Report meeting Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media

De grote stroom vluchtelingen waar we in Europa en België mee te kampen hebben, laat niemand onberoerd. Ze laten hun hele hebben en houden, hun familie en vrienden achter en zijn op de vlucht voor een conflict. Ze moeten in een vreemd land, in een onbekende omgeving opnieuw een, al dan niet tijdelijk, bestaan uitbouwen en dragen een zware rugzak aan ervaringen en trauma's mee. Onder hen bevinden zich ook veel kunstenaars en kunst- en cultuurliefhebbers, die hun vertrouwde theater, museum, concerthuis of club moeten missen. In de harde tijden die mensen op de vlucht meemaken, kunnen kunst en cultuur troost en afleiding bieden. In Nederland lanceerde men daarvoor de campagne #hArtforUkraine, waarbij ze vanuit de cultuursector een bijdrage willen leveren aan de opname van vluchtelingen in onze samenleving, met cultuur als motor. Men wil “culturele organisaties aanmoedigen om vluchtelingen toegang te bieden tot hun aanbod en faciliteiten, zowel voor passieve als actieve cultuurbeleving, als voor professionele uitvoering door gevluchte kunstenaars”. Heel veel Nederlandse cultuurorganisaties steunen dit initiatief en ondernamen actie.

Ook de Belgische cultuursector toont zich opnieuw solidair met de vele vluchtelingen die naar hier komen. Zo werden verschillende crowdfundingacties georganiseerd door kunstorganisaties, bieden cultuurorganisaties opvang voor vluchtelingen en lanceerde Bozar het initiatief Belgian Cultural Sector for Ukraine. Dat moet een echt platform worden waarop verschillende acties worden gebundeld, waarop crowdfunding kan worden georganiseerd, alsook kansen voor kunstenaars op de vlucht worden gecreëerd. Dit platform werd echter nog niet zo breed gecommuniceerd. Ook via Artists at Risk, een internationale organisatie die al jarenlang opkomt voor kunstenaars in en uit oorlogsgebieden, kunnen organisaties zich aanmelden. Hierop zijn echter slechts twee Antwerpse en een Brusselse organisaties aangemeld.

Daarom hebben wij volgende vragen.

Zult u als minister van Cultuur initiatieven nemen om het initiatief Belgian Cultural Sector for Ukraine mee te ondersteunen?

Zult u, zoals in Nederland het geval is, ervoor zorgen dat het voor vluchtelingen ook mogelijk is om hier cultuur te beleven? Is een gratis vrijetijdspas, waarbij men kan deelnemen aan het culturele leven, bijvoorbeeld een initiatief dat uitgerold kan worden?

Is er voldoende ondersteuning om kunstenaars die naar België vluchten de mogelijkheid te geven om hier aan de slag te gaan? Vele organisaties zijn bereid om met hen samen te werken, maar de juiste ondersteuning is daarbij erg belangrijk. Is er voldoende juridische ondersteuning voor zowel organisaties als cultuurwerkers, zodat de administratieve rompslomp geen drempel vormt? Gezien de grote kans op trauma en stress lijkt het ook aangewezen om psychologische ondersteuning te voorzien. Ziet u mogelijkheden om daarbij te helpen?

Zult u initiatieven nemen zodat meer organisaties de weg vinden naar zowel het platform Belgian Cultural Sector for Ukraine als de organisatie Artists at Risk?

De oorlog in Oekraïne lijkt een momentum om met een dergelijke problematiek aan de slag te gaan, maar de sector is al jaren solidair met vluchtelingen en de ondersteuning van kunstenaars op de vlucht. Erkent u deze inspanningen en kan er structureel nagedacht worden over hoe dit binnen de sector georganiseerd kan worden?

Minister-president Jambon heeft het woord.

Ik zal uw eerste en vierde vraag tegelijk beantwoorden, over het initiatief Belgian Cultural Sector for Ukraine.

Deze initiatieven zijn natuurlijk waardevol. Ze worden doorgaans gecoördineerd door individuen of de sector zelf. Op dit moment heb ik alleszins nog geen vraag tot ondersteuning ontvangen.

De afspraak in de Vlaamse Regering is om zoveel mogelijk aan te sluiten bij Europese initiatieven en platformen, zoals het platform CreativesUnite.eu, waar alle initiatieven bekend kunnen worden gemaakt, door zowel individuele actoren, culturele organisaties als overheden. Binnen de culturele sector wordt hierover actief gecommuniceerd.

Oekraïne sloot zich recent aan bij Creative Europe. De Europese Commissie heeft de uiterste indieningsdatum voor de aanvraag voor Europese samenwerkingsprojecten verlengd, om Europese culturele en creatieve sectoren maximale kansen tot samenwerking met Oekraïense organisaties te bieden. Via de Creative Europe Desk Vlaanderen is dat aan alle culturele actoren gecommuniceerd.

Ik zal straks ook samen met onder andere het M HKA een bijzonder project lanceren ter ondersteuning van de Oekraïense culturele sector. Straks krijgt u daar meer nieuws over.

Voor uw tweede vraag, of er een gratis vrijetijdspas is, verwijs ik graag naar het bredere debat binnen de Vlaamse Regering over het al dan niet toekennen van sociale voordelen voor vluchtelingen die tijdelijk in Vlaanderen verblijven. Het is namelijk geen zaak van de culturele sector alleen.

Binnen de brede cultuursector, en onder andere het sociaal-cultureel volwassenenwerk en de amateurkunstensector, zijn er tal van acties en initiatieven met betrekking tot de oorlog in Oekraïne, ook ten aanzien van Oekraïners die hier verblijven. Verschillende organisaties zetten solidariteitsacties op of nemen initiatieven om culturele, gemeenschapsvormende of vrijetijdsactiviteiten open te stellen voor Oekraïense vluchtelingen. Dat kan ik alleen maar toejuichen.

Het specifieke aan de Oekraïense vluchtelingen, in tegenstelling tot andere vluchtelingen, is dat zij nagenoeg onmiddellijk – als ze dat wensen – over een A-kaart kunnen beschikken. Dus gratis? Ze zijn niet allemaal onbemiddeld. Zij worden dan burger in onze samenleving, net als alle anderen, en de gratis vrijetijdspas is bijvoorbeeld beschikbaar volgens dezelfde beoordeling als voor andere mensen die burger zijn in onze samenleving. Bij sommigen, die het nodig hebben, zal dat gratis kunnen zijn en bij andere mensen, die toch in een zekere mate bemiddeld zijn, is het niet nodig om de vrijetijdspas gratis te geven. Iets anders is natuurlijk de promotie van de vrijetijdspas, naar iedereen toe. Maar – hoe zal ik het zeggen – het specifieke aan de Oekraïense vluchtelingen is dat zij onmiddellijk het A-statuut krijgen en eigenlijk burger zijn in de samenleving zoals u en ik dat zijn.

Voor Oekraïense vluchtelingen die geen tijdelijke bescherming hebben aangevraagd maar hier toch aan de slag willen gaan, gelden dezelfde regels als voor derdelanders. Cultuurloket stelt hierover de nodige informatie ter beschikking op zijn website en beantwoordt vragen van de sector. Het heeft deze informatie ook gedeeld met alle bovenbouwactoren, zodat die op hun beurt vragen uit de sector kunnen beantwoorden.

Oekraïners die tijdelijke bescherming hebben aangevraagd en op die manier een elektronische A-kaart of bijlage 15 hebben ontvangen, mogen in België werken en hebben onbeperkte toegang tot de arbeidsmarkt. Zij mogen ook vrijwilligerswerk verrichten als ze over deze documenten beschikken. Als organisaties met deze mensen willen werken, zijn er dus geen juridische obstakels.

Het beleid van de Vlaamse Regering is erop gericht de juiste ondersteuning te voorzien voor alle vluchtelingen, ongeacht hun beroep. Momenteel ligt de nadruk op het voorzien van onderdak en onderwijs. Voor de juridische en administratieve ondersteuning van kunstenaars staan de steunpunten tot hun beschikking. Zo heeft Cultuurloket hiervoor een aparte informatiepagina gemaakt. De Vlaamse Regering heeft tevens ruime aandacht voor het geestelijk welzijn van vluchtelingen, en dus ook van kunstenaars. Het is een algemene, globale aanpak. Ik verwijs hiervoor onder andere naar de infolijn van Solentra, de expertiseorganisatie in de transculturele psychiatrie van het UZ Brussel.

De sector is al lang solidair met kunstenaars op de vlucht, en momenteel neemt de sector veel lovenswaardige initiatieven om zijn solidariteit met Oekraïne te benadrukken. Zo was er van 25 tot en met 29 maart een benefietactie vanuit de klassiekemuzieksector, met verschillende organiserende partners, zoals het Concertgebouw Brugge, De Bijloke, deSingel en Opera Ballet Vlaanderen. De sector heeft hier de afgelopen jaren al veel expertise rond opgebouwd. Ik wil wel bekijken hoe deze expertise verder gedeeld kan worden.

Minister-president, dank u wel voor de bereidheid om verder te kijken hoe die expertise kan worden gedeeld. Ik ben benieuwd naar het traject dat u straks zult bekendmaken. Ik denk dat het goed is dat u dat doet. Hopelijk is daar veel aandacht voor, want op die manier komen die initiatieven in de spotlights te staan en kan het anderen inspireren. Het zou niet slecht zijn dat er nog wordt ingezet op de bekendmaking, zeker van die platformen. Zo bekend zijn die nog niet. Het zou heel goed zijn dat u dat ergens kunt meenemen of wat pushen. Men voelt dat die mensen daar echt nood aan hebben.

Vandaar komt ook het idee van de vrijetijdspas. Misschien heeft niet iedereen dat financieel nodig en zijn er die zich dat wel kunnen permitteren. We horen echter vaak bij mensen die bij een gastgezin of ergens anders verblijven, dat ze soms nog op zichzelf zijn aangewezen. Het is echt wel moeilijk om die links te leggen, om integratie te bevorderen, om sociale contacten te leggen, om kennis te maken met onze geschiedenis en cultuur en ook om de taal te leren – want het is ook deels taalbevorderend. Daarom is het echt wel goed dat zij uit hun kot komen en naar onze musea gaan en kennismaken met onze cultuur. Om dat te bevorderen zou een vrijetijdspas een extra push geven, niet alleen om de Oekraïense vluchtelingen maar uiteraard om alle vluchtelingen in onze samenleving in te schakelen. Mocht u dat nog willen overwegen, zouden wij dat zeker steunen.

Mevrouw Coudyser heeft het woord.

Voor de vrijetijdspas is een heel belangrijke rol weggelegd voor de lokale besturen, die heel dicht bij de Oekraïners staan, waarbij het OCMW hen begeleidt. Wij hebben bijvoorbeeld een dag gehad waar onze sportdienst, onze jeugddienst en onze vrijetijdsdienst aanwezig waren en waar het aanbod dat er in Knokke-Heist is, getoond werd en uitgelegd met tolken. Wij zijn proactief die mensen aan het benaderen om bijvoorbeeld de mensen met kinderen de weg naar kampen of de opvang in de paasvakantie te wijzen, net om hen ook in dat taalbad te steken en hen te integreren. Ik denk dat daarvoor de lokale besturen kunnen worden gesensibiliseerd.

Minister-president Jambon heeft het woord.

Ik onderschrijft dat laatste. Het lokaal onthaal gebeurt door de OCMW's. De OCMW's kennen het gegeven vrijetijdspas en weten voor wie die gratis is. Er zijn natuurlijk heel wat mensen die bij gastgezinnen worden opgevangen die niet het A-statuut aanvragen. Van hen is dat bij het OCMW ook niet bekend. Dan is het eigenlijk aan de gastgezinnen om die mensen richting OCMW te sturen. Daarom waren wij er altijd een groot voorstander van om in eerste instantie een collectieve opvang te voorzien, zodat men het allemaal beter kan organiseren. Nu loopt het een beetje anders. De sleutel is om dat, wanneer men lokaal hetzij in een collectieve hetzij in een privéopvang zit, zo rap mogelijk te doen. Bij een collectieve opvang gebeurt dat automatisch. De OCMW's nemen dat ter harte. In de privéopvang moet men het zo snel mogelijk melden bij het OCMW, zodat lokaal het onthaal kan worden voorzien.

Minister-president, dank u wel. Lokaal kan men natuurlijk veel doen, maar ik denk dat de neiging bestaat om heel veel door te schuiven naar de lokale besturen. Oké, ze staan er dichtbij, maar er begint toch wel wat paniek te komen, want de financiële tegemoetkomingen vanuit de Vlaamse Regering dekken in de verste verte de kosten voor de lokale besturen niet. Die kosten zijn enorm aan het oplopen. Een beetje ondersteuning vanuit Vlaanderen zou nog wel welkom zijn. Maar goed, ik ben toch al blij dat u een aantal initiatieven zult nemen om goedepraktijkvoorbeelden beter bekend te maken en daar zichtbaarheid aan te geven.