Report plenary meeting

Mevrouw De Waele heeft het woord.

Collega’s, op 11 juni vernamen we in de pers dat de Waalse Regering definitief beslist heeft om bij de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar opnieuw over te gaan tot de stemming met het rode potlood en papier.

In onze commissie Binnenlands Bestuur is er ook al veelvuldig geïnformeerd naar de vernieuwde elektronische stemmethode. Er zijn heel wat vragen gesteld door de collega’s. Dat betekent dat de bezorgdheid leeft om tijdig een antwoord te krijgen. U zult het ongetwijfeld met mij eens zijn dat ook de gemeentebesturen snel een antwoord willen hebben en dat ook de verschillende politieke partijen een antwoord willen krijgen om zich snel en goed te kunnen organiseren voor de gemeenteraadsverkiezingen.

Minister, u hebt uzelf ook al geuit als een zeer bezorgde minister. U hebt beloofd om het parlement in alle openheid te informeren over de vooruitgang in dit dossier. U hebt ook aangegeven dat er in heel de procedure heel wat vertragingen gekomen zijn en dat er weinig zekerheden zijn.

Tijdens de commissievergadering in april hebt u ons gezegd dat de timing goed zat en dat we op 23 mei een oplevering zouden krijgen. Na die oplevering moeten nog een aantal procedurestappen gevolgd worden, onder andere een uitvoerige testprocedure, een experimentele fase die zes maanden in beslag kan nemen.

Zitten wij nog op schema? Zo niet, hoelang gaat u nog nadenken om de beslissing van de federale overheid af te wachten om klaarheid te scheppen in de nieuwe stemmethode voor Vlaanderen?

De heer De Loor heeft het woord.

Voorzitter, collega’s, minister, ik sluit mij aan bij de vraag van mevrouw De Waele. We hebben vorige week inderdaad vernomen dat de Waalse Regering beslist heeft om bij de volgende gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen opnieuw met potlood en papier te stemmen. Als er in dit dossier één zekerheid is, is het de datum van de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen: 14 oktober 2012. En die datum begint gevaarlijk snel dichterbij te komen. We moeten dus dringend weten waar we aan toe zijn.

Hoewel de federale overheid bevoegdheid is, heeft ook de Vlaamse Regering altijd gezegd dat ze er grote voorstander van is om volledig en algemeen geautomatiseerd te stemmen bij de verkiezingen voor de gemeenteraad en de provincieraad volgend jaar. Een tweede zekerheid in dit dossier is echter dat het te kampen heeft met de wet van Murphy. Als er vertragingen kunnen optreden, treden er ook federale vertragingen op.

Minister, ik verwijs naar bespreking van uw beleidsbrief 2010-2011, waar u nog eens expliciet gezegd hebt dat er voor het zomerreces van 2011 duidelijkheid moet komen over het al dan niet geautomatiseerd stemmen in 2012. Is er een plan B? En zo ja, wat is dat dan?

De heer Verfaillie heeft het woord.

Minister, wij kunnen de beslissing van de Waalse Regering alleen maar betreuren, maar ik ben de eerste om ze voor één keer goed te begrijpen. Wij zijn in dit dossier al jaren aan het aanmodderen, met als orgelpunt de federale minister van Binnenlandse Zaken Turtelboom die het dossier maanden op haar bureau heeft laten liggen. Doordat ze het zo lang heeft laten liggen, heeft ze de best and final offer niet kunnen doen. Alleen door de tussenkomst van u en van dit parlement heeft de minister dit dossier opnieuw geactiveerd, een best and final offer opgevraagd en het dossier uiteindelijk toegewezen. Het prototype zou op 23 mei ter beschikking zijn. We zijn intussen 15 juni. Het zou er dus moeten zijn.

Ik begrijp de beslissing van de Waalse Regering, omdat ik ervan overtuigd ben dat de periode tussen vandaag en 14 oktober 2012 veel te kort is om die prototypes nog te testen. U had aangekondigd om ergens in de loop van de maand oktober te experimenteren. Dat moet dan nog allemaal besteld worden, de budgetten moeten nog vrijgemaakt worden, de federale overheid moet een budget vrijmaken, Vlaanderen moet een budget vrijmaken. Vooral nu, door de beslissing van de Waalse Regering om niet in te stappen en opnieuw het veralgemeend stemmen met potlood en papier in te voeren, houd ik echt mijn hart vast. Ik ben ervan overtuigd dat wij op 14 oktober 2012 opnieuw met potlood en papier zullen stemmen.

Ik betreur dit ten zeerste. De verantwoordelijkheid van minister Turtelboom is hierin torenhoog – dit kan niemand ontkennen –, aangezien zij dit dossier bijna een halfjaar onaangeroerd op haar bureau heeft laten liggen.

Minister, sluit u zich aan bij de visie van de Waalse Regering? De lokale besturen hebben vandaag nood aan duidelijkheid. De oude computers zijn niet meer herbruikbaar, dus ik denk dat we opnieuw met potlood en papier zullen stemmen.

Minister Bourgeois heeft het woord.

De vorige Vlaamse Regering had al beslist om over te gaan tot veralgemeend elektronisch stemmen. We hebben daarvoor toen een beroep gedaan op een consortium van zeven Belgische universiteiten die een systeem hebben uitgewerkt met de best mogelijke waarborg inzake het geheim van de stemming, de controle van de individuele stemming en de controle van de telling. Dat systeem voorziet in een overheidsopdracht. Die overheidsopdracht komt er – zeer geschematiseerd – op neer dat er eerst een prototype moet worden ontwikkeld, dat gecertificeerd wordt door een derde, in dit geval PricewaterhouseCoopers ( PwC), en vervolgens getest en geëvalueerd wordt. Daarna komt er inderdaad een proefstemming op diverse plaatsen in Vlaanderen, in zeer realistische omstandigheden. Als ook dit goed verloopt en goed geëvalueerd wordt, kan er worden overgegaan tot gunning.

De procedure verloopt federaal en de drie gewesten werken samen. Wallonië zit mee in de afspraak, maar doet, zoals u weet, niet mee aan de overheidsopdracht. Het heeft van meet af aan een eigen koers gevaren. Het federale niveau heeft de leiding van de overheidsopdracht. Jammer genoeg is er op federaal niveau – zoals de heer Verfaillie al heeft gezegd – heel veel tijd – zo’n negen à tien maanden – verloren tijdens de procedure van de overheidsopdracht. Uiteindelijk is er op 2 februari 2011 gegund aan Smartmatic. Tot overmaat van ramp is Smartmatic nadien in de fout gegaan en niet tijdig klaar geraakt met het eerste prototype en ook niet op de tweede vooropgestelde datum, half mei. Er is een ingebrekestelling gekomen en er lopen boetes. Nadien is er een positieve kentering gekomen. Alle partijen, het federale niveau, het Brussels en Vlaams gewest en PwC zijn gaan samenzitten. Dat heeft geleid tot een zeer intense begeleiding van Smartmatic door de stuurgroep en PwC. Er is afgesproken dat Smartmatic tegen begin juli een prototype klaar zal hebben dat getest kan worden. Smartmatic zal ondertussen op eigen risico – want het prototype is niet gevalideerd – overgaan tot de productie van de toestellen die nodig zijn om de proefstemming te organiseren in oktober. Begin september zal dat prototype definitief worden getest en gevalideerd. Pas als PwC zegt dat dit prototype in orde is en wij zelf positief evalueren, organiseren we de proefstemming, die zal plaatshebben op 27 oktober. Na een positieve evaluatie van die proefstemming kan het federale niveau overgaan tot een gunning en kunnen we ons bij die gunning aansluiten.

Het wordt een dubbeltje op zijn kant om nog klaar te geraken voor de verkiezingen van oktober 2012. Ik kan dat absoluut niet waarborgen en heb dat ook niet in de hand. We hebben niet de leiding over de procedure, maar we doen alles wat we kunnen om druk te zetten op het bedrijf. Er is echter nog steeds een redelijke kans.

Als het niet lukt, is er geen plan B. Zoals al gezegd in de commissie, heb ik het stemmen met de elektronische balpen, het systeem van de Waalse minister van Lokale Besturen en Stedenbeleid Furlan, al lang voorgelegd aan PwC. Volgens hen voldoet dat systeem niet aan de normen die opgelegd worden door Straatsburg. We hebben dus niet voor deze optie gekozen. Er is dus geen alternatief systeem. Ofwel kunnen we dus met potlood en papier stemmen ofwel kunnen de gemeenten die nu al elektronisch stemmen, nog een keer die verouderde apparatuur gebruiken. Dat is dan uiteraard op eigen risico, want die apparatuur dateert van de jaren 90. Niemand kan garanderen dat die nog naar behoren werkt. Je kunt proberen met een oude wagen van Brussel naar Antwerpen te rijden, maar je kunt evengoed slechts halverwege raken.

Het goede nieuws is wel dat er nu hard wordt gewerkt door Smartmatic. Er is een intense begeleiding. Er is misschien nog een kans dat alles in zijn plooi valt. Is dat niet zo, dan zullen de gemeenten moeten laten stemmen met potlood en papier of ze moeten het oude systeem gebruiken op eigen risico.

Dank u wel, minister, voor uw antwoord. Ik heb goed geluisterd, toch blijf ik met een vraag zitten. U zei in april in de commissie dat we op schema zaten en dat we op 23 mei een oplevering mochten verwachten. U moet er de Handelingen maar eens op nalezen. Als we dat tijdsschema kunnen volgen, zijn we pas na de zomer van 2012 helemaal klaar met het in orde brengen van die elektronische stemverrichtingen. Er zit maar een rek van een vijf tot zes weken op. Nu hoor ik u zeggen dat u 1 juli naar een oplevering gaat. Dan hebben we die vijf of zes weken al opgebruikt. Is het opportuun om telkens weer vertragingen te assumeren of moeten we de knoop eens durven door te hakken om naar een ander stemsysteem te gaan?

Collega’s, ik heb daarnet gezegd dat er één absolute zekerheid is in dit dossier, en dat is de datum van de gemeente- en provincieraadsverkiezingen op 14 oktober 2012. Maar ik stel vast dat er nog absolute zekerheden zijn. De wet van Murphy speelt mee. Er is ook een derde absolute zekerheid, die de wet van Murphy bevordert, en dat is het gebrek aan professionaliteit langs de federale kant. Dit slaat echt alles, voor zo’n belangrijke materie als gemeente- en provincieraadsverkiezingen. Daar kan ik niet bij.

Minister, zou het niet opportuun zijn om de bestaande samenwerkingsovereenkomst te herzien? De tijdslimieten zijn al enkele keren overschreden.

Ik dank u voor uw antwoord, minister. Het ligt in de lijn van de verwachtingen. Beschikt u vandaag over een plan B? Heeft uw administratie al inspanningen gedaan om, een jaar voor de gemeente- en provincieraadsverkiezingen, eventueel in samenwerking met Binnenlandse Zaken, te onderzoeken of de oude stemapparatuur nog kan worden geüpdatet en eventueel nog bruikbaar is? We leven anno 2011. Teruggaan in de tijd kan niet. Of overweegt u om ‘plan B b’ in te voeren, weer met potlood en papier?

Ik wil de heer De Loor vervolledigen. De verantwoordelijkheid van de federale minister van Binnenlandse Zaken, die het dossier op zijn beloop heeft gelaten, is torenhoog.

De heer De Meulemeester heeft het woord.

Voorzitter, collega’s, de Waalse Regering heeft inderdaad beslist om niet elektronisch te stemmen. Dat verwondert ons niet echt: Walen zijn altijd koele minaars geweest van elektronisch stemmen. Het is een complex en technisch dossier. We weten uit de interkabinettenwerkgroepen in de Federale Regering dat de Franstalige ministers niet erg geneigd zijn om aan dat dossier mee te werken.

Mijnheer Verfaillie, u zegt dat het dossier maanden op het bureau van minister Turtelboom is blijven liggen. Niets is minder waar. We hebben u dat al verschillende keren in de commissie gezegd. Minister Bourgeois heeft dat ook nooit gezegd. (Opmerkingen)

Dat dossier heeft geen uur op haar bureau gelegen. Zij moet ook de medewerking krijgen van alle ministers in haar regering. Het verwondert mij een beetje, mijnheer Verfaillie. De eerste minister is van uw partij. Ik zie niet goed in waarom hij dan niet zou hebben aangedrongen.

Volgens de informatie waarover ik beschik, bevindt het dossier zich momenteel in een stroomversnelling. Er zou een significante vooruitgang op technisch vlak zijn geboekt. Op 20 juli 2011 zou een definitief rapport klaar zijn. Kan de minister dat bevestigen?

De heer Dehandschutter heeft het woord.

Voorzitter, toen ik merkte dat twee Vlaamse volksvertegenwoordigers een actuele vraag over de manier van stemmen wilden stellen, dacht ik bij mezelf dat ze misschien niet enkel de verkiezingen van 14 oktober 2012 in gedachten hadden. Misschien dachten ze ook al aan verkiezingen in de loop van het komend najaar.

De minister heeft al aangegeven waar de verantwoordelijkheid ligt. Het gaat om federaal minister van Binnenlandse Zaken Turtelboom en om de firma Smartmatic. De N-VA hoopt in elk geval dat we op 14 oktober 2012 overal in Vlaanderen elektronisch zullen kunnen stemmen. Het andere uiterste bestaat erin overal opnieuw met potlood en papier te stemmen. Ik hoop dat een goede inventaris van alle kantons in Vlaanderen zal worden opgesteld. Momenteel stemt ongeveer de helft elektronisch. In de provincie Antwerpen is alles, op twee kantons na, geautomatiseerd. In West-Vlaanderen is enkel het kanton Veurne geautomatiseerd. De rest stemt ginds nog met potlood en papier. Volgens mij zou het voor de gemeenten een titanenwerk zijn mensen voor de stemopnemingsbureaus te mobiliseren. Ik hoop dan ook dat een goede inventaris van de situatie in elk kanton zal worden gemaakt.

De heer Van Hauthem heeft het woord.

Voorzitter, wij zijn altijd koele minnaars van de elektronische stemming geweest. Deze keer vormt een uitzondering. De verbetering die we al die jaren hebben gevraagd, zou immers worden doorgevoerd. De mensen zouden een afdruk ontvangen van de stem die ze uitbrengen. Ze zouden die afdruk dan in de urne kunnen steken. Op die manier zouden ze over een bijkomend controlemiddel beschikken.

Een element in het antwoord van de minister begrijp ik niet goed. Indien het nieuwe systeem niet tijdig klaar zou zijn, zijn er blijkbaar twee mogelijkheden. We zouden opnieuw met potlood en papier kunnen stemmen of we zouden het oude systeem nog eens kunnen gebruiken. De minister heeft daar onmiddellijk aan toegevoegd dat het mogelijk is met een kaduke auto van Brussel naar Antwerpen te rijden, maar dat hij niets kan garanderen. De kans is even groot dat we onderweg definitief in panne vallen. Ik begrijp dan ook niet goed waarom hij de mogelijkheid nog open laat in 2012 eventueel nog met die heel verouderde apparatuur te werken. Het lijkt me logischer te stellen dat we de nieuwe apparatuur gebruiken of, indien die apparatuur niet op tijd zou zijn, potlood en papier zullen moeten gebruiken.

Ik heb nooit beweerd dat we op schema zitten. Ik heb in verband met dit dossier enkel verklaard dat er vertragingen zijn. Er is bij de Federale Regering een kolossale vertraging opgetreden. Ik geef even een voorbeeld. Nadat een shortlist met de drie overblijvende leveranciers is opgesteld, heeft het vijf maanden geduurd voor een best and final offer is gevraagd. De vertraging bedraagt ondertussen zeker negen tot tien maanden. Ik overdrijf niet. Ik had gehoopt halverwege mei 2011 over een prototype te beschikken. Dat is misgelopen. Ik heb in de commissie trouwens al uitgelegd dat Smartmatic in gebreke is gesteld en dat boetes zijn uitgereikt.

Er is evenwel positief nieuws. Er is nu een zeer intense begeleiding. Smartmatic heeft al twee derde van de problemen weggewerkt. Er blijft nog een derde van de vele problemen over. Bovendien heeft Smartmatic op eigen initiatief en op eigen kosten besloten de productie van de apparatuur voor de proefstemming te starten. Het bedrijf doet dit volledig op eigen risico. Er is geen gunning. Het traject kent, met andere woorden, een sterke verbetering.

Er is geen plan B. Het enige mogelijke plan B zou bestaan in het gebruiken van een alternatief elektronisch systeem. In Wallonië is uiteindelijk toch besloten een alternatief systeem met elektronische balpennen niet te gebruiken.

Bijgevolg blijven nog twee mogelijkheden over. Het is mogelijk op een veralgemeende manier weer naar potlood en papier over te gaan. De andere mogelijkheid is de oude apparatuur nog eens te gebruiken. De gemeenten moeten dat op eigen risico beslissen. Ik hoor soms burgemeesters verklaren dat de apparatuur vorige keer toch heeft gewerkt. Het was echter oplapwerk. Het was moeilijk aan wisselstukken te geraken. Ze willen het echter toch riskeren. Ik durf dat echt niet aan te raden.

Ik hoop dat het elektronisch systeem nog op tijd klaar zal zijn. We hebben dat echter niet zelf in handen. We doen wat we kunnen om het proces te begeleiden. Het heeft geen zin het samenwerkingsakkoord op te zeggen. De federale overheid heeft de leiding over de procedure. Het gaat hier om een overheidsopdracht. De federale overheid moet tot een gunning overgaan. Wij kunnen ons daar dan bij aansluiten.

Dit nu stopzetten zou nog grotere waanzin zijn. Je stopt weliswaar een traject dat heel veel mankementen heeft gekend, maar je stopt ook als er nog uitzicht is op hoop dat het lukt.

Ik herhaal het: lukt het niet, zijn de diverse tussenfases niet goed, wordt het eerste prototype in juli en het definitieve prototype in september niet goed geëvalueerd, is de eerste test niet goed, is er geen certificatie, lukt een proefstemming niet, dan zullen we niet gunnen. We gaan ons niet in het avontuur storten, maar nu is er geen andere keuze dan te proberen dit tot een goed einde te brengen, ondanks alle handicaps.

Ik hoop dat het lukt. Lukt het niet, dan bestaat het grote plan B erin dat er massaal met potlood en papier zal worden gestemd.

Minister, ik dank u voor uw antwoord. Ik begrijp natuurlijk wel dat we tot het uiterste moeten gaan om het vernieuwd elektronisch stemsysteem te kunnen actualiseren of te kunnen binnenrijven.

U hebt zelf in de commissie drie opties aangegeven. Er is ten eerste het elektronisch systeem waar vandaag een zeer groot vraagteken bij wordt geplaatst. Ten tweede is er het verouderde systeem waar uw deskundigen van zeggen dat het absoluut niet meer kan worden gebruikt. Ten derde is er de optie van potlood en papier.

Minister, ik heb u ook horen spreken over boetes. Ik hoop dat u zich niet laat leiden door dollartekens, maar dat u enige realiteitszin aan de dag legt en dat u niet te veel vertragingen meer zult laten opstapelen. Ik heb gehoord dat 1 juli de deadline is. Als we tegen 1 juli geen antwoord krijgen, dan mogen we samen met de steden en gemeenten een ander antwoord verwachten.

Voorzitter, minister, ik wil mijn uitspraak van daarnet nog even onderstrepen. Ik vind de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen een verschrikkelijk belangrijk dossier. Als ik zie hoe onprofessioneel er wordt omgesprongen met het geautomatiseerd stemmen, dan kan ik daar eerlijk gezegd niet bij.

Minister, voor alle duidelijkheid, ik heb niet gezegd dat we de samenwerkingsovereenkomst moeten opblazen. Ik heb me alleen afgevraagd of we op die manier geen extra druk konden uitoefenen. U valt in dit dossier inderdaad niets te verwijten. Langs Vlaamse kant is er geen dag te laat opgeleverd. Langs federale kant is dit wel het geval.

Mijnheer Demeulemeester, het zal inderdaad een technisch en een complex dossier zijn, maar er zijn organisaties die kunnen ondersteunen. Dat het dossier in een stroomversnelling zou zitten, heb ik al een paar keer gehoord.

Ik blijf erbij: het gebrek aan professionaliteit is ongelooflijk. Minister, ik hoop dat we in 2012 alsnog op een veralgemeende, geautomatiseerde manier kunnen stemmen, zoals ook in uw beleidsbrief staat.

Minister, u bent in deze evengoed een lijdend voorwerp als wij die de verkiezingen moeten organiseren. Ik begrijp niet goed wat mevrouw De Waele bedoelde.

Minister, ik noteer uw bezorgdheid. We zullen het hier na het reces ongetwijfeld nog over hebben. Ik denk dat de heer Demeulemeester een zeer duidelijk antwoord heeft gekregen van de minister. Het dossier is gewoon tien maanden blijven liggen op het bureau van de federale minister. Er zijn nog een aantal andere zaken die voor vertraging hebben gezorgd, maar die tien maanden zijn wel heel cruciaal.