Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking, Toerisme en Onroerend Erfgoed
Verslag
Mevrouw Soens heeft het woord.
Voorzitter, het is ondertussen meer dan een jaar gelden dat we in deze commissie hebben gesproken over de vervolging van leden van de lgbt-gemeenschap (lesbian, gay, bisexual en transgender) in Tsjetsjenië. Halverwege januari 2019 heeft de VRT naar aanleiding van de nieuwe berichten in de Novaya Gazeta, die ondertussen door Amnesty International zijn bevestigd, het onheilspellend bericht verstuurd dat holebi’s er nog steeds worden opgepakt en gemarteld.
De internationale gemeenschap heeft Rusland onder druk gezet om Tsjetsjenië op het matje te roepen, maar blijkbaar heeft dat ons onterecht allemaal wat rust verschaft. De heer Bonny, een Vlaamse holebi-activist, heeft aan het Europees Interuniversitair Centrum voor Mensenrechten en Democratisering in Venetië de holebirechten onderzocht en heel wat getuigenissen en cijfers verzameld. Sinds december 2018 zijn al veertig homo’s verdwenen en zijn minstens twee homo’s aan de gevolgen van martelingen overleden. Dit gebeurt aan de deur van een unie die de mensenrechten hoog in het vaandel probeert te dragen.
Eerder is al door middel van de samenwerkingsovereenkomst met UNAIDS druk gezet op de voortgang van een onafhankelijk onderzoek. Er is ook een schrijven gericht tot de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. Het recente rapport van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) maakt melding van de weerstand van de Russische overheid tegen een onafhankelijk onderzoek.
De OVSE beveelt haar lidstaten aan werk te maken van de bescherming van lgbti-vluchtelingen (lesbian, gay, bisexual, transgender en intersex) uit Tsjetsjenië door hen te voorzien van een veilig onderkomen, medische en psychologische bijstand en zelfs, indien nodig, van nieuwe identiteiten. Dit geeft ons de kans de gevolgen van deze grove schendingen van de mensenrechten een beetje te verzachten.
Minister-president, hoe staat het met het net vermeld onafhankelijk onderzoek naar de vervolging van leden van de lgbt-gemeenschap in Tsjetsjenië? Zijn de bevindingen bekend of, zo neen, wanneer worden die bevindingen verwacht? Hoe plant u te reageren op het nieuws van de blijvende onderdrukking, marteling en moord van leden van die gemeenschap? Op welke manieren zult u druk uitoefenen op de Tsjetsjeense en Russische overheden om deze mensenrechtenschendingen te stoppen? Kunt u de Federale Regering aansporen om werk te maken van een zogenaamde safe haven voor Tsjetsjeense vluchtelingen?
Minister-president Bourgeois heeft het woord.
Voorzitter, de situatie in Tsjetsjenië is op dit vlak erg zorgwekkend. Het is de tweede keer op twee jaar tijd dat in Tsjetsjenië klopjachten op leden van de lgbt-gemeenschap zijn georganiseerd.
Bij de eerste golf van aanvallen, in 2017, werden meer dan honderd mensen ontvoerd, vastgehouden en gemarteld.
Bij de tweede golf, die begon in december 2018, zijn, zoals u zei, minstens twee personen doodgemarteld en werden er ongeveer veertig anderen vastgehouden en mishandeld.
De Russische autoriteiten hebben nog steeds geen onderzoek ingesteld naar de opsporing van de daders en de mogelijke vervolging van de daders, ook al hebben internationaal heel wat personen en instanties daar herhaaldelijk toe opgeroepen: Frederica Mogherini, het Europees Parlement, Human Rights Watch, de Raad van Europa.
Er zijn diverse rapporten van internationale organisaties die die mensenrechtenschendingen in Tsjetsjenië uitgebreid documenteren. U verwees zelf al naar het rapport van de OVSE. Er is ook een zeer confronterend rapport van onze goede collega de heer Piet De Bruyn voor de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa.
Het stuit iedereen met ook maar een greintje rechtsgevoel tegen de borst dat er voor dergelijke zware mensenrechtenschendingen straffeloosheid heerst. De Russische autoriteit moet niet alleen een onafhankelijk onderzoek naar de schuldigen instellen, maar moet ook de nodige maatregelen nemen om die schuldigen te vervolgen en voor de rechtbank te brengen.
Ik denk dat het de plicht is van elke overheid, dus ook van de Russische, om burgers van de Russische Federatie – waar Tsjetsjenië deel van uitmaakt – te beschermen. Het recht op integriteit, het recht op leven is het meest fundamentele recht.
Zoals u weet, beschikt Vlaanderen zelf over weinig middelen en instrumenten om mensenrechtenproblemen aan te kaarten. Voor ons is het fundamenteel dat dergelijke problemen via het multilaterale kader worden aangepakt. We steunen uiteraard alle initiatieven die zijn genomen op Europees niveau, door Straatsburg, Human Rights Watch, de Raad van Europa en andere organisaties.
Ook op het niveau van de Verenigde Naties (VN) is de mensenrechtensituatie in Tsjetsjenië diverse keren aangekaart, onder meer in het kader van de Universal Periodic Review van de Mensenrechtenraad. In september 2018 moest Rusland daaraan deelnemen. Toen hebben verschillende landen Rusland aanbevolen om de rechten van de lgbt-gemeenschap in Tsjetsjenië te beschermen en ook om een onafhankelijk onderzoek in te stellen naar de aanvallen, naar die grove mensenrechtenschendingen.
Het VN-comité tegen foltering en enkele VN-experten hadden voordien al in dezelfde zin dringende maatregelen aanbevolen.
Het federale niveau heeft de aanbevelingen om werk te maken van een safe haven voor mensen die wegens hun geaardheid Tsjetsjenië ontvluchten verwelkomd. Dat is een van de aanbevelingen uit het OVSE-rapport. Ik ga ervan uit dat de federale collega’s grondig zullen onderzoeken hoe zij aan die aanbevelingen gevolg kunnen geven. Ik neem ook aan dat als dergelijke mensen asiel aanvragen, de geëigende procedures worden gevolgd. Als je leven in gevaar is, dan lijkt me dat overal ter wereld nog altijd een reden tot asiel te zijn, iets wat een praktijk is sinds de middeleeuwen.
Ik heb nog geen contact gehad met de Russische ambassadeur, maar ik zal hem hierover aanspreken.
We kunnen bij de Verenigde Naties niets op de agenda plaatsen, dat is een puur federale aangelegenheid. Ik heb ook geen reden om eraan te twijfelen dat de federale minister van Buitenlandse Zaken daar geen werk van zou maken. We zijn nu ook lid van de Veiligheidsraad. België heeft die aanbevelingen van het rapport ook verwelkomd. Ik denk niet dat het nodig is dat ik de federale overheid moet aansporen om gevolg te geven aan die aanbevelingen of attent te zijn voor die situatie. Ik heb alle redenen om aan te nemen dat dit gebeurt.
Mevrouw Soens heeft het woord.
Ik ben niet verbaasd dat er vanuit Rusland nog altijd geen onderzoek gebeurt. Door de staat van de mensenrechten daar, door de manier waarop holebi’s in Rusland zelf worden aangepakt, heb ik er niet al te veel vertrouwen in dat er vanuit Rusland een onafhankelijk onderzoek zou gebeuren naar wat er in 2017 en nu ook heel recent is gebeurd.
In een vorige vraag hierover sprak u over ILGA-Europe en dat er voor deze organisatie projectmiddelen zouden zijn vanuit de Vlaamse overheid om een aantal projecten in Europa voor holebi’s op te zetten. Geeft u nog altijd die projectmiddelen?
In een vorige vraag sprak u ook over UNAIDS. U zei nu ook dat u dat eerder multilateraal zou willen aanpakken. Welke mogelijkheden ziet u om via UNAIDS de specifieke problematiek in Tsjetsjenië onder de aandacht te brengen?
De heer Van Overmeire heef het woord.
Ik denk dat het heel terecht is dat mevrouw Soens een vraag stelt over de situatie in Tsjetsjenië en dat daar overduidelijk mensen door hun seksuele geaardheid een specifiek doelwit zijn.
Helaas is het zo dat het zelfs naar Russische normen in de deelrepubliek Tsjetsjenië bijzonder slecht gesteld is met de mensenrechten. Dat geldt niet enkel voor mensen met een specifieke seksuele geaardheid, maar eigenlijk voor iedereen.
Tijdens de oorlog is Tsjetsjenië gedegenereerd tot een gebied waar ‘warlords’ het voor het zeggen hadden en hebben de Russen er één uitgekozen die sindsdien dat gebied regeert, maar waar ze – dat is mijn inschatting – nauwelijks vat op hebben. Ramzan Kadyrov is een kleurrijk figuur, die thuis een eigen dierentuin heeft met allerlei wilde beesten, die openlijk verklaart dat de vrouw de eigendom is van de man en dat als een vrouw zich misdraagt, de man het recht heeft om haar te vermoorden. “Enfin, als president kan ik dat niet goedkeuren, maar ik begrijp het wel”. Dat soort taal hoor je over vrouwen. Hij heeft op de puinhopen van Grozny de grootste moskee van Europa gebouwd, met minaretten tot 62 meter. Elk element van de rechtsstaat is er weg. Zelfs de Russische troepen die er zich bevinden, blijven het liefst in hun kazernes om niet blootgesteld te worden aan het geweld van de bendes daar.
Als het van de Russische kant heel stil blijft, dan is het ook omdat Rusland gewoon geen impact heeft op dat gebied. Dat is geen vergoelijking, maar een poging tot analyse. Dat is geen vergoelijking, want als men claimt dat Tsjetsjenië een gebied is van Rusland, dan moet men ook proberen om de wetten en normen te doen handhaven over het hele grondgebied. Het is mijn inschatting dat Rusland elke controle over dat gebied verloren heeft. Dat blijkt trouwens ook uit de demografische cijfers. In de jaren 90 was 25 procent van de bevolking Russisch, ondertussen is dat nog maar 2 procent. Alle Russen zijn er dus weggetrokken, omdat het er voor iedereen onleefbaar is, tenzij men behoort tot een van de bendes – of moeten we spreken van stammen? Het zijn bijna tribale structuren die je daar vindt in die delen van de Kaukasus.
De opmerkingen zijn volledig terecht, maar ik ben zeer pessimistisch dat er enig concreet gevolg aan zal worden gegeven.
De heer Kennes heeft het woord.
Ik sluit me graag aan bij de vorige sprekers. Ik volg mevrouw Soens in de stelling dat elke vorm van discriminatie of vervolging als gevolg van seksuele geaardheid – het gaat hier in het bijzonder over de lgbt-gemeenschap – absoluut onaanvaardbaar is. De situatie in heel Rusland, maar meer nog in Tsjetsjenië, is op dat punt dramatisch slecht.
Ik volg ook de heer Van Overmeire dat de mensenrechtensituatie in het algemeen in Tsjetsjenië lamentabel is, dat er grote willekeur heerst en dat de macht op een tribale manier wordt uitgeoefend op een nietsontziende wrede wijze.
Wat kan daaraan gebeuren? Onze impact daarop is klein. Het klopt dat Moskou de omgeving niet helemaal onder controle heeft en probeert om via zo'n ‘warlord’ de macht te laten uitoefenen of de zaak onder controle te houden. Rusland heeft, als het gaat over discriminatie en respect voor de seksuele vrijheden en geaardheden, ook boter op het hoofd. De VN-Veiligheidsraad is een instrument waar we als België, meer dan vroeger, gebruik van kunnen maken, wetende echter dat landen zoals Rusland daar zwaar op wegen met onder andere vetorecht. Het is belangrijk dat dit op een of andere manier toch op de agenda van de VN-Veiligheidsraad komt. Ik weet niet of we daar vanuit Vlaanderen extra initiatief voor moeten nemen, want ik durf te hopen en ervan uit te gaan dat men dit op federaal niveau ook inziet en er het nodige voor doet.
In die zin vermeld ik nog even dat België ook lid is van de grote Equal Rights Coalition, waarin een veertigtal landen de verdediging van de lgbt-rechten tot hun agenda hebben gemaakt. Ik vind het belangrijk dat we op die lijn verder inzetten.
Ik hoop dat onder andere de VN-Veiligheidsraad, ondanks het gewicht van Rusland, ook dit punt kan behandelen.
Minister-president Bourgeois heeft het woord.
Ik heb aan de commentaren en de analyses niets toe te voegen. Ze zijn heel correct en heel terecht. Wat ILGA-Europe betreft, moet ik dat nagaan. Ik denk dat het een eenmalig project was, maar ik zal het opzoeken en het u laten weten. Ik durf dit nu niet te beantwoorden.
De vraag om uitleg is afgehandeld.