Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.
De heer Janssens heeft het woord.
Voorzitter, ik wil eerst even teruggaan naar eind april van dit jaar. Toen heeft Boek.be op basis van een bevraging duidelijk gemaakt hoe zwaar de impact van de coronacrisis op de boekensector op dat moment was. Ter herinnering vermeld ik nog even dat de brede Vlaamse cultuursector, inclusief de letteren, voor de pandemie door het onderzoeksbureau Graydon nog als een gezonde economische sector werd gekwalificeerd. De resultaten van de bevraging door Boek.be deden veel betrokkenen in de boekensector even slikken, maar lagen helaas in de lijn der verwachtingen.
Ik wil even aangeven in welke mate die resultaten belangrijk zijn. Zo heeft 40 procent van de respondenten een omzetdaling met meer dan 51 procent gerapporteerd. Als voornaamste oorzaak heeft 70 procent aangegeven dat de verkoop is stilgevallen of helemaal is weggevallen. Een tweede element is dat de aankoop van boeken zich bijna geheel naar online kanalen of supermarkten heeft verplaatst. Een derde element is dat een op de vijf respondenten heeft aangegeven dat er een reëel risico is dat hun onderneming failliet zal gaan. Een vierde element is dat alle boekengenres, met uitzondering van de kinderboeken, een significante omzetdaling heeft gekend. De grootste daler is het segment van de non-fictie, met een daling van 34 procent. Het laatste element is dat de fysieke retailkanalen een omzetdaling met 30 procent op jaarbasis optekenen.
Op dat ogenblik heeft Boek.be ook aangekondigd dat de Vlaamse boekensector dit jaar een omzetverlies van minstens 97 tot 150 miljoen euro zou kennen. Die cijfers dateren dan nog van voor de weken waarin alle boekenwinkels in complete lockdown zijn gegaan. Volgens de sector en Boek.be waren bijkomende financiële impulsen nodig om de economische activiteiten opnieuw op het niveau van voor de coronacrisis te krijgen.
Kort nadien, op 15 mei 2020, is als extra klap het bericht gekomen dat Boek.be de jaarlijkse Boekenbeurs in Antwerpen moest annuleren. Eerder hadden de beurzen van Londen, Bologna en Frankfurt er ook al de brui aan gegeven, wat voor sommige grote Vlaamse uitgeverijen een flinke streep door de rekening is. Die beslissing had opnieuw een grote impact op de sector, maar ook op Boek.be zelf. Als organisator van die Boekenbeurs heeft Boek.be hierdoor zelfs een aantal naakte ontslagen zien gebeuren.
Vanuit het BoekenOverleg is in het begin van de zomer de vraag naar een ambitieus relanceplan voor de boekensector gekomen. Ik wil even het belang van die organisatie duiden, want het is de belangrijkste gesprekspartner voor alles wat met boeken en literatuur te maken heeft. Dit heeft vooral te maken met de samenstelling van de organisatie, waarin de allerbelangrijkste verenigingen in de letterensector zijn vertegenwoordigd. Het gaat dan om de auteursbelangen, de bibliotheeksector, de commerciële boekensector en het literair middenveld, met Literatuur Vlaanderen en dergelijke.
Het BoekenOverleg heeft een aantal zeer concrete voorstellen aan de Vlaamse en de federale overheid gedaan om een antwoord op de financiële noden van het boekenvak te bieden, niet enkel om op korte termijn te remediëren, maar ook en vooral om een dynamische boekensector een hoopvolle toekomst te geven. Ik ga even in op een aantal voorstellen die betrekking hebben op het Vlaamse beleidsniveau.
Zo pleit het BoekenOverleg voor een leescampagne in het najaar, traditioneel de start van het nieuwe culturele seizoen, om mensen ervan te overtuigen opnieuw naar de boekhandel te gaan. De voorbije maanden hebben heel wat auteurs en organisaties boekvoorstellingen en andere evenementen moeten afgelasten. Die evenementen zijn belangrijk voor de promotie van het boek en met een leescampagne zouden mensen opnieuw naar de boekhandel kunnen worden gelokt.
Het BoekenOverleg pleit ook voor een nieuwe literaire prijs, die we helaas in Vlaanderen op het niveau van fictie en non-fictie amper of niet meer kennen, in tegenstelling tot Nederland, dat wel nog enkele interessante, attractieve literaire prijzen kent.
Het BoekenOverleg onderschrijft ook de aanzet tot een meerjarenplan 2021-2025 van Literatuur Vlaanderen en vraagt de Vlaamse Regering daarvoor middelen vrij te maken.
En tot slot pleit het BoekenOverleg ook voor een realisatie van een leesbevorderingsplan, dat blijkbaar ook bij u, minister, ingediend zou zijn.
Kunt u meedelen welke initiatieven u zult nemen ter ondersteuning van de boeken- en letterensector naar aanleiding van de coronacrisis, maar ook naar aanleiding van de voorstellen van het BoekenOverleg? Deelt u de bezorgdheden van de sectororganisatie in verband met het omzetverlies en de bijhorende faillissementsdreiging voor bepaalde ondernemingen? Zo ja, hoe gaat u daar dan mee omgaan? Welk overleg hebt u de voorbije maanden gehad met de sector? Gaat de regering in op de suggestie van het platform om een relanceplan te lanceren dat niet enkel op korte termijn soelaas moet brengen, maar ook de gezondheid van de sector in de toekomst moet veiligstellen?
Minister-president Jambon heeft het woord.
Ik ben natuurlijk op de hoogte van de voorstellen van het BoekenOverleg, waarin de uitdagingen voor de letterensector op korte en middellange termijn goed worden samengevat. Het relanceplan dat daar voorgesteld wordt, verwijst onder meer naar het meerjarenplan van Literatuur Vlaanderen, dat de basis vormt voor een nieuwe beheersovereenkomst van de periode 2021 tot 2025. Hierover lopen de gesprekken momenteel. De promotie van onze Vlaamse auteurs in binnen- en buitenland, waar mogelijk in samenwerking met Nederland, en de uitbouw van een duurzaam leesbevorderingsbeleid over diverse domeinen heen zijn alvast twee pijlers in dit plan die ook expliciet in het regeerakkoord staan. Daar sluit het plan dus heel goed aan bij het regeerakkoord. Het spreekt dan ook voor zich dat ik deze ambities onderschrijf.
Het relanceplan verwijst ook naar het Actieplan Leesbevordering, waar ik al eerder van heb gezegd het te onderschrijven. De aandacht hiervoor is er ook binnen andere beleidsdomeinen. Samen met mijn collega van Onderwijs, minister Weyts, ben ik ervan overtuigd dat er extra inspanningen nodig zijn om het tij van de alarmerende PISA-resultaten (Programme for International Student Assessment) van vorig jaar te kunnen keren. Cultuur en Onderwijs kunnen elkaar hierin versterken. Zo werd in mei vanuit Onderwijs de projectoproep ‘Leesbevordering op school’ gelanceerd om projecten te stimuleren die de kennis van het Nederlands bevorderen en die extra kansen bieden op een sterke taalontwikkeling door middel van de creatie van een kwaliteitsvolle leesomgeving. Bij de bekendmaking van de geselecteerde projectvoorstellen in juli viel op dat Iedereen Leest in opmerkelijk veel aanvraagdossiers voorkomt. Hieruit blijkt dat deze culturele organisatie met andere woorden door het Vlaamse onderwijs in haar leesstimulerende opdracht wordt erkend en als belangrijke partner wordt gezien. Dat is alvast veelbelovend voor de toekomst. De volgende stap is een meer structurele visie en actienota, gedragen door Cultuur en ook door Onderwijs. Hiervoor zijn eveneens de gesprekken lopende, in de schoot van het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie.
Ten derde zijn er de voorstellen voor een leescampagne en een literaire prijs die onder meer de promotie en de verkoop van het boek willen stimuleren, alsook het maatschappelijk belang van literatuur onderstrepen. Gezien de lockdown eerder dit jaar, alsook de mogelijke toekomstige gevolgen van COVID-19, begrijp ik de vraag om steun voor de uitgever en boekhandelaar zeer goed. Eventuele maatregelen in deze context zijn nog niet beslist. Ik stel intussen wel verheugd vast dat, ondanks de uitdagingen die corona met zich meebrengt, er intussen een Alternatieve Boekenbeurs vorm krijgt. De VRT en Boek.be zullen van 1 tot 11 november een boekenmarathon organiseren, waarbij presentator Tom De Cock elf dagen lang zo'n driehonderd grote namen uit de Vlaamse en internationale boekenwereld zal interviewen. Daarnaast trekt een vliegende reporter door Vlaanderen om allerlei activiteiten rond boeken in beeld te brengen. De VRT capteert alle interviews en zendt ze via livestream uit op VRT NU.
Alle radio- en televisiezenders van de VRT zullen daarnaast de Alternatieve Boekenbeurs op hun eigen manier centraal zetten in de programmatie. Het BoekenOverleg geeft aan dat alle spelers hierin hun rol zullen spelen, om tot een zo groot mogelijk boekenfeest te komen. De letterensector zal dus in elk geval van zich laten horen en ook enorm versterkt worden door de VRT.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister-president, ik heb nog niet begrepen hoe wij op dit moment verder aan het kijken zijn dan naar het tijdelijke stabiliseren van het gehavende boekenvak. Ik heb niet gehoord hoe u op de iets langere termijn structureel iets zult doen aan de gevolgen van de coronacrisis, die toch voelbaar zijn voor heel veel auteurs en heel veel uitgeverijen en andere sectoren in het letterenvak. U hebt een aantal eerder vastgelegde elementen uit het regeerakkoord en uit het plan van Literatuur Vlaanderen genoemd, engagementen die eerder al zijn aangegaan en die u nu bevestigt. Maar nieuwe elementen heb ik helaas niet gehoord, terwijl we toch worden geconfronteerd met een heel nieuwe situatie. Een belangrijk evenement zoals de Boekenbeurs zal alleen maar digitaal kunnen plaatsvinden. Dat is uiteraard een goed initiatief, en een goede samenwerking met de VRT. Maar voor de ongeveer 130.000 tot 140.000 bezoekers per jaar is de Boekenbeurs toch een heel aantrekkelijk evenement voor de boekensector. Dat zullen we niet kunnen compenseren met enkel een digitaal evenement.
Vanuit het BoekenOverleg werden een aantal concrete zaken gevraagd, zoals een leescampagne en een literaire prijs. U zegt dat daar niets over is beslist. Draagt u deze initiatieven een warm hart toe? Neemt u initiatieven om dat alsnog uit te werken? Of ziet u voor een leescampagne en een literaire prijs in Vlaanderen absoluut geen plaats?
Er zijn ook een aantal voorstellen gedaan voor het federale beleidsniveau. Daarover zal ik u uiteraard niet ondervragen. Maar neemt u daarvoor contact op met uw collega’s op het federale niveau, om bijvoorbeeld die taxshelter, waar vraag naar is, ook in het letterenveld, in het boekenvak te kunnen uitrollen, om meer middelen voor de doelstellingen te kunnen mobiliseren, om dat te laten organiseren?
Bovendien denk ik dat er voor de letterensector echt wel een bijkomende inspanning kan worden gedaan, zeker als je kijkt naar het bedrag dat die sector binnen het culturele veld omvangt. In 2019 kreeg de letterensector slechts 1,32 procent van de totale cultuurmiddelen. Ik denk dus echt wel dat er binnen het volledige cultuurbudget ruimte moet zijn om het boekenvak, om de letterensector veel meer te ondersteunen, als je ziet dat amper 1 procent van de totale middelen daarnaartoe gaat.
Minister-president, ik zou u willen vragen om, los van de eerder aangegane engagementen, die u nu bevestigt, rekening te houden met de crisis die nu door de boekensector rolt, door corona maar ook door het verleggen van de fysieke boekhandel naar de online verkoop. Ik vraag u om iets meer inspanningen te doen, maar ook dat u meer middelen vrijmaakt binnen uw cultuurbudget om de letterensector te ondersteunen.
De heer Van de Wauwer heeft het woord.
Ik wil de vraag van het BoekenOverleg gedeeltelijk bijtreden. Het is heel belangrijk dat we ervoor zorgen dat die sector niet in rook opgaat. Als zelfs grote spelers als Standaard Boekhandel in de problemen zouden komen of failliet zouden gaan, zou dat voor een enorm verlies aan aanbod kunnen zorgen. Het kan niet zijn dat er enkel nog een handvol boekhandels overblijft in de steden. Ik begrijp heel goed de vraag om met een cheque of aankoopbonnen of noem het vouchers te werken. Je moet er echter wel voor opletten dat je geen mattheuseffect creëert dat het enkel de middenklasse zal ten goede komen. Ik zie hier een kans om enerzijds de sector te ondersteunen en anderzijds, met die vouchers, inderdaad een leesbevorderingscampagne te organiseren. Dan kunnen we samen met het middenveld en armoedeorganisaties … (onverstaanbaar) … kunnen binnentreden. We zouden een heel traject kunnen opstellen, met leessessies, taalbevordering en leesbevordering.
Ik denk dat zo'n leesbevorderingscampagne met vouchers dan perfect kan passen in eenmalige investeringen die via die relancemiddelen zouden kunnen gebeuren. Ik zou die vraag vanuit het BoekenOverleg zeker willen bijtreden.
Minister-president, ik ben ook blij dat u dit aanhaalt en verwijst naar de rol die minister Weyts als minister van Onderwijs te spelen heeft op het vlak van leesbevordering. Ik denk dat er daar inderdaad nog een tandje moet worden bij gestoken, zodat we verder aan de PISA-resultaten kunnen werken en de leesbevordering bij onze jongeren kunnen verbeteren.
De heer Meremans heeft het woord.
Collega’s, ik dank jullie voor de vraag en voor de aandacht voor de letterensector. Ik geef even mee dat, toen wij de budgetten aankondigden voor de cultuursector, wij de letterensector of Literatuur Vlaanderen net meer middelen hebben gegeven dan de vorige keer. Dat was ook een bewuste keuze. Ik hoorde van de collega’s ook een aantal terechte bezorgdheden, en het is mevrouw Coudyser die diverse gesprekken heeft georganiseerd met de sector. We hebben ook gesproken met de mensen van Literatuur Vlaanderen, en daar horen we toch positieve signalen van het overleg met het kabinet van de minister.
Inderdaad, de sector toont ook veerkracht. Denk aan de Alternatieve Boekenbeurs. Collega Janssens zet dat een beetje weg alsof het maar zus en zo is, maar het is inderdaad de sector zelf die dat wil organiseren. Ik denk dat we in tijden van corona ook moeten evolueren naar andere modellen. Ik wil dat toch echt een kans geven. Als we zien dat ook de VRT op de kar springt, dan kunnen we daarmee verder werken.
Collega’s, ik hoorde de bezorgdheden van onder meer collega Van de Wauwer. U haalt het terecht aan: voor die zwakkeren in de samenleving, waar net lezen zo belangrijk is – laat ons hopen dat ze naar de klassen kunnen blijven gaan – moeten we inderdaad een tandje kunnen bij steken. Maar dat staat ook in het regeerakkoord. Leesbevordering staat expliciet in het regeerakkoord, collega’s. We moeten dat regeerakkoord gewoon uitvoeren en daar allemaal achter staan.
Ik hoor ook dat er in de toekomst waarschijnlijk weer transversaal en domeinoverschrijdend zal moeten worden gewerkt. Dus ik hoor wel heel goede ideeën rondgaan. Laat ons daar nu niet snel-snel maar net structureel aan werken. Maar wat wij zien is dat er toch wel hoopvolle signalen zijn. We hopen dan ook dat we daar volop aan kunnen werken, en dat het kan worden uitgerold.
Maar het is dus wel degelijk zo – en dat horen we ook in de sector – dat de interesse vanuit de Vlaamse overheid jegens die sector er wel degelijk is, en dat men ook wel bereid is om daar de nodige maatregelen voor te nemen. Ik dank u.
Mevrouw Segers heeft het woord.
Ik dank collega Janssens voor de vraag. De boekensector is inderdaad een kleine sector in termen van budgetten vanuit Vlaanderen. Maar het is zo’n essentiële sector voor emancipatie, voor taalverwerving, voor iedereen.
Ik deel een stukje de mening dat we tot nu toe vooral horen wat er al op de plank lag in het kader van de bestrijding van corona. Ik denk dat er ook veel gebeurt. Collega Meremans zegt terecht dat de sector heel veerkrachtig is. Het is fantastisch om te zien hoe die Alternatieve Boekenbeurs tot stand komt. Ik wil ook een pluim geven aan de rol die de VRT daarin opneemt. Maar dat gaat momenteel allemaal over het beheersen van de crisis. Ik denk dat we allemaal samen, als commissie, met de minister en de sector zelf naar dat grote relanceplan moeten kijken.
Als het dan gaat over relance, dan ben ik het niet eens met collega Janssens, die voorstelt om de taxshelter te bekijken. We hebben die taxshelter al uitgebreid, en nu ligt ook gaming op de tafel. En we zien alleen maar dat de koek niet groter wordt; de stukjes worden kleiner. Ik ben er dus niet van overtuigd dat de taxshelter de manier is om de boekensector echt te gaan helpen.
Collega Van de Wauwer, wat uw bemerking over de vouchers betreft: we weten uit onderzoek dat de cultuurcheque, het geven van geld, niet de meest effectieve manier is om mensen over de drempel te krijgen richting cultuur en lezen. De drempels voor cultuurparticipatie zijn geen financiële drempels, of toch niet in eerste instantie.
Het zijn vooral psychologische drempels. Het zijn drempels wat betreft verwerkingscapaciteit en het idee dat het iets is dat niet voor ons is. Het lezen moet gewoon worden. Ik heb al verschillende keren – en daar werd elke keer mee gelachen – gezegd dat we bijvoorbeeld in Thuis of Familie Simonneke of een ander personage moeten laten lezen, dat dagelijks in beeld komt dat er veel gelezen wordt zodanig dat het iets dagdagelijks wordt. Dat denk ik wel.
Het is heel goed dat in het regeerakkoord leesbevordering staat. Dat is absoluut essentieel. Dan moeten we nu wel echt starten om daar serieus werk van te maken.
Minister Jambon heeft het woord.
Mijnheer Janssens, u moet ook wel goed naar het antwoord luisteren. Ik heb gezegd dat we in overleg zijn met de sector om de beheersovereenkomst voor 2021-2025 te maken. Veel elementen die hier zijn aangehaald, komen natuurlijk in die beheersovereenkomst terug.
Een tweede element is dat we nu bezig zijn met de begroting 2020-2021 op te stellen. U weet hoe dat gaat. Als we gelden vrijmaken, moet dat passen in de begroting. Voor eind oktober moet die begroting in het parlement ingediend worden, dus dat is eigenlijk allemaal tamelijk kort dag.
Ik heb binnenkort nog een bijkomende ontmoeting met het BoekenOverleg om over die zaken van gedachten te wisselen. Wat de prijs betreft, draag ik die een warm hart toe, maar er zijn nog geen beslissingen over genomen.
Wat de leescampagne betreft, heb ik zojuist gezegd dat we dat aan het voorbereiden zijn met Onderwijs. Als je de PISA-resultaten hebt gezien, dan moeten we dan niet een tandje maar een serieus paar tanden bij steken. Dat wordt voorbereid.
Het is ook zo dat we in het kader van het noodfonds een bedrag aan Literatuur Vlaanderen hebben toegewezen.
Wat de boekenvouchers betreft is, wat mevrouw Segers daarover zegt, denk ik, correct. Niets is algemeen waar. Er zijn natuurlijk mensen die mits een financieel steuntje wel gaan lezen, maar of dat nu de grote ommezwaai is, dat weet ik niet. In ieder geval gaan we de mogelijkheden ervan bespreken in dat contact dat ik met het BoekenOverleg heb.
Wat de taxshelter betreft, mevrouw Segers, denk ik dat u het niet heel zorgvuldig hebt verwoord. We hebben gezien dat, als we de taxshelter voor de film hadden en dan uitgebreid naar de podiumkunsten, de koek wel is toegenomen. De optelsom van de twee bedragen is groter dan wat initieel alleen naar de film ging. Wat we wel zien, is dat er een stuk kannibalisme op de film van de podiumkunsten is. Als het vroeger 100 was, is dat nu misschien 160, maar is er maar 80 voor de film overgebleven. Ik pin me niet vast op de exactheid van de getallen, maar ik wil dat beeld schetsen. Nu ligt inderdaad ook de vraag van de game-industrie en van de boekenindustrie op tafel. Ik denk, mijnheer Janssens, dat de totale taart wel groter zal worden, maar dat er ook weer kannibalisme op de andere sectoren zal zijn: op film, op podiumkunsten en in voorkomend geval op de gamesector. We moeten goed oppassen dat we niet een probleem oplossen en andere problemen creëren. Dat is nog nader te onderzoeken.
Nog net voor de commissievergadering vanmorgen hebben we het platform van e-boeken in de bibliotheek gelanceerd. Dat opent de mogelijkheid om ook voor mensen die voornamelijk door de digitale wereld worden aangetrokken en minder door de analoge wereld, leesbevorderingscampagnes te voeren omdat die boeken nu ter beschikking zijn via het bibliotheekplatform. Dat is ook zeker een kanaal dat we verder moeten opvolgen in het kader van leesbevordering.
De heer Janssens heeft het woord.
Minister-president, ik word op dit moment nog niet erg enthousiast van de belangrijkste elementen van het antwoord dat u hebt gegeven. In het begin van de zomer is een relanceplan gelanceerd. Ik heb er alle begrip voor dat er enige tijd overheen gaat om te overleggen en concrete initiatieven uit te werken, maar ik heb het idee dat de voorbije maanden wat tijd is verloren. We gaan nu al naar het najaar, traditioneel de start van het nieuw letteren- en boekenseizoen, maar er zijn geen nieuwe tastbare zaken.
Ik denk dan vooral aan een literaire prijs, niet omwille van de prijs op zich, maar omdat een dergelijke prijs heel veel publiciteit voor het boekenvak genereert en een erkenning van de auteurs inhoudt. Zo onderschrijft de prijs het maatschappelijk belang van lezen en literatuur.
Als we kijken naar Marieke Lucas Rijneveld, die met het prachtig boek ‘De avond is ongemak’ de prestigieuze International Booker Prize heeft gewonnen, zien we welke aandacht voor het boek, de auteur en het boekenveld in het algemeen dit oplevert. Dat is iets waar ik een beetje jaloers op ben. Ik ben ervan overtuigd dat we in Vlaanderen gelijkaardige en gelijkwaardige auteurs hebben, maar we moeten dan eerst ernstige appreciatie voor het vak tonen door een literaire prijs in het leven te roepen.
Wanneer u met uw begroting en met de resultaten van uw overleg met het BoekenOverleg naar het Vlaams Parlement komt, hoop ik dat initiatieven zullen worden genomen ter ondersteuning van het boekenvak en zeker ook van de fysieke boekhandels, die tijdens de coronacrisis door de lockdown en andere zaken zwaar zijn getroffen, en dat u zeker eens herbekijkt in welke mate u de situatie van de letterensector, die in het totaalbudget voor de kunstensector in mijn ogen nu stiefmoederlijk wordt behandeld, kunt remediëren door in die sector wat middelen te verschuiven zodat de letteren daarvan kunnen profiteren.
De vraag om uitleg is afgehandeld.