Report meeting Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media

Mevrouw D’Hose heeft het woord.

Minister-president, vorige week heb ik op Gedichtendag een gedicht voorgedragen dat is geschreven door ChatGPT. Dat was een beetje de aanleiding voor deze vraag. We zien momenteel een constante stijging van technologische ontwikkelingen, ook binnen de cultuursector. We zien de opkomst van non-fungible tokens (NFT’s) – we kunnen het daar ook eens over hebben –, augmented reality en artificiële intelligentie. Bijvoorbeeld kunstenaars die NFT's gebruiken om hun werk te verkopen of musea die augmented reality inzetten om bezoekers een extra dimensie aan hun bezoek te geven. Ik kan bijvoorbeeld het bezoekerscentrum van het Lam Gods aanbevelen, daar krijg je een heel andere beleving alvorens je het ‘masterpiece’ zelf ziet. Die NFT’s kunnen ook ingezet worden om aan fundraising te doen binnen cultuur. U weet dat het verhaal van de aanvullende financiering iets is wat mij zeer fel interesseert.

In Nederland is de organisatie DEN de aanjager van digitale transformatie voor cultuur en deelt het rond deze innovatieve technologieën enkele praktijkvoorbeelden om de rest van de sector te inspireren. Op die manier komt men meteen ook te weten hoe, via deze technologieën, een breder en diverser publiek bereikt kan worden.

Ik vroeg mij daarom af, of er op het vlak van dergelijke innovaties bij ons voldoende beleid is om de cultuursector niet achter de feiten aan te laten lopen en de vele nieuwe technologieën die beschikbaar zijn, niet te missen. Natuurlijk zijn er ook gevaren, we moeten dat ook duiden, bijvoorbeeld op het vlak van auteursrechten en dergelijke meer.

Daarom heb ik de volgende vragen aan u.

Ik gaf eerder zelf enkele voorbeelden. Hebt u zicht op interessante initiatieven in de sector?

Kunt u aangeven hoe u de cultuursector zult ondersteunen in het gebruik en de implementatie van deze nieuwe technologieën, zodat onze culturele instellingen up-to-date blijven?

Zoals gesteld gaat alles heel snel. Waar kunnen organisaties vandaag het best aankloppen voor prangende vragen hieromtrent?

Minister-president Jambon heeft het woord.  

Mevrouw D’Hose, wat de voorbeelden betreft, innovatie is zeker aanwezig in de cultuursector maar verloopt momenteel nog veelal gefragmenteerd. Dit heeft te maken met het feit dat het huidige instrumentarium voornamelijk sectoraal georiënteerd is, al vormen de ‘Innovatieve partnerprojecten’ daar een uitzondering op. Er worden binnen kunsten en cultureel erfgoed mooie dingen ontwikkeld al kan meer samenwerking nooit kwaad, het is eerder wenselijk. Dat lees je trouwens ook in de visienota ‘Naar een slagkrachtige cultuursector in digitale tijden’ waarbij onze visie op de digitale transformatie van de cultuursector wordt voorgesteld en het digitale luik van onze kernspelers dus meer op elkaar zal worden afgestemd.

Ik herinner u ook graag aan onze eigen projecten zoals het ‘virtueel museum’, dat zich focust op nieuwe technologische manieren van omgang met cultureel erfgoed om op die manier tot nieuwe vormen van ‘digital storytelling’ te komen en uitdagende gebruikerservaringen aan te bieden, onder andere door ze te verweven met spelmechanismen, augmented reality en personalisatie. Onder de motorkap zet het ‘virtueel museum’ in op hergebruik van bestaande erfgoeddata, en sluit daarbij onder andere aan op het relanceproject ‘Doelgericht digitaal transformeren’, dat een belangrijke basis legt voor datagedreven innovatie.

De sector heeft meer innovatieve projecten dan ik hier kan opnoemen maar ik pik er toch enkele mooie voorbeelden uit:

Afgelopen jaar werd in de context van de subsidielijn ‘Innovatieve partnerprojecten’ het project ‘Checkin' Each Other Out’ geselecteerd. Dit project is een unieke samenwerking tussen GLUON, Flanders Make en kunstenaar Jerry Galle, die de technische expertise vanuit robotica en artificiële intelligentie van Flanders Make combineert met sociologie en menswetenschappen.

Ten tweede, het project ‘The NeuroRight Arcades’ werd door Roel Heremans gerealiseerd bij Ars Electronica in het kader van de residentiewerking digitale cultuur. Het project bestaat uit vijf interactieve installaties die de ‘NeuroRights’ van intellectuele privacy, persoonlijke identiteit, wilsvrijheid, gelijke toegang tot intellectuele augmentatie, en bescherming tegen algoritmische vooringenomenheid tastbaar willen maken voor deelnemers. The NeuroRight Arcades wil de deelnemers hun eigen behoefte aan ‘neurorights’ laten inzien. Op deze manier bereiden gebruikers zich voor op een wereld waarin ‘neuro-wearables’ en brain computer interfaces (BCI’s) alomtegenwoordig zullen zijn.

Het museum M in Leuven maakt gebruik van de HoloLens 2-technologie, een slimme bril die 3D-beelden toont alleen aan wie hem draagt. Deze technologie werd geïntroduceerd bij de kunstschatten van de Sint-Pieterskerk, waarvan het museum het beheer en de uitbating ter harte neemt. Het museum werkt samen met Microsoft om deze vernieuwende technologie ook bij de bezoekers te brengen en de manier waarop cultuur ervaren kan worden, te transformeren. Samen met Studio Louter ontwikkelde het museum een bezoekersbeleving voor de HoloLens. Hierdoor krijg je bij twaalf topwerken spectaculaire 3D-beelden en animaties te zien, onder andere bij het triomfkruis boven het altaar van beeldsnijder Jan Borman. Hoewel dit werk zich erg hoog in de kerk bevindt, kun je het als bezoeker nu vlak voor je bekijken, op grondniveau.

In verband met uw vraag hoe we de cultuursector ondersteunen in het gebruik van nieuwe technologieën, verwijs ik naar de fragmentatie waarover ik het bij de eerste vraag al had. Zo’n toekomstgerichte aanpak voor technologische innovatie in de cultuursector zou op een coherente manier voor de hele sector vormgegeven moeten worden, uiteraard met respect voor bepaalde sectorale eigenheden indien dat relevant is. De brede culturele aanpak van Innovatieve partnerprojecten strekt daarbij tot voorbeeld, ook omdat die projecten vertrekken vanuit een gelijkwaardige samenwerking tussen een culturele organisatie en een partner uit een ander beleidsdomein, wat dus een technologiepartner kan zijn. Ook het feit dat we in 2022 met een ‘Ultima voor Digitale Kunst’ zijn gestart, toont het belang dat ik hecht aan innovatie.

Ik benadrukte in mijn visienota de strategische doelstelling ‘Continu vernieuwen door experimenteren en leren’. Het is voor mij dan ook cruciaal dat de cultuursector nieuwsgierig is en actief gesensibiliseerd wordt om continu te vernieuwen. De mogelijkheid tot experiment is een belangrijke voedingsbodem om vernieuwing te stimuleren.

Het uitgangspunt is dat er een kader wordt uitgewerkt om digitaal innoveren permanent te stimuleren. Zo’n kader is nodig om drempels weg te nemen en zo digitale innovatie duurzaam en in een interdisciplinaire context te stimuleren en te ontwikkelen.

Het programma over digitale transformatie, dat op basis van de vermelde visienota door mijn administratie, in samenspraak met meemoo, publiq en Cultuurconnect en Digitaal Vlaanderen uitgewerkt zal worden, zal prioritaire acties bevatten om de digitale transformatie van de cultuursector te stimuleren. Een aanpak rond leren en digitaal innoveren zal daar deel van uitmaken.

Daarnaast loopt een onderzoek om het bestaande landschap in Vlaanderen waarbinnen cultuur, innovatie en wetenschap samenwerken, beter in kaart te brengen. Ook stellen we vast dat Europa bij veel programma’s interdisciplinariteit centraal stelt en een duidelijke rol voor de culturele en creatieve sectoren stimuleert. Het doel van dit onderzoek is het verbinden van het landschap in Vlaanderen en de EU-initiatieven en het beschrijven van de mogelijke rol die een regionale overheid kan opnemen in het verknopen en ondersteunen van de twee niveaus. Dit onderzoek zal eveneens input leveren voor het programma over digitale transformatie.

In die context is het trouwens goed om te weten dat ik overweeg om dit jaar voor de nieuwe oproep in het kader van de subsidielijn Innovatieve partnerprojecten een specifieke focus te leggen op digitale transformatie. Ik hoop de sector daarmee aan te sporen tot innovatieve projecten die inzetten op digitale creatie en beleving.

Culturele organisaties kunnen onder andere aankloppen bij Cultuurconnect. Deze organisatie coördineert de brede culturele opleiding ‘Digitaal leiderschap’. Dit topic is direct verbonden met technologische innovatie: door culturele organisaties digitaal meer matuur te maken, wordt immers de vraag naar experiment gestimuleerd. Daarnaast heeft Cultuurconnect een traditie in het opzetten en het opschalen van experimenten, in dit geval digitale experimenten, op dit moment voor een afgebakende doelgroep.

Mevrouw D’Hose heeft het woord.

Er zitten heel veel elementen in uw antwoord, dus ik zal het nog eens rustig lezen. Nu is het inderdaad, zoals u zegt, gefragmenteerd en heel projectmatig. Het zijn allemaal zaken die oppoppen. Dan denk ik dat het inderdaad belangrijk zal zijn om daar een kader en een beleid op te zetten, dat vanuit de overheid wat stuurt. We zullen, voorzitter, binnen enkele weken de bespreking doen van de visienota digitale transformatie. Ik denk dat het belangrijk zal zijn om daar ook oog te hebben voor de innovaties, om dat voor een stuk ook te kunnen begeleiden.

Het is heel goed dat nu al duidelijk is dat daar een organisatie mee bezig is: Cultuurconnect. Ik zou bij dezen toch de hand willen reiken naar Cultuurconnect om niet alleen af te wachten van waar die projecten komen, maar daar ook al een beetje top-down een kader voor te ontwikkelen.

Een tweede zaak: ik denk dat het heel wat uitdagingen brengt, maar ook wat bedreigingen. Er was bijvoorbeeld een computer die zogezegd een liedje had gemaakt van Nick Cave. Het is een schitterend nummer, maar Nick Cave vond dat natuurlijk niet zo tof. Dat kan ik me wel inbeelden. Het is natuurlijk ook wel een gevaar voor artiesten en kunstenaars. We moeten er de positieve zaken uit halen, maar ook het feit dat er eigenlijk plagiaat gepleegd kan worden, dat eigenlijk beter is dan het origineel. Die computer kan natuurlijk niet op een podium staan. Dat kan Nick Cave wel. Maar het kan wel gemaakt worden.

Dan denk ik dat we toekomstgericht moeten nadenken over een juridisch kader. Ik denk dat het toch tot sommige juridische problemen zal leiden. Ik vroeg me af hoe u daarnaar kijkt.

We vinden dat uiteraard zeer belangrijk. Ik heb hier ook al diverse vragen gesteld rond digitalisering, en meer bepaald over de rol van Cultuurconnect. We zullen binnenkort een hoorzitting doen met de spelers over die nota digitale transformatie in de cultuursector, en ik hoop dat het departement al aan de slag gaat om dat kader uit te werken, samen met de spelers. We hebben heel veel onderzoeksprogramma’s, zowel binnen de Vlaamse overheid, maar ook bij onze universiteiten. We moeten erover waken dat ook de cultuursector daarnaar toegeleid kan worden, want ze kennen misschien niet altijd de weg daarnaartoe.

Ik bedacht me ook – het is immers ook de commissie Media – dat ook bij de VRT heel wat innovatie aanwezig is, die misschien linken kan leggen met de cultuursector. Zij delen die innovatie voornamelijk met de andere mediaspelers – in de mate dat ze het doen, maar het is wel de bedoeling – en dat kan misschien ook interessant zijn voor cultuur. Ik denk dat we dat wat ruimer moeten bekijken dan alleen de cultuursector op zich, en dit zeker over de hele Vlaamse overheid meenemen. Aangezien Digitaal Vlaanderen er ook mee bezig is, denken we dat het een mooi project wordt.

Zoals collega D’Hose terecht zegt: het gaat allemaal ineens heel erg snel. Ik geloof dat ik onlangs, gisteren nog, op een of ander programma, ‘Het journaal’, gezien heb hoe men die stemmen kan nabootsen. Men legt gewoon in de mond van Biden: ‘Ik verklaar de oorlog aan Rusland.’ Het was zo echt. Dat zijn zeer gevaarlijke evoluties. Maar voor cultuur biedt het absoluut ook mooie dingen, voordelen, maar misschien ook gevaren. We zullen zien. Ik kijk er echt naar uit om daar binnenkort onze gedachtewisseling over te hebben.

Minister-president Jambon heeft het woord.

Zeer kort: inderdaad, bij nieuwe opportuniteiten zijn er ook nieuwe bedreigingen. Dat is altijd zo. Bij auteursrechten is belangrijk: als we digitalisering zeggen, zullen we dingen opslaan, dingen met elkaar connecteren, dus cyberveiligheid … dat zijn allemaal dingen die we moeten meenemen. Maar ja, in de reële wereld zijn er ook bedreigingen, en daar moeten we ons toch ook tegen wapenen.

Wat innovatie betreft, mevrouw Brouwers: Digitaal Vlaanderen is hier inderdaad mee in betrokken. Maar ik weet dat de VRT ook vragende partij is om hun innovatie niet alleen met mediapartners, maar ook met andere sectoren te delen. Daar is een zeer open benadering, dus ik denk dat die connecties ook gelegd moeten worden.

Mevrouw D’Hose heeft het woord.

Dank u wel allen voor de toelichtingen. Ik geef toe: ik ben echt een beetje een nerd. Ik volg die technologische innovaties op de voet. Het is echt geen science fiction meer. ‘It’s happening right now.’ Ik denk dat het heel belangrijk is om daar met de overheid voor klaar te staan, zodat we er niet mee geconfronteerd worden als het ons overspoelt, en dan moeten zeggen dat er geen kader klaar staat. Bij dezen toch een warme oproep om daar volop mee bezig te zijn. Ik kijk uit naar de bespreking van de visienota in dat verband.