Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening, Energie en Dierenwelzijn
Verslag
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, op 11 februari 2018 is in De Standaard een artikel verschenen over een thema waarover ik u al meermaals heb bevraagd, namelijk de inzameling van afgedankte smartphones. Volgens de titel van het artikel is dit een ramp. In het artikel stelt Marc Grynberg, de topman van Umicore, dat in elk huishouden gemiddeld 4,5 smartphones stof liggen te verzamelen. Hierdoor blijft uiteraard een enorme grondstoffenreserve onbenut. De Verenigde Naties schat de waarde van de grondstoffen in de jaarlijkse berg afgedankte smartphones op 9 miljard dollar. Dat is 7,3 miljard euro. Hiervan zou slechts 1 tot 3 procent worden gerecycleerd, wat een zeer laag cijfer is.
Vorig jaar heb ik in deze commissie reeds de nood aan meer recyclage en hergebruik van gsm’s en smartphones benadrukt. Vlaanderen is koploper op het vlak van recyclage, maar helaas is er nu amper sprake van de recyclage of het hergebruik van de materialen in onze gsm-toestellen. Veel toestellen belanden in de vuilnisbak en de meeste toestellen blijven gewoon in de kast liggen.
Ik heb er toen op aangedrongen verder te sensibiliseren. Bewustwording en kennisverwerving over de verwerking en over de verwijdering van de persoonlijke gegevens op deze toestellen kan hiertoe een belangrijke bijdrage leveren. U hebt hier toen mee ingestemd en verklaard dat u ervan overtuigd bent dat een campagne, in samenwerking met Recupel, nodig is om verder in te zetten op bewustwording en kennisverwerving over de verwerking en de verwijdering van de persoonlijke gegevens op elektronische toestellen na recyclage.
In uw antwoord op mijn schriftelijke vraag nr. 588 van 20 april 2017 over dit thema hebt u verklaard dat Recupel de sensibilisering omtrent de inzameling van afgedankte elektrische en elektronische toestellen (AEEA’s) in uitvoering van de milieubeleidsovereenkomst volledig op zich neemt. Recupel zou, in samenwerking met de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM), als meerjarenproject een werkgroep met de naam ‘Innovate by 2020’ zijn gestart.
In een reactie op het artikel in De Standaard heeft Recupel bevestigd dat meer en beter kan worden ingezameld, maar dat dit in de eerste plaats bij de consument zelf begint. Ieder gezin zou beschikken over ongeveer tien ongebruikte elektrotoestellen die beter zouden worden gedeponeerd in een kringloopwinkel, een containerpark of een inzamelmeubel van Recupel zelf.
In een reactie heeft uw kabinet erkend dat de inzameling van smartphones nog niet zo efficiënt verloopt als u zou willen. Om onder meer die reden zetten ook scholen en verenigingen inzamelacties op. Die acties zijn bedoeld om in te zamelen, maar ook om te sensibiliseren. Scholen mogen eenmaal per jaar gedurende twee weken een dergelijke actie organiseren. Dit is uiteraard nogal weinig en dat vindt Recupel ook.
Minister, om meer zicht te krijgen op de verschillende elektroafvalstromen, namelijk de ongeregistreerde en niet-gedocumenteerde AEEA-stromen, is in opdracht van Recupel een massabalans opgesteld. Volgens het antwoord op een van mijn schriftelijke vragen zouden de studie en de conclusies eind januari 2018 worden opgeleverd. Wat is de stand van zaken?
Welke bijkomende maatregelen en acties wilt u in samenwerking met Recupel nemen om specifiek meer smartphones en gsm’s in te zamelen en te recycleren? Zult u in dit verband een versnelling hoger schakelen?
Hoe evalueert u de verschillende inzamel- en sensibiliseringsacties door scholen en verenigingen? Bent u er voorstander van deze acties uit te breiden in tijd of in schaal? Ik denk dan, bijvoorbeeld, aan bedrijven en overheidsinstanties.
Hebt u reeds overleg gevoerd met staatssecretaris De Backer over de verwijdering van de persoonlijke gegevens op onze smartphones? Bewustwording en kennisverwerving over de verwerking en de verwijdering van de persoonlijke gegevens op onze toestellen kan een belangrijke stimulans zijn om meer smartphones in te zamelen en te recycleren.
Er wordt geschat dat in 2020 6 miljard mensen een smartphone zullen hebben. Deze toestellen gaan maar enkele jaren mee, wat een enorme impact op onze omgeving heeft. Staat u in contact met fabrikanten om een meer circulair model en duurzamere smartphones te introduceren?
Minister Schauvliege heeft het woord.
Voorzitter, op 5 december 2017 is het ontwerp van eindrapport naar de verschillende stakeholders verstuurd. De feedback die ze hebben gegeven, wordt momenteel verwerkt. Er is dus nog geen definitief eindrapport.
Het is mijn ambitie om tot een circulaire economie te komen. Recupel deelt deze ambitie. We zullen het elektrisch en elektronisch materiaal en de apparaten nog beter moeten verzamelen en recycleren. Ik heb Recupel gevraagd bijkomende middelen uit de reserves vrij te maken om de circulaire economie met betrekking tot elektrische apparaten te ondersteunen en om meer in te zetten op de verhoging van de selectieve inzameling van kleine toestellen, waaronder gsm’s en smartphones. Vorige week heeft Recupel hier positief op geantwoord, en dit zal nu verder worden uitgewerkt.
De inzameling van afvalstoffen is een vergunningsplichtige activiteit. Het is niet de bedoeling dat scholen door constante inzamelingen een soort van containerparken worden. Daar zijn immers ook risico’s aan verbonden, want batterijen kunnen lekken en dergelijke. We hebben wel toegelaten dat scholen en bedrijven korte, gerichte inzamelacties voor afgedankte elektrische en elektronische apparaten houden. Het is belangrijk dat iedereen begrijpt dat smartphones absoluut niet in de vuilnisbak terecht moeten komen en dat een correcte afdanking een belangrijke milieuwinst oplevert. Sensibilisering is belangrijk en de acties van scholen, bedrijven en verenigingen zijn belangrijk. Er zijn nu reeds acties in bedrijven en overheidsinstanties, maar we plannen geen versoepeling van de tijdsbeperking voor de inzameling op niet-vergunde locaties.
Recupel wil het komende jaar vooral meer inzetten op de promotie van de inzameling in de boxen in supermarkten, elektrowinkels en doe-het-zelfzaken. De campagne ‘Gebruik je hoofd om klein elektro te recycleren’ van Recupel betreft onder meer de kleine apparatuur die correct moet worden ingezameld. We zien dat die campagne haar effect niet heeft gemist. Ten opzichte van vorig jaar is de inzameling van klein elektroafval in januari 2018 met 7 procent gestegen.
Ik heb geen specifiek contact met staatssecretaris De Backer gehad. Dat is niet echt het engagement dat ik ben aangegaan. Ik wil dat gerust doen, maar ik heb me ertoe geëngageerd om met de OVAM na te gaan hoe de inzamelacties in scholen mensen er bewuster van kunnen maken dat ze bij de inzameling van hun gsm geen vrees moeten hebben dat iemand aan hun persoonlijke gegevens kan. Ik heb onlangs een aantal interessante suggesties gelezen over manieren om hier het best mee om te gaan. Volgens mij is dat een van de drempels waarom mensen hun smartphones thuis laten liggen. Ze denken eraan die foto’s ooit nog eens op een pc te zetten en te wissen, maar dat komt er dan niet van en de gsm blijft dan in een schuif liggen. Ik denk dat iedereen een beetje hetzelfde gevoel heeft en op dat vlak misschien zelf een ervaringsdeskundige is.
Een van de tips en suggesties die ik recent heb gehoord, is dat mensen die er niet gerust in zijn of iemand misschien nog aan hun gsm zou kunnen zitten, het scherm moeten kapotmaken door er met een schroevendraaier een tik op te geven. Hierdoor zou niemand nog aan de gegevens kunnen. Het is een eigenaardige suggestie, maar het blijkt een van de meest efficiënte te zijn. Gelieve dit wel niet te doen als de smartphone nog werkt.
Er zijn geen Belgische fabrikanten van smartphones, maar ik ben uiteraard vragende partij om meer duurzame smartphones te produceren. De demonteerbaarheid, de herstelbaarheid, de recycleerbaarheid en natuurlijk de langere levensduur zijn ook van belang. Dit kan echter best worden geregeld in de Europese productnormering of ecodesignregelgeving. Waar mogelijk zullen we daar uiteraard op verschillende bestuursniveaus voor ijveren. Dit is momenteel de stand van zaken.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, ik dank u voor uw reactie. Ik zal misschien met dat laatste punt beginnen. Het is van zeer groot belang dat smartphones veel duurzamer worden. U hebt verklaard zelf vragende partij te zijn en dat dit best op het niveau van de Europese Unie wordt geregeld. Dit lijkt me inderdaad het beste scenario. Ik denk dat alle betrokken partijen en zeker u, als minister, het nodige moeten doen om te proberen dit op de Europese agenda te krijgen. Dat is van groot belang. Ik zal dit zeker overmaken aan mijn partijgenoten die in het Europees Parlement actief zijn.
Wat de recyclage en het hergebruik van smartphones betreft, is het van groot belang dat we bijkomend sensibiliseren. Met behulp van scholen, bedrijven en boxen moeten we proberen de mensen door middel van informatiecampagnes bewuster te maken van het belang aan bijkomende recyclage van smartphones.
Ik zou u nog een bijkomende vraag om informatie willen stellen over de milieubijdrage voor smartphones. Ligt de mogelijkheid op tafel om die bijdrage eventueel te verlagen?
In 2016 heeft Recupel de campagne ‘Gebruik je hoofd om klein elektro te recycleren’ gelanceerd. De focus lag op het gratis terugbrengen van klein elektroafval naar het netwerk van recyclagepunten. Op mijn schriftelijke vraag nr. 182 hebt u geantwoord dat Recupel de komende jaren nog twee grote campagnes zou voeren en nog meer zou inzetten op een continue uitbreiding van dat inzamelnetwerk. U hebt daarnet naar de bijkomende boxen verwezen. Misschien is dat een van die bijkomende zaken. Staat buiten die boxen nog iets extra gepland? Worden eventueel nog nieuwe zaken gepland?
De heer Nevens heeft het woord.
Mevrouw De Vroe, het zal u niet verbazen dat uw bekommernissen ook de mijne zijn. Het is godgeklaagd dat we momenteel gsm’s hebben die we moeten wegwerpen als de batterij stuk is. Stel u voor dat dit ook met uw wagen het geval zou zijn. De batterij is stuk en u moet uw wagen wegwerpen. Misschien zal dit in de toekomst met de elektrische wagens het geval zijn omdat het onbetaalbaar wordt.
Minister, dit is de verantwoordelijkheid van de producent. Ik weet dat dit niet uw bevoegdheid is, maar daar begint het natuurlijk.
Als we apparaten maken die niet kunnen worden hersteld of die we geen tweede leven kunnen geven of die moeilijk recycleerbaar zijn, dan kunnen we daar niet veel mee aanvangen. We zijn er dus ook voorstander van om meer in te zetten op de producentenverantwoordelijkheid. Dit bevordert de herstelcyclus van een apparaat. Zo kan men apparaten een tweede leven geven.
Minister, ik maak me toch ook de bedenking dat heel veel gsm-operatoren ook gsm’s verkopen. Ze doen dat dikwijls voor belachelijk lage prijzen. Zij verkopen natuurlijk liever een abonnement en ze verkopen dan een gsm voor 1 of 2 euro. Ik vind dat een fout signaal. De waarde van dat toestel is dan ondergeschikt aan dat abonnement. Die operatoren hebben een verantwoordelijkheid om eventueel door inzameling of het terugnemen van die toestellen meer van die toestellen te kunnen terugnemen en meer van die grondstoffen te kunnen recupereren. Want daar gaat het toch om: die circulaire economie, waarin we de grondstoffen die we broodnodig hebben en die we in de toekomst selectiever zullen moeten kunnen recupereren om de kringloop te sluiten, is toch het doel waarvoor we vandaag die Recupeltoestanden en die inzamelacties doen. Ik ben blij dat we ervoor hebben gekozen om op de scholen die sensibiliseringscampagne op touw te zetten. Het is de jeugd, het zijn de generaties van morgen, die bewuster zullen moeten omgaan met circulaire en kringloopeconomie.
Minister, ik ben blij dat u in uw antwoord hebt gezegd dat de overheid ook haar duit in het zakje moet doen. De Vlaamse overheid heeft ook een voorbeeldfunctie. Ik weet niet of u weet hoeveel gsm’s of smartphones er bij de ambtenaren en bij alle instellingen die Vlaanderen rijk is vandaag zouden circuleren. Hoeveel zouden er daar nog in een kast liggen? Misschien moeten we eens eigen boezem kijken en zelf eens het voorbeeld geven. We moeten duurzamere apparaten kopen, die achteraf misschien te herstellen vallen of een tweede leven kunnen krijgen. Als het apparaat toch niet meer functioneert of aan de kant wordt gelegd, moeten er op grote schaal inzamelingen kunnen gebeuren. Zo’n voorbeeldfunctie doet individuen de stap zetten om de kast eens leeg te maken en de schuif eens om te keren en om met de kleine elektroapparaten naar het containerpark of een inzamelactie te gaan.
De heer Danen heeft het woord.
De zorgen van de heer Nevens en mevrouw De Vroe zijn ook de mijne. Toch op dit vlak. De herstelbaarheid van toestellen is inderdaad een groot probleem. Ik stel ook vast, in mijn persoonlijk leven, dat dat een heel moeilijke strijd is. Uiteindelijk voel je jezelf een halve onnozelaar als je nog eens probeert om een toestel te laten repareren. De winkel zegt dan dat het niet meer te repareren is en gooit het gewoon in de vuilnisbak. Kunnen we op dit vlak niet wat meer doen dan nu gebeurt? De producentenverantwoordelijkheid is belangrijk, maar dat geldt ook in de winkel zelf. Als winkelpunten goedkope gsm’s aanbieden in combinatie met abonnementen – en ik spreek me niet uit of ik dat een goed of een slecht idee vind – zouden die oude gsm’s moeten worden ingezameld. Dat gebeurt nog altijd veel te weinig. De winkel zelf stuurt er ook helemaal niet op aan.
Mevrouw De Vroe heeft in het verleden de vraag al gesteld. Minister, u zegt dat sensibilisering belangrijk is bij scholen en jeugdbewegingen en dergelijke. Ik deel die bekommernis en die mening, maar het moet wel wat meer zijn dan dat. Sensibilisering is belangrijk, maar er moet wel een structureel beleid op volgen om dat soort toestellen in te zamelen en om ervoor te zorgen dat we meer inzamelen dan de 5 procent die we nu halen.
Minister, u hebt bijkomende maatregelen aangekondigd met die verzamelboxen in supermarkten en dergelijke. Zal dat voldoende zijn om ze effectief in te zamelen?
De vorige keer hebt u ook al gezegd dat mensen zich wellicht zorgen maken over de data op hun gsm’s. Dat hebt u vandaag opnieuw gezegd. U hebt vandaag een praktische tip gegeven, waarvoor dank. Maar ik denk wel dat deze zorg bij veel mensen blijft bestaan, terwijl ik me afvraag wat mensen per se te verbergen hebben. Ik weet niet of iemand echt geïnteresseerd is om de gsm van de eerste de beste uit elkaar te draaien en daar gegevens uit te halen. Maar ik begrijp natuurlijk wel dat mensen daar bang voor zijn. Die vrees is voor een deel onterecht. We moeten de mensen gericht informeren en sensibiliseren, zodat ze inderdaad weten wat ze moeten doen opdat die gegevens op geen enkele manier misbruikt kunnen worden. Het kan toch niet dat van zo’n kostbaar toestel met zo’n kostbare grondstoffen slechts 5 procent wordt gerecycleerd. Als men binnen twintig jaar hierop zal terugkijken, zal men dat een echte schande vinden. Ik hoop dat we de komende maanden en jaren op dat vlak sterk zullen verbeteren.
Minister Schauvliege heeft het woord.
Collega’s, er zijn geen plannen om de Recupelbijdrage te verlagen. Die is al zeer laag. Er zijn bijkomende acties gepland, zoals gezegd. Er is niet alleen de nu lopende campagne, er zijn ook de bijkomende inzamelboxen die men wil installeren in supermarkten, elektrowinkels en doe-het-zelfzaken. Als je iets nieuws koopt, is men nu al verplicht om de oude apparatuur aan te nemen. Dat moet dus niet gewijzigd worden. Sensibilisering is belangrijk. Alles wat productnormering betreft, het feit dat kapotte batterijen niet vervangen worden: dat moet natuurlijk op federaal niveau worden aangepakt. Maar ik heb begrepen dat de minister bevoegd voor de consumentenzaken daarrond een beleid aan het voeren is, om ervoor te zorgen dat de zaken niet te snel moeten worden weggegooid. De fabrieksinstelling bevat een soort van houdbaarheidsdatum, waarna de apparatuur plots niet meer functioneert. Daar is men op wetgevend vlak ook mee bezig.
Op basis van mijn eigen ervaring ben ik ervan overtuigd – en ik denk dat anderen dat ook wel zijn – dat de drempel om een kapot apparaat in te leveren, vaak is dat er nog informatie op staat die men graag nog zou willen recupereren. Ik zeg maar iets: vakantiefoto’s die men graag wil houden om ooit ergens eens op een harde schijf te plaatsen. Ondertussen is de technologie geëvolueerd. Nu kun je dat in de cloud bewaren. Bij die vroegere exemplaren is dat niet het geval. Mensen vragen hoe ze daarmee kunnen omgaan. Misschien moeten we eens samen met Recupel en de OVAM bekijken hoe we daar concreet rond kunnen werken. Misschien kunnen ze daarrond bij inzamelacties op scholen sensibiliseren en aan de leerlingen tonen dat je niet alles kwijt hoeft te zijn als je toestel kapot is, en dat, als je het inlevert, niemand aan je gegevens kan. Men zou moeten tonen hoe je alles volledig zelf kunt wissen als je toestel nog werkt. Dat vergt een kleine inspanning. We moeten dat eens bekijken met een aantal experten die daarover heel nuttige tips kunnen geven. Dat is een van de drempels die mensen nu moeten oversteken wanneer ze hun toestel ergens inzamelen. Het hoeft niet over geheime of belangrijke informatie te gaan die men niet wil prijsgeven. Het gaat vaak over herinneringen die men ergens op de een of andere manier veilig wil bewaren.
Mevrouw De Vroe heeft het woord.
Minister, een informatiecampagne over dat laatste zou inderdaad heel nuttig zijn. De meesten van ons beseffen dat het dikwijls over privacygegevens gaat, gegevens die ook wel emotioneel geladen zijn, foto’s enzovoort. Het zou heel nuttig zijn indien Recupel samen met de OVAM een dergelijke informatiecampagne zou kunnen opstarten bij inzamelcampagnes.
Minister, ik wil u toch nog even bedanken. In mijn Kampenhout ligt het mooiste natuurgebied van Vlaanderen, het Torfbroek. Dit prachtige natuurinrichtingsproject kreeg de zeer mooie subsidie van 2,3 miljoen euro. De heer Nevens kent het, want hij is schepen in een buurgemeente. Dat is echt wel een heel goede zaak.
De vraag om uitleg is afgehandeld.