Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
De heer Janssens heeft het woord.
Minister-president, de situatie bij Boek.be heeft wat weg van een boek van Gabriel García Márquez, ‘Kroniek van een aangekondigde dood’, omdat de organisatie al enige tijd in moeilijke papieren zit. Dat werd voor het eerst echt duidelijk toen begin mei Boek.be zich, als gevolg van de coronacrisis, genoodzaakt zag om ontslagen aan te kondigen. Halverwege mei 2020 kwam dan als extra klap het bericht dat Boek.be de jaarlijkse Boekenbeurs in Antwerpen moest annuleren. Deze beslissing had opnieuw een grote impact op de sector maar ontegensprekelijk ook op Boek.be zelf, als organisator van dit evenement. Blijkbaar was dit het begin van het mogelijke einde, want intussen kende de ondernemingsrechtbank Boek.be bescherming toe tegen de schuldeisers.
De crisissituatie heeft niet alleen gevolgen voor de organisatie an sich, maar natuurlijk ook voor de Boekenbeurs, die traditiegetrouw in de herfstvakantie in het teken staat van het grote cultuurfeest dat de Boekenbeurs met om en bij de 120.000 bezoekers op jaarbasis nog steeds voor veel Vlamingen is.
Boek.be, als organisator van de Boekenbeurs, zag zijn inkomsten, mede als gevolg van de coronacrisis, sinds april volledig wegvallen. Een kostenreductieoperatie en technische werkloosheid voor de meeste personeelsleden hebben nauwelijks beterschap kunnen brengen. Daarom zal in de komende weken gepraat moeten worden met de schuldeisers over een herstructureringsplan.
Minister-president, kunt u mij, gelet op het belang van de Boekenbeurs, laten weten of en op welke manier er de laatste tijd contacten zijn geweest tussen uw administratie en Boek.be? Zo ja, wat was het resultaat van deze contacten?
De crisissituatie bij Boek.be is niet alleen aan de coronacrisis te wijten. De organisatie sleurt toch al enige tijd een aanzienlijk verlies mee. Volgens de meest recente jaarrekening, die van 2018, was er dat jaar een verlies van bijna 56.000 euro. Gecumuleerd met de voorgaande jaren is er een put van meer dan een half miljoen euro.
De vraag is natuurlijk of die verliezen alleen op conto te schrijven zijn van de dalende bezoekerscijfers van de Boekenbeurs. De organisatie heeft inmiddels aangekondigd dat ze na eventuele herstructurering verder wil als ‘dienstverlener en competentiecentrum voor de sector’. Hoe groot schat u de kans op overleven van Boek.be in? Ziet u nog een taak weggelegd voor die organisatie?
Door de coronacrisis kan de Boekenbeurs dit jaar uiteraard niet plaatsvinden in fysieke vorm. Om dat gemis te compenseren of te verzachten, hebben Boek.be en de VRT de handen in elkaar geslagen om een alternatief uit te werken voor dit – in mijn ogen toch – onvervangbare evenement. Van 1 tot en met 11 november zou er een boekenmarathon plaatsvinden die niet alleen via de livestream van VRT NU maar ook door een aangepaste programmatie van de radio- en televisiezenders van de VRT het boek weer prominent centraal zou moeten stellen. Die boekenmarathon zou vooral bestaan uit interviews afgenomen door Tom De Cock. Volgens mijn informatie gaat dit nog steeds door. Kunt u dat bevestigen?
Heeft de Boekenbeurs volgens u überhaupt nog een plaats in het meerjarenplan 2021-2025 van Literatuur Vlaanderen of de plannen van uw Vlaamse administratie?
Heeft de Boekenbeurs tot op heden rechtstreekse substantiële of structurele ondersteuning vanuit de Vlaamse overheid ontvangen? Bent u bereid om ter zake een initiatief te nemen of zult u middelen vrijmaken om dit boekenfeest nog te redden?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Mijnheer Janssens, ik zal uw eerste drie vragen gebundeld beantwoorden.
Vanzelfsprekend volg ik met aandacht de situatie bij Boek.be, des te meer omdat de Boekenbeurs inderdaad een erg belangrijke stimulans is voor de letterensector. Toch wil ik ook hier duidelijk aangeven dat het oplossen van de crisis bij Boek.be intern binnen de organisatie zal moeten gebeuren. Boek.be is als vakvereniging van enerzijds de Vlaamse uitgevers – de Groep Algemene Uitgevers (GAU) en de Groep Educatieve en Wetenschappelijke Uitgevers (GEWU) – en anderzijds de boekhandelaars – de Vereniging Vlaamse Boekverkopers (VVB) – immers een privé-initiatief. Het is, denk ik, niet aan de overheid om zich te bemoeien met het interne beleid of de interne keuzes van deze organisatie. De organisatie kan natuurlijk wel gebruikmaken van de bestaande coronaondersteuningsmaatregelen, wat ze via het systeem van technische werkloosheid ook heeft gedaan.
Los daarvan hoop ik natuurlijk oprecht – want ik ben ook een trouwe Boekenbeursbezoeker – dat Boek.be een oplossing zal vinden voor de huidige problemen waardoor een rol als dienstverlener en competentiecentrum voor de brede boekensector ook in de toekomst kan worden gegarandeerd. Het is echter aan de vakverenigingen van uitgevers en boekhandelaars zelf om uit te maken of, en zo ja in welke vorm, deze rol verder kan worden opgenomen door Boek.be.
Wat het alternatief voor de Boekenbeurs betreft, de boekenmarathon: voor zover mij bekend komen de plannen voor de boekenmarathon, zoals u ze in uw vraag vermeldt, niet in het gedrang. Dat is mijn laatste informatie. In deze tijden is een kleine maand natuurlijk nog ver weg – je weet nooit wat er kan gebeuren. Op dit moment is het zo zeker als mogelijk dat dit doorgaat.
Heeft de Boekenbeurs nog een plaats in het meerjarenplan of de plannen van de administratie? Zoals ik al aangegeven heb, is de Boekenbeurs een privé-initiatief: de Boekenbeurs is eigendom van en wordt georganiseerd door Boek.be. Literatuur Vlaanderen is zijdelings betrokken bij de Boekenbeurs, met name wat het scholenprogramma betreft. Dit programma speelt in op de leesbevorderende opdracht van Literatuur Vlaanderen.
Literatuur Vlaanderen voert met andere woorden vanuit haar marktaanvullende en -corrigerende rol een flankerend beleid om het boekenvak te versterken en is als dusdanig ook betrokken in het ruimere geheel.
Het is echter niet aan Literatuur Vlaanderen, noch aan de Vlaamse administratie, denk ik, om een ab initio commercieel geïnspireerde beurs over te nemen. De Boekenbeurs is een initiatief van de profitspelers in het boekenvak. Het is dan ook aan hen om te oordelen of en wanneer er opnieuw ruimte is voor een dergelijk initiatief in hun werking.
De Boekenbeurs an sich ontvangt geen rechtstreekse steun, maar vanzelfsprekend onderken ik wel het belang ervan voor de letterensector. Door de coronacrisis werd – terecht, gegeven de omstandigheden – besloten om de Boekenbeurs dit jaar niet te laten doorgaan en om een alternatieve aanpak voor de promotie van het boek te lanceren in dezelfde periode.
Daarnaast zal ik, met name via het BoekenOverleg en Literatuur Vlaanderen, dit dossier blijven opvolgen. Ik ben ook steeds bereid te luisteren naar eventuele vragen of voorstellen vanuit de sector hierover. Ik beschouw dit als een initiatief van de privésector, een heel belangrijk initiatief – gelukkig neemt de privésector ook heel veel belangrijke initiatieven. Ik draag dat een welwillend hart toe, maar ik beschouw het wel als een initiatief van de privésector.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister-president, ik ben het uiteraard met u eens dat Boek.be de crisis in de eerste plaats intern moet oplossen en dat de sector in dat boekenaspect zichzelf moet organiseren. Dat spreekt vanzelf.
Ik ben ook blij te horen dat de Boekenwarmathon nog steeds zal plaatsvinden. De extra aandacht die in die periode naar het boek gaat en ook een goede impuls geeft aan de boekenverkoop in die periode en in het hele najaar, kan zo toch nog centraal blijven staan.
Natuurlijk heeft corona ook een impact gehad op de hele sector, op de boekhandels, de distributeurs, de uitgevers en uiteraard ook op de auteurs zelf, en dan vooral op de omzetcijfers. Tegelijk zit de onlineverkoop van boeken in de lift, maar tot mijn grote spijt gaan Bol.com en Amazon met een grote hap van de inkomsten lopen. Ik roep dan ook op om ook online, wanneer men niet fysiek naar de boekhandel wenst te gaan, vooral lokaal te kopen bij de eigen boekhandel of bij de onlineverkoopsystemen die daarvoor in Vlaanderen ter beschikking zijn.
Minister-president, als u zegt dat de organisatie van de Boekenbeurs tot de privésector behoort, wat uiteraard ook klopt, mag ik daaruit dan concluderen dat u niet van plan bent om dat vanuit de overheid financiële ondersteuning te geven? Is het een mogelijk alternatief om dan wel logistieke of infrastructurele ondersteuning te bieden zodat volgend jaar en de jaren nadien opnieuw een boekenbeurs kan plaatsvinden?
De heer Van de Wauwer heeft het woord.
Het voordeel van de Boekenbeurs is de grote aandacht voor de auteurs, en dat heeft uiteraard een enorme invloed op de verkoop van boeken. Ik deel de vrees dat we de potentieel geïnteresseerden nu naar Bol.com sturen. Ik wil ook wijzen op de lokale boekhandelaars.
Mijnheer Janssens, ook grote spelers zoals Standaard Boekhandel komen in de problemen. Als zo'n speler verdwijnt, zullen heel veel gemeenten zelfs geen boekhandelaar meer hebben. In de steden zijn er nog wel kleine boekhandelaars, maar het is toch belangrijk dat iedereen gemakkelijk boeken vindt.
Ik wil hier ook mijn appreciatie uitspreken voor de vele inspanningen die de VRT doet, onder andere via livestreaming bij VRT NU, extra aandacht bij Friedl Lesage en bij Ruth Joos en de verschillende vliegende reporters. We mogen hier dan ook benadrukken dat de VRT als openbare omroep haar rol volop opneemt en een grote ondersteuning kan bieden aan de Boekenbeurs en Boek.be. Laten we hopen dat veel mensen boeken aankopen via de andere boekhandels en niet via Bol.com.
De heer Meremans heeft het woord.
Het is belangrijk dat we het boek, het boekenvak en de boekhandels onder de aandacht blijven brengen. Toen er nog geen sprake was van corona, had de Boekenbeurs het ook al moeilijk. Het aantal bezoekers daalde. Toen gingen ook al stemmen op om dat toch eens te herdenken. Moet dat niet op een andere manier gebeuren? Dat leefde toen al, zowel in deze commissie als bij Boek.be en andere spelers.
Het is natuurlijk geen fijne periode, maar als ik zie wat de VRT nu doet – ze gaan ook interviewen, ze gaan ook live vanuit boekhandels, vanuit de natuur zelfs, lees ik, met een aantal bekende auteurs, maar ook bekende Vlamingen, zelfs uit series en dergelijke – lijkt het mij wel de goede weg op te gaan. Langs de andere kant kun je zeggen dat Vlaanderen investeert via de openbare omroep, die eigenlijk volledig de kaart trekt van het boek. Dat is natuurlijk ook een omroep die gefinancierd wordt met publieke middelen.
Het blijft dus zoeken en tasten. Zelfs mocht er nu geen corona zijn, denk ik nog dat je voor de Boekenbeurs an sich een nieuw concept moest gaan uitdenken. Het aantal bezoekers daalde immers. Er was ook kritiek van een aantal mensen: ‘waarom moet ik inkom betalen voor een beurs waar ik dan ook nog eens boeken kan kopen?’ Dat is een hele discussie geweest. Ik denk dat we daarin moeten voortgaan. De aandacht voor het boek staat sowieso ook in de teksten van de Vlaamse Regering. Ik denk dat we daar gaan aanvullen en dat we er wel gaan komen, maar het zal inderdaad anders zijn. Het zal via een grotere aanpak zijn, ook met de openbare omroep. Wat er nu gebeurt, zal de nodige weerklank krijgen. Men zal in de toekomst toch in die richting moeten voortgaan, waarschijnlijk met een fysiek gebeuren, met daarnaast een hele omkadering.
Maar zoals de minister zegt, blijft het natuurlijk een privéspeler. Het is niet aan ons om te zeggen wat privéspelers moeten doen, zij kunnen dat intern ook beslissen. Wat wij kunnen doen, zoals u terecht aanhaalt, is een randvoorwaarde creëren via de kanalen die wij dan hebben.
Mevrouw Segers heeft het woord.
Dank u voor uw vraag, collega Janssens, het is een belangrijke vraag. De promotie van het boek is ongelooflijk belangrijk omdat dat een instrument is voor leesbevordering en de promotie van onze Nederlandse taal. Dat de Boekenbeurs nu niet doorgaat, is natuurlijk een harde dobber voor de boekensector: vorig jaar hebben 125.000 mensen ze bezocht. En Boek.be heeft het al zo moeilijk.
Ik wil mijn appreciatie uitdrukken voor de VRT, dat zij toch haar rol ook opneemt om daar iets aan te doen: driehonderd interviews door Tom De Cock met Nicci French, Ilja Leonard Pfeijffer, tot Marc de Bel: het lijstje is indrukwekkend. Dat zal een manier zijn om de boekverkoop te stimuleren.
Maar ik wil mij ook aansluiten bij wat de collega zei. Ik zou u toch willen vragen of u niet kunt zoeken naar een manier waarop we ervoor kunnen zorgen dat de gederfde inkomsten niet naar Bol.com en Amazon gaan, maar naar de lokale boekhandels: dat zijn de kruideniers van de cultuur, samen met de onafhankelijke kleine bioscopen. In het verleden zijn daar al manieren geweest van promotie voeren, bijvoorbeeld een kast met Nederlandstalige boeken. Er zijn manieren, denk ik, om ervoor te zorgen dat Vlamingen de reflex maken om hun bestellingen te doen bij de lokale boekhandel, of het nu online is of fysiek.
Minister-president Jambon heeft het woord.
Bedankt voor jullie commentaren en bijkomende vragen.
Mijnheer Janssens, met uw vraag over financiële ondersteuning zit ik eigenlijk een beetje verveeld. Als ik hier nu ga zeggen ‘ja, ja, ja, we gaan financieel ondersteunen’, zal de druk voor de privéorganisatie minder groot zijn om zelf orde op zaken te stellen. Zoals een aantal collega’s hier gezegd hebben: je kunt het niet alleen aan corona wijten, de problemen waarin de organisatie zit. Daar zijn we het allemaal over eens, denk ik. Als ik nu zeg dat we de overheidsschuif opentrekken en dat ze maar moeten laten weten hoeveel het moet kosten, denk ik dat de druk heel laag is om zelf orde op zaken te stellen. Langs de andere kant zie ik ook wel welke belangrijke rol Boek.be en de Boekenbeurs in het boekenlandschap spelen. Als dat morgen zou wegvallen, hebben we allemaal samen ook een probleem. Laat mij niet verder gaan dan dit te zeggen: de goede verstaander heeft niet meer woorden nodig. Maar ik wil toch in eerste instantie de verantwoordelijkheid binnen Boek.be leggen om orde op zaken te stellen. Zoals een aantal collega’s al gezegd hebben: de VRT doet inspanningen, met Literatuur Vlaanderen zijn we ook aanwezig voor scholenprojecten en zo. Het is niet zo dat we er totaal niet bij aanwezig zijn.
Wat betreft de oproep om lokaal te kopen: ik zal eens kijken met de VRT over dat facet in die periode dat we het boek promoten, hoe dat ook prominent aanwezig kan zijn omdat er dan veel gehoor naar zal zijn. We leven in een vrijemarkteconomie. Je kunt mensen niet verbieden om via Bol.com te kopen. Je kunt wel zeggen wat de gevolgen zijn van via Bol.com en niet via de lokale spelers te spelen. Ik zal contact opnemen met de VRT dat het op een of andere manier ook prominent aanwezig zal zijn tijdens die week.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister-president, ik dank u voor uw onuitgesproken impliciete engagement om toch nog een inspanning te overwegen om in de komende jaren een boekenbeurs te faciliteren.
Ik ben ook heel tevreden met de brede steun van alle collega’s om de boekhandel te ondersteunen, ook in de online verkoop. Ik deel uw oproep om daar de VRT bij in te schakelen. Ik denk trouwens dat we daar allemaal via onze eigen kanalen ook een bijdrage toe kunnen leveren en ook via de online en andere kanalen die de Vlaamse overheid daarvoor ter beschikking heeft en uzelf als minister van Cultuur. Ik denk dat we daarvoor niet alleen naar de VRT moeten kijken, maar ook naar uw eigen kanalen, minister-president, die van uw collega-ministers, van de regering, van de administratie en die van onszelf als parlementslid en politieke partijen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.