Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Vraag om uitleg over het dreigende faillissement van Boek.be en de toekomst van de Boekenbeurs
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Janssens heeft het woord.
Collega’s, minister-president, ik ga beginnen met een ongewone betekenis. Ik ben al zo’n 25 jaar een trouwe en jaarlijkse bezoeker van de Boekenbeurs. Onder druk van de nerd in mij en als een verzamelaar van gesigneerde boeken, trok ik vaak meermaals per jaar naar Antwerp Expo.
En al zag ik met lede ogen aan dat de literatuur steeds meer in een hoekje teruggedrongen werd en de grote podia overgenomen werden door de BV’s uit de showbusiness, omgeven door drommen kijkers, terwijl heel wat auteurs eenzaam aan hun tafeltje zaten weg te kwijnen, toch vind ik nog steeds dat dit grootse, unieke, culturele evenement een meerwaarde is voor Vlaanderen. Dat mag dan misschien anekdotisch klinken, maar dat is het niet denk ik, getuige de meer dan 120.000 jaarlijkse bezoekers die naar de Boekenbeurs trekken. En alhoewel dat aantal al even in dalende lijn zit, is het in Vlaanderen toch nog altijd een van de drukst bijgewoonde culturele evenementen van het jaar.
Minister-president, ik heb vorig jaar al aan de alarmbel getrokken met betrekking tot de precaire financiële toestand waarin de vzw Boek.be zich bevond en de mogelijke gevolgen die dat, onder meer voor de Boekenbeurs, zou kunnen hebben. Die vzw zit dus diep in de schulden. In 2019 liep het verlies op tot meer dan 100.000 euro. Boek.be had een herstructureringsplan klaar, maar toen kwam corona, werd de Boekenbeurs vorig jaar afgelast, en kreeg de vzw uiteindelijk in september bescherming tegen haar schuldeisers.
Intussen staan alle bezittingen van Boek.be te koop. Dat gaat van de contracten die de vzw heeft met bijvoorbeeld de uitgevers, tot het beeldmerk en alles wat op de balans staat. Ik begrijp uit de mediaberichten van de voorbije dagen dat er zich intussen al zo’n twintig geïnteresseerden gemeld hebben als overnemen. Ik zou u willen vragen of u dat kunt bevestigen. Is de Vlaamse overheid daar ook ergens in betrokken?
De consequenties van het verdwijnen van Boek.be zijn natuurlijk groot. Op de eerste plaats voor wat betreft de toekomst van de Boekenbeurs. Zult u, als minister van Cultuur, een initiatief nemen om dit grote boekenfeest van een mogelijke ondergang te redden?
Mijn andere vragen hebben betrekking op de consequenties voor de verschillende nevenactiviteiten van Boek.be. Boek.be was bijvoorbeeld ook verantwoordelijk voor Knooppunt, een portaalsite voor leerlingen en leerkrachten. Dienaangaande heb ik de vraag: bestaat er een mogelijkheid dat de Vlaamse overheid op een of andere manier kan verhinderen dat leerlingen en leerkrachten de dupe zouden worden van de eventuele ontbinding van Knooppunt?
Een andere nevenactiviteit is Meta4Books, ook een vzw die rechtstreeks aan Boek.be gelinkt is, en die verschillende diensten biedt aan het Vlaamse boekenvak, en dat ook het ISBN-kantoor voor Vlaanderen en Brussel is. Meta4books fungeert ook als centrale metadata-aanbieder in Vlaanderen en werkt met verschillende platformen, zoals Dante, de databank met titel- en auteursinformatie, Boeda, wat een acroniem is voor ‘Boeken Digitaal Aanbieden’, Boekenbank, dat business-to-businessbestellingen tussen aangesloten bibliotheken, boekhandels en distributeurs faciliteert, en ten slotte Bibbank, het collectievormingsplatform voor de Vlaamse Openbare Bibliotheek.
Dus uiteraard zal ook op het vlak van dienstverlening het verdwijnen van Boek.be een grote impact hebben. Daarom zou ik graag ook van u vernemen of u van plan bent om ervoor te zorgen dat deze dienstverlening op een of andere manier verder verstrekt kan worden.
Nog twee elementen. Er was het inmiddels blijkbaar al verkochte Huis van het Boek. Dat bood naast Boek.be ook onderdak aan de Vlaamse Auteursvereniging, Meta4Books, Boekenbank en Librius. Het zou natuurlijk jammer zijn dat die allemaal op straat komen te staan. Daar wil ik even polsen naar uw eventuele bereidheid om in dezen een initiatief te nemen.
Tot slot, mijn laatste vraag gaat over de toekomst van een aantal aan Boek.be gerelateerde prijzen, zoals de Boekenleeuw, de Boekenpauw, de Bronzen Uil, de Fintro Literatuurprijs, de Herman de Coninckprijs voor poëzie, en nog een aantal andere. Die initiatieven dreigen nu ook te verdwijnen. Dat zou echt wel heel jammer zijn, en ik kan mij dan ook niet inbeelden dat u dit zomaar zou willen laten gebeuren. Dus ook hier graag uw reactie en visie.
Mevrouw Meuleman heeft het woord.
Ik heb inderdaad een gelijkaardige vraag over het dreigende faillissement van Boek.be en de toekomst van de Boekenbeurs.
We konden inderdaad in verschillende media lezen dat Boek.be failliet dreigt te gaan. De vzw is waarschijnlijk vooral bekend door haar organisatie van de Boekenbeurs. Er zijn al langer financiële moeilijkheden maar de coronaklap deed de deur helemaal dicht. Half april loopt de bescherming tegen de schuldeisers af en kan het zijn dat de vzw definitief wordt opgedoekt. Er wordt nu gezocht naar een overnemer.
De vzw speelt een noemenswaardige rol in het promoten van het boek en dus van het lezen in het algemeen in Vlaanderen. Op een moment dat leescultuur, zeker bij kinderen en jongeren, sterk in de verdomhoek zit, zou het zeer kwalijk zijn om de expertise van Boek.be te verliezen.
Vandaar ook van mijn kant enkele vragen, minister.
In welke mate hebt u zicht op de problemen bij Boek.be? Kent u de ambitie voor de toekomst die het bestuur van de vzw nog heeft ten aanzien van de doelen van de vzw? Want we vernemen dat de samenstelling van het bestuur ook veranderd is de laatste maanden.
Wat zou een eventueel verdwijnen van Boek.be betekenen voor de leescultuur en het cultuuraanbod in de vorm van boeken in Vlaanderen, en voor de Boekenbeurs en andere initiatieven van Boek.be?
Ziet u hierin een bedreiging of net een kans om misschien naar een meer interessante formule te gaan? Overweegt u om een en ander van deze initiatieven op een andere manier vorm te laten geven? Hebt u zicht op nieuwe spelers in het veld die een relevante meerwaarde kunnen betekenen voor het boek en de leescultuur in Vlaanderen?
Kunt u iets ondernemen om de dreigende teloorgang van de expertise van Boek.be tegen te gaan? Ziet u een rol weggelegd voor de overheid, en zo ja, welke?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Dank u wel, collega’s, voor die belangrijke vraag. Inderdaad, mijnheer Janssens, ik denk dat ik dezelfde ervaring heb als u – gezien mijn leeftijd misschien zelfs nog iets langer – als bezoeker van de Boekenbeurs. Ik herinner me nog een moment dat ik tussen twee zalen stond en eigenlijk drie signeersessies kon zien. Een signeersessie waar Jean-Pierre Van Rossem aan het signeren was, een sessie waar Anton van Wilderode aan het signeren was, en een waar Guy Thys signeerde. Guy Thys was toen nog onder de levenden. Anton van Wilderode en Van Rossem natuurlijk ook. Dat was een beetje dezelfde ervaring: bij van Wilderode kwam mondjesmaat eens iemand langs, bij Guy Thys was er een redelijke goede bezetting, en bij Van Rossem liep het storm. Dat getuigt dus wel een beetje van wat u ook zei.
Maar goed, ernstiger nu: over de vzw Boek.be. Zoals ik al in het antwoord op vraag om uitleg 3479 in oktober laatstleden aangaf, is Boek.be een privé-initiatief, en de Boekenbeurs is eigendom van en werd ook georganiseerd door die vzw Boek.be. Het is dan ook niet direct aan de Vlaamse overheid, denk ik, om een ab initio commercieel geïnspireerde beurs over te nemen. De Boekenbeurs is een initiatief van de profitspelers in het boekenvak.
In een breder kader is het dan ook in de eerste plaats aan hen om te oordelen of en hoe de doelen van de vzw kunnen worden gecontinueerd. Daarnaast zal ik, met name via het BoekenOverleg en via Literatuur Vlaanderen, dit dossier blijven opvolgen. Ik ben ook steeds bereid te luisteren naar eventuele vragen of voorstellen vanuit de sector hierover. Ik sluit niet uit – ik zeg dat hier nu heel duidelijk – dat als dat de redding van het initiatief kan betekenen, dat de Vlaamse overheid hierin een rol zou spelen. Ik zie de Vlaamse overheid niet de overnemer worden van Boek.be, maar als wij op een of andere manier – via ParticipatieMaatschappij Vlaanderen (PMV) of zo – de redding van de Boekenbeurs kunnen bewerkstelligen, dan sta ik zeker open om die piste met eventuele overnemers te onderzoeken.
Dan de vraag over wat het verdwijnen van Boek.be zou betekenen voor de leescultuur. Het eventueel verdwijnen van de Boekenbeurs zou zeker in alle opzichten een verlies zijn: een verlies van een stukje erfgoed en een verlies van een periode van massale aandacht voor boeken en lezen in Vlaanderen, en dat heeft een impact op de hele letterensector, van auteur, uitgeverij, boekhandelaar tot lezer. Ik hoop dan ook dat er op korte termijn oplossingen worden gevonden om dit initiatief in een of andere vorm te continueren. En ik wil daar dus met eventuele overnemers over meedenken, en eventueel dingen mee mogelijk maken.
Zien we hierin een bedreiging of net een kans om naar een meer interessante formule te gaan? Naar verluidt is de interesse om de Boekenbeurs over te nemen bijzonder groot. De gerechtelijke mandataris geeft zelf aan zeker te zijn van een overnemer. Daarbij is de overname van het personeelsbestand van negen mensen een essentiële factor. Het is dan ook een zaak van private bieders op dit moment, afgewogen volgens het hoogste bod en de beste garanties voor het personeel.
Wie die overnemer ook wordt, het is belangrijk dat de expertise van de Vlaamse letterensector maximaal wordt betrokken. In de eerste plaats denk ik aan de profitspelers, die de kern van Boek.be uitmaken. Ik denk dat het ook belangrijk is om de verbinding te maken met zoveel mogelijk stakeholders uit het boekenvak: de boekhandelaars, maar ook Literatuur Vlaanderen, Iedereen Leest en tal van andere literaire cultuurspelers. Daarom zal ik het BoekenOverleg, het platform waar alle relevante spelers samen aan tafel zitten, om een advies vragen waarin ze aangeven wat volgens hen de noodzakelijke stappen zijn om tot een duurzaam voortbestaan van de Boekenbeurs te komen.
Kunnen we iets ondernemen om de dreigende teloorgang van de expertise van Boek.be tegen te gaan? Een groot deel van de expertise en de dienstverlening waarnaar u verwijst, blijft gewoon bestaan. Meta4books en Knooppunt zijn immers twee onafhankelijke vzw’s wier werking gewoon verderloopt. Dat betekent ook dat de bestaande kanalen, onder andere het Knooppunt portaal, de Databank voor Nederlandstalige TitelExploitatie (DANTE) en de Boekenbank, die deze vzw’s beheren, gewoon gecontinueerd worden.
Wat het Huis van het Boek betreft: de andere bewoners van het Huis van het Boek hebben in de afgelopen periode nieuwe huisvesting gezocht en gevonden. Dat probleem is dus ook van de baan.
De literatuurprijzen gerelateerd aan de werking van Boek.be, ten slotte, zijn net als de Boekenbeurs interessante waarderings- en promotiemiddelen, die een toegevoegde waarde bieden voor de letterensector. Ik hoop dan ook dat die prijzen worden meegenomen in een eventuele continuering van de werking van Boek.be, of een deel daarvan.
Los daarvan heb ik al eerder, samen met Literatuur Vlaanderen en het BoekenOverleg, het initiatief genomen om ook vanuit de Vlaamse Gemeenschap een nieuwe literatuurprijs te lanceren. Daarmee wens ik ook duidelijk het signaal te geven dat dit een belangrijk element is in het kader van het letterenbeleid. Over die nieuwe prijs zal heel binnenkort meer informatie verspreid worden. Omdat ik vond dat er in Vlaanderen geen voldoende prestigieuze literatuurprijs was die kon concurreren met grote literatuurprijzen in Nederland, hebben we daar een initiatief rond genomen, samen met Literatuur Vlaanderen en het BoekenOverleg.
Tot daar mijn antwoord, voorzitter, op de vele, terechte en interessante vragen.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister-president, ik ben grotendeels tevreden met uw antwoorden, ook omdat u een aantal ongerustheden hebt kunnen wegwerken, onder meer over de huisvesting van alle vzw’s die in het pand van Boek.be zaten en over de literaire prijzen, die u toch een verdere toekomst wilt geven, nog los van het nieuwe initiatief dat u hebt aangekondigd.
En het is ook positief dat u een rol wilt spelen in de redding van Boek.be. Ik denk dat het inderdaad wel mogelijk moet zijn om de Boekenbeurs te scheiden van de andere nevenactiviteiten van Boek.be. In die zin is er wel een rol weggelegd voor de Vlaamse overheid. Ik denk dat die Boekenbeurs in bijzondere mate uniek en verrijkend was voor Vlaanderen en de gehele letterensector, zowel voor uitgevers als boekhandels. Dat kan misschien paradoxaal klinken, want op de Boekenbeurs verkopen de uitgevers uiteindelijk rechtstreeks aan de lezers, zonder tussenkomst van een boekhandel, maar toch werd ook de boekenhandel er beter van, al was het maar omdat er eind oktober-begin november door de Boekenbeurs zoveel meer aandacht was voor auteurs en boeken dat iedereen in de sector daar beter van werd.
Ondertussen zien we dat er bij lokale besturen een hele slag begonnen is om de Boekenbeurs binnen te halen. Ik heb vernomen dat er al interesse is vanuit Kortrijk, Brussel, Mechelen en Gent, misschien nog vanuit andere steden. Ik denk dat het een goede zaak is dat er zo’n brede interesse voor is. U meldt ook dat er concrete interesse is om de Boekenbeurs over te nemen. Dan kijk ik ernaar uit welke ondersteuning u vanuit de Vlaamse overheid kunt bieden. Ik denk dan aan logistieke of administratieve ondersteuning, op het vlak van personeelsinzet; de Vlaamse overheid kan daar zeker een rol in spelen. Ik kijk uit naar het engagement dat u hier nu heel concreet bent aangegaan en naar hoe dat in de praktijk concreet vorm zal krijgen.
Mevrouw Meuleman heeft het woord.
Minister-president, ik ben eigenlijk ook vrij tevreden met uw antwoord. Het is inderdaad zo: de Boekenbeurs is een privé-initiatief en de overheid moet zich daar zeker niet in mengen om dat over te nemen. Maar ik heb begrepen, denk ik, dat het goed zou zijn om als overheid proactief, samen met het BoekenOverleg, dat toch alle stakeholders vertegenwoordigt, een soort van visienota – ik weet niet hoe u het precies genoemd hebt – op te stellen waarin u toch wel schetst wat voor ons, vanuit de overheid, essentiële zaken zijn, welke samenwerkingen wij zien, wat wij belangrijk vinden. Dat kan de commerciële partner dan nog altijd naast zich neerleggen, maar dan is er toch al duidelijkheid over hoe de overheid en het BoekenOverleg, waarin alle partners vertegenwoordigd zijn, zo’n Boekenbeurs zien.
Er zijn in elk geval nog mogelijkheden om het concept te verbeteren; u hebt de pijnpunten ook naar voren gebracht. Zo’n Boekenbeurs is goed en mag niet afgeschaft worden, maar er kan misschien wel veel meer mee gebeuren. Het kan ook uitgroeien tot een Boekenweek, waar decentraal nog veel meer zaken zullen plaatsvinden, ook in kleinere boekhandels enzovoort. Dat zijn zaken die u misschien toch al eens, samen met het BoekenOverleg, op papier kunt zetten, om al wat richting te geven. Ik denk dat dat zinvol zou kunnen zijn, ook omdat die Boekenbeurs een belangrijke rol speelt in de beleidsdoelstellingen die u ook wenst te halen, denk ik. Ik denk dat we op dat vlak wel nog wat werk voor de boeg hebben, op het vlak van leesbevordering, op het vlak van talentontwikkeling enzovoort. Als dat kan sporen, dat commercieel initiatief met de beleidsdoelstellingen van de Vlaamse Regering, dan zou dat natuurlijk een win-win zijn.
Ik hoop – en ik heb die indruk ook niet – dat u dit niet loslaat en dat u samen met het BoekenOverleg en met de commerciële partners de Boekenbeurs en alles daarrond, de decentrale elementen, een plaats kunt geven.
Mevrouw Segers heeft het woord.
Collega’s, bedankt voor de heel terechte vraag. Ik wil mij eigenlijk aansluiten met een blijk van appreciatie voor het antwoord van de minister-president. Ook voor mij, voor ons, is de Boekenbeurs een jaarlijks ritueel, aan het begin van de winter, dat we absoluut niet willen missen. Het afgelopen jaar heeft de VRT een virtuele boekenbeurs opgezet, waar interviews gebeurden in die lege hal van het Bouwcentrum. Dat was toch wel een onwezenlijk zicht, en zo willen we het niet beleven. Ook voor onze fractie is het dus heel belangrijk dat we de Boekenbeurs kunnen redden. Ik ben dan ook zeer verheugd met uw antwoord, minister-president, met uw engagement om dit evenement, dat heel belangrijk is voor de sector, samen met een privépartner te redden.
En ik kijk ook heel hard uit naar de nieuwe literatuurprijs. Daar ben ik zeer benieuwd naar.
De heer Meremans heeft het woord.
Iedereen tevreden, dus wij ook.
Mijnheer Janssens en mevrouw Meuleman, in elk geval heel erg bedankt voor de vragen inzake de Boekenbeurs. We hebben het daar al een aantal keer over gehad. Het format an sich was wel dringend aan een vernieuwing toe en dus is wat er nu gebeurd is met corona, een versnelling geweest. Nu wéten we dat we moeten nadenken over een actualisering of een verbeterde formule.
Dat er blijkbaar veel interesse is voor een overname, is positief. Ik denk dat we de privésector hier zijn werk moeten laten doen. Zoals de minister zegt, is het de rol van de Vlaamse overheid om hier een beetje als facilitator of ondersteuner op te treden, zodat het de goede richting uitgaat en zodat we opnieuw een Boekenbeurs krijgen, die er dan misschien wel wat anders zal uitzien, maar die, zoals een aantal collega’s ook zeggen, misschien ook decentraal kan werken. De openbare omroep heeft daar trouwens een goed steentje toe bijgedragen; laat ons hopen dat hij dat de volgende jaren ook zal doen.
Maar we kijken hoopvol uit naar wat er zal komen. In elk geval is de steun of de appreciatie vanuit deze commissie duidelijk.
De heer Van de Wauwer heeft het woord.
Dank u wel, collega’s, voor de vraagstelling, en minister-president voor uw antwoord. Ik geloof net als iedereen in deze commissie heel hard in de grote meerwaarde die de Boekenbeurs kan bieden voor de hele sector: voor uitgevers, auteurs, maar ook voor de boekhandelaars en zeker ook voor de lezers. De Boekenbeurs is een groot event. Dat is meer dan de verkoop van boeken. Het gaat over een hele beleving waar de lezers nieuw werk leren kennen en in dialoog kunnen gaan met de auteurs. Het is een mooie ontmoetingsplaats voor literatuurfans. Ik ben heel blij, minister-president, dat u wat steun kan bieden via samenwerking, want het blijft uiteraard een privaat initiatief.
Ik wil een punt maken. Ik hoor hier een opbod tussen steden en gemeenten ontstaan. Neem me niet kwalijk dat ik als Antwerpenaar hoop dat dit mooie event in Antwerpen kan blijven en dat het stadsbestuur van Antwerpen er alles aan zal doen om dat prachtige event niet uit handen te geven zodat het in onze mooie stad Antwerpen kan blijven. Maar dat is een persoonlijke voorkeur die ik hier even uitspreek, als jullie me dat niet kwalijk nemen.
Alle begrip daarvoor, denk ik.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Ik denk dat er een vrij grote eensgezindheid is in deze commissie. Er zijn geen bijkomende vragen gesteld. Om geen valse verwachtingen te scheppen, wil ik wel zeggen dat de Vlaamse overheid geen initiatief zal nemen om Boek.be over te nemen. Dat heb ik niet gezegd. Ik heb wel gezegd dat, als er initiatiefnemers zijn die de Vlaamse overheid daar op een of andere manier willen bij betrekken, ik opensta voor een dialoog, omdat ik het ook belangrijk vind om Boek.be en de Boekenbeurs te laten voortbestaan, in welk format men dat ook nuttig acht. Laat nu niet vanuit deze commissie vertrekken: de Vlaamse overheid wil Boek.be en de Boekenbeurs overnemen. Dat heb ik niet gezegd. We willen mee mogelijk maken dat het initiatief wordt gered.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister-president, de Vlaamse Regering moet inderdaad zelf geen boekenbeurzen organiseren en ook niet de andere nevenactiviteiten van Boek.be ontplooien, maar ik denk wel dat het heel belangrijk is dat de expertise die Boek.be heeft opgebouwd, op een of andere manier behouden blijft, en dat de privésector, desnoods ondersteund door de Vlaamse overheid, een heel belangrijke rol te spelen heeft in het voortbestaan van de Boekenbeurs, die net als de expertise niet mag verdwijnen. Het buitenland benijdt ons heel erg dat geweldige culturele literaire evenement dat we hier in Vlaanderen organiseren. Hoewel we vorig jaar een digitale versie hebben gehad – ik ben er zelf even te gast geweest voor een interview met Tom de Cock over een politiek boekje dat ik geschreven had –, was dat echt niet hetzelfde als een bezoek aan zo’n volle zaal met bezoekers, boeken, auteurs en dergelijke meer.
Want ondanks het feit dat we steeds meer een digitale weg ingeslagen zijn, vind ik dat zo’n fysieke beurs zijn plaats moet behouden in het boekenlandschap, maar zeker ook wat betreft de aandacht voor het boek. We krijgen vanaf volgende maand een boekenprogramma op de VRT. Dat is een heel goede zaak. We krijgen twee nieuwe literaire prijzen vanaf volgend jaar. Ik ben benieuwd naar het nieuws dat u daarover binnenkort zult verspreiden. Dat zijn heel belangrijke troeven voor de promotie van het boek, maar de Boekenbeurs was toch het momentum van het jaar, ik denk ook heel erg onvervangbaar en dus moeten we ervoor zorgen dat dat in Vlaanderen, in ons culturele en literaire landschap, behouden blijft. Dank u wel voor de inspanningen die u daarvoor vanuit de Vlaamse Regering zult doen.
Mevrouw Meuleman heeft het woord.
Minister-president, niemand heeft gepleit voor overnemen als overheid. Dat is voor iedereen duidelijk. Maar de uitdrukking ‘never waste a good crisis’ is in dezen zeker van toepassing. Ik zou ook niet passief zitten afwachten welke speler op welke manier en naar zijn eigen goeddunken alles naar zich toetrekt. Het is goed als we onze opinie in een nota op papier kunnen zetten samen met BoekenOverleg om – als men zin heeft, want ik wil niets dwingend wil doen – misschien toch wat richting te kunnen geven. Dat kan de overheid wel doen.
Het is ook extreem belangrijk dat die samenwerking bevestigd blijft. Dat is iets om in het oog te houden. We hebben er niets aan als er versnipperde initiatieven van verschillende uitgeverijen zouden opduiken. Er is een grote diversiteit aan uitgeverijen, boekhandels enzovoort. Het is belangrijk dat ze elkaar niet gaan beconcurreren, maar dat er echt een samenwerking is van iedereen uit het veld. Zo kunnen we sterk staan en de bol.coms van deze wereld het hoofd bieden. De overheid moet niet overnemen, maar er toch wel over waken dat onze doelstellingen bereikt worden. Dat is toch wel heel belangrijk.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.