Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Danen heeft het woord.
Voorzitter, dit is een vraag die ik regelmatig stel, ook in de vorige legislatuur, namelijk over de kwaliteit van het leidingwater. Er wordt steeds gezegd dat leidingwater zuiver en gezond is. Ik twijfel daar vandaag niet aan, maar het is wel zaak om dat goed in de gaten te houden.
Vlaanderen, maar niet enkel Vlaanderen, het is natuurlijk een internationaal fenomeen, wordt geconfronteerd met de problematiek van nieuw opduikende verontreinigingen in bodems en water. Ook de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) is zich bewust van deze problematiek en lanceerde hierover in 2019 een ‘white paper’. Daarmee gaf ze een voorzet tot internationale samenwerking met betrekking tot deze problematiek. Die samenwerking resulteerde in een multistakeholdersnetwerk, EmConSoil. Dit multistakeholdersnetwerk organiseerde al twee workshops. De derde was gepland voor begin mei van dit jaar, nog niet zo lang geleden. Daarom ook deze vraag nu.
Met deze vraag wil ik focussen op de problematiek van de gevolgen hiervan voor ons drinkwater. Deze nieuwe stoffen, de zogenaamde emerging contaminants, zijn veelgebruikte stoffen die in het milieu zijn terechtgekomen en waarvan nog maar vrij recent is geweten dat ze mogelijk schadelijk kunnen zijn voor mens en/of milieu. De OVAM heeft in het verleden al onderzoek gedaan naar drie van deze stoffen: tert-butylalcohol (tBA), 1,4-dioxaan, ook wel dioxaan genoemd en de ondertussen welbekende poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS).
De toenmalige minister van Omgeving, Koen Van den Heuvel, liet in een antwoord op mijn vraag weten dat de OVAM op basis van het uitgevoerde onderzoek had besloten dat tBA niet systematisch moest worden opgenomen bij een onderzoek of sanering. Omdat 1,4-dioxaan in 13 van de 16 onderzochte sites aanwezig was in het grondwater in concentraties boven 50 microgram per liter ontwikkelde de OVAM een leidraad voor de aanpak van de 273 potentieel verontreinigde sites. Wat PFAS betreft, bleek uit de verkennende studie van mogelijke PFAS-bronnen dat in een groot deel van de onderzochte bodem- en grondwatermonsters verhoogde concentraties werden aangetroffen. Ondertussen heeft die problematiek natuurlijk ook wel een gigantische vlucht genomen.
Minister Van den Heuvel gaf toen ook aan dat het opstellen van een normenkader voor bepaalde stoffen was opgestart. Hij gaf toen ook aan dat men bezig was met het inventariseren van alle gegevensbronnen over diffuse bodemverontreiniging om zo de impact van de problematiek in te schatten. De verkregen informatie en kennis over de nieuwe stoffen en de diffuse bodemverontreiniging zouden dan als basis kunnen dienen om op een voldoende onderbouwde wijze een aanpassing van de bodemwetgeving door te voeren. Over de aantasting van de kwaliteit van het drinkwater door nieuwe verontreinigingen wist de minister te vertellen dat geen enkele van de gerapporteerde waarden in het drinkwater hoger was dan de voorzorgwaarde.
Ook Europa monitort een aantal stoffen die een bedreiging kunnen vormen voor het aquatische milieu binnen de Europese Unie. Met het uitvoeringsbesluit 2020/1161 van de Europese Commissie werd de aandachtstoffenlijst vastgesteld die bepaalt welke stoffen op het gebied van waterbeleid moeten worden gemonitord binnen de hele Unie overeenkomstig richtlijn 2008/105/EG van het Europees Parlement en de Raad.
Ik heb voor u de volgende vragen. Heeft de derde ENSOr-workshop (emerging policy challenges on new soil contaminants) eind mei plaatsgevonden, zoals was gepland? Zijn er tijdens deze workshop opmerkelijke feiten of vaststellingen meegedeeld in functie van de mogelijke verontreiniging van drinkwater? Welke waren dat?
De Europese aandachtstoffenlijst bevat acht of negen stoffen of groepen van stoffen die gemonitord moeten worden met het oog op het voeren van een waterbeleid. Worden deze stoffen ook in Vlaanderen gemonitord? Vormt een of vormen meerdere van deze stoffen of groepen van stoffen een probleem in Vlaanderen?
Toenmalig minister van Omgeving, Koen Van den Heuvel, gaf aan dat het opstellen van een normenkader voor bepaalde stoffen wat betreft de aanwezigheid in ons drinkwater was opgestart. Wat is de stand van zaken? Werd er al een normenkader uitgewerkt voor perfluoroctaansulfonaat (PFOS) en PFAS in leidingwater? Werd er een normenkader uitgewerkt voor andere 'emerging contaminants' in leidingwater? Welke? Welke methodologie wordt gebruikt om eventuele nieuwe stoffen toe te voegen?
In 2019 was er geen enkele van de nieuwe stoffen die in het gezuiverde drinkwater waarden liet optekenen boven de voorzorgwaarde. Is dat vandaag nog altijd het geval? Zo niet, voor welke stof of stoffen werd de voorzorgwaarde overschreden?
Een zeer specifieke categorie van nieuwe verontreinigde stoffen zijn drugs en drugafval. Vormen drugs en residuen van drugs momenteel al een bedreiging voor het drinkwater? Worden deze stoffen al gedetecteerd in het ruwwater en in het reinwater? Zo niet, zal men dat in de toekomst wel gaan doen? Vormen deze stoffen nu al een kwaliteitsprobleem voor het drinkwater?
Minister Demir heeft het woord.
De workshop vond plaats op 6 en 7 mei 2021. Uit de presentaties bleek dat er grote stappen worden gezet in de ontwikkeling van analysetechnieken, risicobepaling, normenkaders en technologie voor de sanering en reiniging, hoewel er nog steeds veel onderzoek en vooral ook internationale samenwerking nodig is. Deze bevindingen hebben in eerste instantie betrekking op de aanpak van verontreiniging met ‘emerging contaminants’ of opkomende stoffen in bodem en grondwater.
In 2019-2020 werden de aandachtstoffen van de Kaderrichtlijn Water gemeten. De resultaten werden op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) gepubliceerd.
In 2020 analyseerden de drinkwaterbedrijven negen stoffen uit de aandachtstoffenlijst in het drinkwater. Geen enkele ervan werd in het drinkwater vastgesteld. Ik zal de lijst van stoffen bezorgen aan deze commissie.
Eind december 2020 is de nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn goedgekeurd. Voor PFOS en PFAS zijn in deze nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn wettelijke parameterwaarden voor PFAS vastgelegd. Het zijn er twee: PFAS-totaal of som van PFAS. Dit lijkt hetzelfde, maar is het niet. Som van PFAS is de som van 20 PFAS die risicovol worden geacht voor het drinkwater, ook PFOS hoort daarbij. De norm voor PFAS-totaal bedraagt 0,50 microgram per liter, de norm voor som van PFAS bedraagt 0,10 microgram per liter.
Bij de omzetting van de Europese richtlijn in de Vlaamse wetgeving krijgt PFAS dus een parameterwaarde. De omzetting van de richtlijn moet afgerond zijn eind 2022. Het werk aan deze omzetting is volop aan de gang en de ontwerpteksten worden verwacht tegen eind dit jaar.
Voor de andere ‘emerging contaminants’ hebben de VMM en het agentschap Zorg en Gezondheid een methodiek uitgewerkt over hoe wordt omgegaan met deze niet-genormeerde stoffen in drinkwater. Een deel van deze methodiek is ook verankerd in de drinkwaterwetgeving.
Al sinds 2013 hebben de waterleveranciers de verplichting om naast de parameters die in het drinkwaterbesluit zijn opgesomd ook alle stoffen op te volgen die zouden kunnen voorkomen in het water dat wordt gebruikt voor de productie van drinkwater. Voorbeelden hiervan zijn geneesmiddelen, organische stoffen, en dus ook de ‘emerging substances’.
Voor drinkwater dat uit oppervlaktewater gemaakt wordt, zullen meer verschillende stoffen gemeten moeten worden dan drinkwater geproduceerd uit diep grondwater. De waterbedrijven gaan dus reeds actief op zoek naar deze stoffen. Als een waterbedrijf een stof of een bacterie terugvindt die niet op de lijst met parameters staat, moet het bedrijf dit melden aan de VMM en het agentschap Zorg en Gezondheid. Zij evalueren vervolgens de teruggevonden stof en de concentratie. Zij bepalen ook de relevantie ervan voor het drinkwater.
De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) bepaalt dan een voorzorgswaarde voor de relevante stoffen. Er zijn twee verschillende voorzorgwaarden, namelijk van eerste en tweede orde. De waarde van eerste orde wordt afgeleid op basis van de TTC-methode (Threshold for Toxicological Concern) die internationaal gebruikt wordt als methode om via een screening een waarde te bepalen waarbij geen effecten voor de mens te verwachten zijn.
Bij het bepalen van de tweede voorzorgwaarde wordt meer in detail onderzocht welke toxicologische informatie overal beschikbaar is. Deze tweede voorzorgwaarde vergt veel meer onderzoekswerk en wordt dus enkel bepaald als het nodig is.
De technische details bespaar ik jullie. Ik heb de VMM de opdracht gegeven om een document te maken waarin deze methodologie beschreven is en dat vervolgens op hun website te plaatsen.
De waterbedrijven gebruiken deze voorzorgwaarde bij het bepalen van de kwaliteit van het drinkwater. Alle meetresultaten worden gerapporteerd aan de VMM. Als er overschrijdingen zijn, dan wordt er een parameterwaarde vastgelegd in het drinkwaterbesluit.
Tot nu toe zijn er voor 32 stoffen voorzorgwaarden afgeleid. Die lijst staat op de website van de VMM.
Dan kom ik tot uw vierde vraag. Voor twee stoffen, ethyleendiaminetetra-azijnzuur (EDTA) en perchloraat, werd een concentratie in het drinkwater vastgesteld boven de voorzorgwaarde van eerste orde. De gemeten waarden lagen onder de waarden van tweede orde.
Het jaarlijks rapport ‘Kwaliteit van het drinkwater’ van de VMM wijdt een heel hoofdstuk aan deze nieuwe stoffen. In het najaar verwachten we de cijfers van 2020.
Uw vijfde vraag ging over drugs en drugsafval. Zoals gezegd, zorgt de risico-evaluatie die in de drinkwaterwetgeving is opgenomen ervoor dat er systematisch naar nieuwe stoffen gezocht moet worden die een probleem zouden kunnen opleveren voor de drinkwaterkwaliteit. In eerste instantie is een opvolging van die bronnen hier van groot belang.
Zo screenen drinkwaterbedrijven momenteel ook al op drugs en metabolieten. Uit de informatie die ik van de drinkwaterbedrijven kreeg, blijkt dat in het oppervlaktewater soms drugsrestanten worden teruggevonden. In het drinkwater werden nog nooit residuen van drugs aangetroffen. Er zijn momenteel dan ook geen aanwijzingen dat drugsafval een kwaliteitsprobleem voor drinkwater veroorzaakt.
Collega Danen, ik heb geprobeerd zo gedetailleerd mogelijk te antwoorden. Het was soms een beetje technisch, mijn excuses daarvoor.
De heer Danen heeft het woord.
Dank u wel voor uw antwoord, minister. Ik wilde vooral een lans breken voor een goede methodologie en voor internationale samenwerking. Maar ik heb begrepen dat dit al het geval is. Daar moeten we echt wel verder op inzetten. Ik denk immers dat gezond drinkwater in heel Europa – enfin, in heel de wereld, maar we zullen al beginnen in Europa – een aandachtspunt is. Ik denk dat in de meeste geïndustrialiseerde landen soortgelijke issues aan de orde zijn. Drugsafval zal er allicht niet alleen hier in Vlaanderen zijn. Ook die andere stoffen zullen er in de rest van Europa wel zijn. Het is dus een kwestie van daar verder op in te zetten.
Ik heb nog een suggestie, minister. Om het draagvlak voor gezond water te verhogen, is het misschien niet slecht dat de drinkwatermaatschappijen op hun facturen aangeven waar het water vandaan komt. Veel mensen weten namelijk totaal niet waar hun water vandaan komt. Ze denken dat het uit de grond komt of uit een rivier. Sommigen hebben er zich nog nooit vragen over gesteld. Als iemand weet waar zijn water vandaan komt, denk ik dat hij zich ook meer bewust is van die omgeving en probeert te voorkomen dat er vervuiling is en dat hij misschien ook meer geneigd zal zijn om het te melden als er iets aan de hand is, als hij iets ziet in de buurt dat het water zou kunnen bedreigen. Dat is een suggestie. Ik weet niet wat u daarvan vindt. Maar ik wil u toch vragen om ze mee te nemen. Ik denk dat we niet transparant genoeg kunnen zijn, ook in deze kwestie. Mijn vraag is dus wat u hiervan vindt.
Minister, ik denk dat het heel belangrijk is, in het kader van onze drinkwaterkwaliteit, dat we zo goed mogelijk weten welke verontreinigde stoffen er zich in ons drinkwater bevinden, maar uiteraard ook elders in het milieu. Ik denk dus dat we er alle belang bij hebben om daar in het algemeen meer aandacht aan te schenken. Ik denk dat het toch wel een belangrijke taak is van de OVAM om dat op alle vlakken te doen. Hoe meer we weten over verontreinigingen op alle vlakken, hoe beter we ook onze regelgeving kunnen maken en hoe beter we daarover kunnen communiceren.
Wat betreft normeringen, is het natuurlijk heel belangrijk om te zorgen dat we inderdaad volledig mee zijn op Europees vlak, met de Europese normering, dat we minstens even sterk zijn en dat we wat verontreinigingen betreft de normen ook aanscherpen waar nodig. Ik kijk uit naar initiatieven daaromtrent.
Minister Demir heeft het woord.
Collega De Vroe, ik ben het eens met u. Wij zitten met Vlaanderen ook echt mee in de cockpit. Wij volgen op wat er op Europees niveau nog aan het bewegen is. Zodra er een definitief kader is – ik heb begrepen dat er op dit moment overleg is met de stakeholders en dergelijke – nemen we dat uiteraard ook mee naar Vlaanderen.
Collega Danen, ik neem uw tip mee. Ik vind dat eigenlijk wel een goede suggestie. Ik zal eens horen wat de betrokkenen daarvan zeggen. Op het eerste gezicht zou je denken dat dat oké is, maar ik weet niet in hoeverre dat mogelijk is en of dat te complex is. Dat weet ik niet. Maar inderdaad, transparantie kan volgens mij geen kwaad. Ik ga het dus navragen.
De heer Danen heeft het woord.
Dank u wel. Ik raad u aan de zaken goed te blijven opvolgen. Minister, ik weet dat een van de mantra’s van de Vlaamse Regering is ‘no gold-plating’. Ik zou op dit vlak willen vragen om wel te ‘goldplaten’, om te proberen het zo goed mogelijk te doen, om beter te doen dan wat Europa minimaal vraagt. Gezond drinkwater is namelijk een basisrecht. Op dat vlak kun je het volgens mij niet goed genoeg doen. Dat is ook een suggestie die ik wil meegeven. Ik zal het niet nalaten om hier regelmatig – elk jaar bijvoorbeeld – opnieuw vragen over te stellen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.