Report meeting Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Dit is een vraag over het pesticidegebruik in Vlaanderen. We zijn heel blij dat er meer en meer aandacht komt voor het belang van bestuivers. Het is een oproep die onze partij al jarenlang doet, en stilaan begint het belang door te dringen. Acties om onze tuinen en het openbaar domein wat te laten verwilderen zodat er meer voedsel is voor deze bestuivers zijn zeer goede initiatieven. Dat neemt niet weg dat er toch nog heel wat moet gebeuren om onze bestuivers te beschermen en weer een veilige leefomgeving te geven, zodat hun cruciale rol in de natuur, maar ook in onze voedselvoorziening, niet in het gedrang komt. Het belang van bestuivers valt moeilijk te overschatten.

Zoals terecht aangehaald, is het pesticidegebruik nog steeds een groot risico voor bestuivers en zet het de populaties sterk onder druk. In vele gevallen worden pesticides gebruikt om onze voedselproductie zogenaamd te verhogen, maar worden tegelijk de bestuivers, die zo cruciaal zijn voor onze voedselproductie, hierdoor bedreigd. Dat is niet logisch.

Een belangrijke kentering in het pesticidegebruik kwam er met het Pesticidedecreet van 2001, waarin het gebruik van pesticiden door openbare besturen uitgefaseerd moest worden tegen 2003. Daarop volgde een definitief verbod. Volgens de laatste cijfers over pesticidegebruik in Vlaanderen is er na een sterke daling tussen 2007 en 2010 een stagnatie van het gebruik van pesticiden tussen 2011 en 2019 met in die periode zelfs een stijging van het pesticidegebruik. Ook het gebruik in de landbouw is in de periode 2014 tot 2019 bijvoorbeeld hoger dan in de periode 2011 tot 2013. Met andere woorden: van een daling van pesticidegebruik in de landbouw is er geen sprake. In de niet-landbouwtoepassingen zien we wel dat er een consequente daling plaatsvindt.

Op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), waar de cijfers terug zijn te vinden, wordt qua acties om het gebruik terug te dringen enkel verwezen naar de stroomgebiedbeheersplannen. Pesticides hebben echter een uitgebreidere negatieve werking dan dat ze enkel de waterkwaliteit negatief beïnvloeden.

Het Vlaams Actieplan Wilde Bestuivers bevat op vlak van actieplannen om het gebruik van bestrijdingsmiddelen terug te dringen enkele belangrijke acties, maar veel van de acties hebben betrekking op de niet-landbouwtoepassingen, waardoor de bulk van het gebruik door deze acties niet teruggedrongen kan worden.

Daarnaast valt het mij ook op dat er weinig samenwerking met de landbouw gezocht wordt. In het actieplan komen heel weinig acties voor in samenwerking met de landbouw. Nochtans is er een grote opportuniteit voor landbouwers om zowel ruimte te voorzien voor bestuivers, als hun opbrengsten positief beïnvloed te zien dankzij de aanwezigheid van bestuivers. Zo lezen we niet dat er gewerkt wordt aan bestuiversvriendelijke linten doorheen het landbouwlandschap, wat de leefwereld van bestuivers gevoelig zou kunnen uitbreiden.

Mijn vragen aan u, minister, zijn de volgende. Hoe zult u het gebruik van bestrijdingsmiddelen, waarvan u het belang terecht aanhaalt in het Vlaams Actieplan Wilde Bestuivers, opnieuw doen dalen? Op welke manier zal er gemonitord worden wat het effect is van pesticidegebruik op wilde bestuivers? Zult u verder werken aan bestuiversvriendelijke linten door het landschap? Zult u in overleg treden met minister Brouns om meer acties in samenwerking met de landbouwsector uit te werken?

Ik had ook nog enkele vragen in verband met het gebruik van bestrijdingsmiddelen in tuinen. Denkt u eraan om, naar analogie met het pesticideverbod op openbaar domein, beperkingen in te voeren op het gebruik van pesticiden in tuinen? Welke daling verwacht u in het gebruik van pesticiden in privétuinen dankzij het geheel aan acties in het actieplan?

Minister Demir heeft het woord.

Vlaanderen heeft de Europese doelstellingen voor een vermindering van het gebruik van pesticiden volmondig mee onderschreven. Dat was ook nodig. Naast vermindering van gebruik van pesticiden wordt ook ingezet op technische aanpassingen en precisietoepassingen in de landbouw. De collega’s van Landbouw hebben hiervoor een toolbox uitgewerkt met maatregelen en opleidingen. Deze werd ingeschreven in het Vlaams Strategisch Plan voor het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). Nieuwe Europese initiatieven die inzetten op de afbouw van bestrijdingsmiddelen zal ik ook verder blijven ondersteunen.

In het actieplan werd een klankbordgroep voorzien die, naast mensen van de administratie, zal bestaan uit wetenschappers, academici. Het is de bedoeling dat die tegen het voorjaar van 2023 voor het eerst samenkomt. De leden van de klankbordgroep zijn, gelet op hun wetenschappelijke achtergrond, het best geplaatst om te beoordelen hoe we dat op een zinvolle manier kunnen monitoren. In het plan werd voorzien dat er bijkomende acties kunnen worden opgenomen, ook rond monitoring.

Vergroten en verbeteren van het areaal aan bestuiversvriendelijke biotopen is een van de speerpunten van het actieplan. Wat de lijnvormige elementen betreft, gaan mijn administraties onder meer inzetten op het beheer van wegbermen en kansrijke oevers van onbevaarbare waterlopen, bijkomende kleine landschapselementen en betere handhavingstechnieken, bestuiversvriendelijke aanplant en beheer van bosranden. Er komen ook een aantal acties die zorgen voor meer stepping stones voor bestuivers doorheen het landschap.

Overleg met het domein Landbouw staat hoog op de agenda. Dat geldt ook voor andere beleidsdomeinen, denk maar aan Openbare Werken, zowel op ambtelijk als op politiek niveau.

Ik zet verder in op het ontraden van pesticiden en extra aandacht van alternatieve bestrijdingsmiddelen en -methoden, ook in tuinen. Een aantal campagnes hebben hun succes al bewezen. Ook door de campagnes die van onderuit groeien, zoals ‘Maai Mei Niet’, groeit bij heel wat Vlamingen het bewustzijn rond het belang van een ecologische tuin. Ik geloof sterk in deze bottom-upbenadering.

De Europese richtlijn voor het duurzaam gebruik van pesticiden wordt momenteel herzien. Wanneer de nieuwe richtlijn omgezet moet worden, bekijk ik samen met mijn administraties welke mogelijkheden dit biedt.

Het is ook belangrijk dat ik samenzit met de federale minister die bevoegd is voor het productbeleid, want dan zitten we aan de bron voor het op de markt brengen van pesticiden. Zij leveren ook de fytolicentie af en beheren de registratie. Ik zal redelijk dringend met de federale collega samenzitten en aansporen om de verkoop van schadelijke pesticiden aan banden te leggen. ‘First things first’, dat ga ik zeer dringend doen.

In de periode 2011 tot 2019 is het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door particulieren duidelijk gedaald, met 59 procent. Dat is bijzonder goed. We volgen de cijfers verder op.

Regelmatige sensibilisatie blijft nodig, hier zet ik ook op in. Of er een impact is op het gebruik in privétuinen op basis van deze campagne is moeilijk te voorspellen. Naast een aangepast onderhoud van de tuin heeft deze sensibilisatiecampagne ook het doel om alle Vlamingen te informeren over hoe we de wilde bestuivers kunnen ondersteunen. Als al onze inspanningen lonen, moet dit op termijn ook zichtbaar zijn op de gebruikscijfers, productkeuze en ook op de kwaliteit van het oppervlaktewater en grondwater, en in Vlaamse humane biomonitoring.

Er is nog heel wat werk aan de winkel, maar de richting die we de volgende jaren moeten uitgaan is heel duidelijk. Het is een kwestie om nu met verschillende collega’s samen te zitten die binnen hun bevoegdheid het nodige doen.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Bedankt voor uw antwoord, minister.

Het klopt natuurlijk dat het zeer belangrijk is om een aantal stappen in die richting te zetten. Ik herinner me in 2011 het moment dat het decreet gelanceerd en goedgekeurd is in dit parlement. Toen schreeuwde men moord en brand; men zei dat het onmogelijk was om het openbaar domein te beheren zonder bestrijdingsmiddelen. We zijn twintig jaar verder en het blijkt wel mogelijk te zijn, een aantal uitzonderingen niet te na gesproken, die bespreekbaar zijn.

Ik denk dat het heel belangrijk is om daar echt stappen in vooruit te zetten. Een stimulerend beleid is goed maar ik vraag me wel af of het voldoende zal zijn. Minister, ik heb dan ook twee bijkomende vragen.

We gaan heel hard moeten monitoren of we resultaat boeken. Ik vraag me af hoe u uw actieplan dat op tafel ligt, zult verfijnen met meetbare doelstellingen. Hoe zult u nagaan of de acties wel degelijk resultaat zullen hebben? Hoe zal het worden bijgesteld? Is daar al over nagedacht?

Ik vraag me ook af of u bijkomende mensen en middelen hebt voorzien om dit Vlaams Actieplan Wilde Bestuivers te implementeren en te monitoren?

Minister Demir heeft het woord.

Ik was er zelf niet bij in 2001 maar het is wel degelijk mogelijk als je ziet hoe wij er nu mee omgaan en hoe ook lokale besturen en heel wat Vlamingen een hele switch hebben gemaakt. Pesticiden moeten we zoveel mogelijk bannen. Het is niet goed voor de natuur, maar ook niet voor de gezondheid.

Het actieplan zal worden opgevolgd door de aangestelde mensen binnen de Vlaamse administraties. De extra middelen zijn verspreid over verschillende acties. Het is niet dat daar in eerste instantie extra personeel of wat dan ook komt voor dit plan. Ik denk ook niet dat dit nodig is. Ik denk ook aan de extra middelen voor het houtkantenplan dat er ook nog aankomt. Dat is een soort haagplan.

Wat de monitoring betreft is het heel belangrijk dat we met die wetenschappers werken. Zij moeten aangeven hoe we dat het beste kunnen doen. Op die manier kunnen we vanuit het beleid sturen of bijsturen waar nodig. Voor het overige zal ik de komende weken en maanden met verschillende collega’s samenzitten, zoals ik heb gezegd.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Ik was er ook niet bij, minister, toen het decreet is goedgekeurd, maar ik zat aan de andere kant en ik heb daar heel veel inspanning moeten leveren om mensen te overtuigen om richtlijnen uit te werken om besturen zover te krijgen om te werken zonder bestrijdingsmiddelen. We zijn twintig jaar verder en dat is wel degelijk zeer goed gelukt. Dat is natuurlijk niet iets dat je van vandaag op morgen verandert. Dat vraagt een andere manier van werken, dat vraag ook een andere manier van denken. Maar de clue van heel het verhaal is wel dat er een wetgevend initiatief achter zat dat dwingend was en dat een lijn uitzette waar niet van werd afgeweken.

Dit is een goed plan. Het is ook goed dat men een stap verder wil gaan en op andere domeinen pesticidegebruik aan banden wil leggen. Maar ik hoop dat er voldoende tools in zullen zitten en er voldoende evaluatie zal gebeuren. Er moeten voldoende tools worden uitgewerkt om tot die vermindering te komen zodat het niet alleen een mooi plan is dat er heel leuk en fijn uitziet, maar dat het ook zal leiden tot het gewenste resultaat. Wij zullen alvast hard mee duwen om het pesticidegebruik op alle domeinen te verminderen.