Maak kennis met Stefan Sottiaux, gloednieuw voorzitter van het VMRI
In oktober 2022 zette het Vlaams Parlement het licht op groen voor de oprichting van het Vlaams Mensenrechteninstituut (VMRI). Begin februari werd de raad van bestuur van het VMRI samengesteld, en vorige week, op woensdag 8 februari, werd Stefan Sottiaux, hoogleraar aan KU Leuven, benoemd als voorzitter.
Het Vlaams Mensenrechteninstituut moet de Vlaamse uitstap uit het federale Unia opvangen. Het instituut zal op 15 maart in werking treden en een aanspreekpunt vormen voor vragen rond mensenrechten of klachten over alle vormen van discriminatie. Tijd dus om voorzitter Stefan Sottiaux te leren kennen!
Wat is je professionele achtergrond en welke ervaring breng je mee naar het VMRI?
“Ik doceer grondwettelijk recht, mensenrechten en discriminatierecht aan KU Leuven. Daarnaast ben ik als advocaat voor de Belgische en Europese rechtscolleges betrokken bij een groot aantal mensenrechtenzaken. Zo heb ik ondertussen meer dan 70 procedures bij het Grondwettelijk Hof op de teller staan.”
“Ik hoop vooral met mijn expertise in het discriminatierecht een bijdrage aan de werking van het VMRI te kunnen leveren. Vandaag is het vak discriminatierecht een vast onderdeel van de curricula van onze rechtsfaculteiten, maar toen ik het rond 2000 op de kaart probeerde te zetten, was dat enkel mogelijk dankzij een subsidie van de toenmalige Vlaamse minister van Gelijke Kansen. Vlaanderen was een pionier op dat vlak.”
Vanwaar de interesse in mensenrechten?
“Mijn passie voor mensenrechten is ontstaan in mijn studententijd in Antwerpen en het Verenigd Koninkrijk, en tijdens mijn eerste jaren als assistent aan de universiteit. Dat waren bewogen tijden. Er waren de aanslagen van 9/11, de stemming van de eerste volwaardige Belgische antidiscriminatiewet (2003) en het proces tegen de politieke partij Vlaams Blok (2004). Door dat soort gebeurtenissen werden mensenrechten steeds belangrijker in het politieke en maatschappelijke debat.”
“Wat ik zo boeiend, en tegelijk uitdagend, vond aan die gebeurtenissen was dat het steeds om conflicterende mensenrechten ging: de spanning tussen vrijheid, gelijkheid en veiligheid. Hoe kan een democratische samenleving de gelijkwaardigheid en de veiligheid van haar burgers beschermen, zonder andere grondwaarden, zoals de vrije meningsuiting of de godsdienstvrijheid, te ondergraven? Ook vandaag zien we diezelfde dilemma’s terugkeren, zoals in de debatten rond identiteit of, onlangs nog, tijdens de pandemie.”
Waarom sprak de functie van voorzitter van het VMRI je aan?
“Ik pleit al lang voor een deelstatelijk mensenrechtenorgaan. Niet omdat de federale organen hun werk niet naar behoren zouden doen, wel omdat ik ervan overtuigd ben dat elk niveau in de gelaagde rechtsorden een eigen rol heeft te spelen in het realiseren van de mensenrechten. Het handhaven van de mensenrechten is niet iets dat je volledig mag ‘outscourcen’ aan hogere overheden. Wist je dat mensenrechtenorganen ontstaan zijn op deelstatelijk niveau, in de VS in de nasleep van de rassensegregatie? Ik vind het cruciaal dat een regio met zoveel autonomie als Vlaanderen een eigen mensenrechtencultuur ontwikkelt. We kunnen trouwens putten uit een rijke traditie. Het is wat onderbelicht in de docureeks ‘Het Verhaal van Vlaanderen’, maar het Charter van Kortenberg uit 1312 is bijvoorbeeld één van de vroegste grondrechtendocumenten uit de wereldgeschiedenis.”
Ik vind het cruciaal dat een regio met zoveel autonomie als Vlaanderen een eigen mensenrechtencultuur ontwikkelt.
Wat is volgens jou de sterkte van het VMRI?
“Om te beginnen is dat de Geschillenkamer. Uit onderzoek blijkt dat de handhaving van de antidiscriminatiewetten en -decreten door de hoven en rechtbanken ondermaats is. Daarvoor zijn verschillende verklaringen, maar het gebrek aan expertise en het wantrouwen ten aanzien van deze complexe regelgeving spelen ongetwijfeld een belangrijke rol. De ambitie is om tot een betere handhaving te komen via bemiddeling en, indien dat niet lukt, via de niet-bindende oordelen van de Geschillenkamer. We hebben dat model afgekeken van Nederland, dat internationaal gezien wordt als dé voorloper in de strijd tegen discriminatie. De oordelen van het College voor de Rechten van de Mens worden in 80 tot 90 procent van de gevallen nageleefd door de partijen. Dat moet ook onze ambitie zijn.”
“Een ander sterk punt van het VMRI is het brede mensenrechtenmandaat. Het is gezond dat een instelling zich niet toelegt op één grondrecht, maar toekijkt op de naleving van alle mensenrechten, in hun onderlinge samenhang.”
Wat zijn je ambities voor het VMRI?
“Op korte termijn de instelling opstarten en een sterk en gemotiveerd team samenstellen. Op papier ziet het VMRI er schitterend uit, maar het succes zal afhangen van de mensen die de instelling bevolken.”
“Op lange termijn moet het onze ambitie zijn om dé gezaghebbende stem te zijn over de mensenrechten binnen de Vlaamse bevoegdheden. Daarnaast moeten we een goede samenwerking tot stand brengen met onze federale en internationale partners. Ik merk alvast dat we een zeer enthousiaste en diverse raad van bestuur hebben, dus ik heb er het volste vertrouwen in dat we in onze missie zullen slagen.”
