Verslag vergadering Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

Mevrouw De Rudder heeft het woord.

Elk jaar krijgen meer dan 1,6 miljoen mensen in Vlaanderen een uitnodiging om zich preventief en gratis te laten onderzoeken op borst-, baarmoederhals- of darmkanker. Het Centrum voor Kankeropsporing (CvKO) maakte recent de deelnamecijfers aan dat bevolkingsonderzoek in het jaar 2020 bekend. Terwijl er in december 2020 nog de vrees was dat heel wat mensen door de coronamaatregelen hun preventieve onderzoek zouden uitstellen, wordt nu vastgesteld dat het zogenaamde corona-effect toch heel beperkt is gebleven.

Ondanks de coronamaatregelen bleven heel wat mensen gemotiveerd om deel te nemen aan een preventief kankeronderzoek. Dat is uiteraard heel goed nieuws.

Door de coronalockdown lagen de bevolkingsonderzoeken wel twee tot drie maanden stil in het voorjaar, waardoor er later een inhaalbeweging is moeten gebeuren. Maar ook daarvan wordt ingeschat dat het effect op de volksgezondheid minimaal zal zijn. Vooral voor de borstkankeropsporing konden er minder vrouwen uitgenodigd worden dan in andere jaren. Slechts 88 procent van de vrouwen die in aanmerking kwam voor een preventieve mammografie, ontving daarvoor in 2020 ook een uitnodiging. Dat heeft te maken met het specifieke onderzoek en het coronaveilig laten verlopen van een mammografie. 

Al bij al kan men zeggen dat het preventieve bevolkingsonderzoek de coronacrisis goed doorstaan heeft. Maar natuurlijk waren er ook voor corona al een aantal uitdagingen op het vlak van de bevolkingsonderzoeken. Zo neemt slechts de helft van de genodigden deel aan het preventieve darmkankeronderzoek en vooral jongere mensen blijken daarvoor moeilijker gemotiveerd te zijn. Ook verschilt de deelname sterk naargelang de socio-economische achtergrond. Wat betreft uitstrijkjes stelt men vast dat afwijkende resultaten niet altijd goed worden opgevolgd. Daarom heb ik de volgende vragen.

Hoe evalueert u zelf deze cijfers met betrekking tot de deelname aan bevolkingsonderzoeken?

Welke verbeteringen ziet u nog mogelijk om de deelnames te doen groeien, vooral dan bij de doelgroepen die momenteel minder geneigd zijn om deel te nemen?

Is de in 2020 opgelopen achterstand op het vlak van de mammografieën ondertussen al ingehaald?

Minister Beke heeft het woord.

Collega, de eerste analyses zijn voor mij tamelijk geruststellend, maar verder onderzoek moet dat nog bevestigen. In het jaarrapport 2021 van de bevolkingsonderzoeken naar kanker zullen verdere analyses staan van de respons in 2020. Het CvKO heeft mij laten weten dat het verwacht dat die de huidige analyse zullen bevestigen.

Het centrum zal ook een koppeling met de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid uitvoeren voor het werkingsjaar 2020 om na te gaan of de COVID-19-pandemie de deelname van bepaalde doelgroepen extra heeft beïnvloed.

De partners binnen de bevolkingsonderzoeken naar kanker blijven sterk inzetten om de deelname te stimuleren. Ik geef daarvan enkele voorbeelden. De methodiek ‘community project’ wil drempels tot deelname aan de bevolkingsonderzoeken naar kanker verlagen door lokale besturen te ondersteunen in hun aanpak. Het project is een samenwerkingsverband van het CvKO, het Vlaams Instituut Gezond Leven en de locoregionaal gezondheidsoverleg en -organisaties (Logo’s). Ze stelden een gids op met een stappenplan om op een heel onderbouwde manier doelgroepgericht te werken met lokale partners. We implementeren dat in 2021 via proefprojecten. Na een positieve evaluatie kunnen we dat vanaf 2022 over heel Vlaanderen invoeren.

In 2019 ontwikkelde het CvKO in samenwerking met de Logo’s een draaiboek en een fotoreeks over het verloop van de bevolkingsonderzoeken naar kanker, waarin stap per stap het proces wordt gevisualiseerd. Beide methodieken kunnen de nodige ondersteuning bieden aan het brede werkveld in hun communicatie naar mensen met een lage sociaaleconomische status en moeilijk bereikbare doelgroepen.

Voor de drie piekmomenten - het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker in januari, naar dikkedarmkanker in maart en borstkanker in oktober - stuurt het CvKO een bericht met een voorstel voor een kort artikel aan de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) met de vraag aan de lokale besturen om tijdens ieder piekmoment het desbetreffende bevolkingsonderzoek in de kijker te stellen.

Het CvKO kreeg bovendien toestemming van het Informatieveiligheidscomité om niet eerder gescreende vrouwen die wel al tweemaal uitgenodigd zijn een aangepaste, bewustmakende communicatie te sturen. Voor het bevolkingsonderzoek dikkedarmkanker ontvangen personen die minstens drie keer uitgenodigd werden zonder deelname ook een aangepaste brief en hun huisarts wordt daarvan verwittigd.

En tot slot zult u regelmatig een meer algemene communicatie zien via de brede media. Dat kunnen nationale televisie, affichages op bussen, aan en in winkels, en onlinecampagnes via Facebook, YouTube of andere zijn.

Het CvKO gaat ervan uit dat de achterstand voor mammografieën is weggewerkt.

Elk jaar rapporteert het CvKO in de jaarrapporten van de bevolkingsonderzoeken naar kanker over meerdere sleutelindicatoren. De parameter ‘invitation coverage’ of ‘effectief uitgenodigd’ is daar een van. Dit cijfer beschrijft hoeveel personen werden uitgenodigd ten opzichte van de totale doelgroep op 1 januari.

In 2018 was de ‘invitation coverage’ 98,2 procent, in 2019 was dit 97,5 procent en in het covidjaar 2020 was dit 88,1 procent. Als we aan dat laatste cijfer de vrouwen toevoegen die in de eerste zes maanden van 2021 alsnog hun uitnodiging kregen, dan komen we uit op 98 procent. U zult begrijpen dat de ‘invitation coverage’ nooit 100 procent zal bereiken omdat een deel van de doelgroep in de loop van het jaar kan overlijden, verhuist uit Vlaanderen of heeft laten weten geen uitnodiging te willen ontvangen, omdat men bijvoorbeeld in behandeling is.

Definitieve cijfers zullen beschikbaar zijn in het jaarrapport van 2021. Het CvKO heeft mij laten weten dat de definitieve ‘invitation coverage’ nog slechts weinig zal verschillen van de huidige 98 procent.

Mevrouw De Rudder heeft het woord.

Minister, dank u wel voor uw geruststellend antwoord. Ik ben blij dat de cijfers goed zijn en dat we de achterstand voor wat betreft de mammografieën weggewerkt hebben.

U gaf aan in het persbericht naar aanleiding van het jaarrapport dat in december is gepubliceerd, dat er meer inspanningen nodig zijn om de deelname te verhogen. Uit uw antwoord blijkt dat er daarvoor ondertussen een aantal acties op poten gezet zijn. Ik ben specifiek zeer blij over de actie waarbij er aangepaste uitnodigingen of brieven zullen worden gestuurd naar mensen die niet komen opdagen. Dat is zeer doeltreffend om ook die categorieën te kunnen bereiken, wat vandaag niet altijd gemakkelijk is. Daar ben ik zeker tevreden over.

Begin 2020 zou er worden ingezet op zelfafnametesten in verband met baarmoederhalskanker. Wat is de stand van zaken daaromtrent? Werkt dat goed? Wat is de evaluatie daarvan?

Sinds dit jaar zou er worden gewerkt rond preventieve darmkankeronderzoeken met een gebruiksvriendelijker afnametest. Zijn er al effecten op de deelnamecijfers? Is het zo dat dankzij die gebruiksvriendelijke afnametest er meer mensen deelnemen aan het onderzoek?

Mevrouw Saeys heeft het woord.

Op het vlak van deelname aan screeningsonderzoeken kunnen we nog heel wat stappen vooruitzetten. We hebben al huisartsen ingeschakeld voor mensen die bijvoorbeeld niet zijn ingegaan op uitnodigingen. Dat is heel goed. We hebben ook al gebruikgemaakt van nudging. Dat zal in de toekomst nog meer moeten gebeuren om mensen toch te overtuigen om deel te nemen.

Over het project rond de zelfafnametesten voor het opsporen van baarmoederhalskanker, heb ik u al heel wat vragen gesteld in de commissie. Er was een project waarbij men de vergelijking heeft gemaakt wanneer mensen gewoon een brief ontvangen en zelf de test thuis afnamen en wat daarvan de cijfers waren. Daar waren blijkbaar nog wat winsten te halen. Hoe staat het daarmee?

Mevrouw Sleurs heeft het woord.

Minister, ik heb nog een paar kleine aanvullende vragen. We hebben veel resultaten gelezen in het jaarrapport van 2020. Men spreekt van verschillende initiatieven. Zijn dat zeer recente initiatieven of komen die uit een studie in het kader van het bereiken van de kwetsbare en niet-bereikte groepen, waar ik regelmatig in deze commissie naar heb gevraagd? Is dat specifiek voor bepaalde doelgroepen? Welk type? Waarom worden deze groepen dan minder bereikt?

Hoe zouden we nudging in deze thematiek kunnen gebruiken?

Is er al een effect te zien van de recente campagnes die zijn gebeurd, onder andere de ‘Bla bla bla’-campagnes, of zal dat nog worden geëvalueerd?

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Mevrouw De Rudder, dank u voor de zeer terechte vraag. Minister, het is goed dat de vrees die er was dat de coronacrisis een negatieve impact zou hebben, niet meteen uit de cijfers blijkt. Dat mag iedereen geruststellen. Dat neemt de uitdagingen die er al voor de crisis waren, natuurlijk niet weg. Wat ons betreft moet de focus de komende jaren extra liggen op het dichten van de gezondheidskloof, waarbij mensen die in een meer kwetsbare situatie zitten, in de realiteit minder toegang blijken te hebben tot preventie. Dat wil niet zeggen dat er bewust drempels voor worden gecreëerd. U verwijst naar het pilootproject dat op dit moment loopt en dat zal worden geëvalueerd. Wanneer zal die evaluatie plaatsvinden? Ik begrijp dat het de bedoeling is om dan eventueel overal op te schalen in 2022. Zullen die middelen dan ook voorzien worden om daar extra ruimte voor te maken? Ziet u nog extra mogelijkheden om specifiek in de richting van die doelgroepen het gesprek daarover gemakkelijker te maken, niet alleen via de huisarts of via grote campagnes, maar ook in de peergroepen zelf, de omgeving van de mensen zelf? Het debat rond vaccinatie maakt duidelijk hoe groot de impact is van de directe omgeving van mensen om hiermee aan de slag te gaan.

Mevrouw Wouters heeft het woord.

Minister, het preventiebeleid rond kanker van de Vlaamse overheid werpt zijn vruchten af. Dat blijkt uit het jaarrapport 2020 van het CvKO. Bevolkingsonderzoeken naar kanker redden jaarlijks vele levens. Vroegtijdige opsporing vergroot de kans op genezing en beperkt de impact van de behandeling. Hier moet dus zeker nog verder op worden ingezet.

Minister, ik heb nog een opmerking wat betreft de inhaalbeweging voor de mammografieën. De achterstand is zeker nog niet weggewerkt, maar de inhaalbeweging is bezig. Ik vernam gisteren nog van mijn ex-collega's dat er in het UZ Gasthuisberg de volgende acht zaterdagen extra zal worden gewerkt om de achterstand wat betreft de mammografieën in te halen. Dat is uiteraard een heel goede zaak.

Wat betreft de opsporing van baarmoederhalskanker heeft 20 procent van de vrouwen met een afwijkend resultaat momenteel nog geen opvolging gehad. Op welke manier kunnen de huisartsen en de gynaecologen gestimuleerd worden om vrouwen verder op te volgen na afwijkende screenings?

Minister Beke heeft het woord.

Collega's, de zelfafnametest voor baarmoederhalskanker is nog in onderzoek, meer bepaald voor welke doelgroepen die kan worden gebruikt en hoe het circuit precies moet lopen. Idem dito voor de darmkankerscreenings en de nieuwe testen. De werkgroepen baarmoederhalskanker en bevolkingsonderzoeken volgen dit verder op.

De ‘Bla bla bla’-campagne moet nog worden geëvalueerd. De beslissing over de financiering van dit pilootproject zal pas na de evaluatie vallen. Ik vermoed dat dat in 2022 zijn.

Mevrouw De Rudder heeft het woord.

Ik denk dat iedereen het ermee eens is dat bevolkingsonderzoeken een heel belangrijk deel van ons preventiebeleid vormen. Het is ook goed dat we nu aan de hand van cijfers kunnen vaststellen dat het corona-effect beperkt is gebleven, wat zeer goed is. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat we geen bijkomende inspanningen moeten leveren. Minister, ik kijk uit naar de bijkomende evaluaties die in de toekomst zullen gebeuren over de initiatieven die nu op stapel staan. We merken dat we vooral moeten blijven inzetten op kwetsbare doelgroepen. We zullen daar verder werk van maken en dat verder blijven opvolgen.