Report meeting Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie

De heer Anaf heeft het woord.

Mijn vraag gaat over het gezondheidsonderzoek ‘3xG-studie’ dat sinds 2010 wordt uitgevoerd door de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO). Dat is een onderzoek naar de invloed van onze leefomgeving op de gezondheid van kinderen, specifiek in de drie Kempische gemeenten Mol, Dessel en Retie. De resultaten van die studie, die onlangs bekendgemaakt werden, zijn toch wel verontrustend te noemen. Het blijkt namelijk dat kinderen uit die Kempische gemeenten meer pesticiden in hun lichaam hebben in vergelijking met andere Europese studies. Heel concreet gaat het om insecticiden die gebruikt worden in de maïs- en aardappelteelt en in het huishouden. Daarnaast werd ook glyfosaat aangetroffen, een onkruidverdelger die sinds 2018 verboden is voor privégebruik maar wel nog gebruikt wordt in de land- en tuinbouw. Die verhoogde waarden worden gelinkt aan het gebruik van grondwater, onder andere in de moestuin of voor consumptie.

Die problematiek is al langer gekend in de regio. Daarnaast is er natuurlijk ook nog industriële vervuiling en komen bepaalde vervuilende stoffen ook van nature voor in de Kempense grond. Zo werden voor arseen – een gekend probleem in de Kempen – hoge meetwaarden vastgesteld: 25 procent van de deelnemers overschrijdt een gezondheidskundige toetsingswaarde. Dat betekent dat gezondheidseffecten op lange termijn niet uit te sluiten zijn.

Voor de meeste stoffen blijven de kinderen in de studie gelukkig wel onder de toetsingswaarden. VITO stelde wel een probleem vast voor de pyretroïde pesticiden: bij meer dan de helft van de kinderen uit de regio werd een concentratie gemeten boven de toetsingswaarde. Ook voor poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) heeft ongeveer 7 procent van de kinderen een te hoge blootstelling.

De resultaten van dit onderzoek tonen opnieuw aan dat Vlaanderen nog al te vaak geen veilige en gezonde plek is voor onze jonge kinderen, die worden blootgesteld aan tal van vervuilende stoffen. Ook in de onderzoekscommissie rond PFOS (perfluoroctaansulfonaat) en PFAS hebben we vastgesteld dat Vlaanderen er nog onvoldoende in slaagt de burgers te beschermen tegen milieuvervuiling. Het is voor ons dan ook duidelijk dat Vlaanderen nog meer ambitie moet tonen als het gaat om het beperken van het gebruik van pesticiden, omdat iedereen recht heeft op een gezonde leefomgeving.

Minister, ik heb een aantal concrete vragen aan u.

Wat is uw reactie op de resultaten van dat onderzoek van VITO? Bent u het met mij eens dat Vlaanderen het pesticidegebruik, in het bijzonder in de landbouw, nog strenger aan banden moet leggen? Vindt u het nog verdedigbaar dat glyfosaat nog gebruikt mag worden in de land- en tuinbouw?

Plant u bijkomende initiatieven om putwater regelmatiger te laten testen, zoals VITO aanbeveelt?

De federale minister van Landbouw Clarinval werkt samen met de gewesten aan een Nationaal Actieplan voor de Reductie van Pesticiden (NAPAN). Ik heb mijn vraag een aantal weken geleden ingediend. Minister Clarinval stelde toen in de Kamer dat alle gewesten hun huiswerk hadden gemaakt, maar dat het wachten was op Vlaanderen om te kunnen landen met het interfederaal plan pesticiden. Mogelijk is dat ondertussen al achterhaald. Indien niet: hoe komt het dat Vlaanderen het actieplan nog niet heeft goedgekeurd? Wanneer zal het actieplan worden goedgekeurd, als dat nog niet gebeurd zou zijn?

Minister Demir heeft het woord.

Dank u, collega, voor de vraag. Uiteraard moet het pesticidegebruik verminderd worden. Wij hebben vanuit Vlaanderen al een soort pesticideplan gemaakt voor het gebruik thuis en door lokale besturen. Ik weet dat de federale minister van Landbouw bezig is met het opmaken van een plan voor de landbouw, maar wij zijn daar niet rechtstreeks bij betrokken. Ik denk dat het voor zich spreekt dat we daar in overleg met al onze ministers van Landbouw, federaal en van de deelstaten, werk van moeten maken. Nog niet zo lang geleden hebben we ook het ambitieniveau van het Vlaams Actieplan Duurzaam Pesticidegebruik verhoogd.

Wat glyfosaat betreft, wachten we nog even op de conclusie van Europa. De goedkeuring van glyfosaat werd op Europees niveau in 2017 vernieuwd voor een periode van vijf jaar tot 15 december 2022. Maar op basis van de recente actualisering van de timing hebben we begrepen dat er tegen 15 december nog geen beslissing over deze stof genomen zou worden. De Europese Commissie wil daarom een tussentijdse verlenging van de goedkeuring van de werkzame stof voorstellen om het afwerken van de evaluatie mogelijk te maken. Dat is wat ons meegedeeld werd over de Europese stand van zaken.

Wat uw tweede vraag betreft: als je niet kunt aansluiten op het openbaar waterleidingnetwerk, kun je een gratis analyse aanvragen bij de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). In het bestaande pakket parameters dat gemeten wordt, zijn pesticiden niet opgenomen.

Met het nieuwe Drinkwaterbesluit in opmaak, naar aanleiding van de omzetting van de Europese Drinkwaterrichtlijn, is er een uitbreiding van dat parameterpakket: het volledige pakket wordt mee opgenomen om te analyseren bij de eerste aanvraag. In dit volledige pakket zijn pesticiden wel opgenomen. Dat is een heel duidelijk bijkomend initiatief dat we vanuit Vlaanderen nemen.

Ik vroeg ook na hoe de cijfers van pesticiden zijn in het grondwatermeetnet van de VMM in Dessel, Mol, Retie en de Kempen in het algemeen. Glyfosaat wordt in het VMM-grondwatermeetnet niet meer gemeten omdat het nagenoeg niet teruggevonden wordt in het ondiepe grondwater. Glyfosaat is immers niet stabiel. Het afbraakproduct van glyfosaat, aminomethylfosfonzuur (AMPA), wordt wel nog altijd gemeten en soms ook aangetroffen in het grondwater van de Kempen. De vastgestelde AMPA-concentraties zijn echter zeer laag, minder dan 0,1 microgram per liter. De pyretroïde pesticiden behoren niet tot de stoffen die in het grondwater worden gemeten omdat deze over het algemeen snel afbreken en weinig mobiel zijn. Daardoor is de kans dus zeer klein dat deze in het grondwater terechtkomen. De resultaten van pesticiden in het grondwater van de Kempen tonen vergelijkbare patronen als in andere regio’s in Vlaanderen.

Ik kom bij uw derde vraag. Alle adviezen zijn ondertussen binnen. Pas op 19 september 2022 ontvingen we het laatste belangrijke advies, dat van de Minaraad. Deze adviezen worden verwerkt door de administratie. Alle adviezen moeten, volgens de procedure, binnen een maand verwerkt zijn. De administratie formuleert een advies en bezorgt mij een ontwerp van definitief Vlaams actieplan. Dat zal door mij voorgelegd worden voor goedkeuring aan de voltallige Vlaamse Regering. 

Dat Vlaams actieplan maakt deel uit van het interfederaal plan rond pesticiden, het nationaal actieplan voor 2023-2027. Wat de gezamenlijke Belgische acties betreft, stelt het Vlaamse Gewest zich constructief op en is het de verwachting dat die Belgische acties op het niveau van de interministeriële conferentie (IMC) Leefmilieu binnenkort kunnen worden goedgekeurd. 

De heer Anaf heeft het woord.

Dank u wel voor uw omstandig antwoord, minister.

Het is goed dat dit binnenkort op Vlaams niveau zal kunnen worden afgeklopt. Dat is een belangrijk signaal. Ik hoop dat het interfederaal actieplan dan ook snel voortgang kan krijgen. Kunt u op dat vlak al een tip van de sluier oplichten?

Ik had in mijn voorbereiding ook gevraagd of u het verdedigbaar vindt om glyfosaat nog te gebruiken in de landbouw. Hoever wil Vlaanderen gaan in het afbouwen van pesticiden, ook in de land- en tuinbouw?

Mevrouw Perdaens heeft het woord.

Minister, met betrekking tot de oprichting van de beleidsdomeinoverschrijdende kennishub Omgeving en Gezondheid, is er recent een kandidaatstelling gelanceerd. Ik vroeg mij af wat het verdere verloop en de verdere timing daarvoor waren. Zijn er specifiek voor deze regio ook nog plannen rond communicatie? Zijn er nog andere probleemgebieden die in kaart gebracht zullen worden?

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, het is inderdaad zeer belangrijk dat er maatregelen worden genomen om het pesticidegebruik in Vlaanderen te verminderen. U zei daarnet dat de Minaraad zijn advies op 19 september heeft doorgegeven. Nu, in dat advies pleit de raad voor een soort getrapte aanpak: ze willen, één, dat het gebruik van pesticiden voorkomen wordt – dat is een Vlaamse bevoegdheid –, twee, als dat niet kan, dat er alternatieve bestrijdingsmiddelen gebruikt worden, en, drie, dat chemische middelen zo ingezet worden dat ze zo min mogelijk risico meebrengen voor mens en milieu.

Onlangs pleitte de vzw Dryade voor de invoering van een buffer van 3 kilometer rondom woningen of plaatsen waar kinderen heel vaak komen, om zo te voorkomen dat de meest kwetsbaren in onze samenleving schade ondervinden van pesticiden. Wat vindt u van het voorstel om die buffer in te voeren? Zult u dat overwegen?

De heer Pieters heeft het woord.

Glyfosaat is een vrij ernstig goedje. Op mensen min of meer, maar zeker op de natuur heeft het enorme effecten. We willen toch ook dat onze vruchten bevrucht worden. We hebben het hier in de commissie al eerder gehad over bijen. Die insecten moeten er ook aan geloven bij glyfosaatgebruik. In welke mate speelt dat mee in uw oordeel?

Minister Demir heeft het woord.

Wat tuinen en de directe omgeving betreft, zien we al een sterke vermindering. Iedereen heeft zijn best gedaan om dat te realiseren.

Collega Anaf, uiteraard moet het doel zijn om minder pesticiden te gebruiken, ook in de landbouw. Nog niet zo lang geleden heb ik scherpere oppervlaktewaternormen laten goedkeuren voor vijf soorten pesticiden.

De 3 kilometernorm is een klassieke norm die ook op Europees niveau zal moeten worden afgesproken. Glyfosaat kan overal schadelijk zijn. Dat enkel in Vlaanderen regelen, is dus niet voldoende. Ik ben er dus echt wel voorstander van om dat op Europees niveau aan te pakken.

En uiteraard bekijken we ook wel dat de gezondheid niet geschaad wordt, maar de bevoegdheid op dat vlak ligt volledig op het federale niveau.

Wat Leefmilieu betreft, bekijken we ook of het gebruik van pesticiden in en rond natuurgebieden moet worden gereguleerd om onze doelen te realiseren.

De heer Anaf heeft het woord.

Bedankt voor uw antwoord, minister. Dit is zeker iets wat we zullen blijven opvolgen, zodra er een voorstel is goedgekeurd door de Vlaamse Regering.