Report meeting Commissie voor Economie, Werk, Sociale Economie, Wetenschap en Innovatie

– Wegens de coronamaatregelen werden deze vragen om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Vande Reyde heeft het woord.

Ik kwam gisteren na de plenaire thuis met een beetje een onbehaaglijk gevoel. Ik was een beetje jaloers door de valentijnswensen, en de bloeiende romance tussen u, minister, en Axel Ronse. Ik vond dat u dat heel goed gedaan hebt. Maar ik hoop dat wij ook nog een beetje dichter bij elkaar groeien met de twee vragen die ik vandaag heb.

De eerste gaat over de halfgeleiderindustrie in Vlaanderen…

Het wordt tijd dat we opnieuw fysieke commissies hebben, ik voel het.

Inderdaad. Ik herinner me nog dat ik ooit complimentjes kreeg van de minister, en nu voel ik me een beetje als iemand voor wie de liefde is afgenomen. Maar ik zal mijn best doen om ze terug te veroveren. Onder andere met deze vraag.

We hebben het hier al over gehad in de commissie, enkele weken geleden, op 20 januari, namelijk over de Chip Act van de Europese Commissie. Ik ga het nog eens heel kort samenvatten, want we gaan natuurlijk niet alles herhalen wat toen is gezegd.

De bedoeling van de Europese Commissie is om de Europese halfgeleider- en chipindustrie verder uit te bouwen, om strategisch minder afhankelijk te zijn van het buitenland, met name van de Zuidoost-Aziatische landen.

In die strategie speelt het Interuniversitair Micro-elektronicacentrum (imec) natuurlijk een zeer belangrijke rol. We vernamen onlangs dat er een akkoord zou zijn over de rol van imec als centraal onderzoekscentrum binnen deze Chip Act. Laat ons daar in eerste instantie vooral heel trots op zijn. Ik denk dat het wel een duidelijke erkenning is van het belang van imec, van zijn wereldwijde rol, en van de ongelooflijke Europese uitstraling die dit Belgisch, Vlaams en Leuvens onderzoekscentrum heeft, in de wijde wereld. Daar mogen we dus in eerste instantie zeer trots op zijn.

Natuurlijk, zoals we enkele weken geleden ook gezegd hebben, zijn er enkele bezorgdheden. Zal de rol van imec in die Europese context dan niet ontmanteld moeten worden? Vandaar mijn vragen over het akkoord dat nu gesloten is, en dat in de komende maanden nog verder moet uitgewerkt worden. Kunt u enige toelichting geven bij de berichten die we daarover hebben gezien? Wat is de stand van zaken, en hoe is de rol van imec in die Europese ambities juist omlijnd?

Op welke wijze gaat dat de werking van imec beïnvloeden, en vooral: zal de autonomie van imec behouden blijven? Wij – ook collega De Roo en collega Gryffroy, denk ik – wezen eerder op het risico dat er mogelijk zou afgestapt worden van het zogenaamd Zwitsers model, waarbij imec heel neutraal staat ten opzichte van geopolitieke zaken, en samenwerkt met partners uit de hele wereld. Als het de ambitie is van de Europese Unie (EU) om meer op de eigen productie te gaan focussen, dan kan dat misschien wel een impact hebben op de rol van imec. Ik weet niet of daar in het akkoord verder over gesproken is. 

Er zou ook sprake zijn van een bijkomende Europese financiering, om de internationale leiderschapspositie als onderzoekscentrum te kunnen behouden. Dat is uiteraard een goede zaak. Dat kunnen wij, als Vlaanderen, niet alleen dragen. Weet u over welke bedragen het gaat, welke voorwaarden daaraan gekoppeld zijn en, nogmaals, of de autonomie daar niet in het gedrang komt?

De heer De Roo heeft het woord.

Collega’s, collega Vande Reyde heeft de Europese context al geschetst en het feit dat Europa minder afhankelijk wil zijn van de toelevering van chips vanuit andere werelddelen. Wat hij niet heeft gezegd, is dat de Commissie plant om 43 miljard euro aan publieke en private investeringen vrij te maken en om haar huidige marktaandeel te verdubbelen tot 20 procent in 2030. Een kwart van dat geld, ongeveer 11 miljard euro, is bedoeld voor het onderzoek en de ontwikkeling van nieuwe superchips.

Collega’s, ik denk dat we niet te bescheiden moeten zijn en dat we mogen zeggen dat de beste onderzoeksinstelling voor chips in Vlaanderen ligt. Imec loopt voor op andere onderzoeksinstellingen. Op het vlak van fundamenteel chiponderzoek loopt het drie tot vijf jaar voor op de rest van de wereld. Ook in Frankrijk en Duitsland wordt onderzoek gevoerd. Daar hebben we enkele weken geleden inderdaad ook een debat over gehad in deze commissie.

De rol van imec is momenteel nog niet helemaal duidelijk omdat de Europese plannen nog gefinaliseerd moeten worden. Een eerste inschatting zegt dat imec mag rekenen op 1 tot 1,5 miljard euro financiering voor de proeflijnen waarmee concrete producten kunnen worden gemaakt waar de industrie mee aan de slag kan. België en Vlaanderen zullen daarvoor wel een cofinanciering moeten voorstellen aan Europa.

Imec wordt al jarenlang gefinancierd door Vlaanderen. De laatste impactstudie van Idea Consult gaf aan dat het onderzoekscentrum in tien jaar tijd bijna 5 miljard euro economische toegevoegde waarde in Vlaanderen realiseerde en 2,5 miljard euro fiscale terugvloei naar de Vlaamse en de federale overheid.

Minister, ik heb nog een aantal vragen. Hebt u al een betere inkijk op de Europese plannen en de gevolgen voor imec en voor Vlaanderen? Op welke manier bent u betrokken bij het verdere Europese proces en de verdeling van de middelen? Blijft de positie die imec tot vandaag heeft, dus een onderzoekslabo dat met topbedrijven uit de hele wereld samenwerkt, ook in de toekomst overeind? Wat is uw visie daarop? Op welke manier wilt u die Europese middelen aanwenden om ook nieuwe Vlaamse bedrijven te laten ontstaan? Hoe zult u ervoor zorgen dat imec zijn leiderspositie als onderzoekscentrum kan behouden en versterken?

Minister Crevits heeft het woord.

Collega Vande Reyde, ik voel mij gecharmeerd en vereerd. Het is een eer die weinig ministers te beurt valt, dat ze door de collega’s gunstig beoordeeld wordt om in de gunst te staan. Nu mijn eigen fractie nog. Ik zie het scherm van collega Vanryckeghem al oplichten, dus ik denk dat dat eraan komt.

Wij zeggen het niet met zoveel woorden, minister, maar wij delen hetzelfde gevoel.

Dank u. Ik hoop dat de talrijke journalisten meeluisteren. Je doet niet aan politiek om complimentjes te krijgen, maar de pralines waren lekker. Ik heb ze trouwens, collega Vande Reyde, eerlijk gedeeld met alle collega’s en ze op de toonbank van de koffiekamer van het parlement gezet. Ik weet niet of u de kans gehad hebt om er eentje te eten. Ze waren lekker. Het was een Torhoutse chocolatier, die in de wolken was dat zijn pralines op het spreekgestoelte van het Vlaams Parlement geraakt zijn. Dat was een primeur voor hen.

Ik kom tot de vragen. Dit zijn belangrijke vragen, collega’s De Roo en Vande Reyde. Ik zie er ook veel krantenartikelen over verschijnen. Het is goed dat ik de kans krijg om nog wat extra duiding te geven.

Met de Europese Chips Act wil de EU haar ambitie waar kunnen maken om haar huidige marktaandeel qua chipproductie te verdubbelen tot 20 procent in 2030. Die doelstelling moet het mogelijk maken om minder afhankelijk te worden van buitenlandse, dus niet-Europese, landen. De chipindustrie zal alleen maar groeien en chips zullen we steeds vaker in levensnoodzakelijke producten kunnen terugvinden.

Imec was heel nauw betrokken bij de inhoudelijke voorbereiding van de Europese Chips Act en de manier waarop het Europese onderzoek in halfgeleiders verder versterkt kan worden om Europa naar een leiderschapspositie te brengen, ook op het vlak van productie. Dat toont wel aan dat imec door de Europese Commissie als een strategische partner wordt gezien bij de uitvoering van dit initiatief. In de Europese plannen is er sprake van de uitbouw van diverse Europese pilootlijnen. De komende weken zullen we duidelijker zien onder welke voorwaarden imec daarvoor in aanmerking kan komen.

In elk geval zou de uitbouw van zo’n pilootlijn in het verlengde liggen van de opdracht die imec ook van de Vlaamse Regering heeft gekregen in het nieuwe convenant voor 2022-2026, en dat zowel wat betreft het onderzoek naar nieuwe generaties geavanceerde chips, als voor de versnelling van de valorisatie van de digitale technologie bij lokale en Europese industriële spelers. In het bijzonder heb ik met de nieuwe convenant imec de opdracht gegeven om werk te maken van doorbraken op het gebied van digitale systeeminnovatie.

De besprekingen op Europees niveau worden door mijn diensten uiteraard van heel nabij opgevolgd. Er zal ook over gewaakt worden dat de rol van imec als O&O-hub binnen de EU wordt gevrijwaard. De rol van imec is een brugfunctie te spelen tussen geavanceerd onderzoek rond halfgeleiders en digitale technologie en de adoptie van die technologie door de Europese industrie te versnellen.

Er is op dit ogenblik geen enkele indicatie, collega’s, dat de autonomie van imec om zijn eigen onafhankelijke koers te varen, op eender welke manier zou worden ingeperkt. Ik ben dus een beetje verbaasd over de krantenartikelen die daarover verschijnen, want daar is geen sprake van. Ik vind dat we alleen maar blij kunnen zijn dat er meer lokale industriële partners bij zullen komen. Ik wil dat toch wel onderstrepen. Ik ben in die zin ook wel blij dat jullie die vraag stellen, omdat het mij de kans geeft om er ook een antwoord op te geven.

In de Europese Chips Act is een belangrijk hoofdstuk opgenomen rond internationale samenwerking. De EU is niet blind en weet ook dat er essentiële en gelijkgezinde partners buiten de EU zijn. Vanuit Vlaanderen hechten we belang aan die samenwerking met ‘like-minded’ partners. We zullen er tijdens de EU-besprekingen dan ook over waken dat dit ook wordt meegenomen in de finale versie van de Europese Chips Act.

Zoals ik al eerder gesteld heb, is de samenwerking in een model van open innovatie met internationale topspelers in de chipindustrie ook wenselijk om op wereldschaal op absoluut topniveau te blijven. Dat is ook in het belang van de Europese industrie.

Met de Chips Act komt de EU alvast zelf met bijkomende financiering over de brug voor de verdere uitbouw van O&O-faciliteiten en productiecapaciteit. Er is ook een cofinanciering van de lidstaten voorzien, naast leningen van de Europese Investeringsbank. Vanuit Vlaanderen willen we erover waken dat de organisatie van cofinanciering ingegeven is vanuit de visie om de Chips Act uit te bouwen als een echt Europees project, dat de belangen van individuele landen en regio’s overstijgt. Dat houdt onder meer ook in dat de financiële bijdrage door de lidstaten rekening houdt met het economische gewicht en de financiële draagkracht van de lidstaat of de deelstaat in kwestie. Er moet ook gekeken worden in welke mate de al aanwezige infrastructuur en knowhow van imec kunnen worden meegerekend, want het gaat hier over 3 miljard euro aan gebouwen en toestellen en onder andere tientallen patenten.

Het is evenwel nog te vroeg om in detail in te gaan op de diverse financieringsstromen die worden voorzien, wat Vlaanderen zou bijdragen, onder welke vorm enzovoort. De Europese Commissie komt in de komende weken ook nog met duiding daarover. Het dossier zal uiteraard ook moeten worden besproken op de EU-Raad voor Onderzoek en Innovatie, waar we ook op de besluitvorming willen en zullen wegen.

Met het imec.xpand-fonds beschikken we in Vlaanderen al over een krachtige hefboom om start-ups en scale-ups in de halfgeleiderindustrie te helpen financieren. De Europese Chips Act voorziet ook in een versterking van twee Europese financieringsschema’s, namelijk de accelerator van de European Innovation Council (EIC) en het InvestEU-programma, waarmee we de Europese industrie willen ondersteunen bij het uitbouwen van de productiecapaciteit binnen het ecosysteem van de halfgeleidertechnologie. Binnen Vlaanderen zijn er twee organisaties die de bedrijven bijstaan om een beroep te kunnen doen op die financiële middelen. Voor de EIC-accelerator is er de Vlaamse ‘national contact points’-werking, die bedrijven begeleidt bij de opmaak en indiening van projectvoorstellen. Wat het InvestEU-programma betreft, is ParticipatieMaatschappij Vlaanderen (PMV) de officiële partner van de Europese Commissie. PMV heeft dus de taak om InvestEU-budgetten ten goede te laten komen van de Vlaamse kmo’s. Dat gaat eigenlijk over garanties. Wij zullen dus maximaal inzetten om aan te takken op die nieuwe opportuniteiten.

Collega’s, de Europese Chips Act biedt een unieke kans aan imec om het state-of-the-artonderzoek op halfgeleiders uit te diepen in samenwerking met Europese partners, zoals CEA-Leti en Fraunhofer. Tegelijkertijd kan het de adoptie en de disseminatie van de technologie naar de Vlaamse en de Europese industrie ook een stuk versnellen. De pilootlijnen moeten dienen om specifieke technologieplatformen qua maturiteit verder geschikt te maken voor prototypeontwikkeling. Dat zal de adoptie door de Vlaamse en Europese systeemindustrie ook vergemakkelijken.

Dat is de boodschap die mijn diensten ook altijd zullen uitdragen tijdens contactmomenten met de Europese Commissie. Ons departement neemt heel actief deel aan de werkzaamheden van de Europese Commissie rond de Europese Chips Act. Op 10 december jongstleden vond er een vergadering plaats tussen de diensten van de Commissie en de bevoegde secretarissen-generaal van de administraties van de semiconductorlanden. Dat zijn Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland en Vlaanderen. Op 16 februari was er ook overleg tussen alle Europese lidstaten op DG-niveau (directoraat-generaal) en de Europese Commissie om het voorstel verder te bespreken.

U weet dat imec een bijzonder waardevolle en unieke positie heeft binnen de plannen van de Europese Commissie om de halfgeleiderindustrie te versterken. Het is niet alleen dankzij Europa dat er opportuniteiten zijn, zeker ook voor Vlaanderen. Het is dankzij onze strategische O&O-investeringen dat we in dit dossier een vooraanstaande stem hebben. Ik vind dat we heel trots moeten zijn op de positie die imec heeft opgebouwd. Tijdens de onderhandelingen over het voorstel zal ik er absoluut op toezien dat de Vlaamse belangen maximaal worden meegenomen en dat imec een sterke positie behoudt als toponderzoeksinstelling.

De heer Vande Reyde heeft het woord.

Hartelijk bedankt voor het zeer uitvoerige antwoord, minister.

Om nog even terug te keren: ik heb niet van de pralines gebruik kunnen maken. Ik had het er gisteren nog over met mijn vriendin, wat ik misschien eventueel zou doen. Maar het mag natuurlijk niet op hetzelfde lijken. En zij zei dat ik moest doen wat ik bij haar had gedaan, namelijk een gitaarliedje spelen. Ik dacht: ‘Da’s waar, dat moet ik eens doen’. Dus als de gelegenheid zich ooit voordoet, zal ik dat proberen te doen.

Ik vond uw antwoord heel verhelderend. Ik ben vooral blij dat u niet alleen wilt dat die autonomie behouden blijft, maar dat u daar ook de nodige garanties voor voorziet en dat u erover zult blijven waken. (De verbinding van Maurits Vande Reyde valt weg)

De emoties zijn collega Vande Reyde te veel geworden, denk ik. Hij is ook helemaal verdwenen van het scherm.

Ik stel voor, collega De Roo, dat u uw repliek geeft. Ondertussen maken we hopelijk een verrijzenis mee van collega Vande Reyde.

Ik ben natuurlijk benieuwd, voorzitter, wat er nog komt van collega Vande Reyde. Ik weet niet wat hij naast zijn gitaarspel nog meer in petto had.

Minister, u hebt mij ook aan het denken gezet. Ik moet zeggen dat de druk hoog ligt. Het begint met pralines, dan een gitaarspel.

Ik zie ondertussen dat collega Vande Reyde terug is. Misschien wil hij zijn redenering eerst afmaken, voorzitter, vooraleer ik erop inpik.

Collega Vande Reyde, we waren al zeer bezorgd. Of u was uw gitaar gaan halen, wat misschien ook aanleiding kan geven tot bezorgdheid.

Mijn gitaar staat hier inderdaad in mijn kantoor, maar dat terzijde.

Sorry, mijn iPad viel even uit. Ik was dus aan het zeggen, minister, dat ik het antwoord zeer verhelderend vond. Het is vooral goed dat u zult blijven toezien op die autonomie, dat daar ook geen direct gevaar voor is en dat de commentaren daarover voorbarig zijn.

Wat ik ook heel goed vond – dat was eigenlijk een vervolgvraag die ik had, maar u hebt er al op geantwoord – is het verder uitbouwen van dat ecosysteem. Er is een evaluatie gemaakt door Idea Consult over de werking van imec. Dat is een heel duidelijk document. Soms zijn die evaluaties zo’n beetje standaard en staan daar de dingen in die iedereen wel kan bedenken, maar die over imec vond ik wel zeer inzichtvol.

Een van de dingen die daar eigenlijk heel erg in benoemd werd, was dat imec top is maar dat de valorisatie en dus het effect op de Vlaamse economie en voor Vlaamse bedrijven nog onderbenut is. We zouden eigenlijk moeten werken om vervolginvesteringen aan te trekken, systeembedrijven verder te verankeren in Vlaanderen, een beetje naar het voorbeeld van de Angelsaksische bekende voorbeelden, om samen met Flanders Investment & Trade (FIT) echt te werken aan een vervolgstrategie. U hebt uitvoerig toegelicht, onder andere met PMV, hoe u daaraan wilt werken. Ik denk dat dit de twee centrale componenten zijn in het vervolg van imec en het behoud van die toppositie met die Europese investeringen om die zware investeringen te kunnen doen. Tijdens een bezoek aan imec vertelde men me dat een machine bij hen gemiddeld 200 miljoen euro kan kosten. Dat zijn waanzinnige bedragen. We moeten die koppositie blijven versterken en daar als Vlaamse economie verder van profiteren in de vorm van vervolginvesteringen. In die zin heb ik geen verdere vragen meer en ben ik tevreden met uw antwoorden.

De heer De Roo heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw verhelderende antwoorden. In tegenstelling tot vaak eerder negatieve berichtgeving die we in de pers, kranten en tijdschriften kunnen lezen, ben ik ook wel tevreden dat u zegt dat er geen enkele indicatie is dat imec zijn onafhankelijke positie zou verliezen. Ik hoor ook in uw antwoord dat er natuurlijk nog een aantal stappen moeten worden gezet. Er moet nog onderhandeld worden met een aantal andere lidstaten die daar ook een aantal onderzoeksinstellingen hebben waar zij natuurlijk ook voor zullen strijden.

Ik denk dat het dossier van die financieringsstroom nog wel eens zal terugkomen in deze commissie. In die zin lijkt het me ook interessant, maar dat is dan eerder een vraag aan de commissievoorzitter, om imec naar deze commissie te halen en wat meer toelichting te vragen, zodat zij hun visie kunnen duiden en kunnen uitleggen en zodat we hen nog een aantal concrete vragen kunnen stellen. Voorzitter, het zou fijn zijn als u dat wilt overwegen in de regeling van de werkzaamheden.

Minister Crevits heeft het woord.

Collega Vande Reyde, ik kijk reikhalzend uit naar uw gitaarliedje. U was weggevallen en ik dacht dan ook dat u uw gitaar ging zoeken en dat u uw haartjes ging kammen om, zodra u opnieuw was ingelogd, dat liedje te maken, maar ik zal daar nog even op wachten.

In het convenant zetten we extra middelen in op systeemdemonstratoren. In de Chips Act en de pilootopleiding wil men dat op een nog veel grotere schaal en veel geavanceerder doen. Die Chips Act moet dus effectief verder gaan dan onderzoek en onze industrie vooruithelpen met nieuwe technologische producten, want anders heeft het weinig zin. Ik heb in de pers het voorbeeld gegeven van de 6G-smartphone die een Europese smartphone moet worden. We moeten daar echt heel concrete sprongen mee maken.

Collega De Roo, wat uw suggestie voor een hoorzitting betreft, ben ik ervan overtuigd dat de grote baas van imec, Luc Van den hove, dat bijzonder graag zal doen en vereerd zal zijn om eens langs te komen. Dat kan eventueel ook op een ietwat later moment wanneer er wat meer voorwaarden zijn, maar ik vind het op zich een zeer goed idee, hoewel ik me natuurlijk niet te moeien heb met de agenda van de commissie.

Maar u hebt het toch net gedaan, wat op zich natuurlijk geen probleem is.

De heer Vande Reyde heeft het woord.

De gitaar staat hier klaar. Siberische katten en gitaren, het is een gevarieerde commissie.

En dan moet collega Ronse nog aan bod komen.

Maar die heeft zijn ‘moment de gloire’ al gehad, maar inderdaad, ik kan hem op vele andere vlakken zeker niet overtreffen.

Ik vind het een goede suggestie van collega De Roo. Ik heb me misschien net iets meer te moeien met de commissieagenda maar in plaats van een hoorzitting zouden we misschien nog beter een bezoek ter plaatse kunnen brengen, uiteraard wanneer dat mogelijk is. De keren dat ik er ben geweest, ook in het verleden toen ik er vlakbij woonde, vond ik het altijd gigantisch nuttig om te zien wat ze daar ter plaatse allemaal doen. Maar ik laat het aan de wijsheid van de commissie om daarover te oordelen.

De heer De Roo heeft het woord.

Ik vind het twee waardevolle suggesties, ten eerste om na te gaan wanneer we dat het beste kunnen doen en ten tweede, om een bezoek ter plaatse te brengen. Ik heb geen bijkomende slotrepliek.