Verslag vergadering Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media
Verslag
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
In 2018 vierde de Vlaamse Erfgoedbibliotheek haar tiende verjaardag. In 2019 verandert de naam van de vzw in ‘Vlaamse Erfgoedbibliotheken’. Dit netwerk van bibliotheken bundelt kennis en collecties van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, de Openbare Bibliotheek Brugge, de Provinciale Bibliotheek Limburg en de universiteitsbibliotheken van Antwerpen, Gent en Leuven.
De periode 2009-2012 was die van de opstart, waarin de organisatie op punt werd gesteld en onder andere een website en een nieuwsbrief werden gelanceerd.
In 2013 won de Vlaamse Erfgoedbibliotheek de Vlaamse Cultuurprijs voor Cultureel Erfgoed, meteen een aanmoediging om in de periode 2013-2018 te gaan voor verdieping. Eerder opgestarte initiatieven werden verlengd en uitgediept, nieuwe ideeën werden uitgewerkt. Er was sprake van internationalisering van de werking en ook van samenwerking rond grote digitaliseringsprojecten, onder andere met het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA). Zelfs de UNESCO pikte de activiteiten van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek op in het kader van het Memory of the World Register.
Ik heb hierover drie vragen aan u, minister.
Wat ziet u als de belangrijkste uitdagingen voor de Vlaamse Erfgoedbibliotheken, van het verwerven tot de zorg?
Zijn er op het vlak van samenwerking nog stappen gezet, zoals rond de grote digitaliseringsprojecten? Hoe evalueert u deze samenwerkingsprojecten? Zijn er nog nieuwe vormen van samenwerking mogelijk?
Zijn er nog samenwerkingsinitiatieven tussen de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel en de Vlaamse Erfgoedbibliotheken? Hoe ziet u een eventuele samenwerking hier evolueren? Welke stappen kunt en wilt u hieromtrent nog ondernemen?
Minister Gatz heeft het woord.
Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw diende binnen het Cultureelerfgoeddecreet zoals we weten een aanvraag in voor een dienstverlenende rol op landelijk niveau. Deze aanvraag werd positief geadviseerd. Op 28 september 2018, bij de beslissing over de subsidieronde 2019-2023, werd ze goedgekeurd. Daar werd een subsidiebedrag tegenovergesteld van 438.000 euro.
Wanneer die beslissingen verder uitgevoerd en operationeel gemaakt worden, gaan we altijd over tot de fase van de beheersovereenkomsten, uiteraard voor dezelfde beleidsperiode. Die bepalen, zoals u weet, de doelstellingen die opgenomen zullen worden in de volgende beleidsperiode. De doelstellingen zijn natuurlijk gebaseerd op de doelstellingen in de ingediende aanvragen, op zaken die in de adviezen aan bod komen en op een aantal aandachtspunten die geformuleerd werden in de loop van de beoordeling van het verdere dossier.
De doelstellingen die in deze beheersovereenkomst van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw opgenomen zijn, kunnen worden beschouwd als de belangrijkste uitdagingen voor de lopende, de huidige dus, beleidsperiode. Op strategisch niveau gaat het om het verbinden, versterken, verankeren en vertegenwoordigen van erkende en niet-erkende erfgoedbibliotheken, zowel in Vlaanderen als internationaal; het stimuleren van een wel afgewogen collectiebeleid en collectieafspraken door het ontwikkelen en aanbieden van een gedeeld instrumentarium en door de ondersteuning van het Vlaams topstukkenbeleid; het zorgen voor de internationale zichtbaarheid en vindbaarheid van Vlaams bibliothecair erfgoed door het ontwikkelen, aanbieden en aanvullen, in samenwerking met partners, van gespecialiseerde databanken; het versterken van de digitale aanwezigheid en toegankelijkheid van Vlaams bibliothecair erfgoed door de ontwikkeling van een opendatahub en het meewerken aan digitaliseringsprojecten in samenwerking en afstemming met relevante actoren.
Deze doelstellingen zijn verder vertaald op een operationeel niveau en zullen jaarlijks op actieniveau worden gerealiseerd.
U had ook een vraag over de samenwerking met andere partners. Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw is een netwerkorganisatie bestaande uit zes partners. Vanuit deze netwerkorganisatie worden een beleid en werking uitgevoerd waarbij samenwerking centraal staat.
De beoordelingscommissie die advies verleende over de aanvraag 2019-2023 van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken, oordeelde dat de organisatie goed inzet op samenwerking en netwerking met relevante partners. De organisatie draagt de stem van de erfgoedbibliothekensector uit op diverse netwerk- en ontmoetingsmomenten. Binnen de cultureelerfgoedsector wordt er thematisch goed samengewerkt met onder meer actoren als PACKED/VIAA, die nu in hetzelfde bootje zitten, met Heemkunde Vlaanderen, dat opgegaan is in de nieuwe organisatie ‘Histories’ en met Resonant, dat dan weer opgegaan is in de nieuwe organisatie ‘CEMPER’. Ook internationaal is de organisatie goed vernetwerkt en is het positief dat men aanwezig is in internationale netwerken. Er wordt ook intens samengewerkt met de Nederlandse Koninklijke Bibliotheek .
Voor verschillende projecten boekte de organisatie verder vooruitgang in de voorbije periode 2013-2018, steeds in samenspraak met de relevante partners. Lopende initiatieven werden verder uitgediept en nieuwe instrumenten werden gerealiseerd.
Uw logische volgende vraag handelde over de nieuwe samenwerkingsprojecten. Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw dient in de eerste plaats het uitgebouwde beleid, netwerken en samenwerkingen te continueren. De beoordelingscommissie oordeelde hierover duidelijk positief, gelet op de samenwerking met vele relevante actoren, landelijk en internationaal. De organisatie werkt vanuit een structureel beleid en boekt resultaten.
In de toekomst wil de organisatie nog meer inzetten op een samenwerking met de cultureelerfgoedcellen, die als toegangspoorten naar de kleinere erfgoedbibliotheken kunnen fungeren. Dit is een denkspoor dat ik zeker wil aanmoedigen, net als het samenwerken met archiefinstellingen die ook vaak een erfgoedbibliotheekcollectie herbergen.
Dit zijn dus toch twee bijkomende netwerken en samenwerkingen.
Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw zal wat digitalisering betreft verder meewerken aan het digitaal ontsluiten van het Vlaamse bibliothecaire erfgoed door de coördinatie op zich te nemen van grootschalige, overkoepelende digitaliseringsprojecten, steeds in samenwerking met de partners. Zo werden recent ook twee projectaanvragen gehonoreerd in het kader van het reglement met betrekking tot de inhaalbeweging van digitale collectieregistratie. Het ene project betreft het uitbreiden en actualiseren van Abraham, een onlinecatalogus van Belgische kranten, het andere het opzetten van een ontsluitingsinstrument voor handschriften in Vlaanderen. Deze beide projecten zijn opgezet vanuit een breed netwerk van grote én kleine partnerorganisaties.
Dan is er uw vierde vraag, die hier ook al een aantal keren aan bod is gekomen: hoe zit het nu met de samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel? Momenteel legt deze instelling de laatste hand aan het kader voor de wettelijke deponering van digitale publicaties. De Koninklijke Bibliotheek van België zal dat doen via een centraal consultatiemodel, waarbij het wel de intentie is om in de mogelijkheid te voorzien om een decentrale toegang te organiseren. De Vlaamse overheid vindt het cruciaal dat enkele belangrijke bibliotheken in Vlaanderen ook gebruik kunnen maken van dit depot. De Koninklijke Bibliotheek zal, in dialoog met de diverse gemeenschappen, ook een kwaliteitskader op poten zetten. Op die manier wordt de toegang tot digitale publicaties voor de komende generaties gegarandeerd.
Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw zoekt toenadering tot de Koninklijke Bibliotheek van België, die, zoals u weet, belangrijke collecties Flandrica beheert en wettelijke opdrachten uitvoert, alsook tot bibliotheken in Wallonië. Dat gebeurt onder andere met betrekking tot databanken en digitaliseringsinitiatieven en het aanbieden van een digitaal depot. De Koninklijke Bibliotheek werd zo betrokken bij het onderzoek naar een digitaal depot voor e-publicaties vanuit Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw.
Ik durf dus voorzichtig te zeggen dat alles in een goede richting aan het evolueren is met betrekking tot een goede samenwerking, wat ik een normale samenwerking zou durven te noemen, tussen Vlaamse Erfgoedbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek, ook met concrete afspraken én mogelijkheden voor gebruikers.
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Alleen maar goed nieuws, dus prachtig om te horen. Ik had nog één vraag. U spreekt over samenwerking met de archiefinstellingen. Wordt er ook samengewerkt met de twee erfgoedbibliotheken van de conservatoriums van Antwerpen en Brussel? Is dat ook een mogelijkheid?
Mevrouw de Bethune heeft het woord.
Voorzitter, minister, toch wel een terechte en heel interessante vraag van collega Van Werde, waar wij ons graag bij aansluiten. Ook wij vernamen immers dat zowel de medewerkers van de erfgoedbibliotheken als die van de Koninklijke Bibliotheek erg graag intensiever zouden kunnen samenwerken, ten voordele van ons erfgoed, natuurlijk. Een dergelijke samenwerking werkt erg goed in diverse van onze buurlanden, maar door onze ingewikkelde staatsstructuur is het niet evident dat de Vlaamse erfgoedinstellingen intensief samenwerken met de nationale. Als er tot nu toe werd samengewerkt, dan hing dat voor een groot stuk af van de goede, collegiale relaties tussen al die experten, al die mensen die in die instellingen zijn tewerkgesteld. Wij verwachten dus veel van het institutioneel overleg tussen de Vlaamse erfgoedbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek, dat in 2018 werd opgestart.
Minister, ik dank u. U hebt verwezen naar een interessant project, waarbij men bouwt aan het mogelijk maken van die decentrale consultatie van de catalogus en de collectie van de Koninklijke Bibliotheek en het centraal depot daar. Dat vind ik bijzonder belangrijk. Ik weet dat dat de mensen in de gedecentraliseerde en ook in de Vlaamse erfgoedbibliotheken erg ter harte gaat. Het is dus heel positief nieuws dat dat goed evolueert.
Ik wil graag ingaan op een project dat u niet hebt vermeld in uw antwoord. Ik ben toch ook wel tevreden dat u in het kader van de eerste projectsubsidieronde van het nieuwe Cultureelerfgoeddecreet een zeer ruime subsidie hebt toegekend aan het project ‘Middeleeuwse monastieke manuscripten open netwerk kennis’ (Mmmonk). Dat is een indrukwekkend, groot samenwerkingsproject, waarbij de Koninklijke Bibliotheek ook wordt betrokken. Hopelijk kan dit ook de basis leggen voor een verdere en meer structurele samenwerking.
Natuurlijk moeten we, als we terugkijken op het recente verleden, jammer genoeg vaststellen dat de Koninklijke Bibliotheek het slachtoffer is geweest van de stiefmoederlijke behandeling van de federale wetenschappelijke instellingen door de federale overheid, voor wie erfgoedbeleid geen prioriteit lijkt te zijn. Het ambitieuze regeerakkoord, want daar kunnen we toch naar verwijzen, stelde dat aan de instellingen meer autonomie moest worden gegeven, zodat ze hun te krappe budgetten op zijn minst adequater zouden kunnen besteden, maar ook een efficiënter personeelsbeleid zouden kunnen voeren enzovoort. Daarvan is jammer genoeg onvoldoende werk gemaakt door de bevoegde N-VA-staatssecretarissen. We laten daardoor ongelooflijk veel kansen liggen om de schitterende collecties, niet alleen van de Koninklijke Bibliotheek, aan een ruimer publiek kenbaar te maken. Gelukkig investeert Toerisme Vlaanderen veel projectsubsidies om de prachtige collectie Bruegelprenten tentoon te stellen in het nieuwe museum over de Librije van de Bourgondische hertogen.
Het is echt een teleurstelling dat men dit in deze legislatuur niet genoeg heeft gekoesterd en behartigd. Dat is een federaal probleem, maar het mag wel worden benadrukt. Als het op federaal niveau niet wordt gezegd, dan vind ik dat wij dat hier wél mogen zeggen en onderstrepen.
Minister, in ieder geval zou ik graag een bijkomende vraag aan u willen stellen. Hebt u al overleg gehad met de nieuwe minister bevoegd voor de federale wetenschappelijke instellingen, mevrouw Wilmès, om te bekijken hoe zij kan bijdragen aan de versterking van de samenwerking tussen de federale wetenschappelijke instellingen en de Vlaamse erfgoedsector, naar aanleiding van onheilsberichten over de lamentabele financiële, infrastructurele en bestuurlijke toestand van die federale wetenschappelijke instellingen?
Via een aantal artikels – vooral in de Franstalige, en veel minder in de Vlaamse pers – kondigde mevrouw Wilmès tijdens de kerstvakantie aan dat zij met die instellingen zou overleggen, om te bekijken wat er op korte termijn nog kan worden gedaan. Ook dit is een schande; de teloorgang van die instellingen is een smet op ons erfgoedblazoen.
Aangezien de expertise rond erfgoedbeleid vooral bij de gemeenschappen zit, kunnen we daar misschien ook een rol in spelen, minister. In het kader van het Cultureel Samenwerkingsakkoord kunnen we samen met de Franse Gemeenschap verder afspreken en verfijnen. Wat is hierover uw standpunt, minister?
De heer Meremans heeft het woord.
Ik voel mij niet echt aangesproken, maar door de opmerkingen van mijn collega wil ik hier toch iets over zeggen. In 2013 heb ik samen met collega Coudyser alle federale wetenschappelijke instellingen (FWI’s) bezocht. Ik heb zelfs in de kelders van het Afrikamuseum gezeten; daar zit nog heel veel.
Het is ook niet zo dat elke FWI slecht werk levert. Dat wil ik wel duidelijk stellen. Zo heb ik ook het Museum voor Natuurwetenschappen bezocht, gekend voor de iguanodons uit Bernissart. Dat werkt daar ook wel goed. Ik heb ook gezien hoe het Afrikamuseum werkt. Daar worden bijvoorbeeld – dat klinkt misschien heel raar – Rwandese dialecten of Congolese talen bewaard voor het nageslacht, via allerlei geluidsopnames.
Maar u hebt gelijk. Er zijn heel veel federale instellingen die niet naar behoren draaien. Maar dat is niet de fout van Vlaanderen, en ook niet de fout van de Vlaamse Regering. Dat wil ik toch wel duidelijk stellen. Dit heeft te maken met jarenlang slecht beheer vanuit de federale overheid.
Ik kan u zeggen dat we daar ook oplossingen voor hebben; u vindt die allemaal terug in onze teksten. Daarin beschrijven we hoe wij de toekomst van de federale instellingen zien. Volgens mij is daar een bicommunautaire oplossing voor, en moet je daarvoor gaan. Maar het is een systeem dat moeilijk draait, ook bij nogal wat andere federale instellingen. Het is niet de weg die wij moeten opgaan. Maar het is wel zo dat daar heel wat erfgoed ligt dat niet in een goede toestand kan worden bewaard, en het is noodzakelijk om daar iets aan te doen. Maar dan moet je ook het systeem zelf aanpakken.
Ik wil even aansluiten namens mijn fractie. Zelfs de laatste vijf jaar is de verwaarlozing verdergegaan, collega Meremans.
Ik heb een vraag gehoord van collega Van Werde in verband met de mogelijke verdere samenwerking tussen de Vlaamse erfgoedbibliotheken en de erfgoedbibliotheken van de conservatoria Antwerpen en Brussel. Daar kan ik op dit ogenblik niet zomaar op antwoorden, maar we zullen dat nagaan. We bezorgen u dan de feitelijke informatie. Het zou in elk geval interessant zijn dat die netwerking zo ruim mogelijk gaat.
Wat de vraag van mevrouw de Bethune over de Koninklijke Bibliotheek betreft, had ik in het verleden samenwerkingscontacten met mevrouw Sleurs en mevrouw Demir. Ik heb nog geen contact gehad met mevrouw Wilmès. Ik zal dat doen, maar ik moet – net zoals u – vaststellen dat het wel degelijk over lopende zaken gaat. Dat neemt niet weg dat ik een fervent voorstander ben van een goede samenwerking, over bevoegdheidsdomeinen heen.
In het begin van deze legislatuur verliep de samenwerking tussen de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en de Koninklijke Bibliotheek toch wat moeilijk. Ik ben heel blij dat er nu wel een structurele samenwerking tot stand lijkt te komen. Het is niet aan mij om dat te zeggen, maar ik verheug mij ook over de nieuwe dynamische leiding van de Koninklijke Bibliotheek, waar er toch vrij veel zaken gebeuren. Men staat daar ook echt open voor partnerschappen.
Ik zal zeker nog contact opnemen met mevrouw Wilmès, om te horen of er nog zaken zijn waarrond we op korte termijn nog kunnen schakelen. Ik geloof wel dat we toch stilaan afstappen van het idee om te veel afstand te bewaren tussen de instellingen waar we het in dit minidebat over hadden. Dat brengt toch ook perspectieven voor de toekomst met zich mee.
Ik heb gewoon nog een bedenking. Ik had in het begin van deze legislatuur al een vraag gesteld over de moeilijke samenwerking tussen de Koninklijke Bibliotheek en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek – u haalde het al aan. We zijn allemaal blij met de goede samenwerking.
We zijn ons allemaal bewust van het communautaire aspect, dat hier plots naar voren kwam. Maar ik wil daar nu verder niet op ingaan, om de zelfontbranding van collega Meremans te voorkomen.
De vraag om uitleg is afgehandeld.