Verslag vergadering Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking, Toerisme en Onroerend Erfgoed
Vraag om uitleg over de uittreding van de Verenigde Staten van Amerika en Israël uit UNESCO
Verslag
Mevrouw Van Werde heeft het woord.
Het lijkt erop dat UNESCO een polemiek beleeft. Op 12 oktober geraakte bekend dat de Verenigde Staten (VS) zich terugtrekken uit UNESCO, een terugtrekking die zou ingaan op 31 december 2018. Een dag later maakte Israël bekend de VS te zullen volgen.
Eerder al stopten de VS en Israël met het betalen van lidmaatschapsbijdragen. Als redenen haalt het Amerikaanse ministerie voor Buitenlandse Zaken onder meer ‘de nood aan fundamentele hervorming van de organisatie en de anti-Israëlische vooringenomenheid van de organisatie’ aan. De regering in Jeruzalem spreekt van ‘partijdigheid tegen Israël.’
UNESCO zelf betreurt de beslissing van de VS en noemt het een verlies voor het multilateralisme.
Vlaanderen is een zeer actieve en geëngageerde partner voor UNESCO. Minister-president, u hebt in het verleden meermaals het belang UNESCO beklemtoond, getuige de warme ontvangst die UNESCO-directeur-generaal Irina Bokova in dit parlement te beurt viel in juni 2016.
Minister-president, wat zijn de gevolgen van deze uitstap voor de algemene werking van UNESCO? Hebben de beslissingen van de VS en Israël gevolgen voor het Vlaamse lidmaatschap en de engagementen die Vlaanderen is aangegaan tegenover UNESCO?
Mevrouw de Bethune heeft het woord.
Minister-president, de feiten die we via de media hebben vernomen, zijn intussen bekend, tenzij u ons nog andere informatie kunt geven.
Het is niet de eerste keer dat de VS en Israël hun bijdrage opschorten. Ik weet niet hoe zwaar nu zal worden getild aan dit feit en hoelang het zal duren. Mogelijk hebt u daar al een zicht op. Zij deden dit al eerder in 2011, maar toen was het een opschorting. Nu is het een uittreding, als ik het goed heb begrepen.
Bij die gelegenheid heb ik ook even ingezoomd op de financiële bijdrage die België levert aan UNESCO. In 2016 hebben wij 5.779.050 doller bijgedragen of 0,86 procent van de funding van UNESCO dat jaar. Ik heb uit die cijfers niet kunnen opmaken wat de Vlaamse bijdrage was, maar dat kan waarschijnlijk worden opgemaakt uit de verschillende begrotingen van de Vlaamse Regering. Maar misschien kunt u toch even in herinnering brengen wat recent de bijdragen van Vlaanderen waren in dat Belgische aandeel. Via het Algemeen UNESCO-Trustfonds en het Vlaams UNESCO-Trustfonds Wetenschappen zou het voor de periode tussen 2000 en 2016 over ongeveer 33 miljoen euro gaan, las ik ergens online.
Minister-president, wat is volgens u de impact van de uittreding van de VS en Israël? Wat zijn de gevolgen daarvan voor de werking van UNESCO?
Kunnen we daar nog iets aan doen? Kan Vlaanderen diplomatiek iets ondernemen? Is daarover overleg gepleegd in het kader van het overleg met de federale overheid? Heeft ons land contact genomen of hebt u op een of andere manier gereageerd? Of hebben we samen gereageerd vanuit het federale België? Wat is onze diplomatieke positie dienaangaande?
Wat is de impact van de uittreding op de werking van UNESCO? Wat is de impact op de verdeling van de bijdragen? Wil dat zeggen dat we meer zullen moeten bijdragen of dat UNESCO minder zal kunnen doen?
Deze vraag heeft inderdaad betrekking op een materie die velen beroert. De Verenigde Staten hebben besloten om zich per 31 december 2018 terug te trekken uit UNESCO, de VN-organisatie voor onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie en informatie. Dat is bekendgemaakt door Rex Tillerson, minister van Buitenlandse Zaken van de VS, op 12 oktober.
Kort daarna heeft premier Netanyahu van Israël publiek aangekondigd dat ook zijn land uit UNESCO zal vertrekken. In tegenstelling tot de VS is er in Israël nog geen officieel bericht dat Israël zich terugtrekt. Netanyahu heeft het aangekondigd, in het VS is ook een officieel bericht gevolgd.
De VS en Israël stopten al in 2011 met het betalen van hun lidmaatschapsbijdrage aan UNESCO. De aanleiding was het toetreden van Palestina tot UNESCO. Volgens de Amerikaanse wetgeving mag het land geen organisaties financieren die Palestina erkennen.
In het officiële bericht van 12 oktober 2017 geven de VS aan dat die beslissing effectief zou zijn op 31 december 2018, dus eind volgend jaar. De VS ambiëren volgens het bericht het statuut van observator bij UNESCO.
Op dit moment maakten ze nog geen melding van een eventuele intentie tot terugtrekking uit de verdragen die binnen de schoot van UNESCO zijn afgesloten, zoals het Werelderfgoedverdrag. Toen de VS eerder in 1984 voor lange tijd de organisatie verlieten, bleven ze statenpartij van de verdragen die waren afgesloten.
Ook voor andere intergouvernementele programma’s en organisaties die aan UNESCO verbonden zijn, is de situatie vandaag ongewijzigd. De VS zijn en blijven tot nader order bijvoorbeeld lidstaat van de Intergouvernementele Oceanografische Commissie (IOC), een commissie die voor ons zeer belangrijk is, met het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) in Oostende.
De terugtrekking heeft niettemin een zeer belangrijke impact. De ‘machtsbalans’ binnen de organisatie verschuift natuurlijk. Als een van de stichtende lidstaten hadden de VS een invloedrijke stem in de projecten die worden gekozen en in de prioriteiten die worden bepaald. Ze hadden ook een consequente en belangrijke stem over thema’s waar ook Vlaanderen veel belang aan hecht zoals gender, mensenrechten, algemene waarden. Zij zullen hun stem niet meer kunnen laten gelden. Die stem had wel al minder gewicht sinds 2011, toen de VS de betalingen hebben gestaakt. Het is evident dat wie niet betaalt ook iets minder doorweegt.
De uitstap van de VS en van Israël is een verlies voor UNESCO maar ook voor de Verenigde Naties en het multilateralisme.
Er is momenteel geen rechtstreekse impact voor de extrabudgettaire samenwerking tussen Vlaanderen en UNESCO. Het is natuurlijk afwachten of en in welke mate zij zich blijven engageren voor een aantal intergouvernementele programma’s en organisaties die aan UNESCO verbonden zijn.
Ik heb eerder al verwezen naar de IOC, waar Vlaanderen de grootste extrabudgettaire donor is en in de raad van bestuur zetelt. De IOC wordt betoelaagd via het reguliere budget van UNESCO en via vrijwillige bijdragen. In 2011 hebben de VS hun vrijwillige bijdrage gestopt en hun gedetacheerde experts teruggeroepen. Vlaanderen betaalt jaarlijks ongeveer 500.000 euro aan de IOC. De Franse Gemeenschap draagt niet bij en de Federale Regering draagt onrechtstreeks bij via de lidmaatschapsbijdrage maar niet als dusdanig rechtstreeks in de IOC.
Mevrouw de Bethune, het is natuurlijk de soevereine en eenzijdige beslissing van een land om tot een internationale organisatie toe te treden of die te verlaten. Ik denk niet dat je dat diplomatiek kunt tegenhouden. Wat onze vertegenwoordiging in Parijs wel blijft doen, is de vertegenwoordigers van de VS blijven uitnodigen op onze activiteiten. Ik moet zeggen dat ze daar ook naartoe komen. Ze tonen belangstelling daarvoor, bijvoorbeeld voor het concert met betrekking tot Wereldoorlog I. We blijven hen dus ook nu in die omstandigheden zo veel mogelijk betrekken bij wat wij daar doen. Uiteraard zijn er ook diplomatieke contacten. Die mensen zullen elkaar daar hopelijk nog tegenkomen. Er blijven toch nog persoonlijke banden bestaan. Op zich is dit echter een statelijke beslissing. Ik denk niet dat het enig effect zou hebben dat Vlaanderen, al dan niet interfederaal met België, naar Washington zou trekken met de vraag dat ze eens even op hun beslissing zouden terugkomen. Die beslissing is genomen.
Op welke wijze zal dat gevolgen hebben voor de verdeling van de bijdragen? Zoals ik zei, zijn ze al in 2011 gestopt met het betalen van hun bijdrage. Het is natuurlijk zo dat dit een zware aanpassing van de begroting tot gevolg heeft gehad. Dat ging over een vijfde van het budget dat plots wegviel. Dat is geen kleine bijdrage. Dat heeft echter geen impact gehad op de verplichte bijdragen voor de cultuurconventies, noch op de extrabudgettaire financiering waaraan Vlaanderen vrijwillig bijdraagt.
De Belgische gemeenschappen en gewesten zijn bevoegd voor de internationale aspecten van hun bevoegdheidsdomeinen. U kent het principe, ‘in foro interno, in foro externo’. Als dusdanig is nagenoeg het hele actieterrein van UNESCO deelstaatbevoegdheid. Een klein deel van de UNESCO-activiteit, het wetenschappelijk beleid, is nog federale materie. De bijdrage aan het reguliere budget, dus de lidmaatschapsbijdrage van UNESCO, wordt betaald door de federale overheid. Dat is voor 2016 en 2017 samen 5.779.050 dollar. Vlaanderen draagt extrabudgettair bij aan de werking van UNESCO via twee trustfondsen. Er is het wetenschappelijk trustfonds FUST. Voor 2017 was dat voor 1.384.000 euro. Er is ook het algemeen trustfonds met focus op cultuur, met een tweejaarlijks budget van 900.000 euro. Dan is er de Vlaamse Unesco Commissie, die een subsidie kreeg van 55.000 euro in 2017, met dan nog eens het loon van een halftijds algemeen secretaris vanuit het budget van Buitenlandse Zaken. Er is ook het Flanders Trainee Programme, met een financiering van 29.178 euro in 2017.
Tot slot levert Vlaanderen een verplichte bijdrage aan de UNESCO-conventie 2003 inzake immaterieel cultureel erfgoed, voor 15.747 dollar in 2017, en aan de UNESCO-conventie van 1972 inzake werelderfgoed, voor 11.558 dollar in 2017. Die bedragen worden bepaald via verdeelsleutels die we lang geleden interfederaal zijn overeengekomen. Voor immaterieel cultureel erfgoed is de verdeelsleutel 54,50 procent voor de Vlaamse overheid, 42,50 procent voor de Franse Gemeenschap en 3 procent voor de Duitstalige Gemeenschap. Voor werelderfgoed is dat 40 procent voor Vlaanderen, 40 procent voor Wallonië en 20 procent voor het Brusselse Gewest.
Mevrouw de Bethune heeft het woord.
Minister-president, ik dank u voor het interessante antwoord. Het is ook een genuanceerd antwoord, in die zin dat u het feit onderstreept dat de VS zich gelukkig niet uit die gouvernementele programma’s terugtrekken. Natuurlijk, dit is toch wel een aanval op het multilateralisme. Het bevestigt toch een lijn die zich vandaag aftekent in het buitenlands beleid van de VS. Misschien kunnen kleine spelers zoals België en Vlaanderen, Vlaanderen samen met België, maar ook elk apart, in die contacten met de VS toch de bepleiters zijn van dat multilateralisme. Dat zal misschien niet opbrengen. Je moet niet altijd hopen op resultaat om iets te proberen. Het lijkt me echter belangrijk om die boodschap te herhalen, op het gevaar af moralistisch te zijn, misschien. We mogen ook niet preken.
We hebben toch ook Vlaamse diplomaten en vertegenwoordigers in de VS. Ook daar moet men toch onderstrepen dat wij geloven in dat multilateralisme, dat we vinden dat de VS daarin hun plaats hebben en dat we betreuren dat ze zich zouden terugtrekken. Ik zou onze eigen positie ook niet onderschatten op dat vlak, zonder onszelf te overschatten.
De heer De Croo heeft het woord.
Minister-president, dank voor de goede uitleg. Is er een tendens dat andere lidstaten zich zouden aansluiten bij deze coalitie Tel Aviv-Washington? Zijn er bewegingen in die richting? U haalde 1984 aan. Wat is er toen gebeurd? Wat heeft de Amerikanen overtuigd om terug te keren? Was het een andere president, misschien?
De heer Caron heeft het woord.
Voorzitter, minister-president, ik wil me ook aansluiten bij de bekommernissen van de collega’s. Ik dank u voor uw antwoord. Ik vind het erg jammer dat het vijfde belangrijkste land van de wereld zich uit zo’n multilateraal verband terugtrekt, vooral ook omdat dit zich afspeelt op de terreinen van cultuur, communicatie, wetenschap, die, denk ik, volkeren dichter bij elkaar kunnen brengen, in plaats van ze uit elkaar te spelen. In die zin is de symboliek hier dus erg groot. Jammer.
Minister-president, ik heb twee vraagjes. het eerste is wat technisch. Israël trekt zich mede terug, met de VS, omdat Palestina blijkbaar een volwaardig lid is van UNESCO. Wat de Verenigde Naties betreft – want dat heb ik dan wel opgezocht –, is Israël een volwaardig lid, uiteraard, en is Palestina ‘observer’. De status in de VN is dus anders. Gelet op de link tussen UNESCO en de VN vraag ik me af hoe het komt dat die statussen dan verschillend kunnen zijn. Is daar een verklaring voor? Ik vind dat immers wat bizar. Als het te technisch is, laat het terzijde, maar ik vind het een beetje vreemd.
De tweede vraag is een meer inhoudelijke vraag of bekommernis. Minister-president, u mag tweeten in het Engels dat u betreurt dat de VS eruit stappen, ik weet niet of dat veel indruk zal maken in Washington. Ik weet het. Ik denk echter wel dat binnen het Europese kader er wel een reactie gepast zou zijn, dat Europa, dat toch het oude cultuurcontinent bij uitstek is, gezamenlijk een reactie zou moeten uitsturen waarin men betreurt dat de VS zich terugtrekken. Ik wil abstractie maken van de discussie over Israël en Palestina in dat geval. Dat moet dan maar eens worden doorgepraat en uitgediscussieerd. Laat dit verhaal echter niet tot nog meer verdeeldheid tussen volkeren leiden. Ik pleit er dus voor dat u op het Europese platform contacten zou leggen om een Europese reactie uit te lokken.
Minister-president Bourgeois heeft het woord.
Een aantal interessante betogen. Mijnheer De Croo, voor zover ik ben geïnformeerd, is er geen tendens dat nog andere lidstaten dezelfde stappen zouden zetten. In 1984 is onder Reagan beslist om eruit te stappen, toen omdat de houding als te pro-Russisch werd geacht, en ook wegens de governance in de organisatie. Ik moet trouwens zeggen, als parenthesis, dat Vlaanderen wel altijd ook op dezelfde lijn zat als de VS inzake overheadkosten, ‘good governance’ en zo. Dat zijn aangelegenheden die in nog een aantal van die VN-organisaties aan bod komen. We hebben daar in al onze uiteenzettingen en contacten ook altijd zeer sterk de nadruk op gelegd. Onder George Bush zijn ze dan later teruggekeerd, en nu is inderdaad die stap gezet.
Dan is er de politiek met betrekking tot Palestina. Bij mijn weten is daarover gestemd binnen UNESCO en hebben de VS beslist in dit geval eruit te stappen. Mevrouw de Bethune, er is inderdaad een tendens waarbij de VS dreigen weg te gaan van het multilateralisme, van de toch wel grote internationale rol die ze altijd hebben gespeeld – zij het dat er altijd een zekere protectionistische politiek is gevoerd, onder diverse presidenten.
De vraag is of de EU op dat vlak iets in beweging kan brengen. We kunnen het in de fora aan bod proberen te brengen. Zodra de nieuwe Amerikaanse ambassadeur is benoemd, wat nog altijd niet is gebeurd, en ik de kans krijg hem te ontmoeten, zal ik een aantal van die zaken bespreken. Ik vind het belangrijk dat hij weet dat wij een lans breken voor het behoud van de trans-Atlantische banden, voor een vrijhandelsverdrag, als dat mogelijk is, en voor de multilaterale rol van de VS. Dat zijn zeer belangrijke elementen. De nieuwe ambassadeur zal goed geplaatst zijn om de boodschappen die ik breng en die vanuit België unisono zullen klinken, in Washington over te maken.
De vragen om uitleg zijn afgehandeld.