Verslag vergadering Commissie voor Brussel en de Vlaamse Rand en Dierenwelzijn
Vraag om uitleg over het advies van de advocaat-generaal bij het Europees Hof van Justitie over het Vlaamse verbod op het onverdoofd slachten
Vraag om uitleg over de reactie van de minister op het advies van de advocaat-generaal van het Europees Hof van Justitie in verband met het onverdoofd slachten
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
We zijn hier met meerdere vraagstellers over een heel belangrijk dossier uit de vorige legislatuur. We waren met z’n allen heel trots dat we vanaf 1 januari 2019 in Vlaanderen het verbod hebben ingevoerd om dieren te slachten zonder dat die eerst verdoofd worden. Dat geldt ook voor rituele slachtingen. We hebben er toen met onze fractie op aangedrongen om in dialoog en in grondig overleg te treden met alle betrokken partijen. Dat is ook gebeurd. Helaas trokken een aantal religieuze verenigingen nadien naar het Grondwettelijk Hof om het verbod te laten vernietigen, en dit tot onze grote spijt. Het Grondwettelijk Hof ging op zijn beurt te rade bij het Europees Hof van Justitie. Daar wordt onderzocht of het Vlaams decreet van 2017, met ingang van 1 januari 2019, al dan niet strijdig is met het Europees recht, meer bepaald of lidstaten al dan niet een verbod op onverdoofd slachten mogen invoeren zonder het grondwettelijk recht op godsdienstvrijheid te schenden.
Ofschoon er nog geen definitieve uitspraak is, doet een eerste ontwikkeling twijfels rijzen over de overeenstemming van het Vlaams decreet met het Europees recht. Volgens de bevindingen van Gerard Hogan, een advocaat-generaal van het Europees Hof van Justitie, zou het Vlaamse decreet dat een verbod op onverdoofd slachten van dieren invoert, wel degelijk in strijd zijn met het Europees recht, omdat het geen uitzondering zou voorzien voor religieuze slachtingen op het voorgeschreven procedé waarbij de verdoving omkeerbaar is en niet de dood van het dier tot gevolg heeft. Op dit ogenblik geldt in Vlaanderen wel nog een uitzondering op de voorafgaande verdoving voor grotere runderen. In afwachting van een standaardtoepassing van voorafgaande reversibele elektronarcose wordt op deze runderen de 'post-cut stunning'-methode toegepast. Hogan geeft toe dat ritueel slachten vaak moeilijk te rijmen valt met de moderne opvattingen over dierenwelzijn, maar dat betekent volgens hem nog niet dat lidstaten de uitzondering in het Europees recht mogen uithollen omwille van het dierenwelzijn. De conclusie van Hogan is nog geen definitief arrest van het Europees Hof, dat wellicht pas over enkele maanden volgt, maar het is eerder uitzonderlijk dat het Europees Hof in zijn oordeel nog sterk afwijkt van de beoordeling van de advocaat-generaal.
Hoe schat u de gevolgen van de bevindingen van de advocaat-generaal van het Europees Hof van Justitie in voor het Vlaams decreet dat onverdoofd slachten verbiedt, rekening houdend dat de voorgeschreven verdoving in Vlaanderen een reversibele elektronarcose is?
Welke stappen zult u ondernemen wanneer blijkt dat het Europees Hof de beoordeling van de advocaat-generaal zal volgen in zijn finaal oordeel?
Welke impact kan dergelijk oordeel ten nadele van het Vlaams decreet rond onverdoofd slachten hebben voor de Vlaamse overheid?
De heer Janssens heeft het woord.
Mevrouw De Vroe heeft de feiten in haar inleiding al heel goed geschetst. Ik zal die ook niet herhalen. We hebben in 2017 in het Vlaams Parlement nagenoeg unaniem dat verbod op onverdoofd slachten goedgekeurd, slechts één parlementslid uit de sp.a-fractie onthield zich. Helaas vonden bepaalde joodse en islamitische organisaties het nadien nodig om tegen het bewuste decreet een procedure te starten bij het Grondwettelijk Hof, dat een prejudiciële vraag stelde aan het Europees Hof van Justitie.
Volgens dat advies zou het Vlaamse verbod strijdig zijn met Europees recht. De Europese verordening van 24 september 2009 voorziet nochtans ook in een principieel verbod op onverdoofd slachten, hoewel er een uitzondering wordt gemaakt voor dieren die worden geslacht volgens speciale methoden die vereist zijn voor religieuze riten.
Het advies is zeker voor betwisting vatbaar, want de verordening staat de lidstaten uitdrukkelijk toe om nationale voorschriften aan te nemen die strekken tot een uitgebreidere bescherming van dieren dan die in de verordening is opgenomen.
In een reactie liet u weten dat u het fundamenteel oneens bent met de advocaat-generaal van het Europees Hof. U zei dat u alles zou doen om dat Vlaamse verbod op onverdoofd slachten te handhaven. Dat is uiteraard geheel terecht. U voegde eraan toe dat u dat via elke mogelijke weg, via elk mogelijk middel zou doen.
De kwestie onderstreept niet alleen het bemoeizieke karakter van de Europese Unie, maar ook het democratische deficit ervan. Het is ongezien dat een wetgeving die door een parlement van een lidstaat nagenoeg unaniem werd gestemd, onderuit dreigt gehaald te worden en dan nog in een kwestie – dierenwelzijn – die geen sikkepit te maken heeft met de kerntaken van de EU. Parlementen van andere Europese lidstaten en regio’s – zoals Slovenië, Denemarken, Zweden en ook Wallonië – voerden reeds een gelijkaardig verbod in. De democratische beslissingen van die parlementen dreigen dus onderuit te worden gehaald indien het Europees Hof van Justitie het advies zou volgen.
Kun u meedelen welke initiatieven u in afwachting van het arrest ter zake nog zult nemen of al heeft genomen?
Waarop doelt u precies wanneer u zegt dat u alle wegen zult bewandelen om dat Vlaamse verbod op onverdoofd slachten te handhaven? Welke wegen en welke middelen hebt u dan voor ogen?
Zult u ook politieke initiatieven nemen richting Europese Unie en die duidelijk maken dat het onaanvaardbaar is dat een bijna unaniem gestemde wetgeving in het belang van het dierenwelzijn onderuit dreigt te worden gehaald ten gevolge van een interpretatie van een Europese wetgeving die allerminst over een democratisch draagvlak beschikt?
Zult u de nodige stappen nemen om ervoor te zorgen dat de Europese wetgeving ter zake wordt aangepast in het belang van de democratie, de rechtstaat en het dierenwelzijn?
De heer Vandenhove heeft het woord.
Ik wil me aansluiten bij de twee voorgaande vragen. Ik wil het niet zozeer over de inhoud hebben. U weet dat wij als sp.a-fractie voor de volle 100 procent aan de kant van het dierenwelzijn staan . Als onnodig dierenleed vermeden kan worden, dan moeten we dat ook vermijden.
Het gaat ons vooral over de context. Ik denk dat ik met mijn vraag hierover niet alleen sta, minister, want u hebt op uw uitspraken ook nogal wat kritiek gekregen vanuit uw eigen partij en partijtop.
U hebt de vraagstelling van de heer Janssens ook gehoord. Ik neem aan dat u wel begrijpt waarom u met uw uitspraken op dezelfde lijn zit als zijn partij.
Minister, onze principes, onze waarden, onze democratie hebben bestuurders nodig met respect voor onze rechtstaat. Toch hebt u op een verontrustende manier gereageerd op het advies van de advocaat-generaal van het Europees Hof van Justitie, die fundamentele kanttekeningen maakt bij het in Vlaanderen ingevoerde verbod op onverdoofd slachten. U zegt hierover dat een geloofsovertuiging nooit een ‘licence to kill’ kan verlenen. U zegt ook dat in het parlement de stemming zo goed als unaniem was en dat u het dan ook aberrant zou vinden als die democratische beslissing via de rechtbank – ook al is dat de hoogste Europese rechtbank – wordt tenietgedaan.
Deze uitspraken laten uitschijnen dat u niet gelooft in onze rechtstaat, onze Grondwet, de fundamentele rechten die hierin vervat zijn en de rol die ze spelen binnen onze democratie en samenleving. Het is de cruciale rol van het hoofdgerechtshof om de wetgeving te toetsen aan de Grondwet, zodat die niet in strijd is met de fundamentele principes van onze samenleving. Dit om minderheden te beschermen tegen de dictatuur van de meerderheid, een essentieel aspect van onze democratie. Deze uitspraak klinkt des te harder in een Vlaamse Regering die Justitie als een van de bevoegdheden heeft of zich toegeëigend heeft.
Voor ik aan mijn vragen begin, eerst dit: minister Weyts, ik neem aan dat u niet de Viktor Orbán van Vlaanderen wilt worden?
Bent u van mening dat uw uitspraken in een rechtstaat met een scheiding der machten passen? Trekt u uw uitspraken in met betrekking tot onze democratische rechtstaat?
Zijn er afspraken gemaakt binnen de globale Vlaamse Regering om dat soort uitspraken in de toekomst te vermijden? Hoe wil de Vlaamse Regering voorkomen dat we in Europa terechtkomen in het groepje van Hongarije en Polen?
Is dit de manier waarop Vlaanderen wil omgaan met de bevoegdheid Justitie in het geval van een eventuele verdere regionalisering van dit thema?
Minister Weyts heeft het woord.
Het is onmogelijk te voorspellen of het Europees Hof van Justitie het advies van de advocaat-generaal zal volgen. Het hof – dat is samengesteld uit vijftien rechters – is op geen enkele manier gebonden aan het standpunt van de advocaat-generaal. Hierna zal het Grondwettelijk Hof zich hierover nog ten gronde moeten uitspreken.
U begrijpt natuurlijk dat een eventuele vernietiging van het Vlaams verbod op onverdoofd slachten een gigantische stap achteruit zou zijn op het vlak van dierenwelzijn. Het onverdoofd slachten zorgt voor dierenleed dat perfect vermijdbaar is, ook als men de religieuze ritus respecteert. Ik vind het vanuit mijn bevoegdheid mijn verdomde plicht om alle vermijdbare leed te vermijden. Ik kom op voor mijn zaak.
Mijnheer Vandenhove, als u colloquia of studiedagen wilt organiseren over de rechtstaat en de grote politiek-filosofische principes, ‘knock yourself out’. Ik ga intussen verder met de verdediging van dierenwelzijn en ik zal ook niet vooruitlopen op een eventuele vernietiging van dat decreet. Als het decreet vernietigd zou worden, dan zal de motivering in het arrest in elk geval heel belangrijk zijn om na te gaan welke alternatieve oplossingen er dan eventueel zijn. Ik wacht verder dan ook eerst de uiteindelijke uitspraak af.
Ik ga uit van een goede afloop. Men zegt dat de advocaat-generaal vaak gevolgd wordt in zijn advies. Dat is zo als het over technisch-legistieke materies gaat. Hier gaat het eerder over filosofische, ideologische en ethische aspecten en dan kan het heel anders uitdraaien, zeker omdat je met een college zit dat samengesteld is uit vijftien rechters. Ik ga er absoluut niet zomaar van uit dat het advies van de advocaat-generaal in dezen gevolgd zal worden. Ik ga nog altijd uit van een goede afloop.
U blijft positief en optimistisch, minister, dat is goed.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw antwoord. Ik ben zelf ook een zeer positieve en heel optimistisch ingestelde persoon, maar op het moment dat ik het nieuws uit Europa te horen kreeg over hun bedenkingen bij de Vlaamse regelgeving omtrent het verbod op onverdoofd slachten, heb ik toch enorm gesakkerd. Ik was boos, want we weten met zijn allen dat dat toch een werk van lange adem is geweest, dat eigenlijk toch een goede afloop heeft gehad, ten voordele van het dierenwelzijn. Dat was dus geen leuke boodschap. Ik denk dat we Piet Vanthemsche nog altijd heel dankbaar mogen zijn voor de grondige dialoog die en het overleg dat hij opzette, en die ook een goede afloop kenden. Ik denk dat we nog altijd mogen stellen dat dat overlegmodel echt wel geslaagd was. We kunnen enkel betreuren wat er nu allemaal aanhangig en aan het gebeuren is.
U zegt dat u optimistisch bent, dat u er niet op wilt vooruitlopen. U zegt letterlijk dat het een stap achteruit zou zijn voor het dierenwelzijn, mocht het advies van de advocaat-generaal worden gevolgd. Met alle respect, ik denk dat we niet die afwachtende houding mogen aannemen die u zegt te willen aannemen. We moeten zeker ook niet de advocaat van de duivel zijn, maar ik denk dat we echt moeten opkomen voor het dierenwelzijn, en ik ben wat bang als u nu te veel die afwachtende houding aanneemt. Ik denk dat we beter nu al schakelen. Als we echt willen opkomen voor onze zaak van dierenwelzijn, denk ik dat we nu al inlichtingen moeten nemen en hier wel al op moeten vooruitlopen. Ik denk persoonlijk dat vooruitkijken, de blik op de toekomst in deze maatschappij altijd een goede zaak is, dat men nu al moet nadenken over de motiveringen. Ik zou dus willen vragen om niet te wachten tot we eventueel toch van Europa het deksel op de neus zouden krijgen, maar om toch al vooruit te blikken en na te denken over wat u precies zult doen als dat toch het geval zou zijn.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister, dank voor uw antwoord. Ik wil uw optimisme graag delen, maar ik maak me toch wat zorgen, niet alleen omdat, zoals u hebt aangehaald, het hof vaak het advies van de advocaat-generaal volgt, ook al kan dat dan minder het geval zijn inzake dergelijke filosofische kwesties. Dat is toch iets dat we in het oog moeten houden en waarover we ons zorgen moeten maken. Ik maak me ook zorgen over de reacties die we hier in Vlaanderen hebben gehoord na dat advies, dat iets meer dan een maand geleden is verschenen, en ook als ik de vraagstelling van de heer Vandenhove hoor. Hij maakt zich meer zorgen over uw communicatie en die van een aantal andere partijen dan over een mogelijke vernietiging van het decreet, die een stap terug zou zijn inzake de bescherming van het dierenwelzijn. Ik maak me ook zorgen als ik de reacties zie bij een aantal politici van allochtone afkomst binnen CD&V, sp.a en Groen, die nu een heel terughoudende houding aannemen ten aanzien van dat decreet en mogelijk zelfs hun steun daarvoor niet meer willen uitspreken. We hebben ook gezien dat er heel wat vreugdekreten opstegen toen dit advies verscheen bij de Moslimexecutieve, bij joodse organisaties. Die beide zijn trouwens zelden verenigd, behalve, blijkbaar, in hun verzet tegen het onverdoofd slachten. Dat zijn toch zaken in Vlaanderen die mij bezorgd maken.
Ik sluit me aan bij mevrouw De Vroe. Ik heb u daarstraks gevraagd welke stappen u al hebt ondernomen. Blijkbaar geen enkele, heb ik begrepen. Ik zou toch een iets meer proactieve houding verwachten van u als minister van Dierenwelzijn. Hebt u er een zicht op wanneer een definitieve uitspraak van het Europees Hof van Justitie na dit advies mag worden verwacht? Binnen welke termijn wordt zo’n arrest meestal gewezen?
De heer Vandenhove heeft het woord.
Minister, ik heb van u, net zoals u allicht van mij, geen lessen te ontvangen als het erover gaat wie op het vlak van dierenwelzijn tot nu toe het meeste heeft gedaan.
Als u me verwijt alleen maar met congressen en theoretische dingen bezig te zijn, dan is dat een uitspraak voor uw rekening. Ik denk dat dat hier niet ter zake doet.
Ik wil herhalen, want anders wordt er weer een misverstand gecreëerd, dat wij als sp.a heel duidelijk achter dit decreet staan. Echt waar, dit heeft niks te maken met mensen die al dan niet terugkomen op voorgaande beslissingen. Wij staan achter die beslissing en zullen daarachter blijven staan.
Ik heb een heel korte vraag. Als u daar niet op antwoordt, dan is dat voor mij duidelijk. Neemt u al dan niet afstand van de uitspraken die u hebt gedaan dat die rechtspraak eigenlijk ondergeschikt is aan democratische beslissingen in het parlement? Tenzij u dat straks doet, dan ga ik ervan uit dat u bij die uitspraken blijft, en dan betreur ik dat ten zeerste. Nogmaals, dit heeft niks met dierenwelzijn te maken. Dit heeft te maken met de basis van democratie en de rol van rechtspraak daarin.
In die context wil ik u ook vragen wat u concreet gaat doen indien het Hof van Justitie van de Europese Unie meent dat het decreet onwettig is, en als het Grondwettelijk Hof het decreet daarop minstens gedeeltelijk vernietigt. Gaat u die uitspraak dan naast u neerleggen? De vragen zijn dus heel simpel: blijft u bij uw uitspraken? Stel dat dit gebeurt, wat gaat u dan doen met die uitspraken?
Mevrouw Rombouts heeft het woord.
Ik denk dat we allemaal een beetje geschrokken zijn van de uitspraak, doordat ons decreet onderuit zou worden gehaald. Daar is heel wat tijd en energie in gestoken. Ik denk dat we dat allemaal zouden betreuren, mocht dit het geval zijn.
Minister, ik ben ook wel geschrokken van uw reactie, niet in die zin dat u dierenrechten en dierenwelzijn maximaal wilt verdedigen, maar wel als het gaat over uw reactie ten aanzien van instituten waarvan het in onze rechtstaat toch wel belangrijk is dat we ze respecteren. Ik heb in dezen in naam van onze fractie niet dadelijk een vraag ingediend. Collega Janssens, laat me heel duidelijk zijn: dit gaat er niet over dat we het huidige decreet niet zouden steunen. Ik weet niet waar u dat hebt gehoord, maar die conclusie laat ik voor uw rekening. Het klopt echter dat er vandaag nog geen definitieve uitspraak is, en dat we dus niet weten wat het zal worden.
Minister, ik ben het echter wel eens met collega De Vroe, en wil u dus ook vragen om in dezen de nodige voorbereidingen te treffen, om te bekijken hoe die uitspraak kan worden geïnterpreteerd en op welke manier we eventueel tot een oplossing zouden kunnen komen indien het toch in die richting zou gaan, gewoon om voorbereid te zijn en geen tijd te verliezen, om toch maximaal de rechten qua dierenwelzijn te kunnen garanderen. Ik hoop dat men niet zal komen tot spierballengerol tussen instituten, want daarmee helpt men het dierenwelzijn niet vooruit. Wel moet men daadwerkelijk alles op alles zetten om te bekijken hoe, als dit negatief zou zijn, men snel tot een oplossing zou kunnen komen. Ik hoop dat u die voorbereidingen zult treffen.
Mevrouw Joosen heeft het woord.
Collega’s, ik treed de meesten van jullie bij. De Europese uitspraken zijn toch wel opmerkelijk, en toch ook wel zorgelijk. Een lidstaat die naar eigen inzichten dierenleed wil voorkomen, moet kennelijk worden teruggefloten. Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Zwitserland, Australië: het zijn toch allemaal rechtstaten met lange tradities qua religieuze vrijheid, maar daar verplicht men wel al decennialang het verdoofd slachten. Mocht het Europees Hof ook daadwerkelijk overgaan tot het onderuithalen van het Vlaams verbod, dan zal die schade wel enorm zijn. Minister, uit een recente schriftelijke vraag die ik u stelde, blijkt toch dat er ook in de coronaperiode heel wat gebruik is gemaakt van de slachtvloeren voor onverdoofd slachten. De moslimgemeenschap is dus niet massaal overgeschakeld op die illegale thuisslachtingen, zoals door sommigen werd voorspeld. Nu opnieuw een periode van rechtsonzekerheid creëren, zou koren op de molen zijn van degenen die blijven agiteren tegen dit verbod, en dat zou een jammere zaak zijn.
Minister Weyts heeft het woord.
Ik wil voor alle duidelijkheid zeggen dat, in weerwil van sommige bemerkingen, het Europees Hof van Justitie het Vlaams decreet niet kan vernietigen. Dat komt toe aan het Grondwettelijk Hof. Het Europees Hof van Justitie kan een advies geven, maar uiteindelijk is het nog altijd het Grondwettelijk Hof dat beslist over een eventuele vernietiging.
Ik kan diegenen die eraan twijfelen bij dezen ook geruststellen: ik ben niet gestopt met nadenken. Dat zullen we blijven doen, zeker in functie van het dierenwelzijn. Ik hoor regelmatig het argument opwerpen dat we respect moeten hebben voor de rechterlijke macht. Zeer zeker. Het zou net getuigen van weinig respect voor de rechterlijke macht, mochten we nu al vooruitlopen op de uitspraken van de rechterlijke macht en nu al beginnen te schakelen. Mede vanuit een optimistische optiek zullen we zien wat het uiteindelijk wordt.
Wat de timing betreft: het Europees Hof van Justitie is daar vrij in, het is niet gebonden aan termijnen. Om u een idee te geven: in het geschil over de tijdelijke slachtvloeren, dat we hebben gewonnen, heeft het ongeveer zes maanden geduurd voor er finaal een uitspraak kwam. Ik ga ervan uit dat mogelijkerwijs een gelijkaardige timing zal worden gehanteerd.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, dank u wel voor uw reactie. U stelt dat u niet bent gestopt met nadenken. Gelukkig maar, zou ik zo zeggen. U moet inderdaad niet vooruitlopen op wat de beslissing zal zijn. We hebben geen glazen bol, we weten niet wat dat zal zijn. We weten echter wel dat er iets heel zwaars boven ons hoofd zou kunnen hangen. Daarom raad ik u aan om die afwachtende houding niet aan te nemen. Ik ben ook optimistisch, en ik vraag u vanuit een optimistische aanpak om toch proactief te schakelen, om goed voorbereid te zijn. Ik denk dat dat echt heel belangrijk is, en ik vraag u opnieuw om dat alsnog te doen.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister, ik denk dat u gerust mag zeggen dat het advies van het Europees Hof van Justitie een zoveelste voorbeeld is van de EU-overbemoeienis. Wat ons betreft, moeten de EU en het hof bij hun leest blijven. Als het gaat over dierenrechten, slachtvoorschriften, gebruiken, tradities, moeten wij hier de wet maken, en niemand anders. Zo zou het althans in mijn ogen moeten zijn. Die Europese Unie moet zich wat ons betreft bezighouden met haar kerntaken, bijvoorbeeld inzake de interne markt. Wij hebben immers zelf rechtbanken die burger- en mensenrechten bewaken. We hebben zelf een parlement dat wetten maakt omtrent dierenrechten. We zijn dus soeverein, en het is hoog tijd dat de EU ook beseft dat lidstaten hun vrijheid willen. Wat dat betreft mogen en moeten we heel duidelijk het volgende zeggen: het zal voor ons een EU van vrije lidstaten zijn, of het zal helemaal geen EU meer zijn. Zeker over dierenwelzijn, over voorschriften inzake het humaan omgaan met dieren valt voor het Vlaams Belang echt niet te onderhandelen. Bovendien zeggen ook islamitische geleerden dat halal slachten kan met verdoving. Maar zelfs al mocht het volgens alle moslims niet kunnen, dan mogen en zullen wij hierop niet inbinden, want in ons land moeten uiteindelijk nog altijd onze wetten en onze gebruiken gelden. Ik hoop dat u die visie deelt en dat u, wanneer er een uitspraak komt, ook in die zin zult optreden.
De heer Vandenhove heeft het woord.
Minister, veel uitleg om eromheen te fietsen, maar ik begrijp dat u niet terugkomt op uw uitspraken, waarvan akte.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.