Report meeting Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, eind mei vorig jaar kondigde u aan dat u het gebruik van pesticiden in Vlaanderen tegen 2030 wilt halveren. Het ontwerp van Vlaams Actieplan Duurzaam Pesticidengebruik ging vorig jaar in openbaar onderzoek en werd doorgestuurd naar de adviesraden. Nadien zou het dan aangepast worden en opnieuw voorgelegd worden aan de Vlaamse Regering. Intussen zijn we al mei 2023. Maar er is nog altijd geen definitieve versie van het actieplan goedgekeurd door de Vlaamse Regering. Sindsdien werd de Vlaamse Regering door de milieubeweging gedagvaard wegens haar falend pesticidebeleid en heeft het Europese Hof van Justitie België veroordeeld voor zijn beleid. Daarbij draagt ook Vlaanderen verantwoordelijkheid, aangezien de Europese Pesticiderichtlijn al sinds 2011 maatregelen oplegt om het pesticidegebruik te verbieden of te verminderen in waterwin- en Natura 2000-gebieden en de Vlaamse Regering naliet het nodige te doen.

Een vermindering van het gebruik van pesticiden is van belang voor de biodiversiteit, bijvoorbeeld om de bijen en andere bestuivers te beschermen. Zeker in de Week van de Bij verdient dit aandacht. Maar het is vooral ook van belang ter bescherming van de volksgezondheid. Uit het drinkwaterrapport van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) blijkt dat in 39 procent van de leveringsgebieden een of meerdere pesticiden vastgesteld werden boven de rapporteringsgrens. Pesticiden waarvan bewezen is dat ze een risico inhouden voor de gezondheid, moeten onmiddellijk verboden worden. Voor een andere groep middelen is meer onderzoek nodig, onder meer voor mogelijke cocktaileffecten, en moet het voorzorgsprincipe ingeroepen worden. Dan kan het best gewerkt worden met bufferzones om kwetsbare bevolkingsgroepen of natuur te vrijwaren. In antwoord op mijn actuele vraag op 25 januari zei u dat u aan de VMM gevraagd had om zeker rond waterwingebieden en schoolomgevingen waar het pesticidegebruik piekt, een aantal maatregelen uit te werken. En dat zou u nadien bespreken binnen de regering.

Het Europees Milieuagentschap kwam onlangs met nieuwe onrustwekkende cijfers in verband met het gebruik van pesticiden in de Europese lidstaten. Pesticidenresten worden aangetroffen in 22 procent van alle oppervlaktewateren en in 87 procent van alle landbouwbodems en zorgen voor groot verlies aan biodiversiteit. Bij biomonitoringonderzoek bleek dat bij 84 procent van de onderzochte personen minstens twee pesticiden werden aangetroffen, en beduidend meer bij kinderen.

Een nieuwe vervuiling van water en drinkwater waarover in het buitenland grote onrust is ontstaan is die door afbraakproducten of metabolieten van het syngenta fungicide chlorothalonil. Dit pesticide is in gebruik sinds 1970 en werd Europees verboden in 2019. Maar in Frankrijk zou vandaag één derde van het drinkwater besmet zijn door te hoge concentraties van de afbraakstoffen van dit pesticide. Ook in Zwitserland werden metabolieten van chlorothalonil veelvuldig aangetroffen in drinkwater. Het pesticide chlorothalonil werd door het Europees Voedselagentschap of European Food Safety Authority (EFSA) geklasseerd als ‘vermoedelijk kankerverwekkend’. De VMM beschouwt de metabolieten van chlorothalonil als niet-relevante metabolieten. Maar dat zou op basis van deze nieuwe gegevens achterhaald zijn. Voor niet-relevante metabolieten geldt een minder strenge norm. Maar ook die normering zou dan het best herbekeken worden.

Minister, wanneer zal de definitieve versie van het Vlaams Actieplan Duurzaam Pesticidegebruik worden goedgekeurd? Hebt u inmiddels overeenstemming bereikt over de aanpak van pesticides met uw collega bevoegd voor Landbouw?

Zult u op korte termijn maatregelen nemen om het pesticidegebruik rond bijvoorbeeld waterwingebieden en schoolomgevingen, kwetsbare natuurgebieden en gebieden waar kwetsbare bevolkingsgroepen verblijven, drastisch te beperken?

Zult u in opvolging van de laatste bevindingen van het Europees Milieuagentschap aandringen op meer onderzoek naar het voorkomen van pesticiden in oppervlaktewater, drinkwater en landbouwbodems en het verder opvolgen van pesticiden in het Vlaams biomonitoringonderzoek?

En dan concreet over het pesticide chlorothalonil en de metabolieten ervan, waarover zoveel ophef is in Frankrijk en Zwitserland: wordt dit pesticide of worden de metabolieten ervan gemeten in Vlaanderen? In oppervlaktewater? In drinkwater? Zo ja, wat zijn de bevindingen? Zo, neen, is dat dan niet dringend nodig?

Welke norm wordt in Vlaanderen gehanteerd voor de metabolieten van chlorothalonil? Moeten deze metabolieten niet de kwalificatie ‘relevant’ krijgen, zodat er strengere normen voor gelden?

Minister Demir heeft het woord.

Collega Schauvliege, ik dank u voor de vele terechte vragen.

Alle vereiste elementen zijn beschikbaar voor de agendering op de Vlaamse Regering met het oog op de aanname van dit actieplan. Met collega-minister Jo Brouns is ook volledige overeenstemming bekomen over de inhoud van het actieplan. Binnenkort zal dit dan ook ter beslissing aan de Vlaamse Regering worden voorgelegd.

Ik wil toch eerst benadrukken dat we in Vlaanderen met het besluit inzake duurzaam gebruik van pesticiden wel degelijk het gebruik van pesticiden sterk beperkt hebben. Met de toepassing van dat besluit worden terreinen, gebruikt door kwetsbare groepen, nauw opgevolgd en hoofdzakelijk op een alternatieve manier onderhouden, zonder pesticiden. Dat blijkt ook uit de jaarlijkse rapportering door de openbare besturen. Zij beheren hun terreinen nu al jaren onder een verbod op het gebruik van pesticiden, waarvoor mijn dank. In grondwaterwingebieden geldt er ook voor het gebruik buiten de land- en tuinbouw een verbod op basis van specifieke grondwaterregelgeving. Het is bovendien ook mogelijk om de impact van specifieke werkzame stoffen verder te beperken in grondwaterwingebieden voor alle actoren wanneer dat uit de monitoring in die gebieden noodzakelijk wordt.

De monitoringsdata worden ook bezorgd aan het erkenningscomité voor gewasbeschermingsmiddelen wanneer een werkzame stof ter evaluatie voorligt. Dit kan leiden tot verdere risicobeperkende maatregelen of tot intrekking van de erkenning.

Momenteel bereid ik een uitvoeringsbesluit voor op het decreet op het natuurbehoud dat  het gebruik van pesticiden in en nabij gebieden van het Vlaamse Ecologisch Netwerk en de Speciale Beschermingszones veel sterker reguleert in overeenstemming met de Europese pesticidenrichtlijn. Ik moet daarnaast helaas wel vaststellen dat de Federale Regering het btw-tarief op pesticiden verlaagd heeft. Dat lijkt me niet zo logisch en eigenlijk zou men de omgekeerde beweging moeten doen. Het is ook moeilijk te rijmen met het principe van de vervuiler betaalt en lijkt niet te wijzen op ambities rond het verlagen van het pesticidengebruik. Misschien kunt u ook aan uw collega’s in de Federale Regering vragen om de btw op pesticiden opnieuw te verhogen.

De aanwezigheid van pesticiden en hun metabolieten en afbraakproducten in oppervlaktewater, grondwater en drinkwater wordt nu reeds zeer intensief opgevolgd. Ik verwijs hiervoor naar de beschikbare rapporten en gegevens van de VMM die publiek beschikbaar zijn. De VMM heeft hierbij zowel aandacht voor als relevant beschouwde metabolieten door de federale overheid als voor niet-relevante metabolieten.

De drinkwaterbedrijven zijn reeds jaren verplicht om de kwaliteit van zowel de bron als het drinkwater te bewaken op een risicogebaseerde wijze en hierbij alert te zijn voor nieuwe stoffen. Pesticiden en hun metabolieten, zowel de relevante als de niet-relevante metabolieten, worden hier zeer intensief opgevolgd op basis van richtlijnen van de VMM en op basis van internationale kennis.

Op het voorkomen van pesticiden in oppervlaktewater en drinkwater wordt in Vlaanderen steeds meer ingezet. Dat zet ik eveneens verder met onder andere de zopas omschreven regelgevende initiatieven.

In vorige cycli van het Vlaams Humaan Biomonitoringsprogramma (HBM) werden steeds pesticiden gemeten. In lijn met de prioriteiten van het Europese HBM-programma in het kader van PARC (Partnership for the Assessment of Risks from Chemicals) zullen ook in de huidige Vlaamse HBM-cyclus pesticiden, hun metabolieten en bijhorende vroegtijdige gezondheidseffecten worden gemeten. Welke concrete pesticiden geselecteerd zullen worden, wordt bepaald tegen eind 2023. Momenteel loopt de participatieve selectieprocedure, waarbij input van verschillende stakeholders wordt meegenomen.

Ik maak een onderscheid tussen oppervlaktewater en drinkwater. In drinkwater worden zowel chlorothalonil  als de niet-relevante metaboliet Vis-01 opgevolgd door de waterbedrijven. Ik verwijs u door naar de VMM-jaarrapporten over de drinkwaterkwaliteit voor de bevindingen. De metaboliet R471811 wordt momenteel niet opgevolgd. Er is op EU-niveau geen geharmoniseerde aanpak wat betreft de opvolging van de metabolieten in drinkwater waardoor we dus terugvallen op het goed opvolgen van wat er internationaal loopt. De recente bevindingen in Frankrijk werden reeds door de VMM opgepikt en de VMM stelde recent reeds de vraag aan de waterbedrijven om oriënterend onderzoek op te starten.

Wat het oppervlaktewater betreft, laat de VMM weten dat, in functie van de opmaak van het monitoringsprogramma 2024 voor oppervlaktewater betreffende chlorothalonil en de metabolieten, zal worden bekeken wat aangewezen en zinvol is.

U vraagt ook welke norm gehanteerd wordt. Er bestaat momenteel geen Europese of Vlaamse norm voor chlorothalonil, of de metabolieten ervan, in oppervlaktewater. Voor drinkwater geldt de wettelijke  norm van 0,1 microgram per liter voor de relevante metabolieten, wat conform de Europese drinkwaterrichtlijn is. Ik wil hier ook benadrukken dat deze norm van 0,1 microgram een principiële norm is die niet toxicologisch onderbouwd is.

Voor niet-relevante metabolieten die worden aangetroffen in ons drinkwater wordt in een eerste fase een gezondheidskundige voorzorgswaarde afgeleid. Voor de niet-relevante metaboliet Vis-01 is deze gelegd op 4,5 microgram per liter.

ANSES, het Franse agentschap voor voedselveiligheid, karakteriseerde in 2022 de bewuste metaboliet R471811 wel als relevant vanuit het voorzorgsprincipe omdat er onvoldoende data zijn om te ondersteunen dat de stof niet kankerverwekkend is. De VMM zal in overleg met het agentschap Zorg en Gezondheid (AZG) op korte termijn aan de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) vragen om de metaboliet R471811 te evalueren. 

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Dank u wel, minister. Concluderend kan ik binnenkort een aangepast actieplan zien dat bij de Vlaamse Regering zal passeren. Dat actieplan moest eigenlijk al van kracht zijn op 1 januari 2023. Dat is dus al minstens een half jaar te laat. Maar als ik het goed begrijp, minister, dan zal dat actieplan bevatten dat in de Natura 2000-gebieden en rond SBZ-gebieden (speciale beschermingszones) een pesticidenverbod geldt. Dat is uiteraard evident en goed, maar een heel recent rapport van het United Nations Children's Fund (UNICEF) heeft aangetoond dat heel veel kinderen in aanraking komen met pesticiden en dat het aangewezen is dat ook in een omgeving waar zich kinderen bevinden – in woonomgeving en rond scholen – pesticidenverbruik verboden zou worden. U hebt in een eerdere commissievergadering al aangegeven dat u daar ook voorstander van bent. Zal dat ook in uw voorstel staan? Ik hoor u daar op dit moment niets over zeggen. Het lijkt me een zeer belangrijk element dat een omgeving waar kinderen zich bevinden en waar ze veel vertoeven, ook pesticidenvrij wordt gemaakt. Dat is heel belangrijk, net zoals de waterwingebieden. Dat is mijn eerste vraag.

Daarnaast gaf u aan dat Vlaanderen 4,5 microgram per liter gebruikt als norm. In Frankrijk is dat 0,1 microgram per liter. Dat is veertig keer strenger. Minister, ik kan het heel moeilijk uitleggen dat er in Frankrijk normen worden gebruikt voor hetzelfde product die veertig keer strenger zijn dan in Vlaanderen. Zult u de norm in Vlaanderen verstrengen, zodat de Vlaming even goed beschermd is tegen de metabolieten van chlorothalonil als de mensen in Frankrijk? 

Minister Demir heeft het woord.

Inderdaad, collega Schauvliege, u hebt dat goed genoteerd. De aanname van het actieplan komt er, en er is ook overeenstemming met de collega die bevoegd is voor Landbouw. Ik denk dat we dat zo snel mogelijk kunnen agenderen op de Vlaamse Regering. Ik heb ook gezegd dat ik momenteel het uitvoeringsbesluit voorbereid, op het decreet op het natuurbehoud, dat het gebruik van pesticiden in en rond het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en de SBZ veel sterker reguleert.

Er is binnen de Vlaamse Regering ook afgesproken dat we de Europese pesticidenrichtlijn beter moeten implementeren. Dat betekent inderdaad dat er in de Natura 2000-gebieden aangepaste pesticidenregels zullen komen, en ook in de leefomgeving van kwetsbare Vlamingen. Dat heb ik ook al eerder gezegd. Daar gelden nu al wat restricties, maar we zijn het element van de leefomgeving aan het herbekijken.

Wat de normen betreft, daar kan ik nog niet op vooruitlopen. Dat wordt op dit moment onderzocht, samen met de specialisten van het agentschap Zorg en Gezondheid en de VMM. Ik ben zelf geen specialist, ik krijg het woord ‘chlorothalonil’ amper uitgesproken, dus ik laat het over aan de specialisten, de wetenschappers. Ik ben politicus en ik ga daar niet op vooruitlopen. 

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, u bent inderdaad politicus en geen wetenschapper, dat kan ik helemaal volgen, maar het is wel aan de politiek om de normen te bepalen. Dat is meteen ook mijn vraag. Ik kan het heel moeilijk uitleggen dat producten over de grens veertig keer strenger genormeerd zijn dan in Vlaanderen.

Maar goed, we volgen dit absoluut verder op. Ik hoor van u dat er een voorstel komt. Het is duidelijk dat het een toepassing wordt op het natuurdecreet. Ik hoop dan ook, minister, dat u voldoende restricties inbouwt in andere instrumenten, om ervoor te zorgen dat de leefomgeving van kinderen veilig gesteld wordt, en pesticidenvrij wordt. U weet wellicht dat wij daarvoor zelf een voorstel van resolutie op tafel gelegd hebben om de natuurgebieden, de Natura 2000- en SBZ-gebieden, maar ook de waterwingebieden en alle leefomgevingen waar kinderen zich bevinden, pesticidenvrij te maken, om zo een derde van het oppervlak in Vlaanderen volledig pesticidenvrij te maken.

Dus: elk voorstel, en elk initiatief van deze Vlaamse Regering dat in die richting werkt, juichen wij toe. Wij hopen alleen dat dat eerstdaags zal zijn, en dat het niet nog maanden en maanden op zich zal laten wachten, want we zijn al een hele tijd in overtreding met de Europese regelgeving.