Report meeting Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media

De heer Van de Wauwer heeft het woord.

Minister, na het faillissement van Boek.be en het wegvallen van de jaarlijkse Boekenbeurs in Antwerpen werden in 2021 twee alternatieve boekenbeurzen georganiseerd: LEES! in Antwerpen en Boektopia in Kortrijk. In antwoord op eerdere parlementaire vragen verduidelijkte u dat het BoekenOverleg beide boekenbeurzen zou evalueren in overleg met de organisatoren. U herhaalde ook uw wens om opnieuw te komen tot een grote boekenbeurs, en ik citeer: “Ik vind ook dat we naar één boekenbeurs moeten gaan en ik wil daarbij bemiddelaar of facilitator spelen. Maar het blijven wel de actoren op het terrein die elkaar moeten vinden.”

U hebt aangekondigd dat u in januari 2022 een definitief advies verwachtte van het BoekenOverleg. In een eerste advies over een vernieuwde boekenbeurs had het BoekenOverleg gepleit voor een inclusieve, innovatieve en internationale boekenbeurs georganiseerd door de commerciële spelers in het boekenvak, met aandacht voor vernieuwing, verbreding en beleidspijlers zoals leesplezier, lokale participatie en digitalisering. Dit eerste advies zou ook de leidraad vormen voor de evaluatie van de twee boekenbeurzen die in 2021 werden georganiseerd.

Ik wil u hierover volgende vragen stellen, minister-president. Wat is de evaluatie door het BoekenOverleg van de boekenbeurzen die in 2021 werden georganiseerd? Wat is het definitieve advies van het BoekenOverleg over een vernieuwde boekenbeurs in Vlaanderen? Wat is uw reactie op dit advies van het BoekenOverleg?

De heer Janssens heeft het woord.

Goedemorgen, ik kom zo dadelijk ook terug op de boekenbeurs, maar ik wil het eerst even breder opentrekken naar de staat van het boekenlandschap en een aantal bekommernissen meegeven, waarvan ik graag aan u vraag, minister-president, of u die bekommernissen deelt.

Zo is er onder meer de Boekenweek. De voorbije week was in Nederland een groot evenement met allerlei evenementen en acties in de boekhandels, signeersessies enzovoort. Het is een groot evenement ter promotie van het boek en het lezen. Tijdens die literaire tiendaagse krijg je het Boekenweekgeschenk cadeau bij aankoop van 15 euro in de boekhandel.

Tien jaar geleden zette ook hier in Vlaanderen Boek.be, de intussen ter ziele gegane Vlaamse koepel van uitgevers, mee de schouders onder het leesbevorderend initiatief van zijn Nederlandse grote broer. Tom Lanoye mocht toen het Boekenweekgeschenk schrijven. Dat verscheen in een oplage van 894.000 exemplaren, waarvan er toen 61.000 bestemd waren voor de Vlaamse boekhandelaars. De toenmalige directeur van Boek.be, Geert Joris, sprak bij die gelegenheid de hoop uit dat het aantal Vlaamse exemplaren van dat Boekenweekgeschenk weldra zou verdubbelen. Dit jaar werden er 626.000 exemplaren van het Boekenweekgeschenk gedrukt, waarvan er nog maar 16.000 voor Vlaanderen bestemd waren, een kleine fractie dus van hetgeen men een decennium geleden ongeveer ambieerde. Dat zijn cijfers die meteen het belang van die Boekenweek toch enigszins in perspectief plaatsen: met name in Nederland is dat echt wel een groot en succesvol mega-evenement en in Vlaanderen leidt het helaas een kwijnend bestaan.

Dat geldt idem dito voor de Vlaamse Literaire Lente. De Vlaamse uitgevers bouwden rond die Nederlands-Vlaamse Boekenweek een zogenaamde Literaire Lente-actie uit. Daar was in den beginne veel aandacht voor. Vlaamse auteurs kregen de kans om het Boekenweekgeschenk te schrijven. Maar intussen is ook dat weer van de baan. De laatste Vlaamse auteur die dat Boekenweekgeschenk mocht schrijven, was Griet Op de Beeck in 2018. Vlaanderen is dus ook wat dat betreft helaas ‘out of the picture’.

Ik zou u hierover het volgende willen vragen. Onderschrijft u het belang van de Boekenweek en plant u initiatieven om dit evenement een breder draagvlak te geven in Vlaanderen? Zo ja, welke? Zo neen, waarom niet?

Zo ging het in het voorjaar. In het najaar had je dan tot voor kort de traditionele jaarlijkse Antwerpse Boekenbeurs, die intussen helaas ook niet meer bestaat. Je zag dan vorig jaar een aantal kleine boekenbeursjes die inspanningen deden om dat grote initiatief te kopiëren of verder te zetten. Je ziet dat LEES! in de Antwerpse Expohallen 24.000 bezoekers trok en dat in Kortrijk Boektopia het moest stellen met 11.000 bezoekers. Opgeteld zijn dat 35.000 bezoekers. Als je dan de onvermijdelijke vergelijking maakt met de Boekenbeurs in Antwerpen: die haalde in 2019, op een dieptepunt, toch nog steeds 125.000 bezoekers, terwijl ze in de jaren voordien, toen het nog wat beter ging, vlotjes de grens van 150.000 bezoekers passeerde.

U liet al weten dat het uiteraard niet tot de taken van de Vlaamse overheid behoort om een privé-initiatief als de Boekenbeurs over te nemen, maar volgens u moeten er op korte termijn uiteraard oplossingen worden gevonden om zo’n boekenbeurs verder te kunnen zetten. Hebt u ondertussen nog met de sector of met het BoekenOverleg aan tafel gezeten om de twee alternatieve boekenbeurzen van eind 2021 te evalueren en om na te denken over een relanceplan voor de sector? Zo ja, wat was daarvan het resultaat?

Deelt u mijn bekommernis dat de toestand in het Vlaamse boeken- en uitgeverslandschap verre van rooskleurig is? Zo ja, welke initiatieven wilt u op korte en lange termijn nemen om daaraan te verhelpen?

Tot slot heb ik een beetje een technische vraag. De val van Boek.be had ook nog een andere impact op de sector, met name de aan Boek.be gerelateerde vzw Meta4Books. Die is intussen ook verdwenen. Meta4Books fungeerde als kantoor voor het Internationaal Standaard Boek Nummer (ISBN) en als centrale metadata-aanbieder met verschillende IT-platformen. Wat is daar de stand van zaken?

Het BoekenOverleg is het platform dat de gezamenlijke belangen van de boeken- en letterensector behartigt. Het is de gesprekspartner van de politieke wereld voor thema’s die met boeken en literatuur te maken hebben. Op 27 april laatstleden maakte het bekend dat er schot in de zaak zit in de zoektocht naar een nieuwe boekenbeurs. Hierover werden in de commissie al verschillende vragen gesteld. Het BoekenOverleg maakte bekend het initiatief van LEES! mee te ondersteunen en mee uit te werken. Het nieuwe boekenfestival zal plaatsvinden tijdens de herfstvakantie, van 27 oktober tot en met 6 november 2022, in Antwerp Expo. Daarmee lijkt de zoektocht naar een nieuwe volwaardige boekenbeurs voltooid.

Minister, kunt u uw licht hierop laten schijnen? Klopt het dat er een nieuwe volwaardige boekenbeurs komt, waarbij alle relevante spelers betrokken zijn? Zo neen, wie ontbreekt dan nog in het plaatje? Wat zal worden ondernomen om de ontbrekende spelers mee aan boord te krijgen? Hoe zult u dit initiatief ondersteunen? Kadert u dit in het grote Leesoffensiefplan van deze Vlaamse Regering? Op welke manier dan?

Minister-president Jambon heeft het woord.

De leidraad voor een evaluatie van de boekenbeurzen die in 2021 werden georganiseerd, is het eerste advies van het BoekenOverleg, ‘Naar een nieuwe Boekenbeurs’. Omdat de beurzen in Kortrijk en Antwerpen op een erg korte termijn georganiseerd werden, was er onvoldoende tijd om rekening te houden met het volledige advies van het BoekenOverleg. Een grondige inhoudelijke evaluatie van de initiatieven kan dus pas bij een volgende editie plaatsvinden.

Wanneer het over bezoekerscijfers gaat, is het ook moeilijk om een harde vergelijking te maken, daar hebt u gelijk in, mijnheer Janssens. Hoewel er in totaal ongeveer 35.000 bezoekers waren voor beide beurzen, moesten de edities het doen met een zeer korte voorbereidingstijd en dus ook met vertraagde communicatie over hun initiatieven en moet er rekening worden gehouden met de op dat moment stijgende coronacurve. De omstandigheden waren dus wel een beetje anders.

Geconfronteerd met verschillende initiatieven, namelijk Boektopia in Kortrijk en LEES! in Antwerpen, probeerde het BoekenOverleg op mijn vraag vanaf september 2021 de verschillende organisatoren samen te brengen om na te denken over een gemeenschappelijke ideële en organisatorische sokkel voor 2022, zodat het volledige boekenvak in een bepaalde periode geconcentreerde aandacht kan krijgen. Na een uitgebreide verkenningsronde en talloze bilaterale gesprekken werden de betrokken spelers uitgenodigd voor een rondetafelgesprek op 16 februari 2022 op mijn kabinet. De economische spelers Boekhandels Vlaanderen en LEES! reageerden daar positief op. Boektopia en de Groep Algemene Uitgevers verkozen om niet aanwezig te zijn. De organisatie van LEES! heeft daarentegen meermaals gesprekken geïnitieerd met zowel de economische als de non-profitspelers om tot sterke samenwerkingsverbanden te komen. De uitnodiging om samen in gesprek te gaan, blijft staan en de uitgevers blijven welkom om mee na te denken over de boekenbeurzen in Vlaanderen. Het doel blijft om de samenwerking tussen de verschillende initiatieven te bevorderen.

Op 7 maart 2022 maakte LEES! Het boekenfestival bekend dat zij tijdens de herfstvakantie, van 27 oktober tot en met 6 november 2022, een volwaardige editie zullen organiseren in Antwerp Expo. De initiatiefnemers vertellen dat het festival op maat van de lezer en met een centrale rol voor de auteur georganiseerd wordt en dat het evenement openstaat voor alle uitgeverijen en boekhandels die samen willen werken. Daarnaast geeft LEES! aan dat de organisatie volop ruimte wil bieden om het flankerende literaire beleid dat het BoekenOverleg uitdraagt, in het boekenfestival te implementeren. Dat wil zeggen dat LEES! een forum wil bieden voor de versterking van het ideële belang van het boek, het cruciale leesbevorderingsbeleid en creatieve innovatie binnen het boekenvak. De organisatie gaf in het persbericht ook aan dat het BoekenOverleg een betekenisvolle rol in de realisatie van deze editie krijgt, in lijn met het eerder uitgebrachte advies door dit platform.

Omdat deze doelstellingen rekening houden met de uitgangspunten en de aanbevelingen uit het eerste advies van 29 maart 2021, heeft het BoekenOverleg besloten om mee te werken aan LEES! met het uitdrukkelijke doel om de samenwerking tussen de verschillende initiatieven te bevorderen. Bekeken vanuit de doelstellingen van het Leesoffensief biedt elk initiatief dat boeken en lezen promoot, een toegevoegde waarde om meer mensen meer aan het lezen te krijgen.

Zoals al meerdere keren aangegeven, meen ik dat het initiatief voor de organisatie van een boekenbeurs bij de sectorspelers ligt. Ik ben dan ook tevreden dat de afgelopen maanden stappen gezet zijn om hierop in te zetten en ik hoop van harte dat de hele sector hieraan zal participeren. De inbreng vanuit het BoekenOverleg kan hierbij versterkend werken en zo kunnen we hoopvol uitkijken naar een boekenbeurs 2.0, die door het hele boekenvak gedragen wordt en blijk geeft van een innovatieve en vernieuwende aanpak.

Dan was er de vraag – ik denk dat ze van de heer Janssens was – over het belang van de Boekenweek en de initiatieven rond dit evenement.

Het BoekenOverleg onderstreept het belang van de brede algemene promotie van het boek in Vlaanderen. De economische spelers, boekhandels en uitgeverijen, voeren gesprekken om eventueel een nieuw samenwerkingsverband op te richten, waarin boekhandels en uitgevers op een gelijke manier vertegenwoordigd zijn. In dat nieuwe initiatief kan de economische sector de motor zijn achter een brede boekencampagne, eventueel in samenwerking met de Boekenweek in Nederland.

Daarnaast wordt er gewerkt aan een generieke boekencampagne door Boekhandels Vlaanderen. Het doel is het beschermen en versterken van het marktaandeel van Vlaamse boekhandels, dankzij een campagne die inzet op boekpromotie, leesbevordering en community building. Dat initiatief wil ik ondersteunen door voor de helft bij te dragen in de campagnekosten, via Literatuur Vlaanderen.

In het algemeen kan de boekensector, en kunnen met name de boekhandels, een boost gebruiken vanwege de effecten van de recente coronacrisis en het structureel stijgende marktaandeel van digitale, internationale spelers. De geplande generieke boekencampagne wil dat marktaandeel helpen beschermen en versterken.

Dan was er nog een vraag van de heer Janssens over het wegvallen van Boek.be en de Meta4books-initiatieven die zij hadden. Zoals al eerder aangegeven in een vorig antwoord op een vraag hierover – dat waren twee vragen in maart 2021 – is de expertise en de dienstverlening waarnaar u verwijst, gewoon gecontinueerd door de vzw Meta4books. Deze vzw functioneert als ISBN-kantoor voor Vlaanderen en Brussel, en beheert ook onder andere Boekenbank. In oktober laatstleden werd door Meta4books trouwens een vernieuwd Boekenbankplatform gelanceerd, waarin de services voor het boekenvak van Boekenbank en DANTE verenigd zijn. Meta4books neemt dus nog steeds zijn rol op bij het verzamelen, beheren en het verspreiden van data over boeken, om zo de toegang tot deze data te vergemakkelijken voor het Vlaamse professionele boekenvak.

Meta4Books heeft onlangs gevraagd om deel te nemen aan het Forumoverleg van het BoekenOverleg en dat lidmaatschap wordt binnenkort normaal geformaliseerd. Op die manier kunnen zij hun rol blijven spelen en daarover nog beter in overleg gaan met de andere actoren in de sector.

De heer Van de Wauwer heeft het woord.

De hoop dat we terug kunnen gaan naar één grote Boekenbeurs deel ik ook. Anderzijds heb ik vroeger ook gezegd: gezien de geografische ligging van beide initiatieven hoeft dat niet per se concurrentie te zijn en kan de som van beide, zeker ook naar bezoekersaantallen, mogelijk zelfs positief uitdraaien.

Wat ik wel betreur, is dat Boektopia en de Groep Algemene Uitgevers niet zijn ingegaan op dit gesprek. Wat ik nog meer betreur, is dat beide events elkaar het voorbije jaar als concurrentie zagen en zich ook zo gedroegen. Daar zit vooral het probleem, want dan gaan we niet naar een win-winsituatie of een mogelijk voordeel. Wat is er toen gebeurd? Vanuit de Groep Algemene Uitgevers was er een verbod naar hun auteurs om aanwezig te zijn of mee te werken aan LEES! Dat is natuurlijk wel echt problematisch. Concurrentie kan goed zijn, kan elkaar optillen en uitdagen, maar bij zo’n verbod heeft niemand wat te winnen. Daar wordt niemand beter van, zeker ons boekenlandschap niet.

Vandaar, minister: hebt u weet van een zelfde verbod in de toekomst vanuit de Groep Algemene Uitgevers? Welke initiatieven zou u eventueel kunnen nemen om dat te voorkomen?

De heer Janssens heeft het woord.

Vroeger keek men in Nederland met grote ogen en enige afgunst naar onze succesvolle Boekenbeurs, nu kijk ik een beetje met grote ogen en – niet met afgunst, maar misschien wel met de ambitie om iets gelijkaardigs te evenaren in Vlaanderen – naar de Boekenweek in Nederland.

De traditionele Boekenbeurs is intussen verdwenen en er worden gelukkig inspanningen gedaan om een alternatief op poten te zetten, maar ik sluit me aan bij wat collega Van de Wauwer zegt. Als een aantal uitgevers en andere belangrijke organisaties uit de sector zelfs niet willen deelnemen aan een rondetafelgesprek, geeft dat niet al te veel goede hoop om een succesvolle Boekenbeurs, zoals we die kenden, opnieuw op poten te zetten. Als niet alle, of ten minste niet zoveel mogelijk, uitgevers gaan deelnemen of er hun schouders onder gaan zetten, wordt het heel moeilijk om iets met een gelijkaardige impact en aantrekkingskracht als die traditionele Boekenbeurs te organiseren.

Ik hoop dus dat u daartoe initiatieven kunt nemen, ook om de mensen toch nog eens bij elkaar te zetten, desnoods bij de haren te trekken, en te zeggen dat er moet worden samengewerkt in het belang van de promotie van het boek en van het lezen.

Dat is al wat het najaar betreft. Het is inderdaad wel goed om te horen dat er ook voor het voorjaar een samenwerkingsverband op touw zou worden gezet, waarbij ook de boekhandelaars worden betrokken, om dan toch ook in het voorjaar iets gelijkaardigs als de Boekenweek of Literaire Lente te organiseren. Ik kijk uit naar welke concrete initiatieven daar zullen worden genomen.

Ik sluit me ook aan bij de twee vorige collega’s. Het blijft vreemd dat men niet inziet dat men samen een pak sterker zou kunnen staan. We hebben hier een hoorzitting gehad over de gereglementeerde boekenprijs. Ook dat was redelijk bevreemdend om aan te zien. De handen in elkaar slaan kan er alleen maar voor zorgen dat iedereen er sterker uit komt. U hebt gezegd dat u het geprobeerd hebt en meermaals uitgenodigd hebt, enzovoort. Het is belangrijk dat u dat blijft doen.

Ten tweede, LEES! komt er nu samen met het BoekenOverleg. Wat wel aangekaart werd, ook in de hoorzitting over de gereglementeerde boekenprijs, was dat het nu toch een stuk moeilijker is voor kinderboeken. We willen kinderen echt wel aan het lezen zetten, ook vanuit de Vlaamse Regering. Samen met minister Weyts hebt u inderdaad het Leesoffensief voorgesteld. Hebt u hierover al met de minister van Onderwijs samengezeten? Staan daar samenwerkingen op til? Op welke manier wordt dat gekaderd in de promotie van het lezen, vooral door kinderen? Kunt u daar iets over zeggen?

De heer Meremans heeft het woord.

Mag ik aansluiten?

We gaan dat niet meer doen. (Gelach)

Dat belooft voor Groen als u voorzitter wordt. Dat was een grapje natuurlijk. (Gelach)

Het is heel simpel: wat is de taak van de overheid bij privé-initiatieven? Je moet ergens terughoudend zijn. Je kunt mensen aan tafel brengen. Maar natuurlijk, stel je voor dat er bij het Autosalon ruzie zou zijn tussen verschillende federaties: je kunt ze bij elkaar brengen, maar je kunt natuurlijk niet dwingen.

Dat LEES! naar het groter event zou gaan, is zeer goed. Het hoeft noodzakelijkerwijs geen probleem te zijn – dat werd ook al aangehaald – als er dan ergens anders ook iets zou ontstaan op een ander tijdstip, mits natuurlijk goede afspraken te maken en mits te kijken naar wat we extra gaan aanbieden, te kijken naar waarom iemand eerder naar LEES! zou gaan of omgekeerd. Of is het aanvullend en kunnen mensen naar beide gaan? Dat hangt natuurlijk af van de sector. Ik deel uw mening: ik vond het ook bevreemdend voor de gereglementeerde boekenprijs dat er zulke tegengestelde meningen naar boven kwamen, waarbij natuurlijk ook een aantal commerciële aspecten meespelen, wat logisch is. In elk geval kijken we ernaar uit. Ik weet dat de minister zijn best doet, maar wij kunnen natuurlijk als overheid enkel faciliteren. Laat ons hopen dat de geesten daarin rijpen.

Wat betreft de leescampagne en kinderboeken: we hebben het daar ook gehad over de gereglementeerde boekenprijs. Ik deel uw bezorgdheid. Wij kunnen wel campagne voeren, dat klopt, maar er is veel meer nodig. Wij kunnen een campagne lanceren en aan mensen zeggen om een boek te kopen voor een communie, lentefeest of voor de verjaardag. Maar het zal ook voor een stuk op andere terreinen zijn. Het zal voornamelijk ook lokaal zijn. Ik denk aan – het is iets kleins – Boekbaby’s, dat godzijdank bijna overal uitgerold is, maar nog niet overal. Ik denk ook vooral aan onze bibliotheken. Ik kijk ook daarin naar de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, waar ook veel kan gebeuren naar scholen, de kleuterscholen. Dat zijn natuurlijk elementen die spelen. We moeten vooral ook de Vlaming aanporren om opnieuw boeken te kopen voor de kinderen en voor de jeugd.

Minister-president Jambon heeft het woord.

Collega’s, laat me eerst en vooral duidelijk stellen: ik geef de bemiddelingspoging langs mijn kant nog niet op. We gaan daarmee verder. Ik heb deze week nog een schrijven ontvangen van de mensen die het initiatief in Kortrijk nemen. Natuurlijk zitten zij nu nog voor vier jaar commercieel verbonden aan Kortijk. Bon, ik denk dat daar allemaal oplossingen voor zijn, zoals de heer Meremans zegt. Aan de cijfers van dit jaar van die twee kleine initiatieven kun je zien dat dat regionaal goed afgebakend was. Daar zijn voor ons met goede wil oplossingen voor, maar alles start natuurlijk met goede wil langs beide kanten. Ik ga er zeker mee verder. Mijnheer Janssens, ik betreur evenzeer als u dat we het grote boekenfeest in de toekomst zouden moeten gaan missen. Dat is niet goed voor Vlaanderen en niet goed voor de boekensector. Daar moeten we aan werken. We doen daarmee verder.

Mevrouw Meuleman, wat de kinderboeken betreft, zijn we inderdaad in overleg met minister Weyts. Bijvoorbeeld het feit dat de Boon-literatuurprijs een prijs voor volwassenen en een tweede prijs van eenzelfde waarde voor kinder- en jeugdliteratuur omvat, geeft toch ook een stimulans. Dat is toch de feedback die ik kreeg tijdens dat evenement: dat dat toch aanzet om kinder- en jeugdboeken op dezelfde manier een positie te geven als de literatuur voor volwassenen. Dat is natuurlijk een inspanning die permanent voortgezet moet worden.

De heer Van de Wauwer heeft het woord.

Minister, ik wens u heel veel overtuigingskracht met de hoop dat Boektopia en de Groep Algemene Uitgevers aan tafel komen, maar ook zeker om hen ervan te overtuigen dat het verbod aan hun leden om mee te werken aan LEES! vermeden wordt. Op dat vlak wens ik u zeker heel veel overtuigingskracht.

Ik sluit me aan bij de bezorgdheid van de heer Van de Wauwer. Het is duidelijk dat we die bezorgdheid delen. Het wordt ongetwijfeld vervolgd.