Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
Mijn vraag gaat over de groeperingen die systematisch desinformatie en fake news verspreiden. Dat gebeurt tegenwoordig niet enkel online. Het zijn geen lokale enkelingen meer die soloslim wat leugens verkondigen. Het is een en-enverhaal geworden: én online via alle mogelijke kanalen én offline via campagnemateriaal én proberen via de klassieke media een stem te krijgen in het debat.
Onder andere in Oudenaarde, maar ook in andere steden en gemeenten zoals Eeklo, kregen verschillende mensen een uitgebreide Nederlandstalige flyer in de bus van een Duitse – of misschien Oostenrijkse – actiegroep genaamd Klagemauer.TV. Zowel de Facebookpagina van deze groep als de website puilt uit van fake news en desinformatie. Er zouden linken zijn met Artsen voor Vrijheid (AVV), die systematisch fake news en desinformatie verspreiden over het coronavaccin en het nut van vaccinaties in twijfel trekken op basis van onwetenschappelijke informatie. Huisdokter en oud-politicus Patrik Vankrunkelsven diende bij de Orde der artsen een klacht in. De website Gezondheid en Wetenschap, door de overheid ondersteund, weerlegde alle stellingen van een zogenaamde factsheet van AVV. AVV reageerde hierop opnieuw met onwetenschappelijke informatie.
Zondag 14 maart stond er een uitgebreide longread op VRT NWS met de titel ‘Nauwe banden tussen groepen als Viruswaanzin en Artsen Voor Vrijheid: wie zit erachter en wat willen ze bereiken?’ Ze hebben elk een eigen agenda en hun standpunten liggen soms uit elkaar. Viruswaanzin is voor vaccinactie, AVV tegen. Maar opmerkelijk: vaak zijn/waren dezelfde mensen trekker/stichter van diverse groeperingen. De Facebookgroep van Viruswaanzin telt 11.000 leden en wil een politieke partij oprichten. Er zijn connecties met de Nederlandse groep Viruswaarheid.
Minister, bent u op de hoogte en bekend met de actiegroep Klagemauer.TV?
Bent u op de hoogte van de activiteiten van Artsen voor Vrijheid en Viruswaanzin in ons land? Hoe groot schat u de impact in? Is er een overzicht van alle kanalen die zij gebruiken om desinformatie te verspreiden? Welke andere gelijkaardige organisaties zijn bekend? Hoe worden ze opgespoord en in kaart gebracht? Welke linken zijn er met buitenlandse groeperingen?
Welke stappen werden ondernomen naar deze organisaties, specifiek met de verspreiding van desinformatie online en via flyers in verband met corona en het coronavaccin? Welke tegenacties en counternarratives worden ontwikkeld? Op welke manier worden steden en gemeenten ondersteund die met het fenomeen en de flyers te maken krijgen op hun grondgebied?
Mijn collega Tine Van den Brande stelde u een schriftelijke vraag over de verspreiding van fake news in Vlaanderen: hoeveel berichten worden er dagelijks verspreid, via welke kanalen, hoeveel burgers worden er zo bereikt en wat is hun profiel? U antwoordde dat hierover nog weinig structureel onderzoek in Vlaanderen/België gebeurd is. Plant u of hebt u al stappen ondernomen om dit te laten onderzoeken voor Vlaanderen? Kunt u dit nader toelichten? Welke stappen zette u al richting Europa betreft de verspreiding van fake news via mediakanalen aangezien het duidelijk is dat dit niet stopt aan een landsgrens?
Minister Dalle heeft het woord.
De actiegroep Klagemauer.TV was me tot voor uw vraag onbekend. De actiegroepen Artsen voor Vrijheid en Viruswaanzin heb ik wel al gehoord. De activiteiten van deze groepen in ons land zijn immers meermaals in de media geweest, onder andere in De Zevende Dag en in het VRT-artikel waarnaar u verwijst. Dergelijke organisaties worden niet actief opgespoord. Ik heb dan ook geen informatie over andere gelijkaardige organisaties en/of over de kanalen die zij gebruiken, noch in België, noch in het buitenland.
Zoals andere trends in desinformatie en nepnieuws gaat het maken en delen van desinformatie over COVID-19, testen, mondmaskers en vaccins samen met een amalgaam van verschillende soorten actoren, met vaak uiteenlopende motivaties.
Het beheer van een crisis als deze is natuurlijk op zich al bijzonder complex en uitdagend. Het verspreiden van foute informatie zorgt voor onnodige bijkomende ongerustheid en schade. Ik wil dan ook benadrukken dat ik het betreur dat er mensen zijn die de inspanningen van onze zorgverleners en van alle burgers die al meer dan een jaar de maatregelen goed naleven, teniet willen doen door het verspreiden van valse informatie.
De verspreiding van desinformatie valt net als de verspreiding van correcte informatie onder de vrijheid van meningsuiting, en die leg je niet zomaar aan banden. Over de grenzen daaraan hebben we het al vaker gehad, onder meer op 13 januari in de plenaire vergadering naar aanleiding van actuele vragen. Er was ook een interessant debat in de Senaat, waarbij verschillende van jullie ook aanwezig waren. Daar kregen we een interessante uiteenzetting, maar vooral ook een uitwisseling van ideeën.
Als minister van Media leg ik de nadruk op mediawijsheid en het verhogen van de weerbaarheid van burgers tegen desinformatie. Binnen het kader van het relanceplan Vlaamse Veerkracht zal ik hier vanuit mijn bevoegdheid Media initiatieven rond nemen.
Daarnaast gaat het natuurlijk ook om het versterken van de journalistiek via factchecking, over de digitale platforms en over de rol die bepaalde influencers spelen op sociale media. Dat is een complex geheel waarmee we op een goede manier moeten omgaan. Informatieverstrekking is ook bepalend. We ondersteunen verschillende initiatieven via kanalen als WAT WAT voor jongeren, VRT NWS – uiteraard – en ook Wablieft, waarmee men duidelijke informatie wil verstrekken. Verder organiseert Zorg en Gezondheid van minister Beke campagnes rond covid en rond de vaccinaties, om daar juist over te informeren.
Het is ook zo dat VRT NWS, Mediawijs, Arteveldehogeschool en het Interuniversitair Micro-elektronicacentrum (imec) onlangs nog een speciale editie maakten van de EDUbox Nepnieuws rond corona voor het secundair onderwijs. Ook dat is een element om daar goed, vormend, rond te werk te gaan en mediawijsheid te versterken.
Tegenacties en duiding tegen antivaxen of steun aan gemeenten en steden in de vorm van weerleggingscampagnes zijn op zich niet structureel voorzien vanuit mijn beleid. Dat raakt overigens ook niet aan het mediabeleid. De media zelf proberen uiteraard wel aan tegenberichtgeving te doen, met correcte informatie, juiste artikelen, duiding, factchecking en dergelijke. Daar staan geen specifieke middelen tegenover.
Desinformatie is een belangrijk thema – ik heb het al gezegd. We nemen dat in het beleid zeker ter harte. Ik verkies overigens de term ‘desinformatie’ boven ‘fake news’, zoals ik toegelicht heb in de Senaat. Als u wilt, kan ik daar nog verder op ingaan.
Het Europese niveau – dat spreekt voor zich – speelt vooral een belangrijke rol ten aanzien van de grote platformen: de GAFA’s van deze wereld, de socialmediaplatformen. We volgen natuurlijk de ontwikkelingen omtrent de Digital Services Act, de Dienstenrichtlijn, het European Democracy Action Plan en het Media Action Plan nauw op. Desinformatie komt expliciet aan bod binnen deze initiatieven van de Europese Commissie.
Vanuit Vlaanderen waak ik er mee over dat onze burgers via deze initiatieven weerbaarder worden gemaakt, de vrije meningsuiting gewaarborgd blijft, platformen hun verantwoordelijkheid nemen en dat onze lokale mediasector goed zijn rol kan blijven spelen.
Dank u wel, minister. Ik ben meestal heel tevreden met uw antwoorden, maar nu vind ik het toch een vrij bondig antwoord over een problematiek die op dit moment toch heel groot aan het worden is. Heel veel mensen in landelijke gebieden, bijvoorbeeld in mijn gemeente, Oudenaarde, hebben met momenten minder toegang tot nieuws waarop ze kunnen vertrouwen, en net daar vinden die flyers een enorme ingang. Het is ook een heel doelbewuste strategie van die organisaties om niet alleen via internet dingen te verspreiden, omdat ze hopen dat ze bijvoorbeeld de oudere bevolking gemakkelijker kunnen bereiken met papieren flyers. Dat is ook wat gebeurt op heel veel plaatsen. Op 13 maart was er een nieuwe longread van de VRT waarmee in kaart gebracht werd waar zulke flyers verspreid werden.
Er blijken op verschillende plaatsen depots te zijn waar die flyers kunnen worden afgehaald. Het is ook een bewuste strategie niet alleen op het internet te werken, maar met die papieren flyers breder te gaan en echt te proberen de mensen te bereiken die het vatbaarst voor die desinformatie zijn.
Ik voel dat de steden en gemeenten niet altijd de instrumenten of de knowhow hebben om dat aan te pakken. In de longread op de website van de VRT stond het voorbeeld van Eeklo, waar de korpschef nogal doortastend heeft opgespoord wie deze flyers had verspreid. Hij is daarmee in gesprek gegaan en uiteindelijk heeft hij het overschot van de flyers vrijwillig ingeleverd. Die verspreiding is gestopt, maar bij ons is minder proactief gezocht wie de persoon is en hoe we de verspreiding kunnen stoppen. Er is voor gekozen met een actief counternarrative in het magazine echte informatie te verspreiden en op die manier mensen te overtuigen. Ik denk dat steden en gemeenten niet altijd voldoende tools hebben en niet altijd weten hoe ze dit het best aanpakken.
Minister, er zou wat ondersteuning vanuit de Vlaamse overheid kunnen komen, maar volgens u is dat uw bevoegdheid als minister van Media niet. Dat is toch een enge invulling van uw bevoegdheid. Alles wat met informatie en ook met desinformatie te maken heeft, zit bij u. Indien u met minister Somers de handen in elkaar zou slaan, zou u kunnen bekijken hoe dit op korte termijn kan worden aangepakt. Steden en gemeenten moeten goed weten wat ze kunnen doen, welke andere informatie ze kunnen verspreiden en op welke manier dat dan het best gebeurt. Ik denk dat we dan op korte termijn die wildgroei aan flyers kunnen stoppen. Die flyers komen terecht bij de mensen die er vatbaar voor zijn. Dat is op dit moment echt cruciaal, want we wensen dat zo veel mogelijk mensen worden gevaccineerd.
Minister, mijn vraag is heel concreet. Zal de Vlaamse overheid de steden en gemeenten op korte termijn bijkomende instrumenten geven om die verspreiding tegen te gaan? Het is cruciaal voor de volksgezondheid dat we dit indijken.
De heer Vandaele heeft het woord.
Voorzitter, onze samenleving heeft er natuurlijk behoefte aan goed te worden geïnformeerd, en ik denk dat we ons daar te allen tijde voor moeten inzetten. Het is natuurlijk spijtig dat sommigen daar een loopje mee nemen. Op zich vind ik dit echter een gevaarlijk debat, want we moeten altijd bewaken dat we de vrije meningsuiting garanderen, en we komen hier in een grijze zone terecht. Wanneer garanderen we de vrije meningsuiting en wanneer grijpen we daar te zeer op in?
Minister, ik ben geneigd me bij u aan te sluiten. We hebben dat vroeger al gezegd, en ook in het Vlaams regeerakkoord staat dat we moeten inzetten op mediawijsheid en op het weerbaar maken van alle mensen, niet enkel van jongeren, maar van de bevolking in het algemeen. Ik heb er wat schrik voor daar te zeer op in te grijpen.
Mevrouw Meuleman, met wat u concreet over de landelijke gebieden hebt gezegd, lijkt het wel alsof ze achterlijk zijn. Ik wil me daar te allen prijze tegen verzetten. In de steden wonen evengoed mensen die minder het nieuws volgen. U vraagt de gemeenten en de Vlaamse overheid nog meer op de vaccinaties in te zetten. Ik zou niet weten wat ze nog meer moeten doen. De gemeenten verzetten momenteel veel werk om de mensen te sensibiliseren, te informeren en naar de vaccinatiecentra te krijgen. De Vlaamse overheid heeft op haar website tips in alle talen. Iedereen doet zijn best om tegenwicht te bieden voor die onnozele folders. Ik ben er redelijk gerust in dat de mensen dat ook wel weten. Er zijn mensen die echt vragen om te worden gevaccineerd. De reservelijsten waar mensen zich moeten aanmelden, stromen vol. Duizenden mensen melden zich spontaan aan.
Ik maak mij daar dus eigenlijk weinig zorgen over. Fake news bestrijden moeten we uiteraard altijd doen, maar de middelen mogen natuurlijk niet disproportioneel zijn. We moeten de vrije meningsuiting altijd wel bewaken.
Mevrouw Segers heeft het woord.
Dank u wel voor de heel relevante vraag, een acute vraag op dit moment. De strijd tegen desinformatie en de vraag hoe we onze bevolking zo mediawijs mogelijk kunnen maken, is een bezorgdheid die we allen delen. We delen ook allemaal de strategie daarin, namelijk inzetten op mediawijsheid via zowel onderwijs als middenveld. We delen ook de manier waarop we vinden dat het aangepakt moet worden, volgens het principe van ‘multistakeholder governance’, namelijk dat iedereen mee in bad getrokken moet worden en dat alle actoren verantwoordelijkheid krijgen. De VRT speelt daar ook een belangrijke rol in, maar ook een factcheckingorganisatie. Minister, we hebben daar al veel van gedachten over gewisseld. Factcheck.Vlaanderen doet het momenteel zonder middelen. U denkt aan een andere instantie, u bent daarmee bezig. Ik zou u willen vragen hoever het daarmee staat, met een factcheckorganisatie, een instantie die bijvoorbeeld ook via de VRT de bevolking beter zou kunnen informeren over informatie die eigenlijk desinformatie is. Maar dat is op lange termijn.
De situatie vandaag in verband met de antivaxers die heel actief zijn, is een heel acuut probleem. Ik ondersteun de vraag van Groen om te kijken welke campagne we daarrond kunnen doen. Vorig jaar was er de campagne #IKREDLEVENS, met de check-check-check, een boodschap die tot op de broodzakken stond. Kunnen we ook daar niet een oproep doen naar de bevolking van ‘laat u vaccineren’? Elk vaccin, of het nu AstraZeneca of Pfizer is, het maakt niet uit, ze zijn allemaal veilig: laat u vaccineren. Collega Vandaele, er is wel degelijk een groep mensen die heel wat vragen heeft en angst heeft om zich te laten vaccineren.
Mevrouw Brouwers heeft het woord.
Een interessante vraag, voorzitter. We zijn daar inderdaad in de Senaat bezig rond een informatierapport over alles wat desinformatie aangaat. Ik wil collega Vandaele alvast een beetje geruststellen dat het hele aspect vrije meningsuiting daar zeker ook wordt meegenomen. Dat is evident, dat is ook al regelmatig in de hoorzittingen aan bod gekomen.
De hele kwestie van de flyers is echt wel niet onze bevoegdheid. Ik dacht dat de gedrukte pers nog altijd federaal zat. Los daarvan vind ik ook wel dat Vlaanderen al een en ander doet, en ook onze eigen VRT, door regelmatig die factchecks los te laten op de mensen. Het begint ook stilaan door te dringen. Tot een maand geleden hoorde ik in mijn omgeving ook heel wat jongeren die zich lieten vangen. Ik hoop dat onze campagnes beginnen te werken. Ik denk dat ook minister Beke daar inspanningen doet. Ik hoop dat we die inspanningen blijven voortzetten tot de vaccinatiecampagne zijn doel bereikt heeft. We moeten dat blijven volhouden, zeker naarmate de jongeren aan bod zullen komen, want die zullen pas wat later aan bod komen in de vaccinaties. Hoe we de doelgroep van de jongeren verder bereiken, lijkt mij iets om goed in het oog te houden. En ook anderstaligen natuurlijk – ik weet niet of dat voldoende gebeurt –: hoe we de juiste informatie ook tot bij die mensen kunnen brengen.
In elk geval hoop ik dat, zodra ons rapport in de Senaat klaar is – ik hoop binnen enkele maanden, we gaan daar in de paasvakantie ook nog hard aan werken –, dat door jullie allemaal ook gretig gelezen zal worden.
Met veel interesse, dank u, mevrouw Brouwers.
Minister Dalle heeft het woord.
Collega’s, eerst en vooral, er is vanuit de overheid wel degelijk al heel veel sensibilisatie rond de verschillende aspecten van covid. We hebben bij het begin van de crisis een betaalde mediacampagne gedaan, doe de check-check-check, en de opvolging daarvan. We wilden sensibiliseren en de mediaspelers ondersteunen. De terugval van reclame-inkomsten was groot.
Vandaag doen we dat rond vaccineren. Minister Beke heeft daarrond al heel wat campagnes gevoerd, bijvoorbeeld met de website laatjevaccineren.be, en daaraan gekoppelde socialemedia-acties en filmpjes.
Collega Segers, factchecking is een belangrijke thematiek voor alle nieuwsredacties. In dezen ontgaat me de relevantie wel een beetje. Op dit specifieke punt is er geen enkele onduidelijkheid over de feiten. Ik heb de website eens bekeken. Dat is van een onnozelheid die geen factcheck waard is. Klagemauer.TV zal – zoals collega Vandaele zegt – door weinig Vlamingen ernstig worden genomen. Ik was verbaasd door wat mevrouw Meuleman zei over de streek rond Oudenaarde. Mijn schoonfamilie woont daar, ik ben Brusselaar en afkomstig van West-Vlaanderen. Ik denk dat men daar goede toegang heeft tot degelijke informatie. Ik denk dat men daar mediawijs genoeg is om dit soort onnozele flodders te ontmaskeren.
Het is belangrijk dat we correcte informatie kunnen aanleveren en dat we redacties die mogelijkheid geven. Er is herhaaldelijk verwezen naar verschillende initiatieven en artikelen op de VRT-nieuwswebsite. De VRT speelt daar dus volkomen haar rol. Ik zie op dit moment geen nood aan bijkomende initiatieven.
We werken in het kader van de relance samen met minister Somers rond desinformatie en mediawijsheid. Hij zal ten aanzien van de lokale besturen initiatieven nemen.
De heer Vandaele zei het al, en ik was er ook zeer beducht op: we mogen niet ingrijpen op de vrije meningsuiting. Ik heb mogelijkheden of acties opgesomd die we zouden kunnen ondernemen, zoals een tegenverhaal ontwikkelen. Daarmee grijp je niet in op de vrije meningsuiting van anderen, maar probeer je het op een objectieve manier te weerleggen. Het voorbeeld van Eeklo heb ik ook aangehaald: met de verspreiders in gesprek gaan en proberen ervoor te zorgen dat ze zelf die acties stoppen. Dat is een goede manier zonder in te grijpen op de vrije meningsuiting.
Een briefing, minister, kost niet veel of geen geld. De Vlaamse overheid kan dat doen naar de steden en gemeenten. Hoe kun je dat aanpakken? Wat zijn de middelen binnen uw bevoegdheden? Welke stappen kunt u zetten inzake de good practices als die flyers opduiken – u hebt er al een paar beschreven – en de artikelen op de longread? Zoiets realiseren op korte termijn kan effect hebben als er ook laagdrempelige informatie wordt bezorgd aan de mensen.
Mijn uitspraak over het platteland was misschien een beetje ongelukkig. Ik ben afkomstig van een kleine deelgemeente van Oudenaarde waar je objectief gezien nog een oudere kwetsbare bevolking hebt die vatbaar is voor deze desinformatie en die sowieso al schrik heeft voor vaccinatie en onzeker is. Je voelt dat heel hard in alles wat hen daarin bevestigt. Het zorgt ervoor dat ze net naar de andere kant gaan overhellen en zich niet willen laten vaccineren. Ze zijn constant in dubio. We moeten de correcte informatie tot bij hen krijgen. Misschien is dat in steden bij oudere bevolkingsgroepen ook zo. Daar heb ik geen studie over gemaakt, welke bevolkingsgroepen speciaal aangesproken moeten worden.
Ik ga me daar ook niet over uitspreken, maar het voorbeeld dat ik gaf, is wel degelijk waarheidsgetrouw. Dat is een groep die daar vatbaar voor is, en het is belangrijk dat we die bij ons krijgen.
Mijnheer Vandaele, u zegt dat er veel aanvragen zijn van mensen om op de reservelijst te komen, ergo, iedereen zal wel ingeënt worden. Ik denk dat we allemaal weten dat dat niet het geval is. De objectieve cijfers tonen aan dat we echt moeite zullen hebben om aan 70, 75 of 80 procent – idealiter nog meer – te geraken van mensen die ingeënt zijn, om die groepsimmuniteit te bereiken.
Er is dus werk aan de winkel, minister, op korte termijn. Ik had gehoopt u te kunnen overtuigen om toch nog iets extra’s te doen. Helaas heb ik begrepen dat dat er niet in zit. Daar valt niets aan te doen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.