Verslag vergadering Commissie voor Binnenlands Bestuur, Gelijke Kansen en Inburgering
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister, de voorbije weken is gebleken dat de burgemeester van Sint-Truiden, Veerle Heeren, niet alleen zichzelf maar ook haar ruime entourage al in maart bij voorrang liet vaccineren. In eerste instantie weigerde Heeren te reageren op de geruchten. Vervolgens begon ze een verhaal te vertellen dat langs alle kanten rammelt.
Ze zegt bijvoorbeeld dat ze vanuit het vaccinatiecentrum de suggestie kreeg om zich te laten vaccineren, maar het vaccinatiecentrum spreekt dat tegen. Veerle Heeren zegt dat ze geen politieke druk heeft uitgeoefend, maar het vaccinatiecentrum spreekt dat tegen en de feiten ook. Een aantal van de prikken voor de vrienden van Veerle Heeren werden immers al om 8 uur 's ochtends gezet. Van overschotten kon dus op dat moment geen sprake zijn. Veerle Heeren zegt dat alles volgens de afspraken is verlopen, maar volgens een klokkenluider werd er gefoefeld met reservelijsten. Veerle Heeren zei eerst ook dat ze nooit namen had doorgegeven aan het vaccinatiecentrum, maar gisteren bekende ze uiteindelijk dat dat wel was gebeurd.
Uit alle feiten en uitspraken, zowel van Veerle Heeren als van andere betrokkenen, blijkt dat de burgemeester van Sint-Truiden liegt. Na heel veel druk heeft ze uiteindelijk toegegeven in maart al volledig gevaccineerd geweest te zijn en hetzelfde te hebben geregeld voor dertien andere mensen, onder wie haar zus, haar zoon, haar buren, enkele vrienden en mogelijk zelfs het hele kabinet. Dat was dus in maart, in de periode waarin er alleen al in Vlaanderen nog meer dan honderd coronadoden per week vielen. Dat een burgemeester in die omstandigheden misbruik maakt van haar machtspositie om zichzelf en haar hele entourage te bedienen, is mijns inziens absoluut moreel verwerpelijk. Die zelfbediening, die vriendjespolitiek is echt onaanvaardbaar.
Gisteren was er een extra gemeenteraad in Sint-Truiden, die eigenlijk op intrieste, maar ook wel voorspelbare wijze verliep. Heeren bracht daar halfslachtige excuses, maar probeerde vooral om de zaak goed te praten. Ze deed zich zowaar voor als de Limburgse Moeder Teresa: ze wilde alleen maar helpen. Echt onvoorstelbaar en totaal wereldvreemd. Zelfs met haar excuses brengt ze een nieuwe leugen aan. Want ze zei gisteren dat duizend vaccinaties verloren zouden gaan als zij niet gauw gauw wat familie en vrienden had opgetrommeld. Maar op dat moment, begin maart, waren er in het vaccinatiecentrum in Sint-Truiden niet eens duizend vaccins beschikbaar. Bovendien was de vaccinatiegraad bij de oudste van onze bevolkingsgroepen zo hoog dat het onmogelijk was dat er zoveel overschot was.
Minister, u hebt aangekondigd dat er een klacht werd ingediend. Zowel bij u als bij het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) heeft de Limburgse gouverneur vervolgens gevraagd om een onderzoek te starten. De Vlaamse Regering kan inderdaad tuchtmaatregelen nemen tegen burgemeesters die de regels en de deontologische codes overtreden.
Minister, kunt u meedelen welke initiatieven er door u en/of het Agentschap Binnenlands Bestuur worden genomen?
Wat is de stand van zaken van het onderzoek naar de praktijken van de burgemeester en het bedrijf dat de vaccinaties heeft uitgerold en waarmee een en ander zou zijn misgelopen?
Betreft het, volgens de informatie waarover u beschikt, een alleenstaand geval of zijn er nog andere uitvoerende mandatarissen die misbruik hebben gemaakt van hun machtspositie om zichzelf of anderen bij voorrang te laten vaccineren? Welke initiatieven worden eventueel genomen om dit verder te voorkomen?
Ik dank u.
Minister Somers heeft het woord.
Mijnheer Janssens, ik dank u voor uw vraagstelling. Laat me eerst zeggen dat het opzetten van de vaccinatiecentra op heel korte termijn een huzarenstuk was, waar het overgrote deel van onze lokale besturen voorbeeldig werk hebben verricht. De ambtenaren, de mensen van de eerstelijnszones, maar ook de lokale politieke verantwoordelijken hebben hard gewerkt en zijn erin geslaagd om die centra op een snelle manier uit te bouwen. De feedback die wij breed krijgen van de mensen die vandaag worden gevaccineerd – gelukkig zijn dat er steeds meer – over de dienstverlening, de efficiëntie, de snelheid waarmee de spuitjes werden gegeven enzovoort, is alleen maar positief.
Ik wil dus eerst en vooral eer betuigen aan de lokale besturen en de medewerkers van die lokale besturen. Zij hebben mooi werk verzet in moeilijke omstandigheden. Vaak moest er in het begin nog wat worden gezocht en geïmproviseerd. Het blijft belangrijk om dat te benadrukken, en ik wil dat uitdrukkelijk doen als minister van Binnenlands Bestuur.
Dat brengt mij tot de concrete casus van Sint-Truiden. Ik heb afgelopen vrijdag inderdaad een schrijven ontvangen van de heer Ludwig Vandenhove, die daar gemeenteraadslid is. Hij heeft documenten overhandigd die volgens hem mogelijk aantonen dat burgemeester Heeren via een georganiseerd systeem bepaalde personen zou hebben voorgetrokken bij het vaccineren.
Dat dossier heeft natuurlijk een aantal dimensies. Op de vermeende feiten die daarin naar voren zijn gekomen, de verklaringen van de burgemeester van Sint-Truiden, was mijn eerste reactie er toch wel een van totaal ongeloof en ontsteltenis. Een burgmeester heeft een voorbeeldfunctie, zeker op een moment van crisis, en vooral een epidemiologische crisis, waarbij de gezondheid en het overleven van mensen in het geding is.
Geen enkele burgemeester vraagt daarom of verwacht dat. Maar het is een vast onderdeel van je positie, je maatschappelijke verantwoordelijkheid dat je je op dat moment bewust moet zijn van je grote voorbeeldfunctie en de deontologie die je ter zake dient te respecteren. Dat is een eerste beschouwing.
Ik kom tot mijn tweede beschouwing. Dit heeft een politieke en deontologische dimensie. Het is op de eerste plaats het lokale bestuur, de gemeenteraad, die in eer en geweten moet onderzoeken of een burgemeester politiek en deontologisch in deze context kan functioneren. Gisteravond heeft er een debat plaatsgevonden in de gemeenteraad. Voor de eerste maal is er daarover gepraat in de bijzondere gemeenteraad die werd samengeroepen. De gemeenteraad heeft na afloop van het debat een motie goedgekeurd waarin wordt geconstateerd dat burgmeester Heeren de deontologische code op een ernstige manier heeft overtreden. Na de zitting heb ik, net zoals u, via een persbericht vernomen dat de burgemeester tijdelijk door de eerste schepen, de heer Engelbosch, zal worden vervangen als burgemeester. Het decreet over het lokaal bestuur voorziet die mogelijkheid. Dat is wat er op het lokale vlak gebeurt.
Dan komen we bij het luik waar ikzelf en gouverneur Lantmeeters in beeld komen. Ik heb gouverneur Lantmeeters verzocht om de klacht die is binnengekomen, te onderzoeken, zodat ik een getrouw beeld kan hebben van de situatie en daarop kan reageren en oordelen. De gouverneur kan autonoom beslissen hoe hij dit onderzoek doet en wordt daarbij ondersteund door het Agentschap Binnenlands Bestuur. Wat de juridische invalshoek betreft, het wettelijke aspect, de vraag of er wetten werden overtreden, worden de gouverneur, mijn administratie en ikzelf geconfronteerd met een complexe situatie. De vraag is natuurlijk, los van de deontologische regels, of er juridische fouten, wettelijke fouten werden gemaakt. Daar botsen we natuurlijk op het medische geheim, het beroepsgeheim en de discretieplicht, die geldt voor vrijwilligers, stagiairs en de mensen die daarin werken. Er is ook een strafonderzoek gestart. Niet alle stukken zullen dus zomaar bruikbaar zijn, in welk onderzoek dan ook. Daarvan moeten we ons bewust zijn.
Ik heb Audit Vlaanderen deze namiddag heel uitdrukkelijk gevraagd om het functioneren van het bestuur binnen het vaccinatiecentrum onder de loep te nemen. Audit Vlaanderen is een onafhankelijke organisatie, die zelf op basis van een vooronderzoek kan oordelen hoe ze hier verder op ingaat. Dat verzoek is uitdrukkelijk gestart, om ook de gouverneur de instrumenten te geven om terdege te kijken wat er precies is gebeurd en op welke manier die dingen zijn gebeurd zoals ze gebeurd zijn, zodat hij en ikzelf daar gepast op kunnen reageren. Dat zijn de stappen die we tot nu toe hebben gezet.
De gouverneur heeft deze voormiddag de burgemeester al gehoord in het kader van zijn opdracht. Hij zal ook nog een aantal andere mensen horen. Met het inschakelen van Audit Vlaanderen moeten we op relatief korte termijn toch een juist beeld krijgen van wat er is gebeurd. Op basis daarvan kan ik dan een oordeel vellen of de elementen voldoende zijn om een tuchtonderzoek en nadien een tuchtprocedure op te starten.
U weet dat een tuchtprocedure een strikte, sterk juridisch bepaalde en tegensprekelijke procedure is, die alleen kan leiden tot schorsen of afzetten, of niet schorsen en niet afzetten. Dat zijn de enige twee sancties. Vaak is men, terecht, terughoudend voor het opstarten van een tuchtprocedure, omdat men van mening is dat het debat op de eerste plaats lokaal moet worden beslecht. In het verleden is er steeds een terughoudendheid geweest in het opstarten van tuchtprocedures. Maar de feiten die zich hier hebben afgetekend, zijn toch wel van die aard dat een ernstig onderzoek door de gouverneur, ondersteund door Audit Vlaanderen, meer dan op zijn plaats is. Op basis van dat onderzoek zal ik dan mijn positie bepalen.
De heer Janssens heeft het woord.
Dank u wel, minister. De positieve reacties op het goed lopen van de vaccinatiecentra zijn terecht. Waar het goed loopt, mag er inderdaad terecht een pluim op de hoed worden gestoken van de mensen die het daar goed laten functioneren. Maar die positieve verhalen dreigen nu wel ondergesneeuwd te raken door de sfeer van politieke zelfbediening die is gecreëerd door Veerle Heeren. Daarom denk ik ook dat het stadsbestuur de komende jaren echt wel een huizenhoog probleem van geloofwaardigheid, van betrouwbaarheid een van integriteit gaat hebben.
Met de gemeenteraad van gisteren en met het gekonkelfoes onder de meerderheidspartijen, die een schijnmanoeuvre doen door de burgemeester even wat rust te geven en gewoon verder te doen en gewoon over te gaan tot de orde van de dag, creëert men de sfeer dat de macht en de postjes boven betrouwbaarheid, geloofwaardigheid en integriteit gaan. En die elementen zijn voor een politicus net het hoogste goed. In mijn ogen is Veerle Heeren dat allemaal kwijt. Ik kan mij alleen maar afvragen met welk gezag ze haar functie als burgemeester nog zal kunnen uitoefenen, terwijl we weten dat ze misbruik heeft gemaakt van haar positie om als burgemeester, ten koste van de meest kwetsbaren, zichzelf te laten vaccineren. De kapitein op het schip, die geacht wordt om eerst de anderen in veiligheid te brengen, heeft eerst zichzelf geprikt. Het sfeertje van ‘me, myself en mijn entourage komen voor de rest van de bevolking, zelfs de meest kwetsbaren’ vind ik onvergeeflijk.
Ik wil u een aantal bijkomende vragen stellen, minister. De burgemeester wordt nu tijdelijk vervangen. Kunt u beamen dat dat met het behoud van haar volledige wedde is voor de periode dat ze zich laat vervangen? Vindt u het niet opportuun, gezien de kritieke situatie waarin het stadsbestuur terecht is gekomen, dat wij vanuit de Vlaamse overheid een regeringscommissaris afvaardigen om daar het roer over te nemen totdat de onderzoeken van Audit Vlaanderen en de gouverneur zijn afgerond? Neemt u in uw onderzoek ook het strafwetboek mee in de redenering? In artikel 245, dat u allicht kent, wordt gezegd dat een burgemeester geen eigenbelang mag laten voorgaan in de handelingen die men stelt in zaken waar men zelf het beheer of het toezicht over heeft. Dat heeft Veerle Heeren, in de machtspositie die zij had, misbruik makend van die positie om zichzelf te laten vaccineren, mijns inziens absoluut wel gedaan.
Minister, ik wil me even aansluiten namens de N-VA-fractie. Wij onderschrijven ten volle uw woorden, maar ook die van collega Janssens, om te stellen dat de lokale besturen tot op heden – en ook voor de toekomst, daar heb ik alle vertrouwen in – een heel belangrijke rol gespeeld hebben in het aanpakken van de pandemie en nu ook in het vaccineren. Ze leveren enorm veel inspanningen. En we horen inderdaad ook alleen maar positieve geluiden. De lokale besturen nemen hun verantwoordelijkheid.
De situatie in Sint-Truiden, zoals ze zich aangediend heeft, verdient zeker geen schoonheidsprijs, menen wij. De verhalen die boven water komen, wijzen er alvast op dat het allemaal niet correct gelopen is. Wij vinden het in ieder geval ook belangrijk dat zowel uzelf als de gouverneur ter zake een aantal zaken onderzoeken. We willen daar niet op vooruitlopen, maar met het feit dat men in Sint-Truiden op dit moment toch ook een aantal maatregelen en initiatieven genomen heeft en dat de burgemeester nu zelf ook beslist heeft om een stap opzij te zetten, hopen wij althans dat het vertrouwen ook in Sint-Truiden weer hersteld kan worden, opdat de vaccinatie daar op een correcte, consistente en vertrouwensvolle wijze verder kan lopen. Zoals we deze gezondheidscrisis nu aanpakken vanuit de lokale besturen, loopt het goed. We hopen dat in Sint-Truiden de trein ook op die manier netjes weer op de rails kan worden gezet.
De heer Vaneeckhout heeft het woord.
Minister, ik wil me ook nog kort aansluiten. We hebben het hier vorige week in de commissie Welzijn ook al over gehad, bij de bespreking van de vaccinatiestrategie. Er komen nu telkens nieuwe zaken naar boven. Ik steun het dat daar grondig onderzoek naar gebeurt. Wat mijn fractie betreft, is het heel duidelijk wat de politieke verantwoordelijkheid hier zou moeten zijn. Ik vind het dan ook van essentieel belang dat dat ten gronde gebeurt. Eigenlijk hadden de consequenties al getrokken moeten zijn in de voorbije uren en dagen. Ik denk dat het heel duidelijk is dat er hier een fundamenteel falen is wat betreft de verantwoordelijkheid.
Ik ben nog om twee dingen bezorgd, en die wil ik toch nog eventjes aangeven, minister. Er blijven nu natuurlijk geruchten rondgaan dat het niet de enige situatie is. We hebben dat de voorbije weken en maanden ook al gehoord. Bent u van plan om daar iets mee te doen? Kan Audit Vlaanderen daar een rol spelen? Ik zeg niet dat we een grote hetze en een zoektocht moeten opstarten, maar ik denk toch dat het ernstig genoeg is om eens te gaan kijken naar wat daar overal gelopen is in die eerste weken van de vaccinatiestrategie.
Ten tweede is er nog iets wat mij gisterenavond opviel met betrekking tot de kracht van de gemeenteraden. Dat is een bedenking die ik hier ook democratisch wil maken. Ik heb toch wat bedenkingen bij een gemeenteraad waarbij er een bepaalde conclusie is en er dan twee minuten later, na de gemeenteraad, een perscommunicatie is die eigenlijk een andere conclusie meegeeft dan wat er op de gemeenteraad is meegedeeld. Uiteraard staat het iedereen vrij om te zeggen wat hij of zij wil op de gemeenteraad, maar het zegt toch wel iets – en dat wou ik u als minister van Binnenlands Bestuur ook aangeven – over de kracht van gemeenteraden en hoe die door sommigen bekeken worden als een zeer opportunistisch gremium, waar ze gewoon kunnen brengen wat hen het beste uitkomt. Ik denk dat we daar toch ook eventjes moeten bij stilstaan. Ik verwacht van u vandaag geen magische formules over hoe we dat kunnen bijsturen, maar ik vond het wel belangrijk om te delen.
Minister Somers heeft het woord.
Collega’s, het is natuurlijk een triest schouwspel. Laten we dat voor alle duidelijkheid zeggen. Ik moet ook vaststellen dat ik vanuit verschillende lokale besturen toch ook wel wat verontwaardiging daarover hoor. Mensen zetten zich echt integer in. Heel veel mensen geven het beste van zichzelf en hebben soms ook gezondheidsrisico's genomen om hun rol te kunnen vervullen. Natuurlijk straalt dit wat af, daar moeten we niet flauw over doen.
Daarom ook heb ik gisterenvoormiddag samengezeten met de gouverneurs, die trouwens ook heel hard werken. Een van de vragen die ik aan hen gesteld heb, is of zij weet hebben van nog andere vergelijkbare situaties. Zij zeggen dat ze geen andere gelijkaardige formele klachten hebben ontvangen. Uiteraard kunnen zij ook niet op elk moment in elk vaccinatiecentrum aanwezig zijn, maar hun indruk was toch ook een bevestiging dat het overgrote deel van onze lokale mandatarissen en besturen dat op een correcte manier doet.
Ik heb hen gevraagd om nog eens aan te dringen bij onze burgemeesters, om hen uiteraard eerst en vooral te bedanken voor de inspanningen die ze al gedaan hebben, maar om hen ook opnieuw te wijzen op de voorbeeldfunctie die zij hebben in deze crisis. Burgemeesters moeten vandaag ook moeilijke boodschappen geven. Gelukkig zijn we stilaan weer in het rijk van de vrijheid aan het komen en is er weer meer mogelijk, maar ze hebben de voorbije maanden ook vaak tegen burgers moeten zeggen wat ze niet mogen doen, dat ze moeten opletten, dat ze terughoudend moeten zijn, dat ze geduld moeten hebben. En ze gaan die taak ook de volgende weken nog moeten doen. Natuurlijk kun je dat alleen maar vanuit een moreel gezag dat niet gekrenkt is. Mijnheer Janssens, het zal u verbazen, maar de analyse die u daarover maakt, volg ik in belangrijke mate. Dat is iets wat confronterend is.
Wat de wedde betreft: als een burgemeester vervangen wordt, gaat na dertig dagen opeenvolgende vervanging de wedde over naar zijn opvolger. Wat het strafrechtelijke luik betreft: als de gouverneur of ikzelf strafrechtelijke inbreuken zien, gaan we die zeker overmaken aan de procureur.
Het instrument van een regeringscommissaris is niet bedoeld om een burgemeester tijdelijk te vervangen. Een regeringscommissaris is de verpersoonlijking van dwangtoezicht. In dit geval is artikel 335 van het decreet Lokaal bestuur niet direct van toepassing.
Wat we volgens mij moeten doen, is ter zake een grondig onderzoek doen. We moeten Audit Vlaanderen en de gouverneur de kans geven om alle puzzelstukken bij elkaar te krijgen. Op basis van dat dossier en die informatie kan ik als minister beslissen om toch een tuchtprocedure te starten, die dan als consequentie een schorsing of een afzetting kan hebben.
Tot slot wil ik meegeven dat ik ook heb gekeken naar wat de Raad van State ter zake zegt. We kunnen alleen een tuchtsanctie starten op het moment dat er sprake is van grove nalatigheid en kennelijk wangedrag. De Raad van State heeft zich ter zake al uitgesproken over gronden voor tuchtmaatregelen. Daaruit blijkt bijvoorbeeld: “Het pertinent voortrekken van kandidaten bij sollicitatieprocedures kan gecatalogeerd worden als grove nalatigheid of kennelijk wangedrag en kan dus aanleiding zijn voor een tuchtsanctie.” De Raad van State heeft zich natuurlijk nog niet uitgesproken over gevallen zoals deze. Maar dat is natuurlijk wel een parallelle situatie.
Ik denk dat het dossier toch wel heel ernstig is. We zullen dat dus ook op een ernstige manier onderzoeken. Want de geloofwaardigheid, niet alleen van de betrokken burgemeester, maar van heel wat lokale mandatarissen, komt hiermee in beeld. Ik bedoel: hun integriteit, hun geloofwaardigheid. Het is mijn verantwoordelijkheid en ook die van de gouverneur, samen met Audit Vlaanderen, om de verschillende puzzelstukken te bekijken en op basis van dat dossier te bekijken wat er al dan niet moet gebeuren ten aanzien van mevrouw Heeren.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister, ik dank u voor uw duidelijk antwoord, waarin u consistent stelling neemt en zegt dat u dit onaanvaardbaar vindt. U zegt dat er wel degelijk morele, deontologische fouten zijn gebeurd, dat de integriteit van mevrouw Veerle Heeren nu echt wel verloren is en dat er mogelijk ook wettelijke fouten zijn gemaakt. Dat zal allemaal moeten blijken uit het onderzoek. Ik ben tevreden dat u de ernst daarvan onderschrijft en dat u die onderzoeken hun gang wilt laten gaan.
Want in elk geval mogen de leugen na leugen die werden verteld door Veerle Heeren, de professionele fouten die werden gemaakt, absoluut niet ongestraft blijven. De enige straf die de burgemeester zichzelf nu oplegt, is een paar maanden extra vakantie, met dan, althans voor de eerste maand, het volledige behoud van haar wedde. Ik denk dat heel veel mensen zich zullen afvragen wat ze moeten uitspoken op hun werk om een maand extra vakantie te krijgen, terwijl ze volledig worden doorbetaald. Dat kan absoluut niet het signaal zijn dat de politiek geeft. Mensen zullen zich afvragen wat er in dit land allemaal moet gebeuren vooraleer een politicus of politica zijn of haar ontslag neemt en wat er is van de voorbeeldfunctie die politici hebben.
De enige eer die Veerle Heeren zichzelf nog kan bewijzen, de enige dienst die ze haar stad nog kan bewijzen, is uiteindelijk ontslag nemen. Want deze vorm van zelfbediening, deze vriendjespolitiek is wat mij betreft totaal onaanvaardbaar. Ontslag kan en moet dan ook de enige conclusie zijn. Ik hoop dat we daar via een tuchtprocedure uiteindelijk toe zullen komen, indien zij zelf niet tot dat besef komt. Want als flagrante leugens, als professionele fouten niet meer tot ontslag leiden, dan is de politieke integriteit, de politieke deontologie totaal waardeloos geworden. En dat kunnen we één figuur de hele politieke wereld niet laten aandoen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.