren geschoven werd. We hebben het daar inderdaad in de commissie al over gehad. Ik denk dat het belangrijk is dat daar duidelijkheid over bestaat. En als effectief blijkt dat er geen vooruitgang is, moeten er andere maatregelen, andere stappen worden genomen.
Ik kijk uiteraard uit naar die evaluatie. Ik hoop uiteraard, net als iedereen hier, dat er verbetering zal zijn. Maar dat is afwachten. En het is inderdaad ook afwachten wat de handhavers zullen teweegbrengen. U stelt wel terecht dat ze nog maar pas werden aangesteld, dat het een nieuw project is. De vraag is natuurlijk hoe snel we daar effecten van kunnen ondervinden. Ik denk dat het belangrijk is om dat goed te monitoren, en om heel nauw in contact te staan met lokale besturen, met lokale afvalintercommunales. Want er zijn toch ook wel heel wat intercommunales die ondertussen eigen camera’s hebben aangekocht en die ook inzetten. Zij ondernemen toch ook wel extra sensibiliseringsacties.
Ik denk dat de lokale besturen maar zeker ook de afvalintercommunales heel belangrijke partners zijn in die handhaving, en zeer goed en close daarbij betrokken moeten worden. Wat dat betreft is er ook nog wat sensibiliseringswerk nodig, eerlijk gezegd, om iedereen goed op de hoogte te brengen van het nieuwe initiatief. Want mijn indruk is wel dat niet iedereen al weet wat er gaande is en wat er beslist werd. Die handhaving is toch een belangrijke extra stok achter de deur. Zeker met het optrekken van die boetes is het toch wel belangrijk dat dat op een goede manier verder gecommuniceerd wordt.
Minister, ik heb misschien nog een bijkomende vraag. Voor de pmd-zak waren wij er met onze fractie groot voorstander van om die uit te breiden naar alle plastics. En nu kijken we ook uit naar die evaluatie: wat gaat dat doen met de recyclagegraad? Want ook dat is toch een heel belangrijke parameter om mee te nemen in dit hele verhaal, denk ik.
Mevrouw Perdaens heeft het woord.
Ik ga het kort houden. Dit thema was een element waarover ik al een schriftelijke vraag had ingediend. Het antwoord daarop komt er nog aan. Ik was even niet zeker of ik het antwoord op de vraag die ik hier wenste te stellen, nu gehoord had of niet. Ik vroeg mij dus af wanneer en op welke manier uiteindelijk geëvalueerd zal worden of de aanwerving van die extra handhavers voldoende effect gehad heeft. Ik meen het niet opgevangen te hebben in uw uitleg, maar ik ben het niet zeker. Alvast bedankt, minister.
Mevrouw Schauvliege heeft het woord.
Bedankt voor uw antwoord. In Le Soir van 23 september stond een bericht over een vertrouwelijke overeenkomst uit 2016 tussen het Waalse Gewest en Fost Plus, waarin werd overeengekomen om geen statiegeld in te voeren voor 2022, in ruil voor een verhoogde zwerfvuilbijdrage. In die overeenkomst staat ook opgenomen dat het zwerfvuil tussen 2016 en 2022 met 20 procent moest dalen. Kunt u bevestigen of ontkennen dat er een soortgelijke overeenkomst met Vlaanderen bestaat?
Mevrouw Rombouts heeft het woord.
Ik denk dat eenieder dat document graag wil zien, collega Schauvliege. Ik merk dat we allemaal een beetje verbaasd kijken.
Ik wil aansluiten bij de vraagstelling van collega De Vroe over de cijfers en de opvolging van het zwerfvuil. Iedereen ergert zich aan die problematiek en wil daar eindelijk stappen voorwaarts in zetten. Minister, we hebben daar al verschillende keren over gesproken en over gediscussieerd. U bent inderdaad het engagement aangegaan om de evaluatie van het verpakkingsplan 2.0 te versnellen. Er werd ook aangegeven dat dat wil zeggen dat we daar eind dit jaar keuzes in zullen moeten maken. Ik kijk dus ook uit naar de cijfers van de OVAM in november, december dit jaar – hoe sneller, hoe liever.
Minister, er is ook het zwerfvuilcharter. Ook daarvoor is er in het najaar een evaluatie voorzien. Hebt u iets meer zicht op de timing?
De referentiestudie naar de kosten voor zwerfvuil in verschillende omgevingstypes zou intussen zijn opgeleverd, of het zou alleszins worden opgeleverd in september. Dat stond zo in de planning. Is die studie opgeleverd, en kunnen we daar ook inzage in krijgen?
Ik heb tot slot een concrete vraag, minister. U stelt dat, als we de cijfers en de doelstellingen niet bereiken, we het over een andere boeg moeten gooien. Ik ben heel blij dat u dat ook heel duidelijk zo stelt, want dat is ook heel duidelijk ons pleidooi geweest. Alleen is mijn vraag dan wat u bedoelt met ‘het over een andere boeg gooien’. U zegt dat u al verschillende voorbereidingen daartoe hebt getroffen. We weten bijvoorbeeld dat de invoer van statiegeld of andere beloningssystemen bijna een jaar voorbereiding in beslag nemen. Dus willen we dat in 2022 kunnen realiseren, dan moeten we daar inderdaad aan voortwerken. Bij mij is de vraag dus heel duidelijk: wat moet ik daaronder verstaan; aan welke maatregelen werkt u concreet?
Minister Demir heeft het woord.
Collega Rombouts, ik denk inderdaad dat ik heel duidelijk ben in mijn communicatie. Vorig jaar waren de cijfers niet goed, wat als ze nu weer niet goed zijn? We zijn met het kabinet eigenlijk al verschillende pistes aan het bekijken, want in het regeerakkoord staat ofwel een beloningssysteem of statiegeld. We zijn dus verschillende van die systemen aan het bekijken en analyseren. We zijn ook in het buitenland gaan kijken hoe zij het doen. En dan zullen we inderdaad in de schoot van de regering de knoop moeten doorhakken, om de keuze te maken voor een van die systemen. Wat mij betreft kiezen we voor het beste systeem, het systeem waarmee we de beste return krijgen. Ik denk dat er gewoon geen ander alternatief is.
Als je een verpakkingsplan hebt en je zit al twee jaar met slechte cijfers, dan weet je eigenlijk dat het cijfer van het derde jaar de twee andere jaren niet zal goedmaken. Dat was ook de reden waarom we op het kabinet hebben gezegd dat er pistes in het regeerakkoord staan. Laten we die nu ook al voorbereiden: wat zijn de voor- en nadelen? We gaan ook eens in het buitenland kijken. Zo kunnen we snel de knoop doorhakken.
Wat dat geheim akkoord betreft: ik heb geen weet van een geheime overeenkomst, mevrouw Schauvliege. Ik ken het bestaan van het verpakkingsplan, en dat is openbaar. Ik denk dat iedereen daar ook inzage in heeft. Dus ik weet niet of dat alleen in Wallonië zo was. Aangezien ik het niet weet, kan ik er ook niet op antwoorden.
Collega Rombouts, in de maand november doen we een eerste evaluatie van het charter, dus dat zit er ook aan te komen. De studie rond de referentiekost zit inderdaad in de finale fase. Ik moet wel nog navragen of die nu al definitief is, omdat daar nog overleg is met de stakeholders. Dat moet ik nagaan.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, het regeerakkoord is inderdaad heel duidelijk. We kijken uit naar de evaluatie die u versneld zult uitvoeren. We gaan inderdaad de juiste keuzes moeten maken, dus we volgen dit dossier nauwgezet op. We hopen alsnog dat er toch enige vooruitgang is in het irritante zwerfvuil op de grond, en dat die er snel mag zijn.
De vraag om uitleg is afgehandeld.